"Wyspy środowiskowe" - konflikt w funkcjonowaniu przyrodniczych struktur przestrzennych

(1)

Wst¿p

Introduction

Jednñ z podstawowych zasad ksztaätowania rozwoju przestrzennego kraju jest uznanie, Ĕe prze- strzeþ jako dobro rzadkie ze wzglö- du na jej wysokñ wartoĈè przyrodni- czñ i kulturowñ powinna byè uĔyt- kowana bardzo oszczödnie. Dlate- go zajmowanie wartoĈciowej przestrzeni – z punktu widzenia ochrony Ĉrodowiska przyrodniczego i kultu- rowego – winno odbywaè siö jedy- nie w szczególnych uzasadnionych przypadkach. Dotyczy to zwäaszcza rozbudowy miast i zróĔnicowanej in- frastruktury transportowej.

Podstawñ prawidäowego funkcjonowania gospodarki oraz zapew- nienia odpowiedniej jakoĈci Ĕycia spoäeczeþstwa, zarówno obecne- go jak i przyszäych pokoleþ, jest sieè powiñzaþ przyrodniczych. Skäada siö ona z systemu obszarów przyrodniczo cennych, w tym form ochrony przyrody oraz korytarzy ekologicznych. W razie jej zmniejszenia tereny poddane sñ bardzo ostrym rygorom, a obszary juĔ zmienione, niestabilne przyrodniczo winny podlegaè renaturyzacji i odbudowie zaburzonych lub zani- käych procesów ekologicznych. Dla- tego jednym z najwaĔniejszych celów ochrony krajobrazu i zasobów przyrody kaĔdego z regionów jest stworzenie i utrzymanie spójnego systemu róĔnego rodzaju obszarów chronionych w postaci sieci ekologicznej uwzglödniajñcej powiñzania przyrod-

nicze z obszarem regionów sñsied- nich. Stworzy on szansö dla prawi- däowego funkcjonowania przestrzeni przyrodniczej, uwzglödniajñc ochro- nö obszarów o najwiökszych warto- Ĉciach przyrodniczo -krajobrazowych oraz zagwarantuje ciñgäoĈè i spój- noĈè przestrzennñ korytarzy ekologicznych.

System ekologiczny

„wyspa

^l

otoczenie”

Ecological system

“island

^l

environment”

Mimo, Ĕe obszary chronione zajmujñ juĔ obecnie w naszym kraju znaczne powierzchnie to jednak na ogóä nie tworzñ one w wielu regionach zwartych, wzajemnie uzu- peäniajñcych siö sieci ekologicznych.

Znaczna czöĈè form ochrony przyrody tworzy „wyspy Ĉrodowiskowe”

(„wyspy ekologiczne”). Na poziomie krajobrazowym brak spójnoĈci miö- dzy tymi „wyspami” powoduje ob- niĔenie ich odpornoĈci biologicznej oraz stopniowñ degradacjö. O nie- jednorodnym i niespójnym ukäadzie form ochrony przyrody zadecydowa- äa w naszym kraju najczöĈciej spe- cyfika róĔnego podejĈcia w róĔnych okresach do ochrony przyrody w po- szczególnych regionach.

W ekologii krajobrazu „wyspa Ĉrodowis kowa” to przestrzeþ z frag- mentem Ĉrodowiska przyrodniczego z nieoĔywionymi i oĔywionymi czö- Ĉciami biosfery otoczona innym Ĉro-

„W ys p y År o d o w is ko w e” – ko nf lik t w fu nk cj o no w a ni u p rz yr o d ni cz yc h s tru kt ur p rz es trz en ny ch K rz ys zto f K a sp rz a k

‘Environmental Islands’ – Conflict in the Functioning of Environmental Spatial Structures

Ekologia krajobrazu

(2)

dowiskiem. PoniewaĔ zawsze wystö- pujñ powiñzania „wyspy” z otacza- jñcñ jñ przestrzeniñ, dlatego mamy do czynienia z okreĈlonym systemem ekologicznym „wyspa^lotoczenie”, np. grodzisko, remiza, park wiejski, agroekosystem, Ĉródpolne zadrze- wienia. W najbardziej widoczny spo- sób wyksztaäciäy siö one w krajobra- zach silnie zmienionych przez czäo- wieka, np. fragmentacja krajobrazu przez urzñdzenia techniczne, po- wstawanie krajobrazów rolniczych lub zmiany konfiguracji granic kom- pleksów leĈnych¹.

Literatura na temat zasobów przyrodniczych „wysp Ĉrodowi- skowych”, przebiegu róĔnych pro- cesów ekologicznych w systemie

„wyspa^lotoczenie” i ich znaczenia dla funkcjonowania krajobrazu jako jednostki ponadekosystemowej jest stosunkowo bogata². Jednak jeszcze nie na tyle, aby okreĈliè prawidäowo- Ĉci o charakterze ogólnych zasad, czy teorii dotyczñcych tego rodzaju struktur przestrzennych.

W latach 60. XX wieku powsta- äa, stworzona przez R. H. MacArthu- ra i jego wspóäpracowników³, zna- na teoria na temat ksztaätowania siö przyrody wysp morskich. Ocenia siö jednak, Ĕe tylko w niewielkim stopniu moĔna jñ zastosowaè do „wysp Ĉrodowiskowych”⁴. Niektóre podo- bieþstwa sñ jednak doĈè wyraĒne.

Ogólna klasyfikacja „wysp Ĉro- dowiskowych” oparta jest na wska- zaniu róĔnic w sposobie ich powstania⁵; wyróĔnia siö:

a) wyspy ze Ĉrodowiskiem nieoĔy- wionym róĔniñcym siö od otocznia:

wyspy sñ wyodröbnione w sposób naturalny od otoczenia o stosunkowo naturalnym charakterze, wyspy sñ wyodröbnione na skutek

innego zagospodarowania otoczenia,

wyspy uksztaätowane w Ĉrodowi- sku antropogenicznym, o charak- terystycznych cechach w stosun- ku do otoczenia;

b) wyspy ze Ĉrodowiskiem nieoĔy- wionym nie róĔniñcym siö od otoczenia:

wyspy utworzone w wyniku od- powiedniego zagospodarowania terenu,

wyspy utworzone spontanicz- nie w wyniku zaprzestania gos- podarowa nia na okreĈlonym terenie.

Inne przykäady typologii „wysp Ĉrodowiskowych” oparte sñ nie tylko na ich pochodzeniu, ale takĔe bu- dowie wyraĔonej formacjñ roĈlinnñ, zróĔnicowaniem siedliskowym oraz dynamice i lokalizacji w sensie bez- poĈredniego sñsiedztwa⁶.

Zazwyczaj „wyspy Ĉrodowisko- we” sñ staäe; w pewnych przypadkach mogñ byè okresowe, np. trwa- jñce tylko jeden sezon wegetacyjny (pole uprawne). Sposób powstania

„wyspy” ma wyraĒny wpäyw na jej cechy wewnötrzne i rolö ekologicz- nñ, jakñ „wyspa” peäni w krajobrazie. Cechy specyficzne mogñ wy- stöpowaè zwäaszcza w przypadku wysp powstaäych w wyniku okreĈlo- nych dziaäaþ gospodarczych w okre- Ĉlonym czasie. A wiöc to sposób go- spodarowania w przestrzeni, okre- Ĉlony planowaniem przestrzennym,

w znacznym stopniu zadecyduje o strukturze i funkcji „wyspy”.

RóĔnice miödzy Ĉrodowiskiem

„wyspy” i jej otoczenia – zarówno statyczne (homo - lub heterogenne), jak i dynamiczne – majñ bezpoĈredni wpäyw na skäad gatunkowy zespoäów roĈlinnych i zgrupowaþ zwierzöcych systemu „wyspa^lotoczenie”. System mogñ zasiedlaè gatunki⁷:

wystöpujñce na terenie „wyspy”

i niemogñce wystöpowaè w otoczeniu – przeciwieþstwo Ĉrodo- wisk wyklucza moĔliwoĈè wystö- powania na obszarze wyspy lub otoczenia gatunków stenotopowych;

Ĕyjñce zarówno na obszarze wyspy, jak i na obszarze otaczajñ- cym (gatunki eurytopowe);

zwiñzane gäównie z obszarem wyspy, lecz Ĕyjñcym na niej dziö- ki istnieniu obszaru otaczajñcego (np. dziöki dopäywowi pokarmu do „wyspy” z otoczenia);

Ĕyjñce w otoczeniu dziöki „wyspie” („wyspa” jako ostoja dla form przetrwalnikowych lub zi- mujñcych na jej obszarze).

Analizujñc skutki wielkoĈci i ksztaätu „wyspy Ĉrodowiskowej” na- leĔy przypomnieè dwie wspóäzaleĔ- ne i od dawna znane w ekologii re- guäy: im mniejsza wyspa, tym mniej gatunków i wiöksze zagöszczenia ich populacji. Wiele gatunków moĔe za- mieszkiwaèwyspö (Ĉrodowiskowñ), dopiero gdy jej wielkoĈè przekra- cza okreĈlonñ powierzchniö. Nato- miast zagöszczenie populacji (liczba osobników na jednostkö powierzchni) gatunków, które zamieszkujñ maäe

(3)

przestrzenie roĈnie wraz ze spadkiem wielkoĈci tej przestrzeni.

Roman Andrzejewski⁸ przy- jñä jako hipotezö säuszne zaäoĔe- nie, Ĕe wĈród gatunków zasiedla- jñcych system „wyspa^lotoczenie”

w miarö wzrostu róĔnic miödzy Ĉro- dowiskiem „wyspy” a jej otoczeniem wzrastaè bödzie udziaä gatun- ków specyficznych dla „wyspy” lub otoczenia. Przy niewielkim przeci- wieþstwie Ĉrodowisk liczba gatun- ków wspólnych dla „wyspy” i otoczenia bödzie duĔa lub wröcz iden- tyczna. Potwierdzajñ to wyniki badaþ terenowych dotyczñcych wielu grup zwierzñt, np. skñposzczetów (Oligo- chaeta) w Ĉrodowisku wodnym i lñ- dowym, m.in. pola uprawne i tereny miejskie⁹, owadów roĈlinoĔernych¹⁰, pajñków (Araneida)¹¹.

Praktyczne znaczenie znajomo- Ĉci tej prawidäowoĈci polega na moĔ- liwoĈci tworzenia „wysp” w krajobrazie w taki sposób, aby podnieĈè jego róĔnorodnoĈè biologicznñ, zwäasz- cza na obszarach znacznie prze- ksztaäconych w wyniku dziaäalnoĈci gospodarczej.

„Wyspa

Årodowiskowa” jako oddzielny ekosystem

“Environmental island”

as a separate ecosystem

Ekosystem, jako jeden z pozio- mu organizacji Ĕywej materii, stanowi funkcjonalnñ caäoĈè, w której zachodzi wymiana materii miödzy bio-

cenozñ, czyli ogóäem organizmów wystöpujñcych na danym obszarze powiñzanych ze sobñ w jednñ ca- äoĈè róĔnymi zaleĔnoĈciami i bioto- pem. Przy czteropoziomowej strukturze pokarmowej (Ĉrodowisko abio- tyczne, producenci, konsumenci, re- ducenci) stanowi najwiökszñ jednost- kö funkcjonalnñ biosfery. W ekosys- temie jako czöĈci biosfery grupa or- ganizmów realizuje procesy prze- ksztaäcania wiñzaþ chemicznych zgodnie z prawami termodynamiki, przy chociaĔ czöĈciowo zamkniötym obiegu materii, energii i informacji¹². Strukturö ekosystemów tworzñ jego elementy i ich powiñzania. Podsta- wowymi elementami ekosystemów sñ osobniki poszczególnych gatun- ków. Zgodnie z tñ definicjñ „wyspa Ĉrodowiskowa” jest obszarem, któ- rego wielkoĈè, a w niektórych sytu- acjach i ksztaät nie pozwala na wy- ksztaäcenie siö struktury, procesów troficznych i samowystarczalnoĈci, charakterystycznej dla ekosys temu.

Ogromny wpäyw otoczenia na „wy- spö” uniemoĔliwia na ogóä wyksztaä- cenie siö cech ekosystemu. Funkcjo- nowanie procesów ekologicznych na „wyspie” albo nie zachodzi, albo jest znacznie rozchwiane w stosun- ku do podobnych zjawisk w ekosys- temie w wyniku przewagi na jej obszarze wpäywów zewnötrznych¹³. Nie ogranicza ich naturalna o zróĔ- nicowanej szerokoĈci granica miödzy

„wyspñ” a otoczeniem. Granica miö- dzy „wyspñ” a otoczeniem jest bowiem bardzo ostra, wynikajñca bez- poĈrednio z dziaäalnoĈci gospodarczej¹⁴. Rozwijajñce siö procesy eko-

logiczne zmierzajñce do samowy- starczalnoĈci „wyspy” w przypadku

„wysp” o duĔej powierzchni zmie- rzajñ dopiero w kierunku przeksztaä- cenia siö tego obszaru w oddzielny ekosystem.

Korytarze ekologiczne

Ecological corridors

Pod wzglödem praktycznej ochrony krajobrazu sterowanie wiel- koĈciñ powstajñcych „wysp Ĉrodowi- skowych” ma podstawowe znaczenie dla optymalnego ksztaätowania krajobrazu. Poprzez zmiany powierzchni „wysp” moĔna bowiem optymali- zowaè zwiökszanie róĔnorodnoĈci biologicznej oraz wspomagaè korytarze ekologiczne, czyli miejsca umoĔliwiajñce migracjö roĈlin, zwie- rzñt i grzybów. BezpoĈrednio wiñĔe siö to z ustawowymi zasadami go- spodarowania zasobami i skäadnika- mi przyrody.

Gospodarowanie zasobami dzi- ko wystöpujñcych roĈlin, zwierzñt i grzybów oraz ich zasobami gene- tycznymi uĔytkowanymi przez czäo- wieka powinno zapewniaè ich trwa- äoĈè, optymalnñ liczebnoĈè i ochronö róĔno rodnoĈci genetycznej, w szcze- gólnoĈci przez:

ochronö, utrzymanie lub racjo- nalne zagospodarowanie naturalnych i póänaturalnych ekosys- temów oraz siedlisk i ostoi gatun- ków,

stworzenie warunków do rozmna- Ĕania i rozprzestrzeniania zagro- Ĕonych wyginiöciem gatunków

(4)

oraz ochronö i odtwarzanie ich sie dlisk i ostoi, ale takĔe ochronö tras migracyjnych zwierzñt¹⁵.

Praktyczne znaczenie dla tworzenia systemu „wysp Ĉrodowisko- wych” majñ liniowe odlegäoĈci miö- dzy nimi, bowiem zbyt bliskie lub zbyt dalekie poäoĔenie dwóch lub wiöcej „wysp” zmniejsza rolö suma- rycznñ lub wynikajñcñ ze wspóädzia- äania, którego efekt jest wiökszy niĔ suma poszczególnych oddzielnych oddziaäywaþ „wysp” (synergia). Do- tyczy to takĔe korytarzy ekologicznych, traktowanych niekiedy jako swoistego rodzaju „wyspy Ĉrodowi- skowe”. „Wyspa”, stanowiñca kory- tarz, ma znacznñ däugoĈè i stosunkowo maäñ szerokoĈè. Peäni zatem ona innñ funkcjö w wymiarze podäuĔ- nym i poprzecznym: w tym pierw- szym umoĔliwia kontakty (np. mi- gracjö organizmów) gatunkom o cechach stenotopowych, w tym drugim jest miejscem zasiedlenia dla organi- zmów eurytopowych lub specyficznych dla niewielkich „wysp”¹⁶. „Wy- spy” w uäoĔeniu szeregowym przy niewielkich odlegäoĈciach miödzy nimi mogñ umoĔliwiaè przechodze- nie gatunków z „wyspy” do „wyspy”, przy ograniczeniu niekorzystnego oddziaäywania na przechodzñcy ga- tunek otoczenia „wysp”.

Do najwaĔniejszych korytarzy ekologicznych zaliczyè naleĔy m.in.

sieè niezabudowanych rzecznych korytarzy peäniñcych funkcjö äñczni- kowñ miedzy dwoma lub wieloma obszarami chronionymi. Zachowa- nie ciñgäoĈci systemu korytarzy ekologicznych maäych dolin rzecznych,

które wcale nie muszñ byè objöte formami ochrony przyrody, zapew- ni wäaĈciwe funkcjonowanie systemu przyrodniczego regionu¹⁷.

Podsumowanie

Conclusion

Do dziaäania w krajobrazie na- leĔy wykorzystaè odpowiedniñ teo- riö. Odnosi siö to takĔe do ksztaäto- wania krajobrazu poprzez „wyspy Ĉrodowiskowe”. Szereg uwarunko- waþ wewnötrznych wynikajñcych ze stanu Ĉrodowiska przyrodniczego, rozwoju systemu osadniczego, reali- zacji duĔych przedsiöwziöè budow- lanych oraz wynikajñcych z predys- pozycji przestrzeni do rozwoju tu- rystyki stanowi zagroĔenie dla przestrzeni poprzez stymulowanie wy- odröbniania siö „wysp Ĉrodowisko- wych”. Szczególny wpäyw ma tu- taj brak spójnoĈci systemu obsza- rów chronionych, wysokie tendencje do „rozlewania” siö obszarów zurba- nizowanych miast, lokalizacja tras komunikacyjnych fragmentujñcych przestrzeþ na izolowane wyspy oraz tendencje do jak najwiökszego nasy- cenia terenów atrakcyjnych przyrodniczo infrastrukturñ rekreacyjnñ.

Niezbödne jest wprowadze- nie poprzez instrumenty planowa- nia przestrzennego róĔnych zasad ksztaätowania i ochrony przestrzeni, w tym:

zapobieganie nadmiernemu wy- däuĔaniu zabudowy wzdäuĔ gäów- nych tras komunikacyjnych,

zachowanie ciñgäoĈci na obszarach podmiejskich istniejñce- go w miastach systemu terenów otwartych, parków i terenów re- kreacyjnych,

wprowadzanie zagospodarowania ograniczajñcego penetracjö terenów chronionych w miej- scach masowego wypoczynku poäoĔonych w pobliĔu terenów cennych przyrodniczo,

ograniczenie rozpraszania zabudowy mieszkaniowej i zwiñzanej z dziaäalnoĈciñ gospodarczñ.

Zapewniona zostanie wtedy ciñgäoĈè i spójnoĈè przestrzenna korytarzy ekologicznych stanowiñcych drogi migracji, rozprzestrzeniania i wymiany genetycznej roĈlin i zwie- rzñt oraz wpäywajñce na zmniejsze- nie ujemnych skutków izolacji obsza- rów cennych przyrodniczo.

Prace zwiñzane z poznaniem róĔnych aspektów „wysp Ĉrodowi- skowych” majñ duĔe znaczenie po- znawcze i praktyczne, majñc prze- äoĔenie takĔe na instrumenty plano- wania przestrzennego. To nieurojone teorie, ale realnie istniejñce byty krajobrazowe i biologiczne. PoniewaĔ Ĕycie realizuje siö w systemie organizm^lĈrodowisko, dlatego najwiök- szñ wartoĈè poznawczñ majñ badania biologiczne Ĉwiata realnego.

Krótki przeglñd poszukiwaþ metodologicznych podstaw oceny postöpu wiedzy ekologicznej zwraca uwagö na metodologiö teoretycznych badaþ ekologicznych Ĉwiatów urojo- nych¹⁸. Zadaniem ekologii, majñcej zajmowaè siö procesami oddziaäy- waþ, winno byè jednak odnajdywa-

(5)

nie tego, co uniwersalne w zachowa- niu ukäadów biologicznych istniejñ- cych w okreĈlonych warunkach przestrzennych i czasowych. Tych uni- wersalnych prawidäowoĈci odnale- ziono jak dotñd niewiele, co bezpo- Ĉrednio przeäoĔyäo siö na dziaäania z zakresu ochrony Ĉrodowiska i zaso- bów przyrody. Widoczne jest zwäasz- cza Ĉcisäe powiñzanie decyzji doty- czñcych ksztaätowania Ĉrodowiska z argumentami natury etycznej, kul- turowej i estetycznej, a nawet eko- nomicznej, nie zaĈ z przesäanek ekologicznych. Sñ one bowiem na ogóä bardzo fragmentaryczne i najczö- Ĉciej säabo uzasadniajñ podejmowa- ne dziaäania. Rezultat taki nie jest szczególnym osiñgniöciem nauko- wym i wskazuje na ogromne meto- dyczne niedoskonaäoĈci¹⁹.

Krzysztof Kasprzak Zakäad Agroturystyki

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Rural Tourism Unit

Poznaþ University of Life Sciences

Przypisy

1 Pietrzak M., 1998, Syntezy krajobrazowe – zaäoĔenia, problemy, zastosowania, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznaþ.

2 Banaszak J. (red.), 2002, Wyspy Ĉrodowisko- we. BioróĔnorodnoĈè i próby typologii, Wyd.

Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkie- go, Bydgoszcz, s. 302.

3 MacArthur R. H., 1984, Geographical Eco- logy: Patterns in the Distribution of Species, Princeton, New York; MacArthur R. H. and Wilson E. O., 2001, The Theory of Island Bio- geography, Princeton University Press, Series:

Princeton Landmarks in Biology, Princeton, New York, s. 385.

4 Andrzejewski R., 2002, Wyspy Ĉrodowisko- we – kilka pojöè i zagadnieþ [w:] „Wyspy Ĉro- dowiskowe. BioróĔnorodnoĈè i próby typolo- gii” pod red. J. Banaszaka, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Byd- goszcz, s. 291 -302.

5 J.w.

6 Ratyþska H., 2002, Wyspy Ĉrodowiskowe jako element krajobrazu [w:] „Wyspy Ĉrodo- wiskowe. BioróĔnorodnoĈè i próby typologii”

pod red. J. Banaszaka, Wyd. Akademii Bydgo- skiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 260 -239.

7 Andrzejewski R., Wyspy Ĉrodowiskowe – kilka pojöè i zagadnieþ [w:] „Wyspy Ĉrodowi- skowe. BioróĔnorodnoĈè i próby typologii” pod red. J. Banaszaka, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, 2002, s. 291 -302.

8 J.w.

9 Kasprzak K., 1984, The oligochaetes (Anne- lida, Oligochaeta) in a lake and a canal in the agricultural landscape of Poland [in:] “Aquatic Oligochaeta”, G. Bonomi and Ch. Ers^éus (Eds), Hydrobiologia, Dordrecht, pp. 115, 171 -174;

Kasprzak K., 1986, Structure of Enchytraeids (Oligochaeta, Enchytraeidae) Communities in Urban Green Areas of Warsaw [in:] “Structu- re of the fauna of Warsaw; effects of the urban pressure on animal communities. Part 1”, Me- morabilia Zoologica, Wrocäaw -Warszawa- -Kraków -Gdaþsk -ãódĒ, 41, s. 71 -80.

10 Andrzejewska L., 2002, Znaczenie struktur krajobrazowych w formowaniu zespoäów owa- dów roĈlinoĔernych (Homoptera – Auchenorr- hyncha) zbiorowisk trawiastych [w:] „Wyspy Ĉrodowiskowe. BioróĔnorodnoĈè i próby typo- logii” pod red. J. Banaszaka, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Byd- goszcz, s. 95 -104.

11 Kajak A., 1997, Scope of studies, experimen- tal design, study area, Ekol. Pol., Warszawa, 45, 3 -4, pp. 581 -585; ãuczak J., 1979, Spiders in agrocoenoses, Pol. Ecol. Stud., Warszawa- -ãódĒ, 5, pp. 151 -200.

12 Michaäowski A., 2007, Informacja w eko- systemach, Agencja Wydawniczo -Edytorska Ekopress, Biaäystok, s. 86.

13 Andrzejewski R., 2002, Wyspy Ĉrodowisko- we – kilka pojöè i zagadnieþ [w:] „Wyspy Ĉro- dowiskowe. BioróĔnorodnoĈè i próby typolo- gii” pod red. J. Banaszaka, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Byd- goszcz, s. 291 -302.

14 Kasprzak K., 2002, Granice krajobrazo- we – teoria a praktyka [w:] „Granice krajobra- zowe. Podstawy teoretyczne i znaczenie prak- tyczne” pod red. M. Pietrzaka, Problemy Eko- logii Krajobrazu, t. 7, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznaþ, s. 165 -187.

15 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochro- nie przyrody, Dz. U. Nr 92, poz. 880, z póĒn.

zm.

16 Andrzejewski R., 2002, Wyspy Ĉrodowisko- we – kilka pojöè i zagadnieþ [w:] „Wyspy Ĉro- dowiskowe. BioróĔnorodnoĈè i próby typolo- gii” pod red. J. Banaszaka, Wyd. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Byd- goszcz, s. 291 -302.

17 Raszka B., 2003, Poznaþski Przeäom Warty w planowaniu systemów ekologicznych, Boguc- ki Wydawnictwo Naukowe, Poznaþ, s. 199.

18 Kocjan G., 1997, Gäówne kontrowersje wo- kóä zadaþ teoretycznego rozwoju ekologii [w:]

Teoretyczne i praktyczne aspekty badaþ ekologicznych” pod red. L. Burchardt, Uniwersy- tet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Idee Ekologiczne, t. 10, seria: Szkice 6, s. 11 -25.

19 Kasprzak K., 2009, Ochrona róĔnorod- noĈci gatunkowej – biologiczna koniecznoĈè czy praktyczna potrzeba?, Zeszyty Naukowe Poäudniowo -Wschodniego Oddziaäu Polskie- go Towarzystwa InĔynierii Ekologicznej i Pol- skiego Towarzystwa Gleboznawczego Oddziaä w Rzeszowie, Rzeszów, 11, s. 95 -101.