Główne kierunki glebotwórcze na utworach pyłowych Pogórza Wielickiego. Część I. Ogólna charakterystyka gleb i niektóre właściwości chemiczne

ROCZNIKI GLEBOZNAWCZE T. XXXII, NR 2, WARSZAWA i9!ti

ST A N ISŁ A W Z A SO Ń SK I

GŁÓW NE K IER U N K I GLEBOTW ÓRCZE NA UTW ORACH PYŁOW YCH PO DG ÓRZA W IELIC K IEG O

CZĘŚĆ I. OGÓLNA CH ARAK TERY STY KA GLEB I NIEK TÓ RE W ŁAŚCIW OŚCI CHEM ICZNE

Z espół G leb o zn a w stw a In sty tu tu G leb o zn a w stw a , C h em ii R olnej i M ik rob iologii AR w K ra k o w ie

W STĘP I GEO M ORFOLOGIA B A D A N EG O TER ENU

Pogórze W ielickie m a około 110 km długości od S kaw y do B iałej, ciągnąc się pasem ro zszerzającym się ku wschodow i od 15 do 30 km . G ranica południow a biegnie w zasadzie w zdłuż czoła nasunięcia jed nostk i m agursk iej, rzadko w kraczając w jej obręb. Północną granicę w yznacza próg Pogórza o zatokow ym przebiegu. W zniesienia Pogórza są zróżnico­ w ane od około 350 m n.p.m . w części północnej do 550 m na południu, rozcięte siecią d en d ry ty czn y ch dolin. Pow ierzchniow e u tw o ry Pogórza W ielickiego stanow ią głów nie pyłow e u tw o ry lessopodobne różnej m iąż­ szości. Na znacznie m niejszym obszarze, i to głów nie w części południo­ wej, w y stę p u ją u tw o ry zw ietrzelinow e zw iązane z pow ierzchniow ą w y­ chodnią fliszu, jak rów nież nieduże p łaty lessu k o n tak tu ją c e się z w ięk­ szym i obszaram i jego w ystępow ania w obrębie W ysoczyzny W ielicko- -G dow skiej oraz W ojnickiej [4]. W ystępow anie i rozm ieszczenie lessów na Pogórzu jest chyba w chw ili obecnej zagadnieniem n ajb ard ziej dy­ skusyjn ym . N iem niej jed n ak daje się zauw ażyć ten dencję do znacznego ograniczenia w ystępow ania lessów w K a rp a ta c h w sto sunku do p ierw o t­ nie zaznaczonego zasięgu, na p rzy k ła d na n iek tó ry ch m apach geologicz­ nych, do om ów ionych pow yżej obszarów. Pogląd ten podziela ak tu a ln ie większość geom orfologów i gleboznaw ców [1, 4, 12, 13].

C h a ra k te r skały m acierzy stej oraz w a ru n k i geom orfologiczno-klim a- tyczne sp rz y ja ją przede w szystkim tw o rzen iu gleb płow ych i odgórnie oglejonych, jak rów nież w tó rn y ch gleb b ru n a tn y c h p ow stałych z ero­ zyjnego przek ształcen ia gleb pyłow ych ([14]. N iektóre badania, a szczegól­ nie U z i a k a [1 2, 13], w skazują na zasadniczą tru dn ość rozgraniczenia płow ienia i odgórnego oglejenia z uw agi na rów noległy ich przebieg oraz zbliżony efek t m orfologiczny. Biorąc pod uw agę pow yższą tru dn ość M

u-s i e г o w i c z [8] stw ierdza, że w yróżnienie gleb odgórnie oglejonych w randze sam odzielnego ty p u jest niecelow e z uw agi na powszechność tego zjaw iska w różnych jedn o stk ach typologicznych. Z drugiej zaś s tro ­ ny są prace św iadczące o istn ien iu zasadniczych różnic, szczególnie w układzie stosunków w odnych, m iędzy glebam i płow ym i i opadow oglejo- w ym i, w skazujące na potrzebę oddzielnego ich tra k to w a n ia [3]. W yjaś­ nienia w ym aga rów nież sekw encja rozw ojow a gleb opadow oglejow ych, a w szczególności ich stad iu m poprzedzające; chodzi bow iem o s tw ie r­ dzenie, czy a k tu a ln ie d o m in u jący proces odgórnego oglejenia jest n a­ stęp stw em silnie zaznaczonego płow ienia, czy też pow odow any jest in­ nym i przyczynam i.

CEL I Z A K R ES PR A C Y

Celem niniejszej p racy było ustalen ie głów nych kieru n k ó w rozw ojo­ w ych gleb pyłow ych w y tw orzonych z u tw oró w lessopodobnych Pogórza W ielickiego. S taran o się rów nież stw ierdzić, czy płow ienie i odgórne oglejenie w y stę p u ją niezależnie od siebie k sz ta łtu ją c gleby płow e i opa- dow oglejow e (bez w yraźn ie zaznaczonych procesów tow arzyszących), w jakim sto pn iu w ym ienione procesy n a k ła d a ją się na siebie oraz jakie inne procesy, oprócz w ym ienionych, biorą udział w k ształto w an iu się tych gleb.

P ro file lokalizow ano na płaskich rozległych w ierzchow niach lub róż- now iekow ych p łaskich tera sac h a k u m u la cy jn y c h w spółcześnie nie na- m u lan y ch (tab. 1). Taka lokalizacja pozw oliła na prześledzenie gleb o dobrze w ykształconym p ro filu nie zm ienionym przez procesy erozyjne lub ak u m ulacy jn e. Do szczegółow ych b adań w ybrano profile należące do różnych jed no stek system atycznych, p rzy czym ostateczne zaszerego­ w anie typologiczne przeprow adzono po uw zględnieniu ich w łaściw ości m ikrom orfologicznych (część II opracow ania).

W Y N IK I I ICH OM ÓW IENIE SKŁAD MECHANICZNY

S kład m echaniczny b ad an y ch gleb jest dość w y ró w n an y (tab. 2). G órna część pro filu obejm u jąca poziom y A lf A p, A 3 i A 3g lub g m a skład m echaniczny py łu zw ykłego o zaw artości 6-17% iłu koloidalnego. Środkow a i dolna część p ro filu (poziomy B u B*C, Cg) m a w yższą za­ w artość części spław ialnych, a szczególnie iłu koloidalnego (9-19% ). J e ­ dynie p ro file gleb opadow oglejow ych m ają cięższy skład m echaniczny pyłów ilasty ch na pograniczu iłów p y lasty ch, p rzy czym w yższa za­ w artość części sp ław ialny ch jest w ty m p rzy p ad k u spow odow ana w zro­ stem iłu pyłow ego grubego.

L o k a li z a c j a Budowa p r o f il o w a I Wytrącenia ż e l a z ł a t e - Iron p r e c l p i t a t e a Proceay i p o ło ż e n ie s y e b o l i g łę b o k o ść poziom u w cm cm k o n k re c je I fo rm y n io k o n k r e c y jn e to w a rzy szą c e | L o c a l i t y , P r o f i l e c o n s t i t u t i o n --- --- c o n c r e t io n s n o n -c o n c r e t io n Accom panying No. s i t u a t i o n sym bol o f h o r iz o n and depth, cm A ^ ,g B ^,B a r y form s p r o c e s s e s

1 i 2 3 1 4 I 5 I 6 7 8

A. G le b y płowe w ła ściw e - T y p ic a l l e s s i v é s o i l s

1 B rz e s k o A,. - A-, - A , - B± - B.C - B.C 51 97 b ra k - la c k d ro b n e ,g łó w n ie w

po-zbocze o małym n a - • zio m ie ilu w ia ln y m

c h y le n iu 12 - 30 - 63 - 85 - 105 - 160 t in y , m o s t ly i n the

s l o p e , s l i g h t i n - i l l u v i a l h o r iz o n

с l i n a t i o n

2 B rz e s k o A -A A ^g-A -gB. -B.. - B . C - B . C-C 33 62 b ra k - la c k d ro b n e , g łó w n ie w po- odgórne o g le je n ie p ła s k a r o z l e g ł a p p j ^ ^ i i i 1 zio m ie ilu w ia ln y m p s e u d o g le y in g I w ie rzch o w in a 15 - 30 - 48 - 6 7 - 8 4 -1 1 0 -1 5 0 t i n y m o s t ly i n

f la t , w id e h i l l t o p i l l u v i a l h o r iz o n

3 Lapczyce A -A .,-A -B .g-B . g - B . C - B j C - B .C -B ^ C -C 34 83 b ra k - l a c k n ie r e g u l a r n e , drobne s ła b e odgórne o

-p ła s k a w ie rzc h o w in a w са^уш p r o f i l u g l e j e n ie

и4П |.лл 23 - 4 0 - 57 - 7 5 - 9 0 -1 0 5 - 1 2 0 -1 4 0 -1 6 0 i r r e g u l . t i n y i n the weak p s e u d o g le y in g

f l a t h i l l t o p . whole p r o f i l e

-J________________________________ I_________________________________ ____ _____________

B. G leby płowe bru n atn e o d g ó rn ie o g le jo n e - L e s s i v é brown s o i l s , p se u d o gle ye d

1 1 ■ " !

----4- I Pomianowa A - A , / B / - B . / B / g -B ./В/g -B g - B g -C g -C g 16 30 k u l i s t e , s ła b o scemen- drobne w całym p ro - b ru n a t n ie n ie j s t a r a t e r a s a a l u - ” * towane f i l u odgórne o k le j e n ie ! w ia ln a 23 - 3 3 - 52 - 69 -9 5 -1 1 2 - 1 4 0 - 1 7 5 ro u n d , w e akly c e - t i n y i n the whole bro w n in g,

pseucio-j o ld a l l u v i a l t e r - mented p r o f i l e R le y in g

• race

5 i h a d ziszó w A - A ^ g B .-/ B / 3 .g -/ B / B jg -B .C g -C g -C g 24 45 n ie li c z n e »głów nie w po- drobne » głów nie w po- odgórne o.-le.icnie ! p ła s k a w ie rzch o w in a P 1 z io m ie ilu w ia ln y m zio m ie ilu w ia ln y m b ru n a t n ie n ie i 2 6 - 5 0 - 6 0 - 7 0 - 9 5 -1 2 0 -1 4 0 few. m o s t ly in the t in y , m o s t ly in the p se u d o g le y in g , i f l a t h i l l t o p i l l u v i a l h o r iz o n i l l u v i a l h o r iz o n bro w n in g 6 j -Y iśn icz A -A-./B/-A ,/ 3 / B .-/ B / B .g -/ B / B i g -/B /C -C -59 n i e l i c z n e »głów nie w po- d ro b n e , g łó w n ie w po- b ru n a t n ie n ie

I ła g o d n y s t o k p ^ ^ zio m ie ilu w ia ln y m zio m ie ilu w ia ln y m odgórne o l e j e n i e ! rnild sło p e ^ ~ 38 “ 56 73 - 95 -1 2 0 -1 7 0 few. m o s t ly i n the t i n y , m o s t ly i n the b ro w n in g ,p se u d o * j i l l u v i a l h o r iz o n i l l u v i a l h o r iz o n g l e y in g

j_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ j_ _ _ _ j_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

Ogólna mo r fo lo g ic z na c h a r a kt e r y st y ka badanych gle b General a o r p h o l o g i c a l d e s c r i p t i o n o f the i n v e s t i g a t e d s o i l s T a b e l a 1 K ie r u n k i g le b o tw ó r c z e u tw o ró w p y ło w y c h z Pog ór za W ie li c k ie g o 1 1 7

1 2

I

II

5 I

P > л s l:a wie г л ch owina f l a t h i l l t o p A-.rA3s 3 i “Bi X-28-ïZ-BCg-Cg-Cs 23 - / 0 - 60 -7 5 - 9 5 -1 1 5 -1 4 0 -1 6 0 17 20 b a l i s t ę , w górnych po­ ziomach round i n upper l a y e r s r ó i n e j v?ie lk o ś c i w po­ ziomie iluwialnyra d i f f e r , sir. о d i n the i l l u v i a l h o r iz o n -pł ow ie ni a fl l e se lv a g e 9 Kalwaria ł a «30 dno zborze mild slope A. S-A-5-A353i - 3 1 s-33-CD2-Db-Ds :--4 - 35- f;Z - 65-50-105-■‘‘.20-140 24 17 k u l i s t e , '.7 górnych po­ ziomach round i n upper l a y s i: з r óżnej w i e l k o ś c i w po­ ziomie lluwia3nyia d i f f e r , c i z c d i n the i l l u v i a l h o r iz o n sl ab a pi:owienie weak l e s s i v a g e

D» С-loby brunatne c g l e j c n e Gloyed brown s c i l 3

10 Bc.oiuiia sb o c s -э w p o j l i ż u p •'■in о t a ■slope n ea r ï o o t i ArAy-/B/Bi g - ^ / 31 V B /. /j 2/- /? ./G -/ B /G -€' ' - 33 - 53 -3 0 - 1 0 5 -125 - 1 4 0 - 1 6 I G -0

- brak - lar.k drobne w d o ln e j

c z ę d c i t i n y i n the lower bardzo r>abe płowien: э ve ry vvcuк l e s s i v a g e 11 ■T'.lkov'ico îr; :-oć^e •jDC.'Ze Id з1ор э A - A « / 3 / - / 3 / В ±- / В / - / В / С ,c-CG ^-CG k rjfJ - 50 - 65 -S 0 - 1 2 0 -150- 1S0 “ “ rurkowate w d c l n c j c z ę ś c i p ip e - c h a pod i n the lower part rdzawe pl?.niy ruo’jy g o t t l o s og le jen.:.e g l e y i n g 1Л V/i-э 1:1 zzka p ł a ü кл .vie г ^ ch ov; i •- na f l a t h i l l t o p A,-Ar \. r /B/Ei - / 3 / 3 i g- /B /g- /B /g- C g-C G 12 - 23 - 43 - 55 - 63 - 85 -1 15-1 iC 48 k u l i s t o , clrobr.e v* c z ę ś c i d o ln e j rur ko- v/a te round, t i n y p ip o- -ehaped i n the*l ow er par t rdzawe plsmy r u s t y m o t t l e s o g le j e n i e , bardzo s ła bo pł o w ie n i e g l e y i n g , v e r y weak l e s s i v a g e S . Z a s o ń sk i

Skład, mechaniczny i kwasowość badanych g le b Mechanical co m po si tio n and a c i d i t y o f i n v e s t i g a t e d s o i l s

T a b e l a 2

1 ... "

P r o f i l Pozio.Ti Perc ent ag e o f f r a c t i o n s , diunProcentowa zawartość f r a k c j i . o 0 w sm e t s r nr: cp. pH ;\v

Kw P r o f i l e Horizon cm 1 - 0 , 5 0 , 1 -0 , -0 5 _I i m o i o o o o 0 , 0 2 -0 , -0 -0 6 0 , 0 0 6 - ! 0 , 0 0 2 i < 0 , 0 0 2 H2o KCl ne /1 0 0 g g l e b y me/1 0 0 g o f s o i l 1 2 3 4 5 6 7 iI 3 9 10 u II 12 II 13 .. 14

A. Gleby płowe w ła ści w e T y p ic a l l e s s i v e s o i l s

br zesko 1 0-12 4 , 2 2 4 , 8 44 14 2 u 3î 9 3,4 4 , 6 7 0 , 4 2 4 , 2 5 9 1 , 0 12-30 6 , 2 25, à 40 16 1 Ï 1 4 , 0 3,5 5 , 6 5 0, 3 0 5 , 3 5 9 4 , 7 30-63 5 , 0 2 4 , 0 33 18 2 11 4 , 1 3 ,3 V; '/t 0 , 1 7 3,91 95 , 8 63-35 3,1 2 0 , 9 38 17 4 17 4 ,6 3 , 3 1.91 0 , 1 7 1, 74 91 ,1 85-105 5 , 0 2 6 , 0 37 13 2 17 4 ; 9 3,9 1 j A4 0,21 1 ,2 3 8 5 , 4 105-160 5 , 8 2 9 , 2 37 13 1 14 5 , 0 3,9 1,2 7 0, 2 1 1,u6 8 3 , 5 O d s ł o n i ę c i e budowlane Ex ca va ti o n 300_>00 - - - - - - 5 . 6 4 , 8_Г.,0 - - • -Brzesko 2 0-15 5 , 8 2 1 , 2 41 19 3 10 6 , 5 5 , 9 0 , 0 8 0 , 0 8 0 , 0 0 0 , 0 15-30 5 , 5 2 1 ,5 40 17 2 14 6 , 5 5 , 9 0 , 0 3 0 , 0 8 0 , 0 0 0 , 0 30-48 5 , 3 2 1 , 7 36 17 4 16 6 , 3 5 , 4 0 . 0 8 0 , 0 8 0 , 0 0 0 , 0 48-67 6 , 8 2 1 , 2 35 16 2 19 5 ,6 4 , 5 0 , 3 8 0 , 1 7 0 , 2 1 5 5 , 3 67-84 5 , 3 2 1 , 7 38 14 5 16 6 , 0 4 , 8 0, 2 1 0 , 1 7 0 , 0 4 19 ,5 84-110 4 , 0 2 1 , 0 41 15 3 16 5 , 5 4 , 3 0 , 4 7 0 , 1 7 0 , 3 0 6 3 , 8 110-150 5 , 0 2 1 , 0 41 16 1 1-3 5 , 9 4 , 7 0 , 2 3 0 , 1 3 0 , 1 3 5 0 , 0 Łapczyca 3 0-23 5 , 5 18 ,5 43 19 5 9 4 , 9 3,9 0 , 3 7 0 , 3 0 0,7*7 CJ5.5 2 > 4 0 4,1 15 ,9 39 16 9 16 5 , 4 4 , 0 0 , 3 7 0 , 3 0 0 , 5 7 6 5 , 5 40-57 6 , 2 1 8 ,8 40 14 6 15 5 . 2 3 , 8 1 ,5 7 0 , 3 5 1,22 7 7 ,8 57-75 4 , 7 1 7 , 3 39 15 8 16 5 , 2 3,8 1,48 0 , 3 9 1,09 7 3 , 6 75-30 5, 6 20 ,4 40 13 9 12 5 , 4 3 , 9 0 ,9 1 0 , 2 2 0 , 6 9 7 5 ,8 90-105 3,8 1 6 , 2 38 12 6 24 5 , 4 3,9 1,04 0 , 2 6 0 , 7 8 7 5 , 0 105-120 6 , 0 1 7 ,0 37 13 8 19 5 , 3 3 ,9 0 , 8 3 0 ,2 6 0 , 5 7 6 8 , 7 120-140 4 , 0 1 7 ,0 45 14 6 14 5 , 4 3 , 9 0, 74 0 , 2 2 0 , 5 2 7 0 , 3 140-160 6,1 1 7 ,9 43 12 6 15 5 , 4 3,9 0 , 7 8 0 , 1 7 0 , 6 1 7 8 , 3

B. Gleby płowe brunatne odgórnie o g l e jons L e s s i v é brown s o i l s , ps eud ogl ey ed

Pomianowa 4 C-23 9#0 18 ,0 44 15 5 9 6 , 5 6 , 0 0 , 0 3 0 , 0 3 0 , 0 0 0 , 0 23-39 13,5 20 ,5 40 10 6 I0 5 , 8 5 , 0 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 K ie r u n k i g le b o lw ó r c z e u tw o ró w p y ło w y c h z Pogórza W ie li c k ie g o 11 9

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Pomianowa 4 - od. 39-52 13,7 2 1 , 3 42 11 3 9 5 , 6 4 , 8 0 , 2 1 0 , 1 7 0 , 0 4 19, 5 52-95 10,5 2 9 , 5 35 10 4 11 5 , 8 4 , 9 0*21 0 , 1 7 0 , 0 4 19, 5 69-90 2 3, 2 2 5 , 8 29 8 4 10 5 , 5 4 , 6 0 , 3 0 0 , 1 7 0 , 1 3 4 3 , 3 90-112 2 0, 0 1 9 , 0 33 16 3 9 5 , 2 4 , 4 0 , 3 8 0 , 1 7 0 , 2 1 5 5 , 3 112-140 6 , 8 2 1 , 2 38 14 6 14 5 , 2 4 , 3 0 , 4 7 0 , 1 7 0 , 3 0 6 3 , e 140-175 3,5 19, 5 42 7 16 12 5 , 3 4 , 5 0 , 4 7 0, 21 0 , 2 6 5 5 , 3 F. a dz i з zew 5 0-26 2 , 5 10 ,5 41 23 13 10 6 , 3 5 , 4 0 , 0 8 0 , 0 8 0 , 0 0 0 , 0 26-50 4 , 2 1 1 ,8 41 23 3 17 6 , 4 5 , 0 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 50 -60 5 , 3 8 , 7 43 22 5 16 5 , 5 4 , 3 0 , 4 8 0, 26 0 , 2 2 4 6 , 0 60-70 5, 5 10 ,5 40 24 6 14 5 , 3 4 ,1 0 , 3 0 0 , 3 0 0 , 0 0 0 , 0 70-95 2 , 7 1 1 . 3 42 22 9 13 5 , 4 4 , 3 0 , 4 8 0 ,3 5 0 , 1 3 7 3 , 0 95-120 4,1 9 , 9 40 26 6 14 5 , 6 4 , 3 0 , 5 2 0 , 3 5 0 , 1 7 6 7 , 3 120-140 3,6 1 0 , 4 38 28 6 14 5 , 7 4 , 4 0 , 3 5 0 , 2 2 0 , 1 3 6 3 , 0 Wyko? Excavatic: 250 - - - - - - 5 , 5 4 , 7 - - - -400 - - - - - 5 . 8 4 , 9 - - “ Wiśnicz ś 0-2 4 3,7 1 6 , 3 43 21 8 8 6 , 0 5 , 3 0 , 1 0 0 , 1 0 0 , 0 0 0 , 0 24-38 4,1 19 ,9 37 19 11 9 6 .1 5 , 2 0 , 1 0 0 , 0 8 0 , 0 2 2 0 , 0 38-56 6 , 3 2 1 , 7 34 17 9 12 5 , 7 4 , 8 0 , 3 5 0 , 2 5 0 , 1 0 2 8 , 5 56-73 2,8 2 0 , 2 37 19 7 14 5 , 5 4 , 7 0 , 2 8 0 , 3 0 0 , 1 8 37 ,5 73-95 4 , 5 18,5 36 16 9 16 5 , 5 4 , 6 0 , 5 4 0 , 3 5 0 , 1 9 35 , 0 95-125 8 , 6 16 ,4 40 15 7 13 5 , 8 4 , 8 0 , 5 0 0 ,4 1 0 , 0 9 1 8 ,0 125-145 8 , 0 1 7 , 0 40 15 5 15 5 , 7 4 , 9 0 , 3 0 0, 2 5 0 , 0 5 1 6 ,6 145-170 9,1 1 5 , 9 39 16 6 14 5 , 6 4 . 8 0 , 3 0 0 , 2 5 0 , 0 5 1 6 ,6

C. Gleby opadowo-glejowe - Ps eu dog le y s o i l s

Pomianowa 7 0-1 3 8 , 0 7 , 0 49 18 8 10 6 , 8 6 , 2 0 , 0 8 0„08 0 , 0 0 0 , 0 13-34 8 , 5 6 , 5 45 20 7 13 6 , 7 6 ,1 0 , 0 8 0 , 0 8 0 , 0 0 0 , 0 34-54 8 , 0 19,0 36 21 1 15 6 , 2 5 , 2 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 54- 65 7 , 7 8 , 3 52 14 4 14 5 , 8 5 , 0 0 , 1 7 0 , 1 3 0 , 0 4 2 3 , 5 65-85 5 ,8 1 7 ,2 44 15 3 15 5 , 9 5, 1 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 85-100 9 , 3 2 4 , 7 40 12 4 10 5 , 9 5,1 0 , 1 7 0 , 1 3 0 , 0 4 2 3 , 5 100-125 9 , 7 3 4 , 3 41 4 1 10 5 , 9 5 , 2 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 I 125-147 3 , 6 2 9 , 4 45 4 2 11 6 , 0 5 , 5 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0

cd. tabeli 2 1

. . . .

3 4 5 6 II 7 I

I

I

I

II

I

I

C. Gleby opadowo-glejowe - Pse ud og le y s o i l s - c d .

Przytkowice 8 0- 2 3 3 , 3 13 ,7 41 27 9 6 6 , 2 5 , 2 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 23-40 9 , 0 11, 0 36 27 9 8 5 , 7 4 , 5 0 , 3 9 0 , 3 0 0 , 0 9 23, 1 40-60 8 , 0 9 , 0 37 29 7 10 5 , 3 4 , 2 0 , 5 6 0 , 3 5 0, 2 1 6 2 , 5 60-75 6 , 0 10, 0 37 24 9 14 4 , 7 3, 8 2 , 7 0 0 , 5 6 2, 1 4 7 9 , 3 75-95 1.0 1 6 , 0 39 22 7 15 4 , 7 3 ,6 3,91 1,39 2 , 5 2 6 4 , 5 95-115 9 , 0 10 ,0 37 22 6 16 4 , 9 3 , 7 2,78 0 , 4 8 2 , 3 0 8 3 , 0 115-140 8,0 1 1 ,0 36 23 6 16 5 , 0 3 , 7 2 , 0 0 0 , 4 3 1, 57 7 8 , 5 140-160 1,5 14,5 37 24 7 16 5 , 2 3,8 1, 3 5 0 , 3 5 1,00 74 ,1 Kalwaria 5 0-24 9 , 0 7 , 0 37 29 9 9 5 , 5 4 , 6 0 , 2 6 0 , 1 7 0 , 0 9 34 ,6 24-35 2 , 3 1 4, 7 34 28 8 13 5 , 6 4 , 4 0 , 4 8 0 , 2 6 0 , 2 2 5 6 , 0 35-43 8,0 7 , 0 31 26 9 19 5 , 2 4 , 0 1 ,2 2 0 , 3 5 0 , 8 7 7 1 , 4 48-65 1,0 7 , 0 34 26 14 18 _5,1 3, 9 1 , 1 7 0 , 7 0 0 , 4 7 4 0 , 2 65-90 7 , 0 9 , 0 32 26 8 18 5 , 3 4, 1 0 , 5 2 0 , 4 3 0 , 0 9 1 7 , 3 90-105 11 ,0 5 , 0 20 23 14 27 5 , 6 4 , 2 0 , 4 3 0 , 3 9 0 , 0 4 9 , 3 105-120 11 ,0 7 , 0 19 12 15 36 5 , 8 4 , 5 0 , 2 6 0, 2 6 0 , 0 0 0 , 0 120-140 10,1 13,9 6 15 15 40 6,1 4 , 9 0 , 1 7 0 , 1 7 0 , 0 0 0 , 0

D. Gleby brunatne o g le j o n e - Gleyed brown a o i l a

3*: er. ni a 10 0-22 7 , 6 23 , 4 41 11 5 12 6,6 5 , 8 0 , 0 9 0 , 0 9 0 , 0 0 0 , 0 22-39 6,0 21,0 42 12 4 15 6 , 5 5 , 5 0 , 0 4 0 , 0 4 0 , 0 0 0 , 0 39-58 6,0 22 , 0 42 12 4 14 6 , 5 5 , 3 0 , 0 4 0 , 0 4 0 , 0 0 0 , 0 58-80 6 , 5 23 ,5 41 13 3 13 6 , 5 5 , 2 0 , 0 4 0 , 0 4 0 , 0 0 0 , 0 80-105 5 , 8 2 4 , 2 42 11 5 12 6 , 5 5 , 3 0 , 0 9 0,09 0 , 0 0 0 , 0 105-125 5 , 6 22 ,4 45 12 4 11 6 , 4 5,1 0 , 0 9 0,09 0 , 0 0 0 , 0 125-140 4,9 23,1 49 9 3 11 6 , 3 5,1 0 , 0 6 0 , 0 6 0 , 0 0 0 , 0 140-160 6,1 25,9 49 7 2 10 6 , 2 5 , 0 0 , 0 9 0 , 0 9 0 , 0 0 0*0 Сi k o c i c e 11 0-25 6 , 3 18 ,7 50 12 4 9 4, 1 3,5 7 , 1 3 0 , 4 8 • 6 , 6 5 9 9 , 3 25-50 5 , 7 16 ,3 52 13 3 10 4 , 6 3,9 4 , 7 0 0 , 1 7 4 , 5 3 9 6 , 4 50-65 5,1 17,9 45 16 3 13 4 , 7 3 ,8 4 , 2 6 0 , 5 2 3, 7 4 8 7 , 8 65-90 4 , 6 17,4 41 20 2 15 4 , 9 3 , 7 3,31 0 , 3 0 3,01 3 0 , 9 90-120 3 ,9 18,1 45 15 4 14 5 ,1 3,8 1 , 8 3 0 , 2 2 1 , 6 1 8 8 , 0 120-150 3,2 18,8 45 14 5 14 4 , 9 3 , 9 0 , 7 8 0 , 1 7 0 , 6 1 7 8 , 2 150-180 1 4 , 2 20 ,8 36 15 2 12 5 , 2 4 , 2 0 , 4 3 0 , 1 3 0 , 3 0 6 9 , 8 180-200 5 , 4 19,6 44 15 3 13 5 , 7 4 , 5 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 K ie r u n k i g le b o tw ó r c z e u tw o ró w p y ło w y c h z Po gór za W ie li c k ie g o

c d . t a b e l i 2

1 I г I 3 ! 4 I 5 ! 6 1 7 I 3 1 9 I 10 I II I 12 I 13 I 14

D. Gleby brima bno o ^ lo jo ne - Glsy-sd crown зо;Мз - c d .

I Ci;:o-.vice 11 25-C _M i 1 3 , 4 45 10 4 s 2 — j 7 , 3 II I 7 , 0 !j j ---0 , ---0 ---0 1 ■ 0 , 0 0 0 ; 00 0 , 0 c d . *rl> 4 , 1 1 7 , 9 46 17 3 '! 2 7 , 9 iI 7 , 2 i 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 0 0 , 0 C-12 4 , 2 1 6 , 3 43 22 3 11 5 , 3 4 , 3 0 : 26 0 , 2 2 0 r04 1 5 , 4 12 -2 8 3 , 7 1 4 , 3 44 23 4 11 i 5*3 4 , 5 0 , 2 2 0 , 1 3 0 , 0 3 41..0 2 3 - 4 3 4 , 0 16,0 41 22 4 13 5 , 9 4 , 7 0 , 1 7 0 , 1 3 0 , 0 4 • 23s 5 4 3 - 5 5 I 1 , 3 1 5 , 1 43 24 2 13 5 , 3 4 , 7 0 , 1 3 0, '! 3 0 , 0 0 0 , 0 : 5 ~ з З !i 3 ,6 1 4 ,4 47 17 4 14 5 , 3 4 , 6 1 0 , 1 3 C. 13 0 , 0 0 0 , 0 С -2 - о 5 3*1 1 3 , 9 42 Г.0 3 13 3,8 4 , 5 j 0 , 1 3 0 , 1 3 0 , 0 0 0 , 0 ü -3-115 2 , 3 2 6 , 2 33 21 3 14 5 , 7 4 , 4 !! 0 , 1 7 9 , 1 3 0 , 0 4 2 3 , 5 1 <5-143 7 , o 21 ; 4 31 23 4 13 5 , 7 4,5 ;: 0 , 1 7 0,1 3 0,04 23,5 1 ^ -1 7 7 i! 20,6 13,4 # 13 2 12 5,9 4 ,5 j 0,17 с 913 0,04 23,5 177-240 I i 3,7 16,3 42 17 3 12 6,0 4,5 j; 0,17 0,1 3 0,04 23,5

K.v - wymienna kwasowość - exchange a c i d i t y

H.i7 - lenny Jon wodoru - exchang ea ble hydrogen i o n

Al.;/ - 7/j-;;:icr.ny g l i n - ex cha nge abl e aluminium

S . Z a so ń sk i

K ieru n k i gleb o tw ó rcze u tw o r ó w p y ło w y c h z Pogórza W ielic kiego 123

Z aw artość p iasku jest nieduża, około 5°/o, jedynie profile zlokalizo­ w ane na tera sac h alu w ialn y ch (profile 4 i 7) m ają znacznie w yższą jego zaw artość o dużym profilow ym zróżnicow aniu (3-23% ).

W g ru p ie gleb b ru n a tn y c h o bserw uje się stosunkow o nieduże p ro fi­ lowe zróżnicow anie fra k c ji koloidalnej, niem niej jed n ak daje się zauw a­ żyć w y raźne zubożenie górnych poziom ów w stosunku do pozostałych. Poniew aż część analizow anych profilów została uk ształto w an a przez proces płow ienia (lub p rzy n ajm n iej przy znacznym jego udziale), k tó ry daje ch a ra k te ry sty c z n e (tzw. „p raw id ło w e”) profilow e rozm ieszczenie fra k c ji koloidalnej, sporządzono w ykres zaw artości iłu koloidalnego jako fun k cję głębokości (w odchyleniach od skład u skały m acierzystej). Ja k widać z w y k resu (rys. 1), w gru pie gleb płow ych i płow ych b ru n a tn y c h

R ys. 1. P r o filo w e rozm ieszczen ie ilu k oloid aln ego (w p rocen tow ym od ch ylen iu od jego zaw artości w podłożu)

D istrib u tio n of colloid al clay in th e p rofile (in p ercent of d ev ia tio n from its con ten t in th e substrate)

tylko jeden z nich (Brzesko 1) spełnia uprzednio podany w aru n ek , pozo­ stałe zaś nie d ają praw idłow ego rozm ieszczenia koloidu. Zupełnie nie­ oczekiw anie tak ie rozm ieszczenie daje profil gleby b ru n a tn e j (Cikowice

11) oraz zbliżony do praw idłow ego pro fil W ieliczka 1 2, czyli profile, w k tó ry c h w drodze badań m ikrom orfologicznych nie stw ierdzono płow

ie-nia. Oznacza to, że na u tw o rach , k tó ry c h geneza jest nieznan a lub nie w a ru n k u je jednorodności pod w zględem u ziarnien ia, a k tu a ln e profilow e rozm ieszczenie koloidu nie może być podstaw ą do stw ierdzen ia płow ie­ nia oraz m iern ikiem jego intensyw ności. Z dru giej zaś s tro n y tak ie p rz y ­ padkow e rozm ieszczenie koloidu w glebach płow ych d aje podstaw ę do tw ierd zenia o pierw o tn ej, geologicznej niejednorodności skały m acierzy ­ stej pod w zględem uziarnien ia.

W zw iązku z tym zróżnicow anie skład u m echanicznego, jak rów nież żelaza całkow itego i wolnego należy w ty m p rzy p ad k u tra k to w a ć jed y ­ nie jako pew ien w skaźnik m ów iący o profilow ej zm ienności zespołu cech zw iązanych ze składem m echanicznym , ich podatnością na odgórne ogle- jenie itp. (tab. 6).

KWASOWOŚĆ I ODCZYN

O dczyn b ad an ych gleb jest u m iark o w anie kw aśny, jedynie w p rzy ­ p adku gleby leśnej (Brzesko 1) stw ierdzono nieco silniejsze zakw aszenie górnej części p rofilu. Poziom y skały m acierzy stej we w szystkich p rzy ­ pad kach w y k azu ją k w aśny odczyn i na ogół nieznaczne jego w ahanie (pH = 5-6,2). Rów nież m ate ria ł p o b rany ze znaczniejszych głębokości (2,5-5 m) m a odczyn k w aśn y (tab. 2) \

Kw asow ość w ym ienna gleb u p raw n y c h w górnej części p rofilu jest nieduża i nie przekracza 1 me/100 g gleby, p rzy zaw artości 0,67 me/100 g gleby glin u ruchom ego. Są to zatem tak ie ilości glinu, k tó re nie będą działały h am ująco na proces płow ienia przez u tru d n ia n ie pep ty zacji ko­ loidu.

We w szystkich p ro filach (z w y jątk iem gleb alu w ialn o -d elu w ialn y ch oraz dw uczłonow ych) stw ierdzono w obrębie sk ały m acierzystej obecność glinu ruchom ego, którego ilość dochodzi do 1 me/100 g gleby. Zbliżony odczyn i zaw artość glinu m ają rów nież próbki p obrane ze znaczniej­ szych głębokości (około 2,5-5 m) (tab. 2). A nalizow any przez U z i a k a [1 2] m ate ria ł z głębokości około 6 m rów nież w ykazyw ał k w aśny od­ czyn. Pozw ala to przypuszczać, że ro zp a try w a n e gleby w y tw o rzy ły się ze skał, k tó re w chw ili osadzania były już pozbaw ione w ęglanu w apnia (lub zaw ierały nieznaczne jego ilości) i posiadały kw aśny odczyn. J a k w ynika bow iem z danych p u b lik ow an y ch przez B o r o w c a {1], s tre fa ługow ania w ęglanów na lessach zależnie od uk ształto w an ia te re n u i iloś­ ci opadów sięga w w a ru n k a ch W yżyny L ubelskiej 80-100 cm, przez 140-160 cm w K rakow skiem , do 180-200 cm na Pogórzu K arp ack im , p rzy czym, jak su g eru je au to r, w d anych w a ru n k a ch geom orfologiczno- -k lim aty czn y ch jest to dolna granica ługow ania w ęglanów . Podobne wnioski w y n ik ają rów nież z p racy K o m o r n i c k i e g o i W ł o d a r

-1 Z agadnien ie w ęg la n o w ości w profilu C ikow ice -1-1 zostan ie om ów ione w II części opracow an ia.

K ieru n k i g leb o tw ó rcze u tw o ró w p y ło w y ch z P ogórza W ielick ieg o 125

c z у к a [5], k tó rzy tylko w glebach silnie w yługow anych nie stw ierdzili w ęglanu w apnia w obrębie p ro filu glebow ego (do 150 cm).

Głębokie odw apnienie lessów, naw et do spągu, stw ierd zają M a r u s z - c z a k i U z i a k [7] tylk o w obrębie w iększych w ym oków . Bezw ęgla- now y c h a ra k te r p rzy p isu je pyłom Pogórza rów nież S i u t a [9]. W ynika stąd, że py ły Pogórza, m im o w iększej ilości opadów, nie m ogły ulec aż ta k głębokiem u odw apnieniu, ty m bard ziej że w sto su n k u do lessów m ają n iejed n o k ro tn ie cięższy sk ład m echaniczny i w yraźnie m niejszą p rze­ puszczalność.

Z agadnienie w ęglanow ości osadów p y ło w ych jest o ty le w ażne w ro z p a try w a n iu genezy o m aw ianych gleb, że jednoczesny i rów noległy przebieg d ek alcy tacji z n ak ład ający m się procesem glebotw órczym w w y raźn y sposób u p rzy w ilejo w u je proces płow ienia. U zasadniałoby to po­ tra k to w a n ie silnie zailonych poziom ów te k s tu ra ln y c h ty ch gleb jako po­ ziom ów iluw ialn ych, co jest szczególnie w ażne wobec stw ierdzonej nie­ jednorodności u tw orów lessopodobnych pod w zględem uziarnienia.

P rz y jm u je się pow szechnie, że źródłem m a te ria łu pyłow ego Pogórza jest zw ietrzelina skał fliszu karpackiego, którego lepiszcze odznacza się bardzo często dużą zm iennością zarów no pod w zględem sk ład u m in e ra l­ nego, jak i jego rozp rzestrzen ien ia w skale, co z kolei decyduje o zróż­ nicow anej podatności na w ietrzen ie poszczególnych jej frag m en tó w [18]. I ta k procesow i d ezin teg racji podlegały przede w szystkim fra g m e n ty skał o lepiszczu n ajm n iej odpornym na w ietrzenie, a więc w ęglanow e i ilaste. Jeżeli zatem w m ate ria le zw ietrzelinow ym nie sp otyka się m a­ kroskopow o w idocznych okruchów fliszow ych (naw et o bard ziej trw a ­ łym lepiszczu żelazistym lub żelazisto-krzem ionkow ym ), św iadczyć to może o znacznym zaaw ansow aniu w ietrzen ia w m ateriale, co stw arza

w aru n k i do odprow adzania w ęglanów .

U tw o ry pyłow e Pogórza, ja k p odkreśla C e g ł a [2], tw o rzy ły się w dużej m ierze w w y niku sp łu k iw an ia i soliflukcji, z w y raźn ą przew agą spłukiw ania. Proces ten pow odow ał d enudację górnej części zw ietrzeli- ny już w znacznym sto p n iu odw apnionej; podczas tra n s p o rtu ulegała ona dalszem u zubożeniu ty m in ten sy w n iej, im dalej była tra n sp o rto w a n a . Z u w agi na znaczną dy nam ikę w ęglanów istnieje zatem duże praw do ­ podobieństw o, że ak um u lo w an y m a te ria ł w m iejscu obecnego w ystępo­ w ania był już bezw ęglanow y lub zaw ierał nieznaczne ilości w ęglanów , k tó re nie m ogły w płynąć w zasadniczy sposób na u k ierun ko w anie proce­ su glebotw órczego. Obecność nieznacznych ilości w ęglanów lub ich b rak stw ierdza rów nież C e g ł a [2] w m ate ria le pyłow ym k o tlin karpack ich; wyższą zaw artość w ęglanów zaw ierają u tw o ry pyłow e, w k tó ry c h w y stę­ p u ją nie zw ietrzałe o k ru ch y skał fliszow ych, a więc w m ate ria le o m n ie j­ szym zaaw ansow aniu procesu w ietrzenia.

Ł o z i ń s k i [6] w iążąc genezę u tw oró w Podgórza W schodnich K a r ­ p at z n am u łam i rzek karp ack ich , k tó re w spółcześnie zaw ierają 5-10%

CaCO:b dochodzi na tej podstaw ie do w niosku, że m a te ria ł ten był p ie r­ w otnie w ęglanow y. Podobne stanow isko re p re z e n tu je rów nież U z i а к [1 2] w odniesieniu do utw orów ’ pyłow ych pogórza Zachodnich K a rp a t.

ZAWARTOŚĆ RÓŻNYCH FORM ŻELAZA

Ż e l a z o c a ł k o w i t e w y stęp u je w dość dużych i znacznie zróż­ nicow anych ilościach, od 1,5 do około 4% ; tylko w p rzy p a d k u gleb d w u ­ członow ych w obrębie ciężkiego ilastego podłoża w zrasta do 1 0% . T ak duża profilow a zm ienność zaw artości żelaza i jej c h a ra k te r w ynika przede w szystkim z geologicznej niejednorodności skały m acierzy stej. D odatkow ym a rg u m en tem p o tw ierd zającym to spostrzeżenie są w artości w spółczynników k o relacji m iędzy żelazem całkow itym a iłem koloidal­ nym , któ re w poszczególnych g ru p ac h gleb wynoszą: w glebach płow ych w łaściw ych +0,7742 (+0,5849), płow ych b ru n a tn y c h oglejonych +0,7723 (+0,6273), opadow oglejow ych +0,7965 (+0,0925), b ru n a tn y c h oglejo­ nych + 0,5109 (+0,1294). W naw iasach podano w spółczynniki k orelacji m iędzy żelazem w olnym a iłem koloidalnym . W artości te są, jak widać, w yraźnie m niejsze niż w p rzy p ad k u gleb w ytw orzo ny ch z lessów [16], co p rzy zbliżonych w obu przy p ad k ach k ieru n k a ch glebotwTórczych n a­ leży przypisać m niejszej jednorodności u tw oró w lessopodobnych pod w zględem om aw ianych cech.

Ż e l a z o w o l n e , podobnie jak całkow ite, w y stęp u je w znacznie zróżnicow anych ilościach. W p rofilow ym rozm ieszczeniu tego sk ład n ik a w grup ie gleb o w yraźnie zaznaczonym płow ieniu zauw ażyć m ożna w pływ procesów przem yw an ia, co pow oduje w y raźną ak u m u lację tego sk ład n ik a w poziom ach iluw ialnych.

W glebach opadow oglejow ych żelazo w olne w y stęp u je w całym pro ­ filu w zbliżonych ilościach; szczególnie zw raca uw agę b rak w yraźnego ilościowego zróżnicow ania m iędzy poziom am i g i B. Ilościowa zaw artość żelaza w olnego nie jest w ty ch glebach zw iązana z obecnością fra k c ji koloidalnej (jak to m a m iejsce w poprzednio om ów ionych glebach w y ­ tw orzonych z tego sam ego ty p u osadów), o czym św iadczy bardzo m ała w artość w spółczynnika k o relacji m iędzy nim i (+0,0925). P o tw ie rd z a ją to rów nież w yraźnie różne w artości w skaźników zróżnicow ania dla że­ laza wTolnego i iłu koloidalnego w ty m sam ym pro filu (tab. 6).

W yjaśnienia tego zjaw iska należy szukać w specyficznym układzie stosunków w odnych w ty ch glebach. N ajw yższa dynam ik a w ilgotności (skorelow ana w yraźnie z rozkładem opadów), przy p ad a na górne pozio­ m y — A v i g ; głębsze poziom y В i BC odznaczają się znacznie m n iejszy ­ m i w ahaniam i w ilgotności, p rzy czym ich tem po w yraźnie różni się od częstotliw ości opadów [3]. Taki układ stosunków w odnych stw arza m o­ żliwość kapilarnego podsiąkania wody z w ilgotniejszych poziom ów tek - s tu ra ln o -ilu w ia ln y c h (w glebach Pogórza w ilgotność ta nie spada na ogół poniżej polowTej pojem ności w odnej [3]), do przesuszonych górnych

K ieru n k i g leb o tw ó rcze u tw o ró w p y ło w y ch z P ogórza W ielick ieg o 127

poziomów. P rzy kw aśnym odczynie środow iska i trw ały m oglejcniu głęb­ szych poziomów stw arza to dogodne w aru n k i do przem ieszczania żelaza w raz z w stęp u jący m p rąd em wody. Przem ieszczone w ten sposób żela­ zo ulega u tle n ie n iu i w y trąc a się w form ie k u listy ch k onkrecji, stąd też zarów no w bad an y ch glebach, jak i opadow oglejow ych glebach K o tlin y N ow otarskiej [17] obserw u je się znaczne ich nagrom adzenie; grom adzą się one na sty k u poziom ów g i В stanow iących jednocześnie granice m ię­ dzy dw om a u k ład am i o różnej w ilgotności.

W grupie gleb b ru n a tn y c h o siln ym oglejeniu gru n to w y m zw raca uwagę w yraźnie zm niejszona zaw artość wolnego żelaza w dolnej ogle- jonej części profilu . Ten u b y tek żelaza jest praw dopodobnie pow odow a­ ny częściow ym jego odprow adzeniem przez wodę g ru n to w ą poza profil glebow y oraz skup ieniem go w ko nkrecjach. Sposób w ykształcenia i roz­ m ieszczenia ko n k recji w p ro filu uniem ożliw ia w zasadzie hom ogenizację m a te ria łu w ziętego do analizy. S tąd też w spółczynnik k o relacji żelaza wolnego z iłem koloidalnym w tej grupie gleb jest bardzo niski (+0,1249).

W poziom ach skały m acierzy stej zarów no żelazo całkow ite, jak w ol­ ne we w szystkich gru p ach gleb (z w y jątk iem gleb a lu w ialn o -d elu w ial- nych) w y stęp u je w zbliżonych ilościach (tab. 3).

Ż e l a z o r u c h o m e w podw yższonych ilościach obserw uje się zw ykle w poziom ach próchnicznych, gdzie red u k c y jn e oddziaływ anie sub­ sta n c ji organicznej u trz y m u je znaczne ilości żelaza w form ie d w u w arto ś- ciow ej, a więc ru ch liw ej, oraz zapobiega jego przejściu w form y tru d n o rozpuszczalne (tab. 3). Poza ty m daje się zauw ażyć pew na praw idłow ość w ilościow ym w ystęp ow an iu żelaza ruchom ego w poszczególnych g ru ­ pach gleb. I tak zaw artość żelaza ruchom ego w glebach płow ych jest najniższa i w ynosi średnio 0,023%, płow ych b ru n a tn y c h oglejonych — 0,038%, o p ad o w o g lejo w y ch —- 0,058% (tab. 6).

W dolnej części p rofilu Cikowice 11 oraz W ieliczka 12 w y stęp u ją pionow e ru rk o w a te rd za w o b ru n a tn e k on k recje o średnicy 2-3 cm, ciąg­ nące się na znaczną głębokość (do 3-4 m). Są one zbudow ane z kilk u w spółśrodkow ych pierścieni różnej szerokości; część środkow a jest zw ykle p u sta i najczęściej m ożna w niej stw ierdzić resztk i silnie rozło­ żonej tk a n k i korzeniow ej. S kład chem iczny k on krecji z różnych głębo­ kości jest zbliżony; zaw ierają one podw yższoną ilość żelaza do okołc

6% (tab. 6). M orfologia, sposób rozm ieszczenia w p ro filu i skład chem icz­ ny w skazują, że są to konkrecje ch a ra k te ry sty c z n e dla oglejenia g ru n to ­ wego. A k tu a ln y u k ład stosunków w odnych w skazuje, że są to form y kopalne. K o n krecje tego ro d zaju spotyka się w u tw o rac h pyłow ych P o­ górza dość pow szechnie i to na różnych głębokościach. Ich obecność w y­ raźnie poza zasięgiem aktualn eg o oddziaływ ania wody g ru n to w ej św iad­ czy o znacznym obniżeniu poziom u w ody g ru n to w ej na tym terenie, n a ­ w et o kilkanaście m etrów .

T a b e l a 3

Zawartość różnych form ż e l a z a oraz s t o p i e ń je g o uruchomienia Content o f v a r i o u s forms o f ir o n and the degree o f i t s m o b i l i z a t i o n

P r o f i l P r o f i l e Poziom Horizon Pe 2° 3 Pe2 :°3 c a łk o w it e t o t a l % wolne f r e e % ruchome mobile % wolne ruchome c a łk o w it e f r e e wolnemobile t o t a l f r e e 1 2 3 4 5 6 7

A. Gleby płowe właś ciwe - T y p ic a l l e s s i v e s o i l s

Brzesko 0- 1 2 1.51 0 , 5 8 0 , 0 3 0 38 ,4 5 . 2 1 12-30 1,91 0 , 5 3 0 , 0 2 8 2 7 ,8 5 . 5 30-6 3 1 . 5 7 0 , 3 3 0, 0 1 5 3 3 ,9 2 , 8 63-Q5 3 ,7 8 1 ,0 9 0 , 0 1 8 2 9 , 0 1 .6 8 5 -1 0 5 3,36 0 , 9 7 0 , 0 1 6 2 8, 8 1 . 7 105-160 2 , 8 8 0 , 9 2 0, 0 1 6 32, 0 1 , 7 Brzesko 0-15 2 , 0 8 0 , 5 3 0 , 0 1 2 2 5 , 4 2 , 3 2 15-30 1,75 0 , 5 3 0 , 0 1 4 30 ,2 2 . 6 30-48 2 , 6 3 0 , 7 5 0 , 0 1 7 28 ? 4 2 . 2 4 8 -67 3,41 1 , 0 3 0 , 0 1 8 30,1 1 . 7 67 -84 3,76 1 ,0 0 0 , 0 1 8 26 ,6 1 .8 8 4 -1 1 0 3, 0 7 0 , 8 7 0 , 0 1 3 2 8 , 3 1, 5 110-150 2 , 5 0 0 , 6 9 0 , 0 1 2 2 7 , 6 1 . 7 Łapczyca 0 -2 3 1, 5 0 0 , 3 8 0 , 0 2 8 2 5 , 3 7 . 4 3 2 > 4 0 2 , 0 3 0 , 4 4 0 , 0 3 4 2 1, 6 7 . 7 40 -57 2 , 9 7 0 ,7 1 0 , 0 3 2 2 3, 8 4 , 5 57-75 3 ,2 4 0, 7 1 0 , 0 3 8 21 ,9 5 , 4 7 5 -9 0 3 ,1 2 0, 7 1 0 , 0 3 6 2 2, 6 5,1 90-105 4 , 0 2 0 , 7 8 0 , 0 3 4 1 9 ,3 4 . 4 105-120 3, 5 7 0, 7 1 0 , 0 3 7 1 9, 9 5 . 2 120-140 3,01 0 , 5 8 0 , 0 3 6 1 9 ,2 6 , 2 140-160 3 , 1 2 0 , 7 8 0 , 0 3 8 2 4, 8 4 , 9

В. Gleby płowe brunatne odgórnie o g le j o n e - L e s s i v e brown s o i l s , pseudog ley ed

Pomianowa 0 -2 3 1, 7 5 0 , 4 3 0 ,0 46 2 4, 5 1 0 ,7 4 23-3 9 1,82 0 , 4 5 0 , 0 3 8 2 4 , 7 8 , 5 39-52 1 ,7 8 0 , 3 8 0 , 0 3 4 2 1 , 3 9 . 0 52-69 1 , 8 3 0 , 5 9 0 , 0 4 2 32,1 7, 1 69-9 0 1 , 8 0 0 , 5 7 0 , 0 4 0 3 1 , 7 7 . 0 90-112 1 ,7 9 0 , 4 8 0 , 0 4 0 26 ,8 8 . 3 112-140 2, 3 6 0 , 6 0 0 ,0 3 6 25 , 4 6 , 0 140-175 2 , 2 9 0 , 5 0 0 , 0 2 9 21 , 8 5 , 8 Radziszów 0- 26 2 , 8 2 0 , 4 4 0, 0 76 15,6 1 7 , 3 5 26-50 3 , 4 0 0 , 5 8 0 , 0 4 3 1 7, 0 7 . 4 50-60 4 , 2 8 0 , 5 3 0 , 0 2 8 12, 5 5 , 3 60 -70 4 , 0 9 0, 5 1 0 , 0 2 7 12, 5 5 . 3 70-95 3 , 5 9 0 , 4 7 0 ,0 34 13,1 7 , 2 95-120 3, 39 0 , 5 8 0 , 0 3 7 17 ,5 6 , 4 120-140 3, 4 4 0 , 6 0 0 ,0 4 8 17, 6 8 , 0 Radziszów 60- 70 2 «90 0 . 3 2 0. 021 10 ,7 6 , 7 5 1 , 4 х 1 . 6 х 1 , 3 х w y b i e l e n i e 70-95 3.2Q 0 . 2 8 0 . 0 2 7 8 . 7 9 , 7 gle jo w e g l e y ton gues 1,1 1 , 7 1 , 3 95 -12 0 2 . 6 0 0 . 2 9 0 . 0 3 5 11,1 12,5 1 , 3 . 2 ,0 1,1

K ieru n k i gleb o tw ó rcze u tw o ró w p y ło w y c h z P ogórza W ielick ieg o 129

cd. tabeli. 3

1 . J 2 3 5 I 6 I 7

3 . G le b y płow e b ru n a t n e o d g ó r n ie o g l ejone - L e s s i v e brown s o i l s , p e e u d o g le y e d - c d .

W iś n ic z 6 0 - 2 4 2 4 -3 8 3 8 -5 6 5 6 -7 3 7 3 -9 5 9 5 -1 2 5 1 2 5 -1 4 5 1 4 5 -1 7 0 » 2 .1 5 2 .4 1 2,98 3 .4 2 3 .15 3 ,3 0 2 ,9 5 3,00 0 ,5 5 0 , 4 9 0 ,61 0 ,6 5 0 , 7 3 0 , 6 0 0 ,5 9 0 , 6 3 0,058 0 ,0 4 4 0,036 0,030 0 ,0 2 4 0 ,0 2 7 0 ,0 2 8 0 ,0 3 1 2 5 ,6 2 0 ,3 2 0 ,5 1 9 .0 2 3 ,2 1 8 ,2 2 0 ,2 2 1 .0 10 ,5 9 ,0 5 ,9 4 . 7 3 ,3 4 , 5 1 .8 4 .9 С. G le b y o p a d o w o -g le jo w e - P s e u d o g le y s o i l s Pom ianow a 0 - 1 8 2,60 0 ,8 4 0,102 3 2 ,3 12,1 7 1 8 -3 4 2 , 8 3 0 ,8 1 0 ,0 9 7 2 8 ,6 1 1 ,9 3 4 -5 4 3,4 5 1 ,0 9 0 ,0 8 6 31 ,6 7 ,9 5 4 -6 5 2,56 0 ,9 1 0,098 3 5 ,4 10,8 6 5 -8 5 2 ,3 6 0 , 9 4 0 ,0 8 4 3 8 ,7 8 ,9 . 85-100 2 , 4 7 0 , 7 2 0 ,0 7 9 2 9 ,2 1 0 ,9 1 0 0-12 5 2 ,3 2 0 ,7 8 0 ,0 9 0 33 ,5 1 1,5 1 2 5 -1 4 7 2 ,1 5 0 , 7 2 0 , 0 8 3 3 3 ,5 11 ,5 P rz y tlc o w ic e 0 - 2 3 2 ,0 8 0 , 3 8 0 ,0 4 7 1 8 ,3 1 2 ,3 8 2 3 -4 0 2,06 0 , 4 4 0 ,0 3 7 2 0 ,3 8 , 4 4 0 -6 0 3 ,36 0 ,3 8 0 ,0 3 5 1 1 ,2 9 ,2 6 0 -7 5 3,41 0 , 3 8 0,036 11,1 9 ,5 7 5 -9 5 3 ,3 3 0 ,5 1 0 ,0 4 4 15 ,4 8,6 9 5 -1 1 5 3 ,9 9 0 ,5 1 0 ,0 3 4 12,8 6 , 7 1 1 5 -1 4 0 4 ,5 5 0,58 0 ,0 3 4 1 2 ,7 5 ,9 1 4 0 -1 6 0 3 ,8 9 0 ,5 1 0 ,0 4 3 13,1 8,1 P rz y tlc o w ic e 6 0 -7 5 1.86 0.12 0 .0 2 4 6 , 5 20,0 8 1 .9 3 ,2 1 ,5 7 5 -9 5 1 .6 3 0 . 0 9 0 .0 1 9 5 ,5 21,2 2,0 5 .7 2 , 3 w y b ie le n i€ 9 5 -1 1 5 3 .2 0 0 . 1 3 O . O I6 4,1 1 2 ,3 g le jo w e _{1 ,2 3 .9} 2 . 3 g l e y t o n g u e s 1 1 5 -1 4 0 2 .0 8 0 .0 9 0 .Ó 1 3 4 , 3 14 ,5 2 ,2 6 , 4 2.6 1 4 0 -1 6 0 2 .9 8 0 . 0 9 0 .0 1 4 3 ,2 15 ,6 1 ,3 5 , 7 3,1 K a l w a r i a 0 - 2 4 2 ,4 9 0 , 4 4 0 ,0 9 2 1 7 ,7 2 0 ,8 9 2 4 -3 5 2 ,9 0 0 ,3 1 0,062 1 0 ,7 20,0 3 5 -4 8 4 ,0 9 0 ,5 1 0 ,0 4 2 1 2 ,5 6 , 7 4 8 -6 5 3 ,8 7 0 , 4 4 0 ,0 3 3 1 1 .3 7 , 5 6 5 -9 0 4 ,9 9 0 ,4 4 0 ,0 3 6 8,8 8,2 9 0 -1 0 5 5 , 6 3 0,78 0,036 1 3 ,9 4 ,6 1 0 5 -1 2 0 6 , 2 9 1,12 0 ,0 4 0 17 ,8 3 ,6 1 2 0-14 0 9 ,6 7 1 , 4 ? 9 .0 3 1 15 ,2 2,1 K a lW e r ia 35 -4 8 3 ^ 0 .3 1 0 .0 3 7 9 ,2 1 1 ,9 9 1,2 1 .6 1.1 4 8 -6 5 3 .2 8 0 .0 8 0.016 2 , 4 2 0 ,0 1.2 5 ,5 2.1 w v b i è l è n i e 6 5 -9 0 2.68 0JP9 0 .0 1 4 3 .3 1 5 ,5 g le jo w e 1 ,8 4 , 9 2,6 g l e y t o n g u e s 9 0 -1 0 5 3 .68 0 .0 8 0.012 2 , 6 1 5 ,0 1 ,3 9 , 7 3 .0

c d . Vaba11 3 1 2 . 3 4 5 o 7 J Kalwaria 9 wybie l e n i a g le jo w e g l e y ton g ue s 105-120 3 . 6 3 1 , 7 0 . 1 2 9 , 4 0 .0 1 5 2 , 7 4 ,5 1 i 1 2 , 5 \ f i

D. Gleby brunatne o g le j o n e Gleyed brow. 30И 3

Bochnia 0 -2 2 2 , 6 2 ^,52 0 , 0 5 0 19 ,3 II - 6 i 10 22-3 9 3,11 0, 51 0 , 0 4 3 16,4 9, 5 39-58 з . ю 0 , 4 3 0 ,0 4 6 15 ,4 - , - i 58 -80 3 ,0 9 0 , 4 4 0 , 0 4 2 14,2 3 , 5 8 0 -1 0 5 3 ,0 2 0 , 4 0 0 , 0 3 5 13 , 3 3 , 3 ' 105-125 2 , 9 4 0 ,5 1 0 , 0 4 0 17,4 7 , 3 125-140 2 , 3 4 0 , 5 0 0 ,0 41 17, 7 _{8 , 2 i} 140-160 2 , 6 3 0 , 5 1 0 , 0 3 9 19, 0 7 , 7 ! Cilcovrlce 0-2^ 1, 3 5 0 , 2 3 0 , 0 3 1 15,1 1 1 , : 11 25-5 0 1, 3 5 0 , 3 1 0 , 0 2 7 15. 4 3 , 7 . "50-65 1,9 8 0 , 3 3 0 , 0 3 5 16 ,7 i 10 ,6 j 6 5 -9 0 2 , 6 7 0 , 4 0 0 , 0 3 8 14,9 9 , 6 j 90- 120 2 , 5 3 c , 3 6 0 , 0 5 0 13,9 1 3 , 3 ! 120-150 2 , 5 3 0 , 3 1 C,04i.: 12, 1 15,5 150-130 2 , 3 5 0 , 3 4 0 , 0 5 3 11,9 17.1 180-200 2 , 6 3 С, 32 0 , 0 6 0 12,1 13,3 . 250 2 , 5 0 0 , 2 1 - 3 , 4 350 2 , 5 7 0 , 1 6 - 6 , 2 • W ie li c z k a 0 -1 2 2 , 4 6 0 , 3 3 0, 0 2 5 15,4 6 , 6 12 12-23 2,81 0 , 4 2 0 , 0 2 7 H , 3 6 , 1 2 8 -4 3 3,01 0 , 4 4 0,C31 14,6 7,1 I 43-55 3, 05 0 ,4 1 0 , 03c 13 ,3 7 , 3 i 55 -68 3 , 4 0 0 , 5 4 0 , 0 3 5 15 ,9 6 , 5 68- 85 3 , 2 7 0 , 4 0 0 , 0 3 2 12,2 3 , 0 I 8 5 -1 1 5 3 , 0 3 0 , 3 0 0 , 0 3 8 1C, 2 1 2 ,2 J 115-140 3,00 0, 4 1 0 , 0 3 0 13,6 7 , 3 ! 140-170 2, 2 8 0 , 4 0 0 , 0 2 9 17,0 7 , 2 170-240 2', 14 0 , 4 1 0 ,0 3 1 1 9 ,3 7 , 6 j i I Y 1

S t o p i e ń zu bo że ni a w y b i e l e n i a g l e jo w e g o w daną formę ż e l a z a w sto3unlcu. do o t a c z a j ą c e j misy g l e ­ bowej

Degree o f impoverishment o f g l e y tongue / i n g i v e n form o f i r o n / r e l a t i v e l y to su rrounding s e i l mass

Osobnego om ów ienia w ym aga sk ład chem iczny w ybieleń glejowych,, ą szczególnie zaw artość w nich różny ch fo rm żelaza. M ateriał do an alizy pobrano z pionow ych pop ielaty ch sm ug rozcinający ch poziom y te k s tu - raln o -ilu w ialn e. W ybielenia te z aw ierają znacznie m n iej żelaza, a w m n iejszym sto pn iu glinu, w apnia, m ag nezu i p o tasu niż otaczająca, m asa glebow a, p rzy odpow iednim re la ty w n y m w zroście S i02 (tab. 3, 4). Z u­ bożenie to w p rzy p a d k u żelaza całkow itego jest 1,1-2,2-k ro tn e , 1,6-1 0,0- -k ro tn e dla żelaza w olnego i 1,1-3,0-krotne w p rzy p a d k u żelaza ru ch o ­ m ego.

Zubożenie to w zrasta w m ia rę n asilan ia się procesu glejow ego (gleby płow e b ru n a tn e oglejone — gleby opadow oglejow e), ja k rów nież w z ra

-T a b e l a 4

Skład chemiczny części ziemistych Chemical composition of fine earth

P r o f i l P r o f i l e

Poziom Horizon

S i 0 2 a i2o3

F e 2°3 CaO Mgo KgO S102 I

p.2o3 j

%

A. Gleby płowe w ła śc iw e - T y p ic a l l e s s i v e s o i l s j

Brzesko 1 Brzesko 2 Łapczyca 3 AP A3 Bl С 8 1 , 7 1 “ 8 5 , 0 3 8 0 , 6 7 - 8 4 , 3 7 7 6 , 8 5 - 7 7, 42 77,51 - S i , 32 5 , 3 0 - 6, 68 5 ; 2 3 - 7 , 2 0 8 , 2 0 - 0.Л5 7 , 8 2 - 3 , 1 5 1,50 - 2 , 0 8 1 ,5 7 - 2 , 0 3 3, 24 - 3,78 2, 50 - 3,-;-: 0 , 2 6 . - 0 , 4 8 0 , 2 7 - 0 , 3 8 0 , 3 7 - 0 , 4 9 0 , 4 0 - 0 , 4 3 1 .3 2 - 1,41 1 ,2 7 - 1,30 1.33 - 1,51 1,41 - 1,60 1,76 - 1,87 1 , 9 3 - 2/ .Ч 2 , 1 7 - 2 ,2 6 2 , 1 3 - 2,21 1 7 . 3 - 2 1 , 6 j 15,5 - 1 9 ,7 : 1 1 / i - 12 ,4 j 1 2 . 3 - 14,1

В. Gleby płowe brunatne odgórnie o g l e j o n e - L e s s i v é brown s o i l s , pseudogleyed

Pomianowa 4 Radziszów 5

Wiśnicz 6

W ybiele nia gle jowe Gley tongues AP A3/ B / в;/в/ с 7 8 , 9 8 - 83, 91 7 9 , 2 7 - 8 4 , 4 8 7 8 , 4 3 - 8 4 , 3 7 7 9 ,3 1 - Б2.47 7 9 , 9 2 - 8 0 , 5 4 4 ,8 8 - 7 , 6 4 4 ,9 2 - 8 , 4 7 6 , 5 6 - 7 ,9 6 7, 0 6 - 8 , 0 3 7 , 5 5 - 8 , 5 5 1,7 5 - 2 , 8 2 1.8 2 - 3, 40 1 . 8 3 - 4 , 2 8 2 , 2 9 - 3,4 4 2 , 6 0 - 3,2 0 0 , 2 0 - 0,4 1 0 , 2 0 - 0 , 2 9 0 , 1 б - 0 , 3 2 0 , 3 0 - 0 , 3 7 0 , 2 3 - 0, 3 1 1,39 - 1,72 1.30 - 1,66 1,26 - 1 , 6 1 1, 47 - 1,58 1. 30 - 1,40 1,62 - 1,81 1,70 - 1,86 1,96 - 2 , 1 0 2 , 0 4 - 2 , 1 7 2 , 0 0 - 2 , 1 2 14 ,2 - 2 3 , 8 12,6 - 2 2 , 3 1 2 .4 - 18 ,5 13.4 - 1 6 , 4 1 3. 4 - 14 ,4

С. Gleby opadowo-glo'i owe - Pseudo (rie y s o i l s

Pomianowa 7 Przytkowice 8 Kalwaria 9 Wybielenia glejowe Ciley tongues AP g Bg C,D 7 8 , 0 2 - 79,21 7 9 , 4 3 - 8 1 , 6 4 7 6 , 6 2 - 8 1 , 8 7 5 9 ,0 6 - 84, 81 7 1 , 6 9 - 82,21 7, 0 6 - 8 , 0 3 7 , 1 9 - 7,3 6 7,31 - 9 ,2 4 6 , 1 8 - 13,06 6 , 9 4 - 1 1 , 6 0 2 ,0 3 - 2 ,4 9 2 , 0 6 - 2 ,9 0 2 , 5 6 - 3*87 2 , 1 5 - 9 , 6 7 1 , 6 3 - 3 , 6 3 0 , 3 6 - 0, 5 1 0 , 3 4 - 0 , 4 7 0 , 3 5 - 0, 41 0 , 3 2 - 0,G0 О»19 - 0 , 4 5 1,21 - 1,56 1.1 0 - 1,51 1.11 - 1,41 '.,19 - 1,68 1,0 7 - 1,43 1,9 0 - 2 , 0 3 1,96 - 2 ,0 8 2 , 0 2 - 2, 1 8 2 ,0 5 - 3,1 0 1 ,8 9 - 2 , 4 0 13.8 - 15 ,4 14 .9 - 15,1 11,1 - 15,6 5 , 2 - 19,1 6 , 7 - 1 6 , 2

D, Gleby brunatne o g l e j o n e - Gleyed brown s o ila

-Bochnia 10 Cikowice 11 W ie lic zk a 12 Konkrecje Conc ret ion e

% ’ C 7 9 , 1 6 - 8 3 , 6 2 7 9 , 8 2 - 8 2 , 6 3 B O ,12 - 8 1 , 7 0 70, 21 - 71, 34 5 . 9 3 - 7,51 7 , 4 0 - 8 , 1 5 7 , 2 6 - 7 , 5 2 5 . 9 3 - 6 , 8 2 1,8 5 - 2, 6 2 1,98 - 3,10 2 ,2 8 - 2 ,6 8 5 , 5 5 - 6 , 7 2 0 , 4 3 - 0 , 5 3 0 , 4 8 - 0 , 5 0 0 , 4 2 - 0 , 5 2 0 , 9 1 - 1,76 0 , 9 6 - 1,8.5 C , 91 - 1,71 1 ,4 9 - 1,9 7 1,86 - 2 , 0 3 1,51 - 2 ,0 6 14,6 - 1 9 ,9 13,4 - 1 6 , 2 14 ,2 - 15 ,2 1T,6 - 11 ,7 K ie r u n k i g le b o tw ô r c z e u tw o ró w p y ło w y c h z Pog órz a W ie li c k ie g o

sta w raz z głębokością w obrębie tego samego profilu, osiągając n a jw y ż ­ sze wTartości w dolnej jego części, w m iejscu w yklinow yw ania się ję ­ zyków glejow ych (tab. 3).

O dbarw ienie języków g lejow ych jest więc pow odow ane (podobnie jak i całych poziom ów g) głów nie odprow adzeniem z nich żelaza, a nie jego red u k cją, co uzasadnia użycie w sto su n k u do nich określenia „e lu w iu m ” [9]. W olne form y żelaza z ty ch eluw iów nie są odprow adzane w głąb, lecz m ig ru ją poziomo, sk u tkiem czego tw o rzy się wokół takiego w ybiele­ nia rd za w o b ru n a tn a otoczka p ow stała przez silne w ysycenie żelazem m a­ sy glebow ej. Sm ugi glejow e rozcinające poziom y tek stu ra ln o -ilu w ia ln e stanow ią zatem nie tylko b arw n e rozciągnięcie w głąb poziomów g, lecz w y k azu ją rów nież zgodność z nim i pod w zględem n iek tó ry ch cech che­ m icznych, zwłaszcza gdy chodzi o zaw artość n iek tó ry ch form żelaza (tab. 3).

W glebach o w yraźn ie zaznaczonym odgórnym oglejeniu, szczególnie więc w glebach opadow oglejow ych, m ożna m ówić o w ielo kierun ko w ych przesunięciach żelaza i to w ró żnych form ach, zależnie od stad ium ew o­ lucyjnego gleby i aktualnego ro zk ład u w ilgotności w profilu:

— fazie „ m o k re j” przem ieszczenie w głąb łącznie z fra k c ją koloidal­ ną lub w kom pleksach organicznych,

— w fazie „ su ch e j” przem ieszczanie ku górze (z poziomów В do A 3g lub g),

— przem ieszczanie poziome zarów no w obrębie poziom ów g, jak i B. Pionow e przem ieszczanie żelaza i form a, w jakiej ono m ig ruje, wiąże się z ogólną sekw encją rozw ojow ą gleb, a szczególnie ze stad iu m po­ przedzającym gleby opadow oglejow e. W każdym bądź razie w dobrze w ykształconych glebach opadow oglejow ych silnem u zaham ow aniu ulega przem ieszczanie żelaza w głąb przede w szystkim łącznie z fra k c ją ko­ loidalną (zwłaszcza, gdy etapem poprzedzającym są gleby płowe), jak rów nież w m niejszym stopniu w form ie kom pleksów organicznych. P o­ stęp u jące zróżnicow anie w łaściw ości w^odnych w p ro filach ty ch gleb sty m u lu je jednocześnie proces przem ieszczania żelaza ku górze (który sta je się do m inujący w tych glebach), czego w yrazem jest zm niejszenie w skaźnika zróżnicow ania żelaza wolnego w stosu nk u do odpow iadają­ cego m u w skaźnika zróżnicow ania ilu koloidalnego (tab. 6).

Podstaw ow ym i form am i w y trąc e ń żelazistych tw orzących się w w y­ niku poziom ej m ig racji zw iązków żelaza (przy w spółudziale pionowego przem ieszczania), są k u liste k on k recje ,w poziom ach g, w poziom ach głębszych n ato m iast oprócz drob n ych słabo scem entow anych k o n krecji tw orzy się rd zaw o b ru n a tn y pas w zbogacony w żelazo, otaczający w y­ bielone „języki glejo w e”.

W pew ien c h a ra k te ry sty c z n y sposób dla poszczególnych g ru p gleb u k ład ają się rów nież stopnie uruchom ienia żelaza całkow itego i wolnego. I tak stosunkow o w ysoki stopień uruchom ienia żelaza całkow itego