Podstawy wyłączenia jawności rozprawy

Л С T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FO LIA IURIDICA 35, 1988

Barbara W ó j ci c k a

PODSTAW Y WYŁĄCZENIA JAW N O ŚCI ROZPRAW Y1

I

Jedn ą z cech d em o kratycznego p rocesu k arn ego jest jeg o jaw n ość. Jaw n ość p ostępo w an ia sp ełn ia p rzede w szy stk im d w ie w a żk ie fun kcje sp ołec zn e2:

1) fu nkcję kontroli sp ołeczn ej nad d ziałalno ścią w ym iaru sp raw ie-dliw ości,

2) fun kcję w y ch ow aw czą w ob ec sp ołeczeństw a.

Kontrola sp raw ow an a przez sp ołeczeń stw o nad dzia ła ln ością org a -n ów p ro ceso w y ch w p ły w a -na p od -n iesie-n ie poziom u p racy tych or-gan ów , zm usza je do rzetelnej, w n ik liw ej pracy, do ścisłeg o p rzestrze-ga n ia u staw o w y ch form p rocesow ych , do zach ow ania ob iektyw izm u. O becn ość p ub liczn ości na sali rozpraw od d zia ływ a tak że na innych u czestn ik ów p ostęp ow an ia w kierun ku pożądanym d la p raw id łow eg o orzekania. Jaw n ość p ostęp ow an ia utrudnia u le ga n ie naciskom , jakie m ogą b yć w y w ie ra n e na u czestn ik ów p rocesu . Jaw n ość jest jedną z najbardziej d on io sły ch gw aran cji p raw id łow ego, b ezstron nego orze-kania, a zarazem gw arancją praw i in teresów u czestn ik ów p o stęp o-wania.

U d ostęp n ien ie d ziałalno ści organów w ym iaru sp raw ied liw ości o p i-nii pub licznej p rzy czynia się do w zrostu zaufania sp o łeczeń stw a do tych organów , podn osząc tym sam ym ich au torytet w o czach opinii pub licznej, pod w arun kiem w szak że, że z a p a d a j ą c rozstrzyg nięcia i ich uzasadn ien ia będą p osiad ały m oc przekon yw an ia o ich trafności.

1 N in ie js z e o p r ac o w an ie e ta n o w i fra gm e nt w ię k s z e j pr ac y na te m a t jaw n o ś c i p o s tę p o w a n ia są d o w e go .

2 S. Ś l i w i ń s k i , P r oc e s k a r n y . Z a s a d y o g ól ne , W a rs za w a 1949, s. 120; A. M u - r z y n o w s k i , I s to ta i z a s a d y p r o c e s u k a r n e g o, W a rs za w a 1976, s. 216; W . M i c h a l -s k i , W y c h o w a w c z a l u n k c j a -są d u w p o -s t ę p o w a n i u k a r n y m , W a r -sz aw a 1976, -s. 39 i n.

P ostęp ow an ie są d o w e prowad zon e ja w n ie posiada d on iosłe zn a czen ie w y ch o w a w cze , podczen osi św ia do m ość i kulturą prawczeną sp o łe cze ń -stw a, w sk azu je na szk od liw ość spo łeczn ą przestęp -stw a, na to, że prze-stęp stw o n ie popłaca. Pozw ala to na rea lizację p rew en cji ogólnej.

Pub liczne rozp atryw an ie sp raw y m oże naruszać lub zagrażać o k reślon ym interesom , których ochron a prawna jest sp o łeczn ie u zasad n io -na. D lateg o też n o w o ży tn e u staw od aw stw a przyjm ując reg ułę ja w n e-go rozpozn aw ania spraw, w prowadzają jed n o cześn ie od niej w yjątki, z uw agi na potrzebę zapew n ien ia och ron y ok reślo n ych interesów .

II

Dla n ale żyteg o zab ezpieczen ia kontroli sp ołeczn ej nad fu n k cjon ow a n iem ow ym iaru sp raow ied liow o ści istotn e zn a czen ie posiada u sta ow o w e o k reślen ie p odstaw w y łą cz en ia ja w n o ści rozprawy, od teg o b o w iem zależy, w jakim zakresie sp o łeczeń stw o ma d ostęp do sali są -d owej i inform acji o p rocesie.

Przy czyn y te są rozm aicie ujm ow an e w różn ych ustaw ach karno- p ro ceso w y ch . Spośród różnorodnych u jęć u sta w o w y ch m ożem y w y -odrębn ić te, które spotykam y niem al p ow szech n ie.

Do nich n a le ży n iew ą tp liw ie w zgląd na d o b r e o b y c z a j e . Pow y ższą p odstaPow ę Pow y łą czen ia jaPow n ości rozpraPow y p rzePow id y Pow a ły u sta w y k arn op rocesow e p och odzące z XIX w. Przyk ład ow o można tu w y m ienić n iem ieck ą u staw ę ustrojow ą (§ 172), ro syjsk ą (art. 620), w ę -giersk ą (§ 293), w ło sk ą (§ 373)3.

T ak że w y d a n e w o k resie p ó źn iejszym u staw y, ob ow iązu jące za-rów no w sy stem a ch k ap italisty czn ych , jak i socjalistyczn y ch , p rzew i-dują w yżej w y m ien io n e kryterium w y łą czen ia jaw n ości. Spotyk am y je m. in. w u sta w o d aw stw ie francuskim (art. 306 Co de d e pr océdu re pénale) , ju gosłow iańsk im (art. 288), w ęg iersk im (§ 11 ust. 2 k.p.k. z 1973 r.) i w NRD (§ 211).

N iek tó re u sta w y k arn op roceso w e w ym ien ia ją w zgląd na m o r a 1- n o ś ć jako p rzyczyn ę w y łąc zen ia ja w n o ści rozprawy. M ożna tu w y -m ienić w ło sk i k odek s k arn o procesow y (art. 423 Codi ce di procedura penale). Takim kryterium posługu ją się rów nież k o d ek sy p o stęp ow a -nia k arnego Rumunii (art. 290), C zech o słow a cji (art. 200), Bułgarii (art. 262). Także p olsk i k.p.c. (art. 153 § 1) w śród p ow od ó w

rozpozna-3 P r oj e k t u s t a w y p o s t ę p o w a n i a k a r n e g o z uz a s a d n ie ni e m , W a rs z a w a — L w ów 1926— — 1927, s. 434.

w ania sp raw y przy drzwiach za m k niętych w ym ien ia za grożen ie dla m oralności. Mim o różnic term in ologicznych, w y stęp u ją cy ch w tym zak resie w p oszcz eg óln ych u staw ach zak arno procesow ych, sen s w y łą c ze -nia jaw n ości rozprawy je st zbliżony; chodzi m ian o w icie o to, ab y u ja w n ian e na rozprawie o k oliczn ości nie go d ziły w p o w szech n ie przyj-m ow an e w danyprzyj-m sp o łecze ń stw ie regu ły za cho w ań 4.

Przewidzianą przez w ie le u staw o d aw stw podstaw ą w y łączen ia jaw -n ości rozpraw y jest w zgląd -na p o r z ą d e k p u b l i c z n y . Tak ok reślon ą p odstaw ę znajd ujem y w u staw ie austriackiej (§ 229), n iem ieckiej (§ 172), fran cusk iej (art. 306), w ło sk iej (art. 423), ju go sło w ia ń -sk iej (art. 288), a także NRD (§ 211 ust. 2).

N astęp n ym p o w szech n ie sp otyk anym p ow odem w y łą czen ia jaw -n ości rozpraw y jest w zgląd -na i n t e r e s p a ń s t w a . Po w yższy pow ód rozm aicie jest ok reślan y w p o szcz eg óln ych u staw ach . I tak n ie -m iecka ustaw a ustrojow a -m ów i o w y łą czen iu jaw n ości, g d y jaw n ość stw arza zagrożen ie dla b ezp ieczeń stw a pań stw a (der Staatssich erh eit)5, także k odeks NRD u żyw a ta k iego ok reślen ia (§ 211 ust. 2). Z u w agi na b ezp ieczeń stw o p aństw a m oże n astąpić w y łą cz en ie ja w n ości roz-p raw y w św ie tle u sta w y w ło sk iej (art. 423).

Podobne o k reślen ie pow odu w yłączen ia jaw n ości sp otyk am y w praw ie rumuńskim, g d zie praw art. 290 k.p.k. m ópraw i się, że sąd m oże praw y łą -czy ć jaw n ość ca ło ści lub części rozprawy, jeżeli ja w n e rozpoznan ie spraw y m ogłob y godzić w in teresy państw a. N iek tó re u sta w y mając na w z ględ zie interes państw a, podają jako p rzyczyn ę w y łą czen ia jaw -no ści k o n ieczn ość och ron y ta jem n icy p ań stw ow ej. Takim sform ułow a-niem p osłu żył się u staw od aw ca w ęg iersk i (§ 11 ust. 2), b ułgarsk i (art. 262 § 1), radziecki (art. 18 k.p.k. RFSRR), a tak że czec h osłow a ck i (§ 200).

W śród p ow od ów w y łą czen ia ja w n ości rozpraw y w iele u sta w o -d aw stw u w zglę-d n ia i n t e ir e s p r y w a t n y .

M ając na w z glę d zie p ow yż szy interes, u sta w a karn oprocesow a au striacka p rzew id u je m ożliw ość w y łą czen ia ja w n o ści rozpraw y na zgod n y w n iosek stron w spraw ach z osk arżen ia p ryw atn eg o toc zą -cy ch się przed sądem p ow iatow ym (art. 456). U staw a ta przew iduje

4 „M or alność" — z e s p ó ł d om inu ją cy w da nej e p o c e h isto r y c zn ej i śr od ow isk u (s p o łe c z e ń s tw ie , k la s ie , grupie s p o łe c zn e j) o ce n , norm i zasa d o k r e ś la ją c y c h zakr es p o g lą d ó w i z ac h o w a ń u w a ż an yc h w te j grup ie za w ła ś c iw e — S ł o w n ik j ę z y k a p o l -s k i e g o , t. 2, W ar -s za w a 1979, -s. 211. „O byczaj" — p o w -s z e c h n ie p r zy jęty , u m ow n y, n a jc z ę ś c ie j u tw ie r d z on y tr a dy cją s p os ób p o s tę p o w a n ia w d a ny ch o k o licz n o ś c iac h , w ła ś c iw y p ew n e j grup ie lud zi, c h a r a k te ry s ty c z n y dla da n e go tere nu , okr esu. I bi de m , s. 434.

5 G er ich ts v e r fa s s u n g sg es e tz (GVG ) z 1.02.1966 r. w hrzm ieniu jed n o lity m z 9.05. 1975 r. (BGBL I, s. 645),

rów nież m ożliw ość w y łącz en ia jaw n ości rozpraw y na żąd anie osk ar-żo n eg o w sprawach, w który ch nie b yło przeprow ad zone śled ztw o ani czyn n ości sądow e, rozpatryw anych w sądzie I instancji w sk ład zie jed n oosob ow ym , tj. o p rzestęp stw a zagrożon e karą p o zb a w ien ia w o l-ności do lat 3 oraz inne sp raw y ok reślon e w § 13 ust. 2 pkt 1 i 2 k.p.k. (art. 488 pkt 3).

N iem ieck a ustaw a o ustroju sądó w dopuszcza w y łą c ze n ie całości lub części rozprawy, jeżeli przedm iotem postęp ow an ia jest k w estia um ieszczen ia p odejrzanego w szpitalu p sych ia tryczn ym lub w zam -k n iętym za-k ładzie zam iast lub obo-k -kary (§ 171a). Poza tym ja w n ość rozpraw y m oże b yć w yłączo na, jeżeli w spraw ie będą u ja w n ia ne o k o -liczn ości z życia p ryw atn eg o stron lub św ia d k ów albo rozstrząsan e będ ą pryw atne tajem nice, których u ja w n ien ie bez upow ażnienia jest karalne. W y łą cze n ie ja w n ości n astęp u je także w w yp ad ku p rzesłu -ch iw an ia osob y poniżej lat 16 (§ 172).

W y łą czen ie ja w n ości w celu zap obieżenia rozgłaszan ia w iadom ości o in tym n ych stronach ży cia u czestn ik ó w postęp ow an ia przew idu je k o -deks RFSRR (art. 18). Także u sta w y k arn op roceso w e inn ych państw so cja listy czn y ch w p row ad ziły m o żliw ość w y łącz en ia jaw n ości z teg o pow od u. Tak np. w art. 290 k.p.k. SRR czytam y, że sąd m oże w y łą -cz y ć jaw n ość ca ło ści lub -części rozpraw y, jeżeli jaw ne rozpozn aw anie m ogłob y go d zić w cześć lub ży c ie pryw atne osob y. K odeks Bułgarii rów nież p ozw ala na w y łą cz en ie ja w n o ści w celu zap ob ieżen ia rozpo-w szech nian iu fa k tórozpo-w z intym n ego ży cia ob y rozpo-w a teli (art. 262 § 1).

D ość cz ęsto sp otyk anym p owod em w y łą czen ia jaw n ości rozpraw y jest potrzeba zap ew n ien ia ochron y ok reślo n eg o rodzaju tajem nicy. R ozw iązan ie tak ie p rzew id uje m. in. n iem iecka u staw a u strojow a, k tó -ra w y m ien ia p otrzebę zab ezpieczen ia tajem n icy za w od ow ej, produk-cy jn ej, podatkow ej i w yn ala zczej (§ 172 ust. 2).

A ustriacka u staw a karna finan sow a (Finanzstrafgesetz) z 1958 r. (§ 213) dop uszcza m ożliw ość w y łą czen ia na w n iosek stron jaw ności rozprawy, gd y by jaw n ość m ogła zagrażać u jaw n ien iu tajem n icy han -d low ej lub pro-dukcyjnej®.

Podob nie u staw a o zw alczan iu n ieu c zciw ej k onk uren cji z 1928 r. przew id uje m ożliw ość w y łączen ia jaw n ości rozpraw y z uw agi na och ro -n ę ta jem -n icy h a-n d lo w ej i p rodu kcyj-nej.

K on ieczn ość zab ezpieczen ia ta jem n icy gospod arczej lub służb ow ej stano w i p od sta w ę w y łą c zen ia jaw n ości w św iet le k o dek su p o stę p o w a nia кагпедо C zech o słow acji. Także k od ek s w ęg ie rsk i w y m ien ia tajem -n ic ę słu żbo w ą w śród p rzyczy -n w y łą cze-n ia ja w -n ości (§ 11 ust. 2). K

o-6 H. R o e d e r , L eh r buc h d e s ö s t e r r e i c h i s c h e n S t r a l v e r ia k r e u s r e c ht e , V ie n 1963, s . 27.

deks NRD m ów i o w yłącz en iu ja w n o ści, gd y w ym aga teg o ‘k o n iecz-n o ść zach ow aiecz-nia tajem iecz-n icy o k reśloiecz-n y ch faktów .

P ow szech n ie sp otyk an ym p ow odem w y łą czen ia jaw n ości jest in te-res n ieletn ieg o . W p ostęp o w an iu p rzeciw k o n ieletn im regułą jest ta j-n o ść rozprawy, w yjątek staj-n ow i j a w j-n o ś ć , p o dyk tow aj-n a w zgląd am i

w ych o w aw czy m i.

Poza w ym ien io n ym i w y żej p rzyczynam i w y łą cz en ia jaw n ości, n ie k tó re u sta w y k a rn o p ro cesow e przew idują p od sta w y w y łą c ze n ia jaw -n o ści rozpraw y, które -nie posiadają atrybutu p ow szec h -n o ści. Tak -np. u staw a w łosk a d opu szcza m oż liw o ść p rzeprow ad zen ia rozp raw y przy drzw iach zam kniętych w razie, g d y p ubliczne rozpoznaw an ie spraw y z racji na charakter czynu albo w ła ściw o ści osó b m oże w y w o ła ć n ie p o ż ą -d ane zain teresow an ie, zak łócen ie sp oko ju 'rozprawy, a pona-dto ze

w zględ u na zd ro w ie pub liczne, np. w w yp a d ka ch szerzen ia się chorób zak aźn ych (art. 423). T akże k odeks czech o słow ack i w śród p o d sta w w yłącz en ia jaw n ości w ym ien ia groźbę zakłócen ia toku rozp rawy

(§ 200).

III

1. Przyjrzyjm y się ob ecn ie, jak ie p o w o d y w y łą cz en ia jaw n o ści ro z-p raw y u w zg lęd n ił z-p olsk i u sta w o d aw ca .

Z godnie z art. 308 § 1 k.p.k., sąd w y łącz a jaw n o ść c ałości albo części rozpraw y, jeżeli ja w n o ść m ogłab y:

— obrażać dobre ob yczaje,

— w y w o ła ć zak łócen ia spokoju p ub liczn ego,

— u jaw nić ok o liczn o ści, k tóre ze w zg lęd u na w a żn y in teres pań-stw a p o w in n y b yć zach ow an e w tajem nicy.

A rtyku ł 308 § 2 stan ow i, iż sąd w yłą cza jaw n ość rozpraw y rów n ież w tedy, gd y w ażn y interes p ryw atn y teg o w ym aga.

Jak już w y żej w sk aza no , w zgląd na dobre o b y cza je to p o w szech n ie p rzyjm ow an e k ryterium w yłą cz en ia jaw n o ści w u sta w o d a w stw ac h k ar-n op ro ceso w ych . Potrzeba w y łą c zear-n ia ja w ar-n o ści, gd y jaw ar-n o ść m ogłab y obrażać dobre o b yczaje, w y d aje się n ie u leg ać w ą tp liw ości. W p o stęp o -w aniu karnym zachodzi n iejed n ok rotn ie potrzeba rozstrząsania d ra stycz-n ych k w estii, w y w lek astycz-n ia stycz-na św ia tło d ziestycz-n stycz-n e o k o liczstycz-n o ści d otyczą cy ch intym nej strony ży cia u czestn ik ów p ostęp ow an ia , ok oliczn o ści, k tóre n ie nadają się do p rezen tow an ia ich szerok iej p u bliczn ości. W zgląd na dobre ob yczaje b ędzie stan ow ić p rzesłan k ę w y łą czen ia jaw n o ści n ie ty lk o

w sp raw ach o p rzestępstw a p rzeciw ko ob yczajn ości, a le w e w szystk ich spraw ach, w k tó rych b ęd ą p oru szan e p o w yż sz e o k oliczn ości.

2. O b aw a zak łócen ia spokoju p u b liczn ego jako kryterium w y łą c z e nia jaw n o ści rozpraw y w y w o łu je w ą tp liw o ści co do zak resu tej p od -staw y. Jest to co prawda bard ziej ostre k ryteriu m an iżeli ,.w y w o ła n ie n iep ok oju p u b liczn eg o 11, jakim p o słu g iw a ł się art. 277d k.p.k., i które b y ło w p rak tyce szerok o in terp retow an e. N iem n iej i na tle o b ecn ego brzm ienia art. 308 § 1 k.p.k. w ą tp liw e jest, czy chodzi tu w y łą cz n ie o s y -tu ację, w której jaw n ość m oże p rzeszko dzić bądź utrud nić p rzep row a-d zen ie rozpraw y, czy także o reak cje sp o łeczeń stw a poza salą rozpraw. Zdaniem A. Kaftala, jed y n ie obawa p rzeszk ad za nia lub utrudniania p rzeprow ad zen ia rozp raw y d aje p od sta w ę do w y łą cz en ia jaw n o ści na p o d staw ie p o w y ższeg o k ryteriu m 7.

N a leży jedn ak że zw rócić u w a g ę na to, że art. 326 § 1 k.p.k. p ozw ala na u su n ięc ie p u b liczn ości z sali rozpraw z p ow od u jej n ie w ła ściw eg o zacho w an ia się. W y d a len ie p u b liczn ości z sali rozpraw w ram ach p rzy -słu gu jąc ych sąd ow i u praw nień zm ierzających do u trzym an ia p o w ag i sądu (art. 44— 49 u.s.p.) n ie stan o w i w yp a d k u rozpo zn aw an ia sp raw y przy d rzw iach zam kn iętych 8. W yn ik a z tego , że przez ob aw ę „ za k łó ce-nia sp okoju p ub liczn ego" jako k ryterium w yłącz en ia jaw n o ści rozpra-w y, n a leżałob y rozum ieć ob a rozpra-w ę rozpra-w y rozpra-w o ła n ia przez daną sp rarozpra-w ę rozpra-w o k reś-lony m śro d ow isk u reakcji za k łó ca jąc ych norm alny, sp o k ojn y tok życia, a w ięc m ożliw ość różn ego rodzaju ek sc e só w , zam ieszek . Taką ob aw ę m ogą uzasad niać zao b serw ow an e n astroje w danym środow isku, w sk a -zujące na siln e w zb u rzen ie op in ii pu bliczn ej. Z am k nięcie drzw i sali roz-praw ma na celu zap ob ieżen ie tego typu reakcjom op in ii pu bliczn ej. Przyznać trzeba, że jest to w d alszym ciąg u bardzo o g óln e k r y terium, które m oże d oprow adzić do zb yt szero k ie go w y łą cza n ia ja w -n o ści w p rak tyce. T oteż sąd pod ejm u jąc d ecy z ję w tym przedm iocie, p o w in ien ocenić, czy n ie b ezp iecz eń stw o zak łócen ia spo koju p u b licz-n eg o je st rea llicz-n e licz-na tle d o ty ch cza so w ej reakcji da licz-nego środo w isk a. Sam fakt szero k ie go k om en tow a n ia danej sp raw y w środ ow isk u, n aw et g d y b y b y ły to k ryty czn e pod ad resem organ ów p ro ce so w y ch k o m en ta rze, n:e uzasad nia je sz cz e w y łą cz en ia ja w n o ści z ob aw y za k łócen ia sp o -koju pub liczn ego; w sza k k o m en tow a n ie zja w isk sp o łeczn y ch jest pra-w em op in ii p u b liczn ej9. 7 А. К ri f t a 1, J a w no ś ć p o s tę p o w a n i a k a r n e g o w ś w i e t l e n o w e g o к p.k., „ N o w e Praw o" 1979, nr 12, s. 1643— 1644. 8 J. B a f i a, i in., K o d e k s p o s tę p o w a n i a k ar n e g o. K o m e n t a r z , W a rs za w a 1971, s. 386. 8 P o do b nie M. F l a s i ń s k i , Z as a da p u b l i c z n o ś c i (j a w n o ś c i ) w p r o c e s i e k a r n y m na tl e p r a w n o -p o r ó w n a w c z y m (rozpr. dokt. nicpu bl. — K rak ów 1974).

3. N astępn ym pow od em w yłą cze n ia ja w n o ści rozpraw y je st potrzeba za ch o w a nia w tajem nicy ok re ślo n y ch o k o liczn ości ze w zględ u na w a żn y in teres państw a.

W arto w tym m iejscu po dkreślić, iż tak sfo rm u łow an e kryteriu m oznacza zw ężen ie zak resu w y łą cz en ia ja w n ości w sto su n k u do art. 277 d.k.p.k., w którym to p rzep isie u żyto ok reślen ia „ b ezp ieczeń stw o p ań -stw a lub inny w ażn y in teres publiczny". P o jęcie „ in teresu p ub liczn ego" z natury sw ej jest bardzo ogóln e, stw a rza jące m o żliw ość szerokiej interp retacji. Stąd też w sk a zan ie w a żn e go in teresu p ań stw a, jako p rze-słank i w y łą cz en ia jaw n o ści, ogranicza o d stęp stw o od jaw n ości, ch oć p rzy zn ać trzeba, iż jest to p ojęcie, k tórego rozum ien ie w d alszym ciągu n asu w a w ą tp liw ości interp retacyjn e. W yła n ia się p rzede w szystk im p y ta n ie o sto su n ek teg o p ojęcia do p ojęcia „tajem nica p ań stw ow a ", k tó rym to p o jęciem p o słu gu je się zarów n o k.k., czy n ią c z tajem n icy p ań -stw o w ej przedm iot och ron y praw n ok arnej, jak i k.p.k.

W art. 309 § 2 k.p.k. m ów i o tym , że n ie m ogą b yć o b ecn e na rozpra-w ie „osob y zaufania", jeżeli zachodzi ob arozpra-wa u ja rozpra-w n ien ia tajem nicy pań-stw ow ej. Z k olei art. 164 k.p.k. stan ow i o w yłą cze n iu ja w n ości w razie p rzesłu ch iw a n ia osób zw o ln ion yc h od ob o w iązk u za ch o w an ia tajem n icy p a ństw ow ej.

A rtyku ł 2 u sta w y o och ro nie tajem n icy p a ństw o w ej i słu żb o w ej10 określa tajem nicę p a ń stw ow ą jako w iad om ość, której u ja w n ien ie o s o bom n ie u po w ażn ion y m m oże n arazić na szk od ę ob ronn ość, b ezp ie cze ń

-stw o lub inn y w ażn y in teres Pań-stwa.

W y d a je się, że ch o ciaż w art. 308 k.p.k. n ie u ży to o k reślen ia „tajem -nica pań stw ow a", to o k oliczn o ści, k tóre ze w zględ u na w ażn y in teres państw a p o w in n y b yć za ch o w a n e w tajem n icy , są o b jęte tajem nicą p ań stw ow ą. Zatem przy w yk ładn i art. 308 k.p.k. n a le ży k iero w a ć się w skazan iam i zaw artym i w art. 2 u staw y o och ron ie tajem nicy p ań stw o -w ej i słu żbo -w ej, g d zie zo sta ły p odan e liczn e p rzyk ład y d an ych o b ję-ty ch tajem nicą p aństw ow ą.

4. Istotnym n o v u m w stosunk u do stanu p oprzedn iego jest m ożność w y łą czen ia ja w n o ści rozpraw y ze w zg lęd u na w a żn y in teres p ry w atn y. R ozw iązan ie p o w yż sz e jest w yra zem w y stęp u ją c eg o o b ecn ie w św ie c ie dążenia do zw ięk szen ia o ch ro n y o so b o w o śc i cz ło w iek a , w tym także j e j o sfery intym nej. D ążen ie to jest p rzejaw em p rotestu p rzeciw k o

lek o p o su n iętej p en etra cji ży cia p ryw a tn ego, na którą n arażon y jest w sp ó łc zesn y czło w iek , zw łaszcza w o b ec ogro m n ego p o stęp u tech n ik i11.

Po zw alając na w y łą cz en ie jaw n ości rozpraw y ze w zględ u na w a żn y interes p ryw atny, u sta w o d aw ca zap ew n ia ochron ę dobra o so b isteg o, jakim jest ży c ie p ryw atn e. M ożliw ość u ja w n ien ia na p ub licznej rozp ra-w ie różnych szczeg ó łó ra-w z ży cia p ryra-w atn ego u czestn ik a p ostęp ora-w an ia, czy ni fakt u czestn ictw a w p r oce sie d od atkow o u ciążliw ym , zw łaszcza dla św iad ków . Chodzi zatem z jedn ej strony o to, aby oszczęd zić u cz est-nikom p rocesu zb ęd n ych p rzyk rości, z drugiej zaś — o zap ew n ien ie jak n ajlep szy ch w aru n ków w y k ry cia prawd y.

O kreślają c zak res p ojęcia „ życie pryw atn e" n ależałob y sk o rzystać z w y p ra co w a n e co rozum ienia teg o p ojęcia w d ok try n ie prawa c y w ilnego, gd zie zaga d n ien iu och ron y sfery ży cia p ry w a tn ego jed n o stk i p o św ięca się w iele m iejsca. O tóż w g A. Kopffa, dobrem oso b isty m w p o -staci życia p ry w atn ego je st to w szystk o , co ze w zg lęd u na u zasad n ion e o d o sob n ien ie się jed n ostk i od og ółu sp o łe czeń stw a , słu ży jej do ro z-w oju fizyczn ej i p sych iczn ej o so b o z-w o ści oraz za ch oz-w a nia o sią g n iętej p ozycji sp ołeczn ej. Jak podkreśla autor, gra nica od dzielają ca sferę ż y -cia p ryw a tn ego od sfery p o w szech n ej d ostęp n o śc i p rzebiega tam, gd zie ż y c ie jed n ostk i za czy n a d oty czy ć in ny ch lud zi i g d z ie w zw iązk u z tym sta je się przedm iotem ich u sp r aw ied liw io n eg o za in tereso w an ia . Jest zaś on o u sp ra w ied liw io n e, g d y fak ty od no szące się do cu d zego ży cia d o tyczą sp o łecze ń st w a lub p e w n y ch jego kręgów , i g d y za za in ter eso w a -niem tym p rzem aw iają takie czyn n ik i, jak dobro inform acji, nauk i itp. N ie k ie d y — p od k reśla autor — w y zn a czn ik iem sfe ry p o w szec h n ej d o stęp n ości jest szc zeg ó ln e ry zyk o, ja kie jedn ostk a bierze na sieb ie u c ze -stn icząc w ży ciu sp o łeczn y m 12.

W y łan ia się p yta n ie, czy w zgląd na p ryw a tn y in teres osk arżo n eg o m oże u zasad niać w y łą c z e n ie jaw n o ści rozpraw y? Sam osk arżon y z re-g u ły b ędzie za in teresow a n y tym, ab y n ie u jaw n iać p rzed p u b liczn ością fak tów z je g o ży cia p ryw atn eg o. Jed n ak że do pu szczając się p rzestęp -stw a, o b y w a tel b ierze na sieb ie ry z y k o tego, że sfera je g o ży cia p ry w atn ego dczna o gran iczen ia na rzecz p o w szech n ej d ostęp n o ści. Przestęp stw o jest czyn em sp o łeczn ie n ieb ezp ieczn ym , stąd u sp ra w ied liw io n e za in ter eso w a n ie sp o łeczn e tym w yd arzen iem . M ożna w ięc p o w ied zieć, że w za k resie fak tów zw iąza n ych z p rzestęp stw em ży c ie p r y

-11 Por. B. K u n i c k a - M i c h a l s k a , O c h r o na t a j e m n i c y z a w o d o w e j w p o l s k i m p r a w i e k a r n y m , W a rs za w a 1972, s. 70— 71; por. te ż art. 14 ust. praw a p ra s o w e g o (us taw a z 26.01.1984 r., D z.U, 5, poz. 24).

12 A. K o p f f , K o n c e p c j a p r a w do i n t y m n o ś c i i p r y w a t n o ś c i ż y c i a o s o b i s te g o , „Studia C y w ilis ty cz n e " , i. 20, s. 34; t e n ż e , O c hr o na ż y c i a p r y w a t n e g o j e d n o s t k i w ś w i e tl e d o k t r y n y i o r z e c z n ic t w a , „ Z e sz y ty N a u k o w e U J ” 1982, P race pra w n icz e, nr 8, s. 38.

w atn e osk arżo n eg o n ie k o rzysta z o ch ron y p raw n ej. Za tak ie fak ty n a leży uznać n ie ty lk o o k o liczn ości d o ty czą ce b ezp ośred n io p rzeb iegu d a neg o zdarzenia, ale ta k że w sk a zu jące na m o ty w y p rzestęp n eg o d ziałania. N ie d oty czy to o k o lic zn o ści zw ią za n yc h z ży ciem intym nym , n a -w et g d yb y -w sk a zy -w a ły o n e na p rzebieg i m o ty -w y d ziałaln o ści p rzestępn ej osk arżon ego. W d ok try n ie praw a c y w iln eg o p anu je p ogląd g ło -szący, iż w zasa d zie żadna o k o liczn o ść n ie u sp ra w ied liw ia u jaw n ien ia o k o liczn ości z ży cia in tym n ego jedn ostk i. O ch rona praw na je st w tym za k resie najbard ziej in ten syw n a. U ja w n ien ie szc zeg ó łó w ży c ia in ty m -n ego jest -n ied o p u szcz al-n e tak że w stosu-n ku do osób, k tórych lo sy budzą p o w szech n e za in teresow a n ie. Potrzeba u jaw n ien ia na rozp raw ie o k o lic zn ości z życia izn ty m zn ego osk arżo zn ego u zasad zn ia w ięc w y łą c z e zn ie ja w -n ości ro zpra w y 13.

Jeśli n atom iast chodzi o p ozo sta ły ch u czestn ik ó w procesu, to u za -sadn ion a b ęd zie ochron a ży cia p ry w atn ego w szerszym za k resie an iżeli w o d n iesien iu do o sk arżon ego .

Pod staw ę w y łącz en ia ja w n o ści rozpraw y stan ow i jed n a k że n ie jak i-k o lw iei-k interes p ry w atn y, lecz jed y n ie „w a żn y in teres p ryw atny". Za-tem n ie w k ażd ym w yp ad ku u jaw n ia nia o k o lic zn o ści z ży cia p ry w a t-n eg o u czestt-nik a p o stęp o w a t-n ia u zasad t-n iot-n e b ęd zie w y łą cz e t-n ie jaw t-n o ści rozpraw y. N ie sp osób tu, rzecz jasna, w y licz y ć w yc zerp u ją co o k o licz -n ości, k tó rych u ja w -n ie-n ie uzasad -nia w y łą c z e-n ie jaw -n o ści ze w zg lęd u na w ażn y interes p ry w a tn y. M ożna tu jed y n ie p rzyk ła d ow o w ym ie n ić szc z eg ó ły ży cia rod zinnego, k o ntak ty osob iste, w iad om o ści d o ty c zą ce stan u zd row ia fizy czn eg o lub p sy ch ic zn eg o itp. N a jc zęściej b ę d zie ch o -d ziło o p o w y ższe -d a ne -d oty czą ce u czestn ik ów p ostęp ow an ia, a le brak pod staw do za w ężen ia „w ażnego in teresu p ryw atn ego" jed y n ie do in t e-resu u czestn ik ó w p rocesu; w sza k u staw a n ie czy n i tak ieg o rozróżn ienia. O k o liczn o ści d oty czą ce ży cia p ry w a tn eg o w ch od zą w zak res p ojęcia „w ażn eg o in teresu p ryw atnego", lecz g o n ie w y czerpu ją. W zgląd na w ażn y in teres p ryw atn y u za sad niać b ęd zie w y łą c z e n ie ja w n o ści w razie p otrzeb y och ro n y św iad ka przed zem stą, czy szy k a n o w a n ie m z p ow odu sk ład an ia zezn a ń 14.

13 К o p 1 f, K o n c e p c j a . . s. 31, A. S z p u n a r , O c h r o na d ó b r o s o b i s t y c h , W ar s za w a 1979, s. 153; t e n ż e , Z a d o ś ć u c z y n i e n i e z a d o z n a ną k r z y w d ą w n o w y m p r a -w i e p r a s o -w y m , „ N o-w o P ra-w o" 1984, nr 7/8, s. 3.

14 Por. S. W a l t o ś , [w:] Ś w i a d e k w p r o c e s i e s ą d o w y m , red. S. W a l t o ś , W ar-s z aw a 1985, ar-s . 110. W y łą c z e n ie ja w n o ś c i r oz pra w y z u w a g i na p o trz eb ę o c h ro n y św ia d ka przed m o ż liw o ś c ią n ac is ku ze s tr o ny o só b z a in te r e s o w a n y c h w y n ik ie m pro-c e s u p rz ew id ują m. in. fr a npro-c u sk i k o d ek s p o s tę p o w a n ia k a rn e go (art. 306), pr opro-cedu ra karna i c y w iln a RFN (§ 172 u s ta w y o u stro ju są d ó w ), p o ls k a pr oce dur a c y w iln a (art. 153 § 2 k.p.c.).

5. In teres p ry w atn y miał ró w nież na uw ad ze u staw o d aw ca p rze w i-dując m ożliw o ść p rzesłu ch a n ia św iad k a na jeg o żąd an ie z w y łą cz en iem jaw n ości, jeżeli treść zezn ań m ogłaby n ara zić na hańbą jeg o lub oso b ą d la n ie go n ajb liższą (art. 166 § 2 k.p.k.). N a są d zie sp oczy w a o b o w ią zek u przed zenia św iad k a o p raw ie zg ło sze n ia p o w y ższe g o żądania, jeżeli u ja w n ią się ok o liczn o ści w sk a zu jące na to, że treść zezn ań m ogłab y n arazić na hańbę jego lub o so b ę n ajbliższą. Ś w ia dek m oże zg ło sić tafcie żąd an ie p rzed p rzesłu ch a n iem w o g óle, bądź p rzed u jaw n ien iem d an ych ok oliczn o ści. Ż ądanie św iad k a sąd p o w in ien u w zg lęd n ić stosu jąc sz e -rok ie — od p ow ia d a ją ce p otoczn em u — zn a czen ie h a ń b y 13.

Problem zg ło sze n ia p o w y ższ eg o żądan ia p o w sta je w w yp adk u św ia d -ka m a ło letn iego lub d o rosłego o n iep e łn ej sp ra w n o ści p sych iczn ej. Jest to jed na z k w e stii sz ersze g o zaga d n ien ia zd o ln ości do o so b ist eg o d zia -łania w p ro ce sie w y m ien io n y ch św iad k ów . S k ład anie o św ia d czeń w o li przez św iad ka p oza tym je st p rzew id zian e w k ilku w y pa dk ach: p rze-p row ad zenia badań lek a rsk ich i o ględ zin ciała za leż y w za sa d zie od zg od y św iad k a (art. 174 § 1), sk o rzy sta n ie z prawa o d m ow y zezn ań (art. 165 § 1 i 168), z p raw a n ieod p ow ia d a n ia na p ytan ia (art. 166 § 1). P rzep isy k o d ek su regu lu ją je d y n ie k w estię braku zd olno ści do c z y n -n ości p ro ce so w y ch p o k rzy w d zo -n e go (art. 42 § 2 k.p.k.). J eżeli zatem św iad k iem jest p o k rzyw d zo n y m ałoletn i albo u b ezw ła sn o w o ln io n y c a ł-k o w ic ie lub cz ęścio w o , p raw a jeg o w y ł-k o n u je p rzed sta w iciel u sta w o w y albo osoba, p od k tórej sta łą p ieczą p o k rzy w d zon y p ozo staje. W p ra w -d zie m ogą tu w y ło n ić się w ątp liw o ści, czy ch o-dzi tu je -d y n ie o p raw a p rzy słu gu ją ce p ok rzyw dzon em u , czy tak że o te, k tóre w iążą się z jeg o rolą św iad k a w p rocesie. W y d a je się, że p rzep is art. 42 § 2 k.p.k. od no sić n a le ży do w sz elk ich praw p rzy słu g u ją cyc h w p ro ce sie p o k r zyw d zo -nem u , a w ięc i tych, k tóre w y n ik a ją z k um ulacji roli p ok r zy w d zon ego i św iadk a. Te sam e w zg lę d y — dobro o sób re p reze n tow a n yc h — p rze-m aw iają za tyrze-m , aby a n a lizo w an y przepis ro zciągn ąć na w sze lk ie upra-w n ien ia p rzy słu g u ją ce im upra-w p ro c esie16.

J eśli ch od zi n atom ia st o św iad k a n ie b ęd ąceg o p ok rzyw d zo n ym , to brak jest w tej m ierze rozw iązan ia w p rzep isach k od ek su p ostęp o w an ia k arn ego . Prop ozycję rozw iązan ia p o w y ższe g o p roblem u p rzed -staw ia Z. M artyn iak . Zdaniem au tora, n ależa ło b y w e zw a ć na rozp raw ę

15 В a f i a i in., K o d e k s p o s t ę p o w a ni a .. ., s. 219. Z ba dań a k to w y c h p rz e pr o-w a d z o n y c h przez In s ty tu t B adania P rao-w a S ą d oo-w e g o przy M in is ter s to-w ie S p ra o-w ied li-w o ś ci li-w y n ik a , ż e ś li-w ia d k o li-w ie n ie z g ła s za li li-w n io s k ó li-w o li-w y łą c z e n ie ja li-w n o ś c i r o z-pr aw y w try b ie art. 166 § 2 k.p.k. (Patrz: Ś w i a d e k w p r oc e s ie ... , s. 271).

16 In aczej Z. M artyn ia k uw a ża, ż e pr zepis art. 42 § 2 k.p.k. d o ty c z y ty lk o ty ch praw ś w ia d k a m a ło le tn ie g o lub u b ez w ła s n o w o ln io n e g o , które w y n ik a ją z faktu p o -k rz y w d ze n ia , a w ię c r o sz c z eń u p ra w n ia ją cy c h do w y s tę p o w a n ia w r o li stron y (Z. M a r t y n i a k , [w:] Ś w i a d e k w pr o ce s ie. .., s. 320).

p rzed sta w icieli u sta w ow yc h lub o so b y w y k o n u jąc e fak tyczn ą o p iek ę nad św iad kiem m ałoletnim albo u b ezw łasn ow oln io n y m , a w p rzypadku osob y p sy c h iczn ie n iesp raw nej, ale n ie u b ezw ła sn ow o ln io n ej n a leża ło b y w ezw ać na rozprawę oso b ę, pod której stałą p ieczą św ia d ek p o zostaje, w celu złożen ia o św ia d czeń w o li w k w estia ch o b jętych art. 165 § 1, 166 § I i 2, 174 k.p.k. S tan o w isk o autora zn alazło p o tw ierd zen ie w w y -p ow ied zia ch res-po n d en tów — -p raw n ik ów -p ra k tyk ów . Z. M artyniak zazn acza jed n ocz eśn ie, że p ro p on ow a ne rozw ią zan ie b ęd zie w ym ag ać o d po w ied n ich zm ian leg is la c y jn y c h 17.

Przed staw ion a przez au tora p rop ozy cja rozw iązan ia p oru sza n eg o problem u n ie w ą tp liw ie zm ierza do zab ez p ieczen ia rea lizacji uprawn ień p rzy zn an ych św iad k ow i. N a le ży tu zaz na czy ć, że je śli ch odzi o w y łą -c z en ie jaw n o ś-ci rozp raw y na -czas zło żen ia zezn ań, k tóry -ch treść m og ła-by narazić na hańbę św iad k a lub osob ę dla n ie go n ajbliższą, to brak żądania w tym za k resie ze stro ny św iad ka n ie stoi na p rze szk o d zie p o d -jęciu przez sąd d ecy zji o w y łą c zen iu jaw n ości, g d y u ja w n ią się o k o lic z-n o ści w sk azu ją ce z-na z-n ieb ezp ieczeń stw o z-n arażez-nia z-na hańbę. Pow o dem u zasad nia jący m w y łą cz en ie ja w n o ści tej cz ęści rozp raw y b ędzie w zgląd na w ażn y interes p ry w a tn y. M ając do czy n ien ia ze św iad kiem , k tó ry ze w zg lęd u na sw ój w iek lub stan (n iesp raw n ość p sych iczn a) n ie m oże n a le ży cie ch ro n ić g o d n o ści w łasn ej lub o so b y dla n ie go n ajbliższej, sąd z urzędu w in ien b aczyć na to, aby tak rozu m ian y w ty m w yp ad k u in teres p ryw atn y n ie d ozn ał u szczerbk u. W y m a gają teg o w zg lęd y h u -m anitaryz-m u, d ążen ie do p o szan o w an ia lud zk iej go d n ości.

6. O drębnym za gad n ien iem jest spraw a w aru n k ów p rzesłu ch an ia m a łoletn ieg o św iad ka . C zy p rzesłu ch a n ie tak ie p ow in n o od by ć się na p u b liczn ej rozprawie? A rty k u ł 308 § 3 k.p.k. m ając na u w a d ze dobro n ieletn ieg o , stan ow i o w y łą cz en iu jaw n o ści c a ło ści lub części rozpraw y z p ow od u n ie letn o ści osk arżon ego. Brak n atom iast od p ow ied n ik a tego p rzep isu o d n o szą cego się do świadka.

W literatu rze p odk reśla się, że p u b liczn ość rozp raw y w p ły w a n ie -k o rzy stn ie na zeznan ia d ziec-k a, m oże je d eform ow ać. Zatem w zg lą d na w y k r y c ie p raw dy p rzem aw ia łby za p rzesłu ch an iem n ie letn ieg o św ia -dka z w y łą czen ie m jaw n o ści rozpraw y. Za takim w y jściem przem awia

tak że i w zgląd na in teres sa m ego św iadka; w y stą p ien ie w ta kiej roli na p ubliczn ej ro zp raw ie m oże odbić się n iek o rzy stn ie na p sy ch ic e n ie -letn ieg o św iad k a 18. M ając na u w ad ze ten n iek or zystn y w p ły w p u b licz-n eg o skład alicz-nia zezlicz-nań przez m a ło letlicz-n ieg o św iadk a, u staw o d a w ca w pro- w ad ził do k od ek su p ostęp o w a n ia cy w iln e g o przep is art. 576 § 2, k tóry

17 I b ide m , s. 320.

stan ow i, że „ w y słu ch a n ie m a łoletn ieg o w toku p o stęp o w an ia n a stęp u je p oza sa lą p o sied zeń są d ow y ch , jeżeli p rzem aw iają za tym w zg lę d y w y -ch ow aw cze" . W św ietle o b ow ią zu jący -ch o b e cn ie w p ostęp ow a n iu k ar-nym p rzep isów , m ożliw e jest w y łą cz e n ie ja w n o ści rozpraw y na cza s sk ład an ia zezn ań przez n ieletn ieg o św iad ka na p od staw ie k ryteriu m w a ż-n ego iż-n teresu p ryw atż-n ego . W zględ y w y c h o w a w c ze ż-n ie letż-n ieg o św iad k a m ieszczą się bez w ątp ien ia w k ryterium w a żn eg o in teresu p ry w a tn ego, o którym m owa w art. 308 § 2 k.p.k. N iem niej jedn ak po żąd ane b y łob y p rzy jęcie na g ru n cie p ostęp o w an ia k arnego rozw iązan ia a n a log iczn eg o do tego, jak ie p rzew id u je art. 576 § 2 k.p.c. W aga za gad n ien ia w y m aga u regu low an ia teg o w p rost w p rzepisie, tak jak to u czy n ił u staw od a w ca w o d n iesien iu do n ie letn ieg o o sk arżon ego.

7. O b ow iązu jący k o dek s p ostęp ow an ia k arn ego utrzym ał regułę taj-n o ści rozp rawy w sprawach o ztaj-n iesła w ietaj-n ie, od taj-n oszą c ją także do k w a lifik o w a n eg o typu tego p rzestęp stw a — zn iesła w ien ia oszczerczego . J ed y -n ie -na żąd a-nie o sk arżyciela rozpraw a o d by w a się jaw -n ie. U sta w od aw ca w y sze d ł z założenia, iż w te go typu sprawach w zglą d na dobre im ię o b y w atela, k tóry zw raca się do sądu o och ron ę sw ej czci, w ym ag a w y łą -czen ia ja w n ości rozpraw y. R o zp o zn a w an ie tyc h spraw na jaw n ej roz-p raw ie n ara ża łob y roz-p ok rzyw d zo n eg o na roz-p o n o w n e roz-p u bliczne roz-p ow ta rza nie zn iesła w ia ją cy ch zarzutów. Trzeba poza tym m ieć na u w ad ze to, że k od ek s k arny n ie p rzew idu je żad n ych o gran iczeń co do d ow od zen ia fak tó w z ży cia o sob istego p om ów ion ego , ch oćb y n a w et najbardziej intym nych. Przem aw ia to za w y łą cz en iem jaw n o ści w tyc h sp raw a ch 19. Jed na kże w o k r eślon ych sytu a cja ch p o krzy w d zon y m oże b yć za in te-re so w a n y tym , aby na p ub liczn ej rozpraw ie u zysk ać te-reh ab ilitację przez u d ow o d n ien ie n iep ra w d ziw o ści p o sta w io n eg o mu zarzu tu zn iesła w ia ją -ceg o. P o w y ższy in teres u w zględ n ia u sta w od aw ca, n akazując na żąd an ie o sk arży ciela przeprow adzić rozpraw ę ja w n ie. Ż ądanie tak ie m oże p o cho dzić od sa m ego za in ter eso w an eg o (o sk arżyciela p ryw a tn ego ), a tak że od prokuratora w razie ob jęcia przez n ieg o ściga n ia w sp raw ie o z n ie -sła w ien ie. W y stęp u jąc z p o w yższy m żądaniem , prokurator w in ien m ieć na u w a d ze w sp o m n ian y in teres p o k rzyw d zon ego, tzn. b aczyć, aby publiczna rozpraw a n ie n arażała na szw ank d ob rego im ien ia p o k rzy w d zo -n ego.

8. Z w yłącz en ie m jaw n o ści p rzesłu ch u je s ię św ia d k ów zw o ln ion y ch od ob ow iązk u zach ow a n ia tajem n icy słu żb ow ej lub zw ią zan ej z w y k o

-18 W . K u l e s z a , Z n ie s ła w i e ni e i z n i e w a g a . (O c hr o na c z c i i g o d n o ś c i o s o b i s t e j c z ł o w i e k a w p o l s k i m p r a w i e k a r n y m — z a g a d n ie n i a p o d s t a w o w e ) , W a rs z aw a 1984, s. 108.

n yw an iem zaw odu lub funk cji (art. 164). D o ty cz y to tak że przesłu ch an ia b ieg łeg o (art. 18 § 1 k.p.k.).

P o jęcie tajem n icy słu żb ow ej zo sta ło o k reślo n e w u sta w ie z 14 maja 1982 r. o och ron ie ta jem n icy p ań stw o w ej i słu żb ow ej. Zgodn ie z art. 3 u staw y, tajem nicą słu żb ow ą jest w iad o m ość n ie sta n o w ią ca tajem n icy p ań stw o w ej, z którą p racow nik zapozn ał się w zw iązku z p ełnien iem sw o ich ob o w iązk ów w p a ń stw ow ej, sp ó łd zielczej lub sp o łe czn ej jed n o -stce organ izacy jn ej, a której u ja w n ien ie m oże n arazić na szko dę interes sp ołeczn y , u za sad n io n y interes tej jed nostk i organ izacy jn ej lub o b y w a -tela. Z a ch ow an ie ta jem n icy słu żbo w ej ob ow iązu je k a żd eg o pracow nik a bez w zg lęd u na za jm ow an e stan o w isk o , rodzaj i m iejsce w y k o n y w a n ej p racy oraz charakter stosu n ku pracy. Z a ch ow an ie ta jem n icy o b ow iązu je zarów n o w c za sie trw an ia stosu nk u pracy, jak i po jeg o ustaniu .

Tajem nica służbow a w ią ż e jed y n ie pracow nika; ob ejm uje także sporą liczb ę tajem n ic za w o d o w y c h 20.

Zatem tajem nica zw iązan a z w yk o n y w a n iem za w od u — czy li, jak to określa B. K un ick a-M ichalsk a, „czysta tajem nica zaw odo w a" , a w ię c taka, która n ie m ieści się jed n o cześn ie w p o jęciu tajem n icy słu żb o -w ej — ob ejm o-w ać b ęd zie 3 grup y -w iad o m o ści p o zn a n ych -w z-w ią zk u z w y k o n yw a n iem zaw odu:

1) u z ysk an e n ie w zw ią zk u z pracą w jed n ostce o rga n iza cy jn ej (np. z tytu łu p ryw atn ej p raktyk i lekarskiej);

2) u zy sk an e w p ra w d zie w zw iązku z p racą w jed n o stce org an iza -cyjn ej, ale p rzez o so b ę n ie b ędą cą p racow n ik iem (np. zatru d nion ą na p od staw ie u m o w y-zle cen ia lub w y k o n u ją cą jak ieś zad an ia na p od staw ie u m ow y o dzieło);

3) u zy sk a n e w p raw d zie przez p racow nik a i w zw iązk u z p racą w jed n o stc e org an izacyjn ej, ale tego rod zaju, że ich u jaw n ie n ie osob om n ie up ra w n io ny m n ie m oże n arazić na szk odę in teresu sp o łeczn eg o , u zasad -n io -n eg o i-n teresu tej jed -n o stk i o rg a -n iza cy j-n ej lub o b y w atela.

Chodzi tu o in form acje n ie za m ieszcz on e w u stalon y m p rzez k ie -row nik a danej jed nostk i orga n izacy jnej w y k a zie ro d za jów w ia d o m o ści sta n o w ią cy c h tajem nicę służb ow ą, w y st ęp u jąc y ch w za k r esie działania tej jed n ostk i (art. 3 ust. 2 u staw y ).

Te sam e 3 gru p y w ia d o m o ści w y m ie n ić n a le ży w o d n iesien iu do tajem n icy zw ią zan ej z w y k o n y w a n iem fun kcji, z tą je d y n ie różnicą, że p ozn an o je n ie w zw iązk u z czy n n o ściam i za w od o w y m i, lec z w zw ią z -ku z pełn ion ą funkcją.

Trzeba także p am iętać o tym , że w ob ecn y ch w arunk ach zarów n o zaw ód, jak i fu nk cję w y k o n u je się p rzed e w szy stk im w jed n ostk ach

orga n izacy jn y ch . Tak w ięc zak resy p ojęć tajem nicy zw ią za n ej z w y k o -n y w a -n iem zaw o d u i tajem -nicy słu żb ow ej za zębiają się, to sam o d o tyczy tajem nicy zw ią zan e j z w y k o n yw a n iem funkcji. Jak podk reśla B. Ku- nickaM ich alska , od różn ien ie, czy w danym w yp ad ku ch odzi o ta jem -n ic ę służbow ą „czysto zaw odow ą" , czy „czy sto fu-nkcyj-ną" -n iejed -n ok ro tn ie n asu w a trudności. Jed naok że z punoktu w idzen ia praoktyok i są d o -w ej rozróżn ien ie to n ie jest k on ieczn e, b o-w iem skutki p ro ceso -w e w w yp ad ku p ow o łan ia się przez św iad k a na jedn ą z tych tajem n ic są tak ie sam e, jak i w w yp ad k u p ow o łan ia się na drugi rodzaj tajem n icy . Ch odzi tu je d y n ie o zn a czen ie inform acji m ającej być u jaw n io n ą21.

O bow iązek zach o w a n ia tajem n icy za w o d ow ej lub fu n kcyjn ej może w y n ik a ć z w y ra źn eg o p rzep isu zak azu ją ceg o u jaw n ia n ia o k reślon yc h w iad om ości, z p o w szech n ie p rzy jęty ch zw y cz a jó w lub zasad e t y k i22. U znając, iż u ja w n ien ie o k reślo n y ch ok oliczn o ści o b jęty ch tajem n icą służbow ą, za w o d ow ą lub fu n kcyjn ą jest w danej sp ra w ie n iezb ęd ne, sąd zw oln i św iad k a od ob ow iązk u zach o w an ia tajem n icy. Przesłuch an ie od b yw a się w ó w c za s z ob liga tory jn ym w y łącz en iem jaw n o ści. Chodzi b ow iem o to, aby ch ron io n y tajem n icą in teres n ie został n a ru szo n y po- aad n iezb ędn ą dla in teresu w ym iaru sp ra w ied liw o ści p otrzebę.

9. K ieru jąc się w zględ a m i in teresu o sk arżon eg o n ieletn ieg o , u sta -w o d a -w ca p oz-w ala sąd o-w i -w y łą c zy ć ja-w n ość c a ło ści lub części ro zp ra-w y, jeśli n ieletn i odp ora-w iad a ra-w sp ó ln ie z d orosłym i (art. 308 § 3 k.p.k.).

W y łą cz en ie jaw n o ści rozpraw y jest w takim w yp ad ku fa k u ltatyw n e, n atom iast w p o stęp o w an iu w sp raw ach n ie letn ich tajno ść rozpraw y jest u sta w ow ą regułą (art. 45 i 53 u sta w y o p o stęp o w an iu w sp raw ach n ie letnich), od k tó rej sąd m oże odstąp ić, g d y jaw n o ść rozpraw y jest u za -sad nion a ze w z g lęd ó w w y c h o w a w c zy c h 23.

Podejm ując d ecy z ję w k w estii w y łąc zen ia jaw n o ści w w yp adk u, g d y jed en z osk arżon ych je st n ieletn i, sąd p o w in ien m ieć na u w a d ze to, że p ub liczn e roz po zn aw an ie sp ra w y m oże źle o d d z ia ły w ać na n ie d o j-rzałą jeszcze p sy ch ik ę n ieletn ieg o , rozbudzać w nim ch ęć p o zo w a n ia, grania roli n eg a ty w n eg o bohatera, albo w y w o ła ć strach, trem ę utru d-n iając tym sam ym d okład d-n e w y ja śd-n ied-n ie o k oliczd-n ości sp raw y . Poza tym chod zi o u m o żliw ien ie n ieletn iem u jak n a jszy b szego p ow rotu do n orm aln ych w aru n k ó w ż y cia w sp o łeczeń stw ie, co m ogłob y b y ć utrud-n ioutrud-n e przez rozp ozutrud-n aw autrud-n ie sp raw y utrud-n ie le tutrud-n ieg o z udziałem p ub liczutrud-n ości. W szy stk ie te ra cje u zasad niają w y łą cz e n ie jaw n ości rozpraw y, g d y na

21 Loc. cit.

21 S z c z e g ó ło w e j a n a liz y p o g lą d ó w d o ty c z ą c y c h p o w y ż s z e g o z a ga d n ie n ia do ko na ła K u n i c k a - M i c h a l s k a , O c h r o na t a je m ni cy . .. , s. 168— 179.

ła w ie osk arżen ia zasiad a n ieletn i. R egułą fu n kcjon ującą w p ra k ty ce są -du p ow in no b yć w y łą cz en ie jaw n o ści p rzynajm niej tej części rozpraw y,

która d oty czy n ieletn ieg o , jeżeli o c z y w iśc ie w danej sp raw ie m ożna taką czę ść w yo dręb nić.

N atom iast przy n o w eliza cji p rzep isów p roced ury k arn ej pożąd ana b y łab y zm iana przepisu art. 308 § 3 k.p.k. w k ieru nk u p rzyjętym w art. 45 i 53 u sta w y o p o stęp o w an iu w spraw ach n ieletn ich . W zm o g łob y to och ron ę interesu n ie letn iego .

I V

R easum ując d o ty ch cz a so w e rozw ażan ia, n a leży stw ierd zić, że p rze-w id zian e rze-w polsk im p ro cesie karnym u sta rze-w o rze-w e o d stęp strze-w a od regu ły ja w n o ści rozpraw y zm ierzają do za b ezp ieczen ia o ch ron y tak ich dóbr, jak:

— d obre ob yczaje, — sp okój p ubliczn y, — w a ż n y in teres p aństw a, — w a ż n y in teres p ryw atny,

— in teresy sp o łeczn e ch ron ion e tajem nicą służbow ą, za w o d o w ą oraz fu nkcyjn ą,

— interes n ieletn ieg o .

R ozw iązan ie p rzy jęte przez u staw od aw cę p o lsk ieg o w za k re sie ok reślen ia p o w od ów w y łą cz en ia ja w n o ści rozp raw y od p ow ia d a p o sta n o w ie -niom art. 14 ust. 1. M ięd zy n a ro d o w y ch Pak tów Praw C zło w iek a, k tó ry stan ow i, że „prasa i p u b liczn ość m ogą b yć w y k lu c zo n e z ca ło śc i lub czę śc i rozp raw y są d ow ej ze w zg lę d u na m oraln ość, porząd ek p ub liczn y lub b ezp ieczeń stw o p a ń stw o w e w d em ok ratyczn ym sp o łe czeń stw ie , albo jeżeli in teres życia p ry w atn eg o stron te g o w ym a ga , alb o w stop niu, w jakim sąd uzna to za b ezw zględ n ie k o n iec zn e w sz cz eg ó ln y c h o k o liczn o ścia ch , k ied y jaw n o ść m og ła b y p rzy n ieść szk od ę in teresom w y m ia -ru sp raw ied liw o ści''.

W ob ow iązu jącym p raw ie p olsk im ob serw u jem y z jed n ej stro n y ten -d en cję -do za w ężan ia zak resu og ra n iczeń ja w n o ści, c o p rzeja w ia się w u ściśle n iu k ry teriów w y łą c ze n ia ja w n o ści, z dru giej zaś — ro z sze -rzen ie dóbr, ze w zg lęd u na k tóre u staw o d a w ca p rzew id u je m ożliw ość zam kn ięcia drzw i sali rozpraw. Chodzi tu przede w szy stk im o in teres p ryw atn y.

N a le ży p odk reślić, iż na potrzeb ę w y łą c ze n ia jaw n o ści ro zp ra w y — z u w a g i na och ron ę in teresu p ryw atn eg o osób u c zestn icz ąc y ch w p o -stęp o w an iu — w sk a za n o także w rezolucji p rzy jętej przez u cze stn ik ó w

sem in ariu m d o ty czą c eg o jaw n ości w p ostęp ow a n iu karnym , k tó re o d -b y ło się na zap roszen ie au striack iej gru p y krajow ej A.I.D.P. w k w ietn iu

1985 r. w W ied n iu 24.

L'article a é té co n sa c r é à l'a n a ly s e de s r a is on s de l'e x c lu s io n de la pu b licité de s a c tio n s e n ju s tic e dans le pr o cè s pé na l po lo na is , L'auteur in diq ue aus si les s o lu tio n s a c q u is e s dans le s s y s tè m e s de s pr ocè s p én a u x d'autres pa y s . E lle fait rem arquer qu e q u e lq u e s u n e s d es r a is on s de l ’e x c lu s io n de la p u b licité de l'ac tio n e n ju s tic e se r en c on tre n t partout. Il faut c ite r parm i e lle s : é ga r d a u x b o n n es m oe urs, — à l'intér êt de l'état, — à l'intér êt p riv é, — à l'inté rêt de s m ineu rs, — à l'ordre p ublic.

D ans le tr av a il, o n a a ttiré l'a tte n tio n sur le fa it que, dan s le c a s où le lé g i-sla te ur s e s e r t d'un c ritèr e si gé né ral, qu'est la s é cu r ité pu bliqu e, su rgit le da ng er d« l'inter préte r tro p la rg e m en t e n pr atiqu e, ce qui pe u t en tra îner l'e x c lu s io n de la p u b licité d e s a ctio n s e n ju s tic e au ss i e n c as d es c ir co n sta n c e s im m otiv ée s .

La s o lu tio n a d m ise par le lég is la te u r p o lo n a is dans le do m aine de la d é fin i-tio n des r a is o as d e l'e x c lu s io n d e la p u b licité d es a c i-tio n s e n jus tic e e s t c onform ? à l'a rticle 14, point 1 de s P a cte s d e s D roits de l ’H om m e In te rna tion au x.

W p ły n ę ło do R edakcji „F olia iuridica" w m aju 198S г.

K atedra P o stę p ow a n ia K arn ego i K ry m in alis ty ki UŁ

Bar bar a W ó j c i c k a

LES F O N DEM E NT S DE L'EXCLUSION DE LA PUBLICITÉ DES A C T IO N S EN JUSTICE