Badania geologiczno-in¿ynierskie prowadzone w Pañstwowym Instytucie
Geologicznym w drugim piêædziesiêcioleciu jego dzia³alnoœci
Zbigniew Frankowski
1, Edyta Majer
1, Marta Soko³owska
1,
Grzegorz Ry¿yñski
1, Szymon Ostrowski
1, Krzysztof Majer
1Engineering geological research conducted in the Polish Geological Institute during the last fifty years of activity. Prz. Geol., 66: 752–768.
A b s t r a c t. In this article, we summarize the most important engineering geological studies that have been conducted by the Polish Geological Institute since the 1960s.
Keywords: engineering geology, engineering geophysics, shallow geothermal energy, engineering geological database (BDGI), engi-neering geological map, Polish Geological Institute
Dzia³alnoœæ w zakresie geologii in¿ynierskiej prowa-dzona w Pañstwowym Instytucie Geologicznym – Pañstwo-wym Instytucie Badawczym (PIG-PIB) podczas ostatnich 50 lat obejmowa³a badania i prace dokumentacyjne do-tycz¹ce rozwi¹zywania problemów in¿ynierskich i œrodo-wiskowych w efekcie wzajemnego oddzia³ywania pod³o¿a budowlanego i obiektów budowlanych. Realizowano prace studialne w zakresie optymalizacji sposobów zagospoda-rowania przestrzennego i gospodazagospoda-rowania wnêtrzem ziemi w dostosowaniu do warunków geologiczno-in¿ynierskich. Wykonywano prace i badania dotycz¹ce prognozowania zmian w œrodowisku, w tym przewidywania odpowiednich œrodków i sposobów zapobiegania zagro¿eniom geologicz-nym zarówno naturalgeologicz-nym, jak i powsta³ych na skutek dzia³alnoœci cz³owieka (antropogenicznym). Prace w dzie-dzinie geologii in¿ynierskiej obejmowa³y badania nauko-we i prace rozwojonauko-we zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ statutow¹ oraz zadania pañstwowej s³u¿by geologicznej (Biuletyn..., 1960, 1963, 1966, 1967, 1970, 1972, 1972, 1975, 1980; Materia³y..., 1974, 1974, 1979, 1998, 2007, 2011, 2014, 2017; Zmiany..., 1979). G³ówne kierunki dzia³alnoœci w dziedzinie geologii in¿ynierskiej dotyczy³y (Piniñska, Frankowski, 2005; Dr¹gowski i in., 2007; Frankowski, 2000; Frankowski, Szymañska, 2008; Materia³y..., 2014, 2017):
– rozwoju cyfrowej kartografii geologiczno-in¿ynier-skiej 2D, 3D;
– prowadzenia geologiczno-in¿ynierskich baz danych; – gromadzenia, przetwarzania i udostêpniania danych geologiczno-in¿ynierskich;
– regionalnej geologii in¿ynierskiej;
– charakterystyk w³aœciwoœci chemicznych, fizycznych i mechanicznych gruntów i ska³ w ujêciu lokalnym oraz regionalnym;
– prac metodycznych w zakresie dokumentowania wa-runków geologiczno-in¿ynierskich;
– prac metodycznych i eksperymentalnych dotycz¹-cych wykorzystania œrodowiska geologiczno-in¿ynierskie-go, jako Ÿród³a energii w celu ogrzewania i ch³odzenia obiektów budowlanych;
– dokumentowania geologiczno-in¿ynierskiego, w tym ocen przydatnoœci terenów do wyboru optymalnej lokali-zacji inwestycji, m.in. sk³adowisk odpadów, obiektów infrastrukturalnych, przemys³owych, kubaturowych, hy-drotechnicznych;
– badañ œrodowiska geologiczno-in¿ynierskiego z wy-korzystaniem prototypowej i nowoczesnej aparatury ba-dawczej w zakresie laboratoryjnych i polowych oznaczeñ w³aœciwoœci gruntów i ska³ oraz geofizyki in¿ynierskiej;
100 lat Pañstwowego Instytutu Geologicznego
– dla gospodarki, nauki i edukacji
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; zfra@pgi.gov.pl; emaj@pgi.gov.pl; msoko@pgi.gov.pl; gryz@pgi.gov.pl; sost@pgi.gov.pl; kmaj@pgi.gov.pl
– popularyzacji i upowszechniania wiedzy w zakresie geologii in¿ynierskiej;
– dzia³alnoœci eksperckiej, opiniotwórczej i szkolenio-wej.
Przez ostatnie 50 lat ponad 100 geologów in¿ynier-skich z Pañstwowego Instytutu Geologicznego zajmowa³o siê wy¿ej wymienion¹ problematyk¹. Z okazji 100-lecia PIG-PIB, sk³adamy im serdeczne podziêkowania za wk³ad w rozwój geologii in¿ynierskiej w kraju i na œwiecie. Tak ogromny zakres prac i badañ geologiczno-in¿ynierskich prowadzonych w instytucie wymaga³ wspó³pracy z pla-cówkami naukowymi, firmami prywatnymi, administracj¹ pañstwow¹, samorz¹dow¹ oraz obywatelami naszego kra-ju, którym równie¿ sk³adamy podziêkowania za wsparcie.
BADANIA GEOLOGICZNO-IN¯YNIERSKIE
Geologia in¿ynierska to dziedzina geologii dzia³aj¹ca na pograniczu nauk przyrodniczych i in¿ynieryjnych. Jako nauka stosowana zajmuje siê pracami i badaniami, które s¹ zawsze wykonywane w okreœlonym celu i na potrzeby ró¿norodnych grup zawodowych oraz spo³ecznych. Dlate-go, paradoksalnie najwiêkszy rozwój badañ geologiczno--in¿ynierskich nale¿y wi¹zaæ z okresem po II wojnie œwia-towej w zwi¹zku z odbudow¹ kraju. Przez kolejne lata dzia³alnoœci instytutu badania geologiczno-in¿ynierskie by³y zawsze œciœle zwi¹zane z potrzebami gospodarczymi kraju (Materia³y..., 1979).
W ostatnim 50-leciu dzia³alnoœæ geologii in¿ynierskiej dotyczy³a dokumentowania warunków geologiczno-in¿y-nierskich, w tym kompleksowych badañ terenowych i labo-ratoryjnych dla najwiêkszych inwestycji hydrotechnicznych, obiektów kubaturowych, infrastrukturalnych i energetyki j¹drowej (materia³y niepublikowane). W latach 70–90. ub.w. prace by³y zwi¹zane z bie¿¹cymi potrzebami kraju w zakresie geologii, wykonywano je na zlecenie Centralnego Urzêdu Geologii, a po jego likwidacji – ministra ds. œrodo-wiska. Natomiast ostatnie 20 lat to dzia³anie w nawi¹zaniu do krajowych programów, polityk i strategii, w tym do
Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowani Kraju, Krajo-wej Polityki Miejskiej, Polityki Ekologicznej Pañstwa, Programu Polskiej Energetyki J¹drowej, Programu Budo-wy Dróg KrajoBudo-wych, Strategii Bezpieczeñstwo Energe-tyczne i Œrodowisko, kierunków dzia³añ w dziedzinie geologii in¿ynierskiej oraz zadañ pañstwowej s³u¿by geo-logicznej.
W latach 60. i 70. XX w. wykonywano liczne badania geologiczno-in¿ynierskie obiektów hydrotechnicznych i dróg wodnych (materia³y niepublikowane). Opracowania typu dokumentacyjnego (zdjêcia geologiczno-in¿ynier-skie, dokumentacje geologiczno-in¿yniergeologiczno-in¿ynier-skie, charaktery-styki geologiczno-in¿ynierskie terenu) wykonano dla ponad 20 obiektów hydrotechnicznych w dolinie Wis³y i na jej dop³ywach. Prowadzone by³y równie¿ badania stacjo-narne, na podstawie których ustalono prognozy geologicz-no-in¿ynierskie dla obiektów wodnych oraz wp³yw zbiornika W³oc³awek na otoczenie.
Lata osiemdziesi¹te i dziewiêædziesi¹te ub.w. nale¿y wi¹zaæ z badaniami na wybranych odcinkach pierwszej linii metra w Warszawie, które dotyczy³y zagêszczenia gruntów oraz wp³ywu g³êbokich wykopów na zmiany wilgotnoœci gruntów w ich otoczeniu (Frankowski, Pich, 1993). W trakcie budowy metra geolodzy in¿ynierscy brali udzia³ w konsultacjach dotycz¹cych bie¿¹cych problemów zwi¹zanych z realizacj¹ inwestycji (ryc. 1A). Wspólnie z Instytutem Techniki Budowlanej przeprowadzono analizy i prace terenowe do projektu Polskiej Normy PN-B 04452 Geotechnika: Badania polowe (Filipowicz i in., 1994) (ryc. 1B). W tym okresie wykonywano równie¿ liczne eks-pertyzy i opinie oraz badania osuwisk w rejonach W³oc³awka i Polski po³udniowej w celu okreœlenia optymalnych spo-sobów ich zabezpieczenia oraz szacowania kosztów usu-wania szkód (materia³y niepublikowane).
Na pocz¹tku XXI w. badania geologiczno-in¿ynierskie dotyczy³y przydatnoœci terenu pod zabudowê, oceny stanu technicznego obiektów budowlanych (Adamów, Kozieni-ce, Iwiny), awarii budowlanych (Piaseczno k. Machowa, Lublin) (Flisiak i in., 2014), dróg i tuneli (ViaCarpatia,
Ryc. 1. A – awaria na budowie I linii metra w Warszawie – stacja A-11 Politechnika (Arch. PIG-PIB, 1989); B – metodyka sondowañ zaimplementowana do normy PN-B-04452 (Borowczyk, Frankowski, 1975b)
Fig. 1. A – failure at the construction site of the first metro line in Warsaw – A-11 Politechnika station (Archive of PGI-NRI, 1989); B – probing methodology implemented to PN-B-04452 (Borowczyk, Frankowski, 1975b)
ViaBaltica, autostrada A1, drogi ekspresowe S1, S3), linii kolejowych (m.in. C-E 65 na odcinku Chorzów Batory– Tczew o d³ugoœci ok. 500 km i inne), projektowanych i realizowanych linii metra w Warszawie (ryc. 2), instalacji przesy³owych na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej (trasy ruroci¹gów, gazoci¹gów oraz farm wiatro-wych), geozagro¿eñ oraz obiektów energetyki konwencjo-nalnej (Kie³basiñska i in., 2011) i j¹drowej (ryc. 3B) (materia³y niepublikowane). Po wprowadzeniu do stoso-wania zasad Eurokodu 7 (europejskiej normy reguluj¹cej kwestie projektowania geotechnicznego) nast¹pi³a zna-cz¹ca zmiana podejœcia do rozpoznania pod³o¿a budowla-nego, ustalania warunków geotechnicznych posadawiania i wzmocnienia nowoprojektowanych obiektów budowla-nych (ryc. 3A) (Jaros, Szlasa, 2014). Opracowywane s¹ liczne projekty prac/robót geologicznych oraz dokumenta-cje geologiczno-in¿ynierskie, a tak¿e ekspertyzy i opinie w zakresie reinterpretacji modeli geologicznych. Ustalone
zostaj¹ wstêpne warunki geologiczno-in¿ynierskie i geo-techniczne ze wskazaniem miejsc zagro¿eñ dla projekto-wanych odcinków nowych dróg i tras kolejowych, w tym kolei du¿ych prêdkoœci. Powstaje pierwsza w Polsce doku-mentacja geologiczno-in¿ynierska dla ustalenia warunków geologiczno-in¿ynierskich na potrzeby podziemnego sk³a-dowania odpadów. W obszarze geozagro¿eñ w ramach kontynuacji polityki bezpieczeñstwa i zarz¹dzania kryzy-sowego dla Biura Ochrony Rz¹du s¹ opracowywane wytyczne i zalecenia na potrzeby ochrony obiektów pañstwowych. Badania geologów in¿ynierskich przyczy-ni³y siê do wyboru optymalnych wariantów przebiegu dróg, rozpoznania modelu geologicznego, ustalenia warunków geotechnicznych oraz umo¿liwi³y zaprojektowanie wzmoc-nienia pod³o¿a gruntowego. Ekspertyzy s¹ wynikiem czê-sto pojawiaj¹cego siê problemu – niewystarczaj¹cego udokumentowania pod³o¿a gruntowego w zale¿noœci od etapu realizacji inwestycji (Soko³owska, 2013; Majer,
Ryc. 2. Awaria na budowie II linii metra w Warszawie – stacja C11 Œwiêtokrzyska (Arch. PIG-PIB, 2012)
Fig. 2. Failure at the construction site of the second metro line in Warsaw – C11 Œwiêtokrzyska station (Archive of PGI-NRI, 2012)
Ryc. 3. Wizualizacja warunków geologiczno-in¿ynierskich – model geologiczno-in¿ynierski 3D: A – fragment miasta (Jaros, Szlasa, 2014); B – sk³adowisko (Arch. PIG-PIB, 2016)
Fig. 3. Visualization of geological and engineering conditions – 3D geological and engineering model: A – part of the city (Jaros, Szlasa, 2014); B – landfill (Archive of PGI-NRI, 2016)
Soko³owska, 2015; Soko³owska i in., 2015, 2017). Wiele projektów dotyczy opracowania raportów z badañ tereno-wych i laboratoryjnych w celu oceny skutków awarii budowlanych.
REGIONALNA GEOLOGIA IN¯YNIERSKA
W ramach regionalnych badañ geologiczno-in¿ynier-skich w drugiej po³owie lat 60. i na pocz¹tku lat 70. prze-prowadzono pierwsz¹ w kraju rejestracjê osuwisk (Ba-¿yñski i in., 1991). Na Ni¿u Polskim zarejestrowano ok. 2 tys. form osuwiskowych, a tak¿e wydzielono wiele terenów predysponowanych do wystêpowania tego rodza-ju procesów. Odrêbn¹ rejestracj¹ objêto obszar Karpat. Wyniki rejestracji przedstawiono na mapach w skali 1 : 25 000, 1 : 100 000 i syntetycznie na mapach w skali 1 : 500 000 (Ni¿ Polski) (ryc. 4A) (Ba¿yñski i in., 1970)
i 1 : 200 000 (Karpaty) (Michalik, 1970). Dla siedmiu województw opracowano katalogi osuwisk.
Na pocz¹tku XXI w. nast¹pi³a intensyfikacja dzia³añ inwestycyjnych na obszarze kraju w zakresie inwestycji infrastrukturalnych, która wymaga³a przeprowadzenia analizy mo¿liwych kolizji funkcjonalno-przestrzennych pomiêdzy wybranymi elementami zagospodarowania przestrzennego, zagospodarowania górotworu oraz obszarami chronionymi i obszarami zagro¿eñ geologicz-nych. Brak tego typu opracowañ obrazuj¹cych skalê pro-blemu, utrudnia podjêcie kroków w kierunku zmian legislacyjnych dotycz¹cych polityki przestrzennej kraju w zakresie gospodarowania wnêtrzem ziemi i ochron¹ zasobów kopalin. Opracowana metodyka oraz baza danych w tym zakresie stanowi podstawê do wskazania potencjalnych kolizji w skali kraju (Kocy³a i in., 2016).
Ryc. 4. A – Mapa osuwisk w skali 1 : 500 000 (Ba¿yñski i in., 1970); B – Mapa regionów geologiczno-in¿ynierskich (Majer i in., 2018) Fig. 4. A – Landscape map in the 1 : 500 000 scale (Ba¿yñski et al., 1970); B – Map of geological and engineering regions (Majer et al., 2018)
Ryc. 5. A – Mapa geologiczno-in¿ynierska Polski w skali 1 : 500 000 (Jakubicz, £odziñska, 1994); B – Przegl¹dowa mapa geologicz-no-in¿ynierska w skali 1 : 300 000 (Watycha, 1955)
Fig. 5. A – Geological and engineering map of Poland in the 1 : 500 000 scale (Jakubicz, £odziñska, 1994); B – General geological and engineering map in the 1 : 300 000 scale (Watycha, 1955)
W roku 2017 wydano podrêcznik Warunki
geologicz-no-in¿ynierskie na obszarze Polski, który stanowi
kompen-dium wiedzy niezbêdnej w procesie ustalania warunków geologiczno-in¿ynierskich i prezentuje syntezê ró¿nych zagadnieñ geologiczno-in¿ynierskich w ujêciu regional-nym (Kaczyñski, 2017). W podrêczniku zaprezentowano wyniki badañ terenowych i laboratoryjnych z terenu Polski uzyskane za pomoc¹ wspó³czesnych metod badawczych. Prace nad charakterystyk¹ warunków geologiczno-in¿y-nierskich kontynuowano w latach 2013–2018 (ryc. 4B) (Majer i in., 2018), uwzglêdniaj¹c wczeœniejsze opracowa-nia (Frankowski i in., 2011; Chada i in., 2014).
W 100-lecie powo³ania Pañstwowego Instytutu Geolo-gicznego rozpoczn¹ siê prace zwi¹zane z przygotowaniem publikacji dotycz¹cej regionalnej geologii in¿ynierskiej.
KARTOGRAFIA GEOLOGICZNO-IN¯YNIERSKA
Opracowania kartografii geologiczno-in¿ynierskiej s¹ wykonywane w instytucie od lat 50. ub.w. Mapy geolo-giczno-in¿ynierskie opracowano w ró¿nych skalach od
1 : 10 000 do 1 : 500 000 (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl). W latach pieædziesiatych i szeœæ-dziesi¹tych wykonano mapê geologiczno-in¿yniersk¹ dla ca³ego kraju w skali 1 : 300 000 (28 arkuszy) (ryc. 5B) (Watycha, 1955; Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://doku-menty.pgi.gov.pl; http://atlasy.pgi.gov.pl), w latach 50. i 60. opracowano pierwsze arkusze wraz z objaœnieniami
Szczegó³owej mapy geologiczno-in¿ynierskiej Polski w skali 1 : 50 000 (ryc. 6A, B) (Instrukcja..., 1962; Jakubicz,
1957a, b; Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://dokumenty.-pgi.gov.pl; http://atlasy.pgi.gov.pl). W roku 1994 wydano
Mapê geologiczno-in¿yniersk¹ Polski w skali 1 : 500 000
(1 mapa w czterech sekcjach) (ryc. 5A) (Jakubicz, £odziñ-ska, 1994). Do koñca XX w. wykonano kilkadziesi¹t map i atlasów geologiczno-in¿ynierskich w skali 1 : 25 000 dla miast i terenów przemys³owych (ryc. 7A, B) (Jakubicz, £odziñska, 1989; £odziñska, ¯yliñska,1989; Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://dokumenty.pgi.gov.pl; http://atla-sy.pgi.gov.pl).
Od pocz¹tku XXI w. kluczowym kierunkiem dzia³alno-œci w zakresie geologii in¿ynierskiej jest rozwój cyfrowej Ryc. 6. Szczegó³owa mapa geologiczno-in¿ynierska Polski w skali 1 : 50 000. A – Mapa gruntów (Jakubicz, 1957a); B – Mapa klasyfika-cji terenu dla potrzeb budownictwa (Jakubicz, 1957b)
Fig. 6. Detailed geological and engineering map of Poland in the 1 : 50 000 scale. A – Map of soils (Jakubicz, 1957a); B – Site classification map for spatial planning (Jakubicz, 1957b)
Ryc. 7. A – Mapa geologiczno-in¿ynierska w skali 1 : 25 000, ark. Pu³awy (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, 1970); B – Mapa geologicz-no-in¿ynierska Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego w skali 1 : 25 000 (£odziñska, ¯yliñska, 1989)
Fig. 7. A – Geological and engineering map in the scale of 1 : 25 000, sheet of Pu³awy (Nat’l Geol. Archive of PGI-NRI, 1970); B – Geological and engineering map of Lublin Coal Basin in the scale of 1 : 25 000 (£odziñska, ¯yliñska, 1989)
kartografii geologiczno-in¿ynierskiej 2D, 3D (ryc. 8) oraz prowadzenie Bazy Danych Geologiczno-In¿ynierskich (BDGI) (ryc. 9) (Jaros i in., 2007; http://atlasy.pgi.gov.pl).
Rozwój kartografii cyfrowej nast¹pi³ po opracowaniu w roku 2000 we wspó³pracy z Instytutem Techniki Budow-lanej Atlasu geologiczno-in¿ynierskiego Warszawy w skali
1 : 10 000. Podstaw¹ dalszych prac by³a Instrukcja wyko-nywania atlasów geologiczno-in¿ynierskich technik¹ kom-puterow¹, któr¹ wielokrotnie aktualizowano aktualizowano
pn. Atlasy geologiczno-in¿ynierskie w skali 1 : 10 000 lub
mniejszej. Instrukcja wykonywania. (Nar. Arch. Geol.
PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl). W okresie 2002– 2012 r. we wspó³pracy z przedsiêbiorstwami geologicznymi powstawa³y atlasy geologiczne in¿ynierskie aglomeracji: Katowice, £ódŸ, Gdañsk–Sopot–Gdynia, Rybnik–Jastrzê-bie Zdrój–¯ory, Wa³brzych–Œwiebodzice–Kamienna Góra (ryc. 9) (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB;
http://atlasy.pgi.-Ryc. 9. Stan prac w zakresie opracowywania atlasów geologiczno-in¿ynierskich w skali 1 : 10 000 (http://atlasy.pgi.gov.pl) Fig. 9. Status of works in development of geological and engineering atlases in the 1 : 10 000 scale (http://atlasy.pgi.gov.pl) Ryc. 8. Model geologiczno-in¿ynierski 3D aglomeracji Rybnik
(Arch. PIG-PIB, 2015)
Fig. 8. 3D Geological and engineering model of the Rybnik agglomeration (Archive of PGI-NRI, 2015)
Ryc. 10. Schemat relacji miêdzy BIM–GeoBIM, CIM–GeoCIM w zale¿noœci od skali przedsiêwziêcia (Majer i in., 2018)
gov.pl). W latach 2013–2017 pracownicy instytutu opraco-wali atlasy Koszalina, Bydgoszczy, powiatów p³ockiego, piaseczyñskiego oraz wybranych odcinków brzegu mor-skiego, a wczeœniejsze atlasy zosta³y zaktualizowane (ryc. 9) (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl).
Pracownicy instytutu stale rozwijaj¹ i aktualizuj¹ opra-cowania kartograficzne w zakresie geologii in¿ynierskiej, co odpowiada potrzebom zwi¹zanym z dynamicznym roz-wojem najwiêkszych miast w kraju. Obecnym trendem jest ich rozwój w kierunku coraz intensywniejszego zagospoda-rowania przestrzeni podziemnej, np. kondygnacje i parkin-gi podziemne budynków, obiekty u¿ytecznoœci publicznej, sieæ podziemnej infrastruktury przesy³owej i komunikacyj-nej. Dzia³ania te s¹ zgodne z ide¹ Smart City, konieczno-œci¹ wprowadzenia podczas realizacji inwestycji finansowanych ze œrodków publicznych technologii BIM/geoBIM oraz gospodarowania i zarz¹dzania prze-strzeni¹ podziemn¹ miast CIM/geoCIM (ryc. 10) (Majer i in., 2018; http://sub-urban.squarespace.com/), a tak¿e redukcj¹ ryzyka inwestycyjnego (Frankowski, Ga³kowski, 2007; Majer i in., 2013).
GROMADZENIE, PRZETWARZANIE I UDOSTÊPNIANIE DANYCH GEOLOGICZNO-IN¯YNIERSKICH
Od po³owy lat 90. ub.w. podstawowym przedmiotem dzia³ania w zakresie geologii in¿ynierskiej, a zarazem klu-czowym z punku widzenia wszystkich pozosta³ych obsza-rów aktywnoœci, s¹ prace zwi¹zane z gromadzeniem, przetwarzaniem i udostêpnianiem danych geologicz-no-in¿ynierskich w skali kraju (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl).
Geolodzy in¿ynierscy prowadz¹ jedn¹ z najwiêkszych baz danych geoin¿ynierskich w kraju (Baza Danych Geolo-giczno-In¿ynierskich, BDGI), która stanowi potencja³ in-formacyjny dla budownictwa. W przegl¹darkach interneto-wych, poprzez specjalnie do tego przygotowane aplikacje, s¹ na bie¿¹co udostêpniane karty wierceñ, arkusze map wykorzystywanych do planowania przestrzennego i pro-jektowania (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.-pgi.gov.pl).
Od roku 2013 realizacja prac w zakresie geologii in¿y-nierskiej jest mo¿liwa dziêki wykonywaniu przez instytut zadañ pañstwowej s³u¿by geologicznej finansowanych ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŒiGW):
– prowadzenie i aktualizacja BDGI wraz ze sporz¹dze-niem atlasu geologiczno-in¿ynierskiego wybranych obsza-rów kraju w skali 1 : 10 000 (2013–2018) (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl);
– baza danych w³aœciwoœci fizycznych i mechanicz-nych g³ówmechanicz-nych typów litogenetyczmechanicz-nych gruntów i ska³ w Polsce w ujêciu regionalnym (2014–2017) (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl);
– prowadzenie i aktualizacja bazy danych geologicz-no-in¿ynierskich (BDGI) oraz w³aœciwoœci fizycznych i mechanicznych gruntów i ska³ (BDGI–WFM) wraz ze sporz¹dzeniem atlasów geologiczno-in¿ynierskich wybra-nych obszarów kraju w skali 1 : 10 000 (2018–2021) (http://atlasy.pgi.gov.pl).
Zakres prowadzonych prac obejmuje opracowanie instrukcji metodycznych, prowadzenie zestandaryzowanej bazy danych geologiczno-in¿ynierskiej (BDGI) zawiera-j¹cej ponad 320 tys. kart otworów wiertniczych, ok. 65 tys.
wyników badañ w³aœciwoœci fizyczno-mechanicznych gruntów i ska³ (BDGI–WFM) oraz 30 przestrzennych, ró¿notematycznych warstw informacyjnych GIS wykorzy-stanych do opracowania ponad 3,2 tys. arkuszy map na potrzeby atlasów geologiczno-in¿ynierskich (ryc. 11A, B) (Jaros, 2018a, b; Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atla-sy.pgi.gov.pl).
W ramach prac wytwarzane s¹ narzêdzia informatycz-ne – System Przetwarzania Danych Geologiczno-In¿ynier-skich (SPDGI), który posiada modu³ do wprowadzania danych z wierceñ (otworowa baza danych geologicz-no-in¿ynierskich) (ryc. 12) oraz modu³ kartograficznych (przestrzenna baza danych geologiczno-in¿ynierskich) (Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl).
Zastosowanie metod cyfrowych na ogromnym zasobie danych o pod³o¿u budowlanym pozwala na ocenê warun-ków geologiczno-in¿ynierskich, przede wszystkim na potrze-by planowania przestrzennego i projektowania inwestycji. Informacje zawarte w atlasach umo¿liwiaj¹ tak¿e podej-mowanie decyzji zwi¹zanych z projektowaniem szczegó-³owych badañ pod³o¿a, minimalizacj¹ szkód w œrodowisku i przygotowaniem prognoz oraz ekonomicznych aspektów inwestycji. Szczegó³owa informacja geologiczna, jak¹ ofe-ruje BDGI, przedstawiana w skali 1 : 10 000, jest groma-dzona g³ównie dla najbardziej zurbanizowanych i pod-legaj¹cych dynamicznemu rozwojowi obszarów kraju. Przewiduje siê dalszy rozwój systemu SPDGI i sukcesyw-ne w³¹czanie do Bazy Danych Geologiczno-In¿ynierskich kolejnych obszarów kraju.
Poprzez udostêpnianie osobom prywatnym, admini-stracji rz¹dowej i samorz¹dowej, urzêdom publicznym oraz podmiotom gospodarczym danych geologiczno-in¿y-nierskich z bazy BDGI przez system SPDGI, jest mo¿liwe racjonalne i zrównowa¿one gospodarowanie przestrzeni¹ podziemn¹ miast. Korzystanie z bazy danych geologiczno--in¿ynierskich powoduje wzrost œwiadomoœci inwestorów i spo³eczeñstwa o korzyœciach p³yn¹cych z wykorzystania informacji o warunkach geologicznych w pod³o¿u w pla-nowaniu inwestycji na terenach zurbanizowanych. Wzrost zapotrzebowania na informacje geologiczne generuje ko-niecznoœæ rozwijania narzêdzi i systemów do udostêpnia-nia danych w sposób czytelny i zrozumia³y dla u¿ytkow-ników koñcowych, którzy nie s¹ geologami (obywatele, inwestorzy, firmy projektowe i wykonawcze, organy admi-nistracji itd.), w myœl zasady, ¿e im wiêcej informacji mo¿na wykorzystaæ z bazy, tym wiêksze jest na ni¹ zapo-trzebowanie. Wszystkie dane s¹ sukcesywnie udostêpnia-ne na stronie http://atlasy.pgi.gov.pl.
OBIEKTY ENERGETYKI J¥DROWEJ
Od roku 1989 na zlecenie Instytutu Energii Atomowej – Œwierk, a po restrukturyzacji Zak³adu Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych Przedsiêbiorstwo Pañstwo-we, geolodzy in¿ynierscy prowadz¹ monitoring œrodowi-ska gruntowo-wodnego na terenie i wokó³ Krajowego Sk³adowiska Odpadów Promieniotwórczych (KSOP) w Ró¿anie (Frankowski i in., 2007). Ze wzglêdu na wyczer-pywanie siê pojemnoœci sk³adowiska, jest planowane jego zamkniêcie w ci¹gu najbli¿szych 10 lat. Obowi¹zuj¹ce przepisy nak³adaj¹ na w³adze pañstwa obowi¹zek prowa-dzenia monitoringu po zamkniêciu sk³adowiska przez 300 lat. Z powodu ci¹g³ego powstawania odpadów promie-niotwórczych i planów budowy elektrowni j¹drowej (Dobak i in., 2011), konieczne jest poszukiwanie nowej
lokalizacji sk³adowiska odpadów promieniotwórczych nisko- i œrednioaktywnych. Instytut prowadzi takie prace od lat 80. XX w. w ramach Centralnego Programu Badaw-czo-Rozwojowego, Strategicznego Programu Rz¹dowego (SPR 4), na zlecenie Pañstwowej Agencji Atomistyki (PAA), a tak¿e dla ministra odpowiedzialnego za gospo-darkê odpadami promieniotwórczymi (Mitrêga i in., 1993, 1994, 1995; W³odarski i in., 1996, 1999; Frankowski i in., 1997a, b; Frankowski, Mitrêga, 1998a, b). W latach 1988–1990 instytut prowadzi³ prace poszukiwawcze dla nowej lokalizacji powierzchniowego sk³adowiska odpad-ów promieniotwórczych, w latach 1997–1999 dokona³ przegl¹du i wytypowa³ potencjalne lokalizacje nowego sk³adowiska powierzchniowego odpadów promieniotwó-rczych w Polsce (ryc. 13). W okresie 2013–2014 r. zosta³y
przygotowane materia³y, które zosta³y wykorzystane do opracowania zleceñ technicznych prezesa PAA dla lokali-zacji obiektów j¹drowych w zakresie oceny warunków geologiczno-in¿ynierskich i hydrogeologicznych (Fran-kowski, Miko³ajków, 2013). W latach 2013–2017 instytut, jako lider konsorcjum, wykona³ prace dotycz¹ce opraco-wania metodyki oceny bezpieczeñstwa i wskazania nowej optymalnej lokalizacji p³ytkiego sk³adowiska odpadów promieniotwórczych (SOP) nisko- i œrednioaktywnych (ryc. 3B). Konsorcjum stanowi³o interdyscyplinarny zespó³ ekspertów w okreœlonych dziedzinach, wspierany przez instytucje zagraniczn¹. Od roku 2015 pracownicy instytutu prowadzili analizy geologiczno-in¿ynierskie i œro-dowiskowe w zakresie przydatnoœci wybranych obszarów Ryc. 11. Atlas geologiczno-in¿ynierski aglomeracji Bydgoszcz. A – Mapa serii geologiczno-in¿ynierskich na g³êbokoœci 2 m p.p.t. w skali 1 : 10 000. (Jaros, 2018a; Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl); B – Mapa warunków budowlanych na g³êbokoœci 2 m p.p.t. w skali 1 : 10 000 (Jaros, 2018b; Nar. Arch. Geol. PIG-PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl)
Fig. 11. Geological and engineering Atlas of Bydgoszcz. A – Geological and engineering map at a depth of 2 m below the surface level in the scale of 1 : 10 000 (Jaros, 2018a; Nat’l Geol. Archive of PGI-NRI; http://atlasy.pgi.gov.pl); B – Map of foundation conditions at a depth of 2 m below the surface level in the scale of 1 : 10 000 (Jaros, 2018b; Nat’l Geol. Archive of PGI-NRI; http://atlasy.pgi.gov.pl)
Ryc. 12. Modu³ do wprowadzania otworów wiertniczych do otworowej Bazy Danych Geologiczno-In¿ynierskich (Arch. PIG-PIB, 2018) Fig. 12. Software for borehole log registration in the Geological and Engineering Data Base (Archive of PGI-NRI, 2018)
kraju do lokalizacji powierzchniowego sk³adowiska odp-adów promieniotwórczych nisko- i œrednioaktywnych.
W latach 1989–2017 zosta³o wykonanych kilkadziesi¹t opracowañ doradczo-eksperckich w obszarze gospodarki odpadami promieniotwórczymi. Geolodzy in¿ynierscy byli autorami i wspó³autorami wielu publikacji zarówno w czasopismach krajowych, jak i zagranicznych, a tak¿e podnosili swoje kwalifikacje, uczestnicz¹c w licznych szkoleniach organizowanych przez Miêdzynarodow¹ Agencjê Energii Atomowej (IAEA) oraz w projektach europejskich (projekt EuropeAid/114870/D/SV/PL, Pro-gram EURATOM, Underground Research Facilities Network – URF, International Project on Demonstrating the Safety of Geological Disposal – GEOSAF, Internatio-nal Low Level Waste Disposal Network – DISPONET).
Pracownicy instytutu czynnie uczestniczyli w pracach Zespo³u ds. opracowania Krajowego Programu Postêpo-wania z Odpadami Promieniotwórczymi i Wypalonym Pa-liwem J¹drowym (KPPzOPiWPJ), który zosta³ powo³any zarz¹dzeniem Ministra Gospodarki z 27 sierpnia 2009 r. (Zarz¹dzenie, 2009). Program opracowano i wdro¿ono w roku 2015.
W latach 2013–2015 prowadzono prace zwi¹zane z pod-ziemnym sk³adowaniem odpadów promieniotwórczych oraz opracowano projekty robót geologicznych dla wskazanych dwóch lokalizacji pierwszej elektrowni j¹drowej w Polsce.
GEOTERMIA NISKOTEMPERATUROWA
Od kilku lat geologia in¿ynierska w PIG-PIB rozwija siê w kierunku wykorzystywania œrodowiska
geologicz-no-in¿ynierskiego jako Ÿród³a energii, któr¹ pozyskuje siê przez termoaktywne elementy stanowi¹ce integraln¹ czêœæ obiektu budowlanego lub budowli, np. termopale, ter-mop³yty. Koniecznoœæ realizowania projektów naukowych dotycz¹cych wykorzystywania w³aœciwoœci cieplnych pod³o¿a budowlanego przez obiekty budowlane wi¹¿e siê z coraz dynamiczniejszym rozwojem w Polsce technologii gruntowych pomp ciep³a montowanych w budynkach pry-watnych i publicznych (Ry¿yñski, Bogusz, 2016). Proces ten jest spowodowany ukierunkowaniem œwiatowej polity-ki energetycznej na szersze wykorzystanie energii odna-wialnych, stosowanie technologii zeroemisyjnych oraz podniesienie standardów izolacji budynków zmie-rzaj¹cych do zmniejszenia energii niezbêdnej do ich ogrze-wania (lub ch³odzenia). Od 2016 r. s¹ prowadzone prace dotycz¹ce opracowania map potencja³u p³ytkiej energii geotermalnej oraz map wskazuj¹cych obszary wystêpowa-nia zagro¿eñ geologicznych, gdzie wykonywanie otworo-wych wymienników ciep³a powinno byæ ograniczone lub niedozwolone. Mapy potencja³u geotermalnego bêd¹ za-wiera³y informacje o maksymalnej iloœci energii geoter-malnej, któr¹ da siê uzyskaæ z pod³o¿a budowlanego. Zostan¹ one wykorzystane podczas efektywnego projekto-wania instalacji geotermalnych i pozwol¹ okreœliæ w jakim stopniu energia geotermalna zaspokaja zasoby energetycz-ne aglomeracji / regionu oraz na uwzglêdnianie konfliktów przy projektowaniu tego typu instalacji (np. eliminacja wzajemnych negatywnych oddzia³ywañ instalacji). W ra-mach prac s¹ opracowywane poradniki metodyczne, instruk-cje i informatory oraz s¹ prowadzone portale internetowe, objaœniaj¹ce zasady waloryzacji zasobów p³ytkiej geotermii Ryc. 13. Po³o¿enie obszarów perspektywicznej lokalizacji SOP (Arch. PIG-PIB, 1999)
na potrzeby sporz¹dzania lokalnych planów dzia³ania w zakresie wykorzystania energii odnawialnych lub planów gospodarki niskoemisyjnej (Ry¿yñski, Majer, 2015; https://www.pgi.gov.pl/geothermal4pl.html, https://www.foun-dationgeotherm.org/). Jednoczeœnie rozwiniêto i wdro¿ono metodykê dotycz¹c¹ pomiarów potencja³u niskotemperatu-rowej energii geotermalnej, poprzez wykonywanie szeregu testów sond¹ TRT (thermal response test) w celu okreœlania parametrów termicznych ska³ i gruntów (ryc. 14A). W ko-lejnych latach bêdzie rozwijana baza danych w³aœciwoœci fizycznych i mechanicznych gruntów i ska³ (BDGI–WFM) o w³aœciwoœci termalne (ryc. 14B).
BADANIA GEOFIZYCZNE
Pierwsze badania z zakresu geofizyki in¿ynierskiej PIG-PIB przeprowadzi³ w latach 70. XX w., wspólnie z Przedsiêbiorstwem Poszukiwañ Geofizycznych, w celu opracowania metodyki pomiarów parametrów dynamicz-nych gruntu (ryc. 15A). W pomiarach zastosowano metodê drgañ swobodnych (ryc. 16A) (Frankowski i in., 1973; Królikowski, 1974).
W 2013 r. podjêto siê odbudowy zespo³u geofizyki in¿ynierskiej i wdro¿enia badañ geofizycznych w
doku-mentowaniu geologiczno-in¿ynierskim (ryc. 15B). W roku 2014, dziêki posiadaniu sprzêtu geofizycznego oraz po do-posa¿eniu ze œrodków NFOŒiGW, liczba prac geofizycz-nych wykonywageofizycz-nych w instytucie znacz¹co wzros³a. Wy-korzystanie aparatury najnowszej generacji oraz oprogra-mowania da³o mo¿liwoœæ u¿ycia badañ geofizycznych w wielu przedsiêwziêciach zwi¹zanych z geologi¹ in¿y-niersk¹ i budownictwem (Pacanowski i in., 2014; Ostrow-ski, Lasocki, 2014; Bestyñski i in., 2017; Czarniak i in., 2017). Bezinwazyjnoœæ metod badawczych stosowanych w geofizyce in¿ynierskiej, mo¿liwoœæ ich wykorzystania w miejscach wra¿liwych i trudno dostêpnych, a tak¿e coraz wiêksze mo¿liwoœci pomiarowe aparatury badawczej wp³ynê³y na znaczny wzrost ich zastosowania w pracach dokumentacyjnych. Podczas ostatnich piêciu lat prowa-dzono prace metodyczne szczególnie w zakresie: tomogra-fii elektrooporowej (ERT), profilowañ konduktometrycz-nych (GCM), sejsmicznej tomografii refrakcyjnej fali P i fali S (SRT), analizy fal powierzchniowych (MASW), oraz sejsmicznych tomograficznych przeœwietleñ miêdzy-otworowych fali P i S (SBT).
Na podkreœlenie zas³uguje kilkuletnia wspó³praca z Oœrodkiem Technicznej Kontroli Zapór w Katowicach (OTKZ), który jest jednym z dwóch jednostek organizacyj-Ryc. 14. A – badanie polow¹ sond¹ TRT (Arch. PIG-PIB, 2016); B – ig³a termiczna do badañ laboratoryjnych (Arch. PIG-PIB, 2017) Fig. 14. A – Field Thermal Response Test (TRT) (Archive of PGI-NRI, 2016); B – thermal needle for laboratory tests (Archive of PGI-NRI, 2017)
Ryc. 15. Aparatura do badañ sejsmicznych wykorzystywana w geologii in¿ynierskiej w 1973 r. (A) (Frankowski i in., 1973) i w roku 2014 (B) (Arch. PIG-PIB, 2014)
Fig. 15. Apparatus for seismic survey used in engineering geology in 1973 (A) (Frankowski et al., 1973) and 2014 (B) (Archive of PGI-NRI, 2014)
nych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, pe³ni¹cych funkcjê pañstwowej s³u¿by do spraw bezpie-czeñstwa budowli piêtrz¹cych. Wspó³dzia³anie jest prowa-dzone w zakresie wykonywania bezinwazyjnych badañ geofizycznych obiektów hydrotechnicznych, w tym przede wszystkim wa³ów przeciwpowodziowych i obiektów piêtrz¹cych (ryc. 16B).
Z uwagi na dynamiczny wzrost zapotrzebowania na badania geofizyczne w dokumentowaniu geologiczno--in¿ynierskim, w roku 2019 planuje siê wydanie publikacji ksi¹¿kowej dotycz¹cej badañ geologiczno-in¿ynierskich z wykorzystaniem geofizyki in¿ynierskiej.
BADANIA LABORATORYJNE
Podstaw¹ do pe³nego udokumentowania warunków geologiczno-in¿ynierskich s¹ kompleksowe badania tere-nowe i laboratoryjne. W latach 70. i 80. w laboratorium badañ geologiczno-in¿ynierskich wykonywano oznacze-nia g³ównie cech fizycznych gruntu oraz w niewielkim zakresie parametrów mechanicznych (ryc. 17A) (Frankow-ski, Mroczkow(Frankow-ski, 1984; Frankow(Frankow-ski, 1986). W roku 2005 laboratorium zosta³o zmodernizowane, co mia³o wp³yw na znacz¹cy wzrost liczby wykonywanych badañ w zakresie okreœlania w³aœciwoœci chemicznych, fizycznych i mecha-nicznych gruntów oraz ska³ (ryc. 17B).
Na dalszy rozwój laboratorium badañ geologiczno-in¿ynierskich wp³ywa realizacja, od roku 2013, zadania pañstwowej s³u¿by geologicznej Rozwój i przystosowanie
zaplecza laboratoryjno-pomiarowego pañstwowej s³u¿by geologicznej do wykonywania zadañ wynikaj¹cych z Ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Laboratorium doposa¿ono
w nowoczesn¹ aparaturê do badañ wytrzyma³oœciowych i odkszta³ceniowych, m.in.: komorê rezonansow¹, aparat trójosiowego œciskania pracuj¹cy w wysokich ciœnieniach oraz w zmiennym zakresie temperatur, aparaty trójo-siowego œciskania z mo¿liwoœci¹ pomiaru fal sejsmicz-nych (ryc. 17C). W ostatnich dwóch latach zosta³a opracowana i wdro¿ona metodyka badañ w³aœciwoœci cieplnych gruntów i ska³ m.in. za pomoc¹ ig³y termicznej (ryc. 14B).
W laboratorium oznaczano najczêœciej sk³ad granulo-metryczny, wilgotnoœæ, gêstoœæ objêtoœciow¹,
wspó³czyn-nik filtracji, parametry konsolidacji i œciœliwoœci oraz para-metry wytrzyma³oœciowe na potrzeby: dokumentowania geologiczno-in¿ynierskiego, okreœlania parametrów geo-technicznych do modeli obliczeniowych Hardening Soil (HS) oraz Coulomba Mohra (CM), oceny statecznoœci skarp i zboczy, charakterystyki w³aœciwoœci fizyczno-me-chanicznych gruntów, m.in. lessów, gruntów organicznych, i³ów oraz stosowania nowej klasyfikacji gruntów (Jaros i in., 2007).
W 2015 r. laboratorium badañ geologiczno-in¿ynier-skich, dzia³aj¹ce w instytucie pod nazw¹ Centrum Badañ Gruntów i Ska³ (CBGS), uzyska³o certyfikat akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji, co potwierdzi³o kompe-tencje instytutu w zakresie wykonywania badañ w³aœ-ciwoœci fizyczno-mechanicznych gruntów i ska³ oraz pobierania próbek geologiczno-œrodowiskowych.
PRACE METODYCZNE
W latach 70. i 80. ub.w. w PIG-PIB opracowano i opu-blikowano w serii Instrukcje i metody badañ geologicznych wytyczne dotycz¹ce: dokumentowania geologiczno-in¿y-nierskiego dla obiektów liniowych (Ba¿yñski i in., 1974), okreœlenia stanu gruntów lekk¹ i ciê¿k¹ sond¹ dynamiczn¹ oraz sond¹ obrotow¹ (Borowczyk, Frankowski, 1975b), wykonywania badañ lessów metodami polowymi (Borow-czyk, Frankowski, 1979), okreœlenia wspó³czynnika filtra-cji i opornoœci w³aœciwej gruntu (Borowczyk, Frankowski, 1980), okreœlenia warunków geologiczno-in¿ynierskich przy ustalaniu zasobów z³ó¿ kopalin sta³ych (Jakubicz, 1971; Jakubicz, Smaga³a, 1983), wykorzystania zdjêæ sate-litarnych (Ba¿yñski, 1982) oraz zasady opracowania map i atlasów geologiczno-in¿ynierskich dla zagospodarowa-nia przestrzennego w skali od 1 : 5 000 do 1 : 50 000 (Jaku-bicz, £odziñska, 1989). Wiele prac metodycznych dotyczy³o wykorzystania teledetekcji, w tym zdjêæ lotniczych i sateli-tarnych do celów geologii in¿ynierskiej (Ba¿yñski, 1982; Ba¿yñski i in., 1985). Wyniki badañ geologiczno-in¿ynier-skich wykonanych w latach 70. w instytucie i innych oœrodkach naukowych opublikowano m.in. w Biuletynach
Instytutu Geologicznego w serii Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce, tomy: 5–9 (Biuletyn..., 1970, 1972,
1972, 1975, 1980). W wyniku kilkuletnich prac metodycz-Ryc. 16. A – zale¿noœæ dynamicznego wspó³czynnika pod³o¿a od stopnia zagêszczenia (Królikowski, 1974); B – przekrój pola prêdkoœci fal sejsmicznych przez zaporê wodn¹ (Arch. PIG-PIB, 2018)
Fig. 16. A – dependence of the dynamic coefficient of the substrate on the degree of compaction (Królikowski, 1974); B – cross-section of the seismic wave velocity across the dam (Archive of PGI-NRI, 2018)
nych opracowano prototypy sond dynamicznych i statycz-nych (ryc. 18A), w tym sodê uniwersaln¹ izotopow¹ (Borowczyk, 1971; Borowczyk, Frankowski, 1977a), oraz wytyczne badañ sond¹ wkrêcan¹ (Borowczyk, Frankow-ski, 1978a), ciê¿k¹ sond¹ dynamiczn¹ (Borowczyk, Frankowski, 1978c), a tak¿e presjometrem Menarda (Frankowski, 1971). Metody te zastosowano m.in. do cha-rakterystyki w³aœciwoœci gruntów dla elektrowni Kozieni-ce, Dolna Odra i Warszawa ¯erañ (Borowczyk, Frankowski, 1978b).
Rozwój budownictwa mieszkaniowego wp³yn¹³ na zin-tensyfikowanie prac metodycznych zwi¹zanych z zastoso-waniem badañ polowych do oceny pod³o¿a gruntowego dla posadowienia obiektów budowlanych na terenach wystê-powania gruntów problematycznych (Borowczyk, Fran-kowski, 1975a, 1977b).
Wykonano liczne badania na obszarach p³atów lesso-wych w po³udniowej i po³udniowo-wschodniej Polsce. Najistotniejsze zagadnienia dotycz¹ce metodyki badañ geologiczno-in¿ynierskich lessów zosta³y opublikowane
w roku 1971 (ryc. 20A) (Malinowski, 1971). W dalszych badaniach lessów wykorzystano nowoczesne metody polo-we (ryc. 18B) i laboratoryjne (Frankowski, 1979, 1991a; Frankowski i in., 1998, 2007). Opracowano zale¿noœci korelacyjne do wyznaczania parametrów odkszta³cenio-wo-wytrzyma³oœciowych (Frankowski i in., 2010). Metod¹ laserow¹ przeprowadzono analizy uziarnienia próbek les-sów pobranych z terenów po³udniowo-wschodniej Polski (ryc. 20B) i zachodniej Ukrainy. Na podstawie obliczonych ró¿nych wskaŸników uziarnienia przeprowadzono analizy porównawcze poszczególnych stanowisk badawczych (£an-czont i in., 2015). Rozpoznawano w³aœciwoœci wytrzy-ma³oœciowo-odkszta³ceniowe gruntów organicznych (Frankowski, 1984), i³ów (Frankowski, 1991b, 1993), gruntów antropogenicznych (Frankowski i in., 2010) i zwietrzelin (Roguski, 2014) (ryc. 19A, B).
Od roku 1998 we wspó³pracy z instytucjami naukowy-mi oraz przedsiêbiorstwanaukowy-mi geologicznynaukowy-mi prowadzono prace metodyczne w zakresie opracowania i wydawania Ryc. 17. Laboratorium badañ geologiczno-in¿ynierskich w roku 1990 (A), 2005 (B) i 2013 (C) (Arch. PIG-PIB, 1990, 2005, 2013) Fig. 17. Laboratory of geological and engineering tests in 1990 (A), 2005 (B) and 2013 (C) (Archive of PGI-NRI, 1990, 2005, 2013)
Ryc. 18. A – prototyp sondy statycznej (Arch. PIG-PIB, 1972); B – badanie sond¹ statyczn¹ (Arch. PIG-PIB, 2016) Fig. 18. A – static probe prototype (Archive of PGI-NRI, 1972); B – static probe test (Archive of PGI-NRI, 2016)
cyklu poradników dotycz¹cych zasad dokumentowania warunków geologiczno-in¿ynierskich. W 1998 r. pracow-nicy instytutu byli wspó³autorami Instrukcji badañ
pod³o¿a gruntowego budowli drogowych i mostowych
(K³osiñski i in., 1998). Nowelizacjê zagadnieñ zwi¹zanych z budownictwem liniowym stanowi¹ Wytyczne
wykonywa-nia badañ pod³o¿a budowlanego w drogownictwie
(Wytyczne..., 2018; www.pgi.gov.pl/drogi), opracowane przez pracowników PIG-PIB w konsorcjum naukowym z Akademi¹ Górniczo-Hutnicz¹ i Politechnik¹ Warszawsk¹ na potrzeby Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Auto-strad. Kolejna pozycja dotyczy³a metodyki i procedur cyf-rowego wykonywania map geologiczno-in¿ynierskich, co zaprezentowano w Instrukcji sporz¹dzania mapy warunków
geologiczno-in¿ynierskich w skali 1 : 10 000 i wiêkszej dla
potrzeb planowania przestrzennego w gminach (Instrukcja..., 1999). W Zasa-dach sporz¹dzania dokumentacji geolo-giczno-in¿ynierskich (Ba¿yñski i in.,
1999) (ryc. 21A) w sposób syntetyczny opisano zagadnienia zwi¹zane z wyko-nywaniem robót geologicznych, prze-prowadzaniem badañ polowych i la-boratoryjnych w nawi¹zaniu do zaleceñ okreœlonych w Prawie geologicznym
i górniczym, co mia³o wp³yw na
ujedno-licenie zasad dokumentowania geolo-giczno-in¿ynierskiego. Uaktualnieniem tej publikacji s¹ opracowane przez pracowników instytutu Zasady
doku-mentowania geologiczno-in¿ynierskiego (w œwietle wymagañ Eurokodu 7) (Majer
i in., 2018) (ryc. 21B), w których opisano proces dokumentowania geologiczno--in¿ynierskiego z uwzglêdnieniem zasad i regu³ wynikaj¹cych z Eurokodu 7, a tak¿e wskazano na celowoœæ stosowa-nia nowych technik badawczych oraz systemów BIM i GIS.
W Zasadach dokumentowania
warun-ków geologiczno-in¿ynierskich dla celów likwidacji kopalñ (Dobak i in., 2009)
scharakteryzowano zagadnienia doty-cz¹ce badañ geologiczno-in¿ynierskich na terenach górniczych likwidowanych kopalñ górnictwa podziemnego wêgla kamiennego, kopalñ odkrywkowych i ot-worowych kopalñ siarki. Zasady
doku-mentowania geologiczno-in¿ynierskich warunków posadowienia obiektów budownictwa morskiego i zabezpieczeñ brzegu morskiego (Frankowski i in.,
2009) to zagadnienia zwi¹zane z bada-niami geologiczno-in¿ynierskimi w gra-nicach polskich obszarów morskich i pasie nadbrze¿nym. W Zasadach
dokumento-wania warunków geologiczno-in¿ynier-skich dla potrzeb rekultywacji terenów zdegradowanych (Frankowski i in., 2012)
wskazano na potrzebê wykonywania badañ oraz ustalania warunków geolo-giczno-in¿ynierskich dla terenów zde-gradowanych w zale¿noœci od przyczyn degradacji. W 2014 r. we wspó³pracy z Instytutem Techniki Budowlanej i Instytutem Badaw-czym Dróg i Mostów opracowano Wytyczne badañ pod³o¿a
gruntowego dla potrzeb budowy i modernizacji infrastruk-tury kolejowej, które zosta³y wdro¿one do stosowania
przez PKP PLK S.A. (Frankowski i in., 2014).
POPULARYZACJA I UPOWSZECHNIANIE WIEDZY O GEOLOGII IN¯YNIERSKIEJ,
DZIA£ALNOŒÆ SZKOLENIOWA
W ramach dzia³alnoœci dotycz¹cej popularyzacji i upo-wszechniania wiedzy w zakresie geologii in¿ynierskiej oraz prowadzenia dzielnoœci eksperckiej, opiniotwórczej i szkoleniowej by³o prowadzonych wiele prac obejmuj¹cych: udzia³ i organizacjê konferencji, sympozjów, szkoleñ, Ryc. 19. Wiercenia geologiczno-in¿ynierskie w roku 1974 (A) i 2004 (B). Od ponad
50 lat techniki wierceñ nie uleg³y zmianie (Arch. PIG-PIB, 1974, 2004)
Fig. 19. Geological and engineering drillings in 1974 (A) and 2004 (B). Drilling techniques have not changed for over 50 years (Archive of PGI-NRI, 1974, 2004)
Ryc. 20. A – Badania geologiczno-in¿ynierskie lessów – monografia Jana Malinowskiego (Malinowski, 1971); B – badania geologiczno-in¿ynierskie lessów – pobieranie próbek do badañ laboratoryjnych (Arch. PIG-PIB, 2014)
Fig. 20. A – Geological and engineering studies of loess – monograph of Jan Malinowski (Malinowski, 1971); B – geological and engineering studies of loess – sampling for laboratory tests (Archive of PGI-NRI, 2014)
publikowanie artyku³ów w czasopismach krajowych i zagranicznych, organizowanie wystaw i stoisk na targach i konferencjach oraz opracowywanie informatorów, a tak¿e prowadzenie portali internetowych popularyzuj¹cych wie-dzê w zakresie geologii in¿ynierskiej (Biuletyn..., 1960, 1963, 1966, 1967, 1970, 1972, 1972, 1975, 1980; Mate-ria³y..., 1974, 1974, 1979, 1998, 2007, 2011, 2014, 2017; Zmiany..., 1979)
Dzia³ania popularyzuj¹ce i upowszechniaj¹ce wiedzê o geologii in¿ynierskiej s¹ realizowane od pierwszej deka-dy XXI w., przede wszystkim poprzez zak³adki na stronie internetowej pgi.gov.pl oraz serwis tematyczny poœwiê-cony zagadnieniem geologii in¿ynierskiej (http://atlasy.-pgi.gov.pl; https://www.pgi.gov.pl/drogi.html) (ryc. 22A, B).
Od kilkudziesiêciu lat geolodzy in¿y-nierscy wspieraj¹ dzia³ania administracji geologicznej, przekazuj¹ swoj¹ wiedzê i doœwiadczenie, uczestnicz¹c w organi-zowanych przez instytut specjalistycz-nych szkoleniach oraz wspó³pracuj¹c przy prowadzeniu serwisu internetowe-go Geologia Samorz¹dowa (http://powia-ty.pgi.gov.pl) (ryc. 23A).
Od roku 2011 PIG-PIB jest g³ównym organizatorem Ogólnopolskiego Sympo-zjum Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce, które odbywa siê co 3 lata (ryc. 23B) (Materia³y..., 2011, 2014, 2017). W trzech ostatnich jego edycjach wziê³o udzia³ ponad 500 geologów in¿ynierskich, projektantów, in¿ynierów budownictwa, przedsiê-biorców, przedstawicieli administracji, specjalistów do planowania przestrzen-nego, remediacji i geozagro¿eñ.
Geolodzy in¿ynierscy s¹ cz³onkami wielu organizacji, stowarzyszeñ, komi-tetów i zespo³ów, w tym: European Large Geotechnical Institutes Platform (ELGIP), TU Darmstadt Energy Center, Komisji Dokumentacji Geologiczno-In¿y-nierskich, Polskiego Komitetu Geologii In¿ynierskiej i Œro-dowiska, Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Pol-skiego Komitetu Geotechniki, WarszawPol-skiego Zespo³u Laboratoriów Geotechnicznych, Polskiego Komitetu Nor-malizacyjnego, Wojewódzkiego Zespo³u Zarz¹dzania Kryzysowego przy wojewodzie mazowieckim. Nale¿¹ równie¿ do grup eksperckich i zadaniowych EuroGeoSu-rveys (EGS), w tym do GeoEnergy Expert Group, oraz uczestnicz¹ w Europejskim Programie Wspó³pracy w Dziedzinie Badañ Naukowo-Technicznych (European Cooperation in the Field of Scientific and Technical Rese-arch – COST), m.in.: w akcjach TU1405 – COST GABI Ryc. 21. A – Zasady sporz¹dzania dokumentacji geologiczno-in¿ynierskich (Ba¿yñski
i in., 1999); B – Zasady dokumentowania geologiczno-in¿ynierskiego (Majer i in., 2018) Fig. 21. A – Principles of preparing geological and engineering reports (Ba¿yñski et al., 1999); B – Principles of geological and engineering reporting (Majer et al., 2018)
Ryc. 22. Serwisy internetowe o geologii in¿ynierskiej prowadzone w latach 2000–2018: http://atlasy.pgi.gov.pl (A); www.pgi.gov.pl/drogi (B) Fig. 22. Engineering geology websites conducted in the years 2000–2018: http://atlasy.pgi.gov.pl (A); www.pgi.gov.pl/drogi (B)
(https://www.foundationgeotherm.org/) oraz TU1206 – COST Sub-Urban (http://sub-urban.squarespace.com).
PODSUMOWANIE
Do najwiêkszych osi¹gniêæ geologów in¿ynierskich w okresie ostatnich 50 lat dzia³alnoœci Pañstwowego Instytu-tu Geologicznego – Pañstwowego InstyInstytu-tuInstytu-tu Badwczego nale¿y zaliczyæ:
– dokumentowanie warunków geologiczno-in¿ynier-skich dla najwiêkszych inwestycji i obiektów budowla-nych w kraju, w tym: infrastrukturalbudowla-nych, kubaturowych, hydrotechnicznych, energetyki j¹drowej zarówno na l¹dzie, jak i morzu;
– prowadzenie bazy danych geologiczno-in¿ynierskich oraz opracowywanie cyfrowych atlasów geologiczno--in¿ynierskich metropolii, które umo¿liwiaj¹ komplek-sow¹ ocenê warunków geologiczno-in¿ynierskich i w kon-sekwencji racjonalne planowanie przestrzenne, wybór optymalnej lokalizacji i zastosowanie odpowiednich roz-wi¹zañ technologicznych;
– udostêpnianie danych geologiczno-in¿ynierskich, które s¹ podstaw¹ podejmowania decyzji zwi¹zanych z zagospodarowaniem przestrzennym, zarz¹dzaniem kry-zysowym i odgrywaj¹ kluczow¹ rolê w ograniczaniu ryzy-ka inwestycyjnego;
– opracowanie cyklu poradników metodycznych na te-mat dokumentowania warunków geologiczno-in¿ynierskich; – rozwój zaplecza laboratoryjnego, przyznanie certyfi-katu akredytacji PCA na badania laboratoryjne gruntów oraz wdra¿anie innowacyjnych technik pomiarowych (teledetekcja) i stosowanie nowoczesnej aparatury badaw-czej (geofizyka in¿ynierska);
– wspó³praca z najwiêkszymi inwestorami krajowymi tj. PKP PLK S.A., Generaln¹ Dyrekcj¹ Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA), Ministerstwem Energii;
– popularyzowanie i upowszechnianie wiedzy o geolo-gii in¿ynierskiej poprzez stronê internetow¹, organizowa-nie sympozjów naukowych i szkoleñ oraz publikacje w czasopismach naukowych i popularno-naukowych.
LITERATURA
BA¯YÑSKI J. 1982 – Metody interpretacji geologicznej zdjêæ satelitar-nych wybrasatelitar-nych obszarów Polski. Instrukcje i metody badañ geologicz-nych, zeszyt 44, Wyd. Geol., Warszawa.
BA¯YÑSKI J., DR¥GOWSKI A., FRANKOWSKI Z., KACZYÑSKI R., RYBICKI S., WYSOKIÑSKI L. 1999 – Zasady sporz¹dzania doku-mentacji geologiczno-in¿ynierskich. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa. BA¯YÑSKI J., FRANKOWSKI Z., GRANICZNY M. 1974 – Wytyczne dokumentowania geologiczno-in¿ynierskiego dla obiektów liniowych. Instrukcje i metody badañ geologicznych, zeszyt 26, Wyd. Geol., War-szawa.
BA¯YÑSKI J., FRANKOWSKI Z., KACZYÑSKI R., WYSOKIÑSKI L. 1991 – Landslides in Poland. Proc. of the VI Inter. Symposium Landslides 10–14 II 1992, A. A.Balkema, Rotterdam: 9–15.
BA¯YÑSKI J., GRANICZNY M., KOWALSKI W. C. 1985 – Teledetek-cja geologiczna w Polsce i na œwicie. Prz. Geol., 33 (11): 597–602. BA¯YÑSKI J., KUHN A., KASTORY L., MI£OSZEWSKA W. 1970 – Wyniki rejestracji osuwisk /opracowanie syntetyczne/ obszar Polski bez Karpat w skali 1 : 500 000. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. BESTYÑSKI Z., PACANOWSKI G., SIEINSKI E. 2017 – Badania geo-fizyczne i klasyfikacje geotechniczne w ocenie statecznoœci karpackich zboczy fliszowych. Prz. Geol., 65 (10/2): 717–725.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 163 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. I. Warszawa, 1960.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 182 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. II. Warszawa, 1963.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 190 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. III. Warszawa, 1966.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 198 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. IV. Warszawa, 1967.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 231 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. V. Warszawa, 1970.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 234 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. VI. Warszawa, 1972.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 262 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. VII. Warszawa, 1972.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 289 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. VIII. Warszawa, 1975.
BIULETYN Instytutu Geologicznego 324 – Z badañ geologiczno-in¿y-nierskich w Polsce. T. IX. Warszawa, 1980.
BOROWCZYK M. 1971 – Okreœlenie b³êdu pomiaru ciê¿aru objêtoœcio-wego i wilgotnoœci gruntu przy zastosowaniu sondy uniwersalnej. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1975a – W³asnoœci fizyczno--mechaniczne gruntów s³abonoœnych okreœlane metodami polowymi. Arch. Hydrotech., 22 (3–4): 367–388.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1975b– Wytyczne wykonywa-nia badañ pod³o¿a gruntowego lekk¹ sond¹ sto¿kow¹ i sond¹ obrotow¹. Instrukcje i metody badañ geologicznych, zeszyt 29, Wyd. Geol., War-szawa.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1977a – Determination of in situ soil parameters by use of radiometric methods, sounding tests and pressu-remeter. Proc. 5thDanube Conf. Soil Mech. Found. Eng. CSRR Bratis-lava, 1: 51–64.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1977b – Nowe kryterium oceny osiadania zapadowego lessów okreœlone na podstawie badañ presjome-trycznych. In¿ynieria i Budownictwo, 3: 91–92.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1978a – Badania gruntów sta-tyczn¹ sond¹ wkrêcan¹. Prz.Geol., 26 (6): 374–380.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1978b – Przydatnoœæ metod polowych w badaniach geotechnicznych gruntów. Mat. V Krajowej Konf. Mech. Grunt. i Fund. Katowice: 79–85.
Ryc. 23. A – Szkolenia organizowane przez geologów in¿ynierskich (Arch. PIG-PIB, 2018); B – Ogólnopolskie Sympozjum Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce (Arch. PIG-PIB, 2017)
Fig. 23. A – Trainings organized by engineering geologists (Archive of PGI-NRI, 2018); B – National Symposium on Recent Problems of Engineering Geology in Poland (Archive of PGI-NRI, 2017)
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1978c – Wytyczne badania sta-nu gruntów niespoistych ciê¿k¹ sond¹ dynamiczn¹. Kombinat Geolo-giczny Pó³noc. Wyd. Geol., Warszawa.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1979 – Wytyczne wykonywania badañ lessów metodami polowymi. Instrukcje i metody badañ geologicz-nych, zeszyt 40, Wyd. Geol., Warszawa.
BOROWCZYK M., FRANKOWSKI Z. 1980 – Wytyczne okreœlania wspó³czynnika filtracji i opornoœci w³aœciwej gruntu do g³êbokoœci 10 m metod¹ polow¹. Instrukcje i metody badañ geologicznych, zeszyt 43, Wyd. Geol., Warszawa.
CHADA M., MAJER K., ROGUSKI A. 2014 – Mo¿liwoœci wykorzystania bazy danych PPW-WJ i PPW-WH w geologii in¿ynierskiej. Prz. Geol., 62 (10/2): 560–562.
CZARNIAK P., PACANOWSKI G., SOBÓTKA P. 2017 – Zastosowanie badañ konduktometrycznych z u¿yciem inwersji 1D, jako narzêdzia do kartowania przestrzennego przypowierzchniowych warstw geologicz-nych. Prz. Geol., 65 (10/2): 803–810.
DOBAK P., DR¥GOWSKI A., FRANKOWSKI Z. 2011 – Geologicz-no-in¿ynierskie aspekty wyboru lokalizacji elektrowni j¹drowych w Pol-sce. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 446: 19–28.
DOBAK P., DR¥GOWSKI A., FRANKOWSKI Z., FROLIK A., KACZYÑSKI R., KOTYRBA A., PINIÑSKA J., RYBICKI S., WONIAK H. 2009 – Zasady dokumentowania warunków geologicz-no-in¿ynierskich dla celów likwidacji kopalñ. Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa: 84.
DR¥GOWSKI A., FRANKOWSKI Z., PINIÑSKA J. 2007 – Rozwój geologii in¿ynierskiej w strategii Ministerstwa Œrodowiska. Mat. III Ogólnopolskiego Sympozjum „Wspó³czesne problemy geologii in¿y-nierskiej w Polsce”, Geologos, 11: 61–69.
EUROKOD 7 (EC 7, EN 1997): Projektowanie geotechniczne. EN 1997-1 Czêœæ 1 – Zasady ogólne; EN 1997-2 Czêœæ 2 – Rozpoznawanie i badanie pod³o¿a gruntowego.
FILIPOWICZ A., FRANKOWSKI Z., WYSOKIÑSKI L. 1994 – Projekt normy „Pod³o¿e gruntowe i fundamenty. Badania polowe. Sondowania”. Arch. ITB, arch. PKN.
FLISIAK J., FRANKOWSKI Z., HA£ADUS A., MAJER E., KOWALSKI M., PIETRZYKOWSKI P., RYBICKI S. 2014 – Rozwój i okreœlenie przyczyn osuwiska na skarpie zbiornika wodnego po odkrywkowej kopalni siarki „Piaseczno”. Prz. Geol., 62 (4): 190–197. FRANKOWSKI Z. 1971 – Badania presjometryczne in situ. Prz. Geol., 19 (8/9): 400–440.
FRANKOWSKI Z. 1979 – Wp³yw litogenezy na fizyczno-mechaniczne w³aœciwoœci lessów okreœlane metodami polowymi. Prz. Geol., 27 (1): 31–36.
FRANKOWSKI Z. 1984 – Ocena parametrów torfu i gytii na podstawie badañ œwidrem talerzowym. Mat. VII Krajowej Konf. Mech. Grunt. i Fund. t.1, Poznañ: 41–48.
FRANKOWSKI Z. 1986 – Nowe metody w terenowych i laboratoryjnych badaniach geologiczno-in¿ynierskich. Mat. Sesji „Aktualne problemy badañ in¿yniersko-geologicznych na potrzeby inwestycji centralnych”. Wyd. Geol., 65–71.
FRANKOWSKI Z. 1991a – Geologiczno-in¿ynierska charakterystyka lessów w Polsce. Podstawowe profile lessów w Polsce. UMCS, Lublin: 50–61.
FRANKOWSKI Z. 1991b – Swelling and shrinkage of the Pliocene clays from the Central Poland. 3–5 VIII 1992 Proc. 7thInter. Conference on Expansive Soils Dallas, Texas USA, 105–108.
FRANKOWSKI Z. 1993 – Ocena parametrów wytrzyma³oœciowych gruntów spoistych metodami polowymi. Mat. X Krajowej Konf. Mech. Gruntów i Fund., Warszawa, 1: 27–30.
FRANKOWSKI Z. 2000 – Priorytety badañ geologicznych: badania geo-logiczno-in¿ynierskie. Prz. Geol., 48 (1): 30–32.
FRANKOWSKI Z. i in. 2012 – Zasady dokumentowania warunków geo-logiczno-in¿ynierskich dla potrzeb rekultywacji terenów zdegradowa-nych. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
FRANKOWSKI Z. i in. 2014 – Wytyczne badañ pod³o¿a gruntowego dla potrzeb budowy i modernizacji infrastruktury kolejowej. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
FRANKOWSKI Z., GA£KOWSKI P. 2007 – Kartografia geologicz-no-in¿ynierska w procesie GeoQ. III Ogólnopolskie Sympozjum „Wspó³czesne problemy geologii in¿ynierskiej w Polsce”, Puszczyko-wo, 31.05–1.06.2007. Geologos, 11: 517–523.
FRANKOWSKI Z., GA£KOWSKI P., MAJER K. 2011 – Obszary zagro¿one podtopieniami i powodziami od wód gruntowych – aktualny stan rozpoznania i potrzeby dalszych dzia³añ w œwietle Dyrektywy Powodziowej. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 445: 107–114.
FRANKOWSKI Z., GRANICZNY M., JUSZKIEWICZ-BEDNAR-CZYK B., KRAMARSKA R., PRUSZAK Z., PRZEZDZIECKI P., SZMYTKIEWICZ M., WERNO M., ZACHOWICZ J. 2009 – Zasady dokumentowania geologiczno-in¿ynierskich warunków posadowienia obiektów budownictwa morskiego i zabezpieczeñ brzegu morskiego. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa: 201.
FRANKOWSKI Z., KACZYÑSKI R., BOGUCKI A., WOLOSZYN P. 1998 – Nonhomogeneity of the physical-mechanical properties of soil medium composed of tertiary clays and quaternary loesses. J. Theoretic. Appl. Mech., 3 (36): 581–595.
FRANKOWSKI Z., KRÓLIKOWSKI C., LINOWSKI H. 1973 – Bada-nia parametrów dynamicznych gruntu. In¿ynieria i Budownictwo, 2: 506–510.
FRANKOWSKI Z., £ANCZONT M., BOGUCKYJ A. 2007 – Vistulian litho- and pedosedimentary cycles recorded in the Kolodiiv loess-palae-osol sequence (East Carpathian Foreland, Ukraine) determined by laser grain-size analysis. Geol. Quart., 51 (2): 147–160.
FRANKOWSKI Z., MAJER E., MAJER K. 2010 – Problematyka grun-tów antropogenicznych w kartografii geologiczno-in¿ynierskiej. Prz. Geol., 58 (9/2): 918–925.
FRANKOWSKI Z., MAJER E., PIETRZYKOWSKI P. 2010 – Geological and geotechnical problem of loess deposits from south-eastern Poland. Proc. of the International Geotechnical Conference „Geotechnical chal-lenges in megacities”, Moscow, 2: 546–553.
FRANKOWSKI Z., MIKO£AJKÓW J. 2013 – Materia³y, które pos³u¿¹ do sporz¹dzenia zaleceñ technicznych Prezesa Pañstwowej Agencji Ato-mistyki dla lokalizacji obiektów j¹drowych w zakresie oceny warunków geologiczno-in¿ynierskich i hydrogeologicznych. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
FRANKOWSKI Z., MITRÊGA J. 1998a – Poszukiwania lokalizacji przypowierzchniowych sk³adowisk odpadów promieniotwórczych. Biul. Inf. Pañstw. Agencji Atomistyki „Bezpieczeñstwo j¹drowe i ochrona radiologiczna”, 3/98 (35): 25–35.
FRANKOWSKI Z., MITRÊGA J. 1998b – Warunki lokalizacji sk³ado-wisk odpadów niebezpiecznych. Mat. VIII Miêdzynarodowej Konferen-cji nt. „Budowa bezpiecznych sk³adowisk odpadów”, pp. 89 - 99. Grupa Konsultingowo-Projektowa Abrys, Wis³a.
FRANKOWSKI Z., MITRÊGA J., CHOLERZYÑSKI A., TOMCZAK W. 1997 – Krajowe sk³adowisko odpadów promieniotwórczych w Ró¿anie – warunki geotechniczne. Konf. nauk.-tech. „Geotechnika w budowie sk³adowisk odpadów”, Pu³tusk.
FRANKOWSKI Z., MITRÊGA J., PACHLA J., ŒMIETAÑSKI L. 1997 – Properties of the concrete from 80-years old structures of facilities in the radioactive waste repository. 18th
Annual Low-Level Radioactive Waste Management Conference, Salt Lake City, Utah.
FRANKOWSKI Z., MITRÊGA J., TOMCZAK W. 2007 – Badania monitoringowe Krajowego Sk³adowiska Odpadów Promieniotwórczych w Ró¿anie, Mat. XIII Sympozjum „Wspó³czesne problemy hydrogeolo-gii”, Kraków-Krynica: 509–520.
FRANKOWSKI Z., MROCZKOWSKI M. 1984 – Okreœlanie wspó³-czynnika konsolidacji metod¹ edometryczn¹ ze sta³¹ prêdkoœci¹ odkszta³cenia. Tech. Poszuk. Geol., 3: 40–44.
FRANKOWSKI Z., PICH J. 1993 – Oddzia³ywanie g³êbokiego wykopu stacji warszawskiego metra na zmianê wilgotnoœci w strefie aeracji. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geosynoptyka i Geotermia, 2: 65–76.
FRANKOWSKI Z., SZYMAÑSKA A. 2008 – Kierunki badañ w dziedzi-nie geologii in¿ydziedzi-nierskiej (na lata 2008–2015). Prz. Geol., 56 (9): 802. http://atlasy.pgi.gov.pl http://dokumenty.pgi.gov.pl http://powiaty.pgi.gov.pl http://sub-urban.squarespace.com/ https://www.foundationgeotherm.org/ https://www.pgi.gov.pl/biblioteka-pgi/bazy.html https://www.pgi.gov.pl/geothermal4pl.html
INSTRUKCJA, 1962 – Tymczasowe zasady sporz¹dzania Szczegó³owej mapy geologiczno-in¿ynierskiej Polski. Instrukcje i metody badañ geo-logicznych, zeszyt 5, Wyd. Geol., Warszawa.
INSTRUKCJA, 1999 – Instrukcja sporz¹dzania mapy warunków geolo-giczno-in¿ynierskich w skali 1 : 10 000 i wiêkszej dla potrzeb planowa-nia przestrzennego w gminach. Wyd. PIG-PIB Warszawa.
JAKUBICZ B. 1957a – Szczegó³owa mapa geologiczno-in¿ynierska Polski w skali 1 : 50 000. Mapa gruntów. Arkusz Pyskowice. Instytut Geologiczny. Arch. CAG PIG.
JAKUBICZ B. 1957b – Szczegó³owa mapa geologiczno-in¿ynierska Polski w skali 1 : 50 000. Mapa klasyfikacji terenu dla potrzeb budow-nictwa. Arkusz Pyskowice. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. JAKUBICZ B. 1971 – Instrukcja w sprawie zasad okreœlania warunków geologiczno-in¿ynierskich przy ustalaniu zasobów z³ó¿ kopalin sta³ych eksploatowanych metod¹ podziemn¹ w kategorii C2 i C1. Instrukcje i metody badañ geologicznych, zeszyt 15. Wyd. Geol., Warszawa. JAKUBICZ B., £ODZIÑSKA W. 1989 – Zasady metodyczne opracowa-nia map i atlasów geologiczno-in¿ynierskich obszarów zurbanizowanych i perspektywicznej zabudowy powierzchniowej. Instrukcje i metody badañ geologicznych, zeszyt 49, Wyd. Geol., Warszawa.
JAKUBICZ B., £ODZIÑSKA W. 1994 – Mapa geologiczno-in¿ynierska Polski 1 : 500 000. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
JAKUBICZ B., SMAGA£A S. 1983 – Zasady okreœlania warunków geo-logiczno-in¿ynierskich przy ustalaniu zasobów z³ó¿ kopalin sta³ych.
Instrukcje i metody badañ geologicznych, zeszyt 45, Wyd. Geol., War-szawa.
JAROS M. 2018a – Atlas geologiczno-in¿ynierski aglomeracji Byd-goszcz. Mapa serii geologiczno-in¿ynierskich na g³êbokoœci 2 m p.p.t. w skali 1 : 10 000. Nar. Arch. Geol. PIG- PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl JAROS M. 2018b – Atlas geologiczno-in¿ynierski aglomeracji Byd-goszcz. Mapa warunków budowlanych na g³êbokoœci 2 m p.p.t. w skali 1 : 10 000. Nar. Arch. Geol. PIG- PIB; http://atlasy.pgi.gov.pl
JAROS M. SZLASA M. 2014 – Zastosowanie geologiczno-in¿ynierskie-go modelowania 3D do oceny geotechnicznych warunków posadowienia inwestycji realizowanej z zastosowaniem œcian szczelinowych. Prz. Geol., 62 (10/2): 584–587.
JAROS M., MAJER K., PIETRZYKOWSKI P. 2007 – Rola baz danych w opracowaniach geologiczno-in¿ynierskich. III Ogólnopolskie Sympo-zjum „Wspó³czesne problemy geologii in¿ynierskiej w Polsce”, Pusz-czykowo, 31.05–1.06.2007. Geologos, 11: 525–531.
JAROS M., MAJER K., PIETRZYKOWSKI P. 2007 – Wp³yw zastoso-wania normy PN-EN ISO 14688 na dotychczasowy sposób interpretacji przekrojów geologiczno-in¿ynierskich. III Ogólnopolskie Sympozjum „Wspó³czesne problemy geologii in¿ynierskiej w Polsce”, Puszczyko-wo, 31.05–1.06.2007. Geologos, 11: 211–218.
KACZYÑSKI R. 2017 – Warunki geologiczno-in¿ynierskie na obszarze Polski. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
KIE£BASIÑSKA M., PIASECKA A., OLESIUK G. 2011 – Prognoza oddzia³ywañ odwodnienia g³êbokich wykopów na warunki wodne pro-jektowanej inwestycji w rejonie Pelplina. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 446 (2): 351–359.
K£OSIÑSKI B., BA¯YÑSKI J., FRANKOWSKI Z., KACZYÑSKI R., WIERZBICKI S., 1998 – Instrukcja badañ pod³o¿a gruntowego budowli drogowych i mostowych. Czêœæ 1 i 2, Generalna Dyrekcja Dróg Publicz-nych, Wyd. Instytut Badawczy Dróg i Mostów, Warszawa.
KOCY£A J., MAJER E., SOKO£OWSKA M., RY¯YÑSKI G., DZIEKAN-KAMIÑSKA E. 2016 – Zastosowanie danych geologicznych do wyznaczania obszarów potencjalnej kolizyjnoœci elementów prze-strzeni geologicznej, infrastruktury powierzchniowej i elementów ochro-ny œrodowiska. Mat. 3. Polskiego Kongresu Geologicznego „Wyzwania polskiej geologii”, Wroc³aw, 14–18.09.2016 r. PTG, Wroc³aw: 165. KRÓLIKOWSKI C. 1974 – Badania parametrów dynamicznych grun-tów aluwialnych. Materia³y z Konferencji Naukowej na temat: Ocena zmian w³asnoœci gruntów przy zastosowaniu wibroflotacji, pali piasko-wych i materia³ów wybuchopiasko-wych. Inst. Geol., 74–85.
£ANCZONT M., MADEYSKA T., BOGUCKI A., MROCZEK P., HO£UB B., £¥CKA B., FEDOROWICZ S., NAWROCKI J., FRANKOWSKI Z., STANDZIKOWSKI K. 2015 – Œrodowisko abio-tyczne paleoliabio-tycznej ekumeny strefy pery- i metakarpackiej. [W:] £anczont M., Madeyska T. (red.), Paleolityczna ekumena strefy pery-i metakarpackpery-iej. Wyd. UMCS, Lublpery-in: 55–458.
£ODZIÑSKA W., ¯YLIÑSKA J. 1989 – Mapa geologiczno-in¿ynierska Lubelskiego Zag³êbia Wêglowego. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
MAJER E., SOKO£OWSKA M. 2015 – Problemy badañ geologiczno--in¿ynierskich i geotechnicznych a procedury administracyjne. Prz. Geol., 63 (12/1): 1381–1387.
MAJER E., SOKO£OWSKA M., FRANKOWSKI Z. i in. 2018 – Zasady dokumentowania geologiczno-in¿ynierskiego (w œwietle wymagañ Eurokodu 7). Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
MAJER E., SOKO£OWSKA M., RY¯YÑSKI G. 2013 – Identyfikacja ryzyka geologicznego w procesie inwestycyjnym. XXVIII Ogólnopols-kie Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji, 5–8 marca 2013, Wis³a: 305–341.
MALINOWSKI J. 1971 – Badania geologiczno-in¿ynierskie lessów. Wyd. Geol., Warszawa.
MATERIA£Y z Konferencji Naukowej na temat: Ocena zmian w³asno-œci gruntów przy zastosowaniu wibroflotacji, pali piaskowych i mate-ria³ów wybuchowych. Inst. Geol., Warszawa, 1974.
MATERIA£Y na Posiedzenie Komitetu In¿ynierii L¹dowej i Wodnej PAN. Sekcja Mechaniki Gruntów i Fundamentowania. Inst. Geol., War-szawa, 1974.
MATERIA£Y z LXXXVIII Sesji Naukowej: Badania Instytutu Geolo-gicznego dla zagospodarowania dorzecza Wis³y. Stan i kierunki dalszych badañ. Zestawienie prac Instytutu Geologicznego z dorzecza Wis³y 1979. CUG, Inst. Geol., Warszawa, 1979.
MATERIA£Y z Sympozjum sekcji polskiej Miêdzynarodowej Asocjacji Geologii In¿ynierskiej (IAEG). Zak³ad Reprodukcji i WDB, Warszawa, 1979.
MATERIA£Y 2. Ogólnopolskiego Sympozjum „Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce” w Kiekrzu k. Poznania, 28–30 maja 1998. Wyd. WIND, Wroc³aw, 1998.
MATERIA£Y 3. Ogólnopolskiego Sympozjum „Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce”. Puszczykowo, 31.5–1.6.2007. Geolo-gos, 11.
MATERIA£Y 4. Ogólnopolskiego Sympozjum „Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce”. Gdañsk-Jelitkowo, 16–18 listopada 2011. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 446 (2).
MATERIA£Y 5. Ogólnopolskiego Sympozjum „Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce”. Lublin, 15–17 paŸdziernika 2014. Prz. Geol., 62 (10/2); Geol. Quart., 59 (2).
MATERIA£Y 6. Ogólnopolskiego Sympozjum „Wspó³czesne Problemy Geologii In¿ynierskiej w Polsce”. Rzeszów, 17–20 paŸdziernika 2017. Prz. Geol., 65 (10/2).
MICHALIK A. 1970 – Wyniki rejestracji osuwisk /opracowanie synte-tyczne/ Karpaty w skali 1 : 200 000. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa. MITRÊGA J., FRANKOWSKI Z., GAWIN A., PACHLA J., ŒMIETAÑSKI L. 1993 – Badania w celu udokumentowania d³ugotermi-nowej prognozy wp³ywu sk³adowiska odpadów radio-aktywnych na œro-dowisko cz³owieka. Prz. Geol., 41 (3): 178–183.
MITRÊGA J., FRANKOWSKI Z., GAWIN A., PACHLA J., ŒMIE-TAÑSKI L. 1995 – Performance assessment progress for the Rozan low-level waste disposal facility. 17thAnnual Low-Level Radioactive Waste Management Conference, 12–14 XII 1995, Phoenix, Arizona, USA. MITRÊGA J., FRANKOWSKI Z., PACHLA J.P., ŒMIETAÑSKI L. 1994 – Site characterization studies for the safety assessment of a near – surface disposal facility for radioactive waste. IInd
International Symposium and Exhibition on Environmental Contamination in Central and Eastern Europe – Symp. Proceedings Sept. 20–23, 1994, Budapest, Hungary. OSTROWSKI S., LASOCKI M. 2014 – Mo¿liwoœci oceny stanu tech-nicznego wa³ów przeciwpowodziowych na podstawie badañ geofizyki in¿ynierskiej. Prz. Geol., 62 (10/2): 671–679.
PACANOWSKI G., CZARNIAK P., B¥KOWSKA A., MIESZKOWSKI R., WELC F. 2014 – The role of geophysical ERT method to evaluate the leakproofness of diapragm wall of deep foundation trenches on the exam-ple of the construction of retail and office comexam-plex in Lublin, Poland. Stud. Quatern., 31 (2): 91–99.
PINIÑSKA J., FRANKOWSKI Z. 2005 – Significance of geological car-tography in priority problems of engineering geology, Prz. Geol., 53 (10/2): 942–948.
ROGUSKI A. 2014 – Geologiczno-in¿ynierska ocena zwietrzelin glinia-stych z po³udniowej Polski. Prz. Geol., 62 (5): 692–698.
RY¯YÑSKI G., BOGUSZ W. 2016 – City-scale perspective for thermo-active structures in Warsaw. Environ. Geotech., 3 (4): 280–290. RY¯YÑSKI G., MAJER E. 2015 – Geotermia niskotemperaturowa – informacja geologiczna i procedury prawne. Prz. Geol., 63 (12/1): 1388–1396.
SOKO£OWSKA M. 2013 – Ustalanie modelu geotechnicznego w pia-skach rzecznych. Budownictwo i In¿ynieria Œrodowiska, 4: 69–78. SOKO£OWSKA M., CHADA M., ROGUSKI A., MAJER E. 2017 – Ocena badañ geologiczno-in¿ynierskich wykonanych na potrzeby inwe-stycji drogowych w latach 2007–2016. Prz. Geol., 65 (10/2) 672–677. SOKO£OWSKA M., MAJER E., SKRZECZKOWSKA M. 2015 – Rola obserwacji i pomiarów hydrogeologicznych w ocenie warunków geolo-giczno-in¿ynierskich pod³o¿a w œwietle wymagañ Eurokodu 7. Prz. Geol., 63 (10/2): 1053–1058.
WATYCHA L. 1955 – Przegl¹dowa mapa geologiczno-in¿ynierska Polski w skali 1 : 300 000, ark. Kielce. Nar. Arch. Geol. PIG-PIB, Warszawa.
W£ODARSKI J., CHWASZCZEWSKI S., ŒLIZOWSKI K.,
FRANKOWSKI Z. 1999 – Koncepcja gospodarki paliwem wypalonym i odpadami promieniotwórczymi w Polsce oparta na dotychczasowych rezultatach prac prowadzonych w ramach Strategicznego Programu Rz¹dowego realizowanego pod patronatem Pañstwowej Agencji Atomi-styki. Mat. Miêdzynarodowego Seminarium „Energetyka j¹drowa dla Polski NEP 99”, Warszawa.
W£ODARSKI J., FRANKOWSKI Z., PRZENIOS£O S. 1996 – Radio-active Waste Management in Poland. Current Status of Investigations for Radioactive Waste Repository Areas, „Geological Problems in Radioac-tive Waste Isolation, Second Worldwide Review”, Earth Sciences Divi-sion Ernest Orlando Lawrence Berkeley National Laboratory University of California, Berkeley, California 94720 US, 183–187.
www.pgi.gov.pl/drogi
WYTYCZNE wykonywania badañ pod³o¿a gruntowego na potrzeby budownictwa drogowego. Czêœæ 1 – Wytyczne badañ pod³o¿a budowla-nego na potrzeby budownictwa drogowego. Czêœæ 2 – Wytyczne do oce-ny statecznoœci skarp i zboczy na potrzeby budownictwa drogowego. Czêœæ 3 – Geomonitoring pod³o¿a i elementów konstrukcyjnych. Arch. PIG-PIB, 2018; www.pgi.gov.pl/drogi
ZARZ¥DZENIE Nr 24 Ministra Gospodarki z dnia 27 sierpnia 2009 r. w sprawie utworzenia Zespo³u do opracowania projektu Krajowego planu postêpowania z odpadami promieniotwórczymi i wypalonym paliwem j¹drowym. Dz.U. Min. Gosp., nr 3, poz. 30.
ZMIANY œrodowiska geologicznego pod wp³ywem dzia³alnoœci cz³owieka. In¿yniersko-geologiczna ocena i prognoza. T. I, T. II, T. III. Kraków-Sandomierz-Be³chatów-P³ock-Warszawa, 18–22.06.1979.
