Andrzej Misiołek
Rozważania nad koncepcją
kształcenia specjalistów ochrony
środowiska
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (12-13), 155-164
Andrzej Misiołek
Rozważania nad koncepcją kształcenia
specjalistów ochrony środowiska
Doświadczenia jakie przyniósł XX wiek w dziedzinie polityki, ekonomii, ideo logii i techniki w skazują na niebezpieczeństwo utraty ludzkich w artości i w zrasta jące zagrożenie ludzkości (1). Jednym z podstaw ow ych w yzwań jakie pow inny być podjęte dla zachow ania cywilizacji to zapew nienie trwałego rozw oju gospo darczego i rozsądnego gospodarowania „środowiskiem ziem skim ” .
O becnie żyjące pokolenia stały się świadkami znamiennej przemiany w relacji człow iek — jeg o środowisko naturalne. Nadmierne eksploatow anie i zatruwanie niektórych rejonów Ziemi powoduje zachwianie równowagi niezbędnej dla dalsze go prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego i społecznego. W zra stające poczucie zagrożenia ekologicznego pow oduje w zrost zainteresow ania problem am i ochrony środowiska. Poczucie zagrożenia, narastające szczególnie od początku lat 70 X X stulecia oraz obecnie spow odowane je st dw om a podstaw ow y mi czynnikami.
Pierwszy to czynnik obiektywny, związany z gwałtownym rozwojem przem y słu, urbanizacją, motoryzacją itp., czyli różnymi formami obciążenia antropogennego. O bciążenie to pow oduje występow anie licznych uciążliwości dostrzeganych przez ludzi niemal na każdym kroku.
Drugim czynnikiem jest gwałtowny rozwój mediów, prasy, Internetu, lecz głów nie telewizji i ich żyw e zainteresow anie problemam i ekologii. Informacje na temat zagrożeń środow iska i jeg o ochrony ludzie czerpią najczęściej ze środków m aso wego przekazu. N iestety podaw ane informacje byw ają często nieścisłe a czasami naw et kłam liwe. Zdaniem Przem ysław a M astalerza (2) w kłam stwach ekologicz nych istnieją w ielkie zagrożenia, ponieważ uparcie powtarzane pow odujądezinfor- m ację społeczeństw, pogłębiają zacofanie i w yw ołują u zwykłych ludzi nieuzasad nione obaw y przed w szelkim i form ami cyw ilizacyjnego postępu. Z darzają się nawet naw oływ ania do rezygnacji z osiągnięć cywilizacyjnych i powrotu ludzkości do stanu pierw otnego. N aw oływ ań tych nie m ożna lekcew ażyć, bo znajdują posłuch u zbyt w ielu ludzi i m ogą spow odow ać przesunięcie pow ażnych decyzji
156 Nauczyciel i Szkoło 3 -4 2001
i nakładów z obszarów faktycznych zagrożeń ekologicznych do problem ów stw a rzających jed y n ie potencjalne zagrożenie dla człowieka.
Ton polskiej prasy zw iązany z niszczeniem środowiska naturalnego je st zna m ienny: są to często kasandryczne prognozy dotyczące skażenia środow iska w Polsce, stw arzające niejednokrotnie w rażenie jakby ich autorzy byli dumni z rozm iarów opisyw anych klęsk (3-6). Inną cechą charakterystyczną tych donie sień jest ich ogólnikowość. Brak liczb, mało faktów, tylko stwierdzenia, że jest źle i będzie jeszcze gorzej. D obra i rzetelna informacja jest nadal luksusem, nie często spotykanym.
N ie oznacza to bynajm niej, że nie ma zagrożeń ekologicznych. Ale je st wielu biznesm enów , polityków i uczonych, którzy są nieodpow iedzialni. W ostatnim czasie obserw ujem y pow stanie czegoś, co m ożna by nazw ać technokracją ochro ny środow iska. Pew na grupa osób jest zainteresow ana potężnym technicznym inwestowaniem w ochronę środowiska. Gotowi są budować now e ogromne oczysz czalnie, instalow ać filtry, itp. Ten sposób postępow ania napędzany apokaliptyczną w izją zniszczenia życia na pow ierzchni planety, przez niekontrolow any rozwój cyw ilizacji, staje się jeszcze jednym środkiem do osiągania w iększych zysków. D latego m iędzy innym i brakuje środków na edukację ekologiczną, popularyzację zm iany naw yków ludzi, oszczędność i racjonalność działań (7).
Powstaje więc pytanie, jak się bronić przeciwko podobnym próbom m anipula cji? O dpow iedź w ydaje się oczywista: starać się zrozum ieć zjaw iska przyrodnicze, ekonom iczne i społeczne, które m ogą w przyszłości w płynąć na nasze życie. T rze ba poznać problemy, wobec których pow inniśm y umieć zająć w łasne stanowisko. Cel ten m oże osiągnąć przez pow szechną, rzetelną edukację ekologiczną prow adzoną na w szystkich etapach kształcenia i w ychow ania od przedszkola aż po studia w yższe, z je d n e j strony i kształcenie specjalistów ochrony środowiska posiadających szeroką i interdyscyplinarną wiedzę, um ożliw iającą spraw ne, rze telne i sensow ne działanie, z drugiej.
Problem atyka kształcenia i w ychowania ekologicznego stała się przedm iotem żyw ego zainteresow ania począw szy od konferencji N arodów Zjednoczonych w Sztokholm ie w 1972 roku. Podstawow e cele edukacji ekologicznej w skali m iędzynarodow ej, określone zostały na I międzynarodow ej konferencji na tem at edukacji środow iskow ej, która miała m iejsce w Tibilisi w 1977 roku. Stw ierdzono tam między innym i, że kształcenie ekologiczne (środow iskow e) zm ierzające do ochrony i popraw y stanu środow iska, w inno obejm ow ać w szystkich ludzi, we w szystkich kategoriach w ieku i w szystkich stopniach formalnego i nieform alnego w ykształcenia. W spólna konferencja UNESCO i UNEP, która odbyła się w M o skwie w 1987 roku określiła podstawow e założenia M iędzynarodow ej Strategii Edukacji Środowiskowej. Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Roz
A. M isio te k— Rozważania nad koncepcją kształcenia specjalistów. 157 w ój” w Rio de Janeiro w 1992 roku, będąc punktem zw rotnym w m yśleniu i działaniu proekologicznym , zapoczątkow ała now y sposób rozw ażań teoretycz nych i stw orzyła podstaw y do określenia nowych poglądów na działania eduka cyjne i praktyczne związane ze środowiskiem i jego ochroną (8). W 1992 roku zebrani w Heidelbergu uczeni opracowali dokument znany jako Apel Heidelberski, w którym przeciw staw iają się jednostkow ej ocenie problem ów ekologicznych i naw ołują do rzetelnego przedstaw ienia naukow o udokum entow anych rzeczyw i stych zagrożeń cyw ilizacji (9). Sygnatariusze A pelu w yrażają w nim zaniepokojo ne histeryczną i niejednokrotnie irracjonalną działalnością inform acyjną mediów i części popularyzatorów wiedzy, dotyczącą niektórych zagrożeń ekologicznych.
A pel skierow any do szefów państw i rządów został podpisany przez ponad 4000
naukow ców i intelektualistów ze 106 krajów, w tym przez 72 laureatów Nagrody Nobla.
Rozwój cyw ilizacji stw arza coraz w iększe zapotrzebowanie na specjalistów, którzy m ieliby chronić środowisko przed różnym i zagrożeniami. Jednakże złożo ność zagadnień zw iązanych ze środowiskiem i jego ochroną, problemy w ystępują ce w zw iązku z ich oceną (10) oraz um iejętność praktycznego rozw iązyw ania i podejm owania decyzji ich dotyczących, pow odują konieczność zm iany myślenia i opracow anie now ych system ów kształcenia specjalistów ochrony środowiska. Bazyli Poskrobko (11) uważa, że należy odejść od „branżow ego” spojrzenia na kształcenie specjalistów ochrony środowiska, będącego sw oistą m odą na w ąską specjalizację, która sw oje apogeum osiągnęła w latach sześćdziesiątych m inione go stulecia. „W ynikają z tego pew ne konsekw encje praktyczne, np. inżynierowie w ynoszą z uczelni znajom ość tylko technicznych aspektów ochrony środowiska, przyrodnicy — wiedzę o funkcjonowaniu ekosystemów, ekonomiści — wiadomości 0 instrumentach ekonomicznych, a prawnicy — o środkach prawnych. Tymczasem praktyczna realizacja zadań ochronnych, a szczególnie wdrażanie idei ekorozwoju, w ym aga w iedzy interdyscyplinarnej, ułatw iającej kom pleksow e (system ow e) myślenie i działanie. Oznacza to, że inżynier powinien się orientow ać w procesach zachodzących w środowisku przyrodniczym pod wpływem funkcjonowania okreś lonych urządzeń technicznych oraz dostrzegać uwarunkowania społeczne, prawne 1 ekonom iczne stosowania danej techniki. Podobnie szeroki zasób wiedzy powinien mieć ekonom ista, prawnik, politolog oraz każdy, kto podejm uje decyzje polityczne lub gospodarcze.
Środowisko przyrodnicze, społeczeństwo i gospodarka tworzą wielki, zamknięty system. W szystkie w iększe i m niejsze elem enty tego system u są ze sobą ściśle pow iązane. O chrona środow iska znajduje się na pograniczu tych trzech zasadni czych podsystem ów i będzie tym skuteczniejsza, im silniej z nim pow iązana” ( 11).
158 Nauczyciel i Szkoła 3 -4 2001
Так postaw iony problem kształcenia wymaga interdyscyplinarnego podejścia do tw orzenia planów i program ów nauczania, z czym w iążą się trudności obiek tyw ne w ynikające z faktu, że kształcenie w zakresie ochrony środow iska prowa-d z o n e je st w uczelniach różnych typów (12, 13).
1. U niw ersytety i W yższe Szkoły Pedagogiczne realizują podobne programy, kon centrując się w głównej mierze na ekologii teoretycznej lub chemii środowiska. Przyrodnicze i hum anistyczne kierunki studiów oferow ane przez te uczelnie, a zw iązane z ochroną środow iska, tylko w nieznacznym stopniu uw zględniają aspekty ekologiczne w kontekście ekonom icznym (14).
2. U czelnie techniczne często prow adzą jeszcze kształcenie w oparciu o system edukacji z przew agą postaw technokratycznych. C oraz częściej zauw aża się jednak, że plany i program y nauczania ukierunkow uje się tak, by edukacja eko
logiczna w uczelniach technicznych spełniała również rolę humanizacji techniki. Zauw aża się duże zainteresow anie studiam i ekologicznym i na politechnikach, które przez techniczne ukierunkow anie oceniane sąjak o perspektyw iczne (tzn. skierow ane na potrzeby rynku pracy) (13, 15).
3. A kadem ie R olnicze prow adzą kształcenie ekologiczne głów nie w specjalnoś ciach związanych z ekologizacją rolnictwa, produkcją zdrowej żywności, m elio racją, kształtow aniem środowiska i architekturą krajobrazu.
4. A kadem ie Ekonom iczne kształcą, kładąc w program ach głów ny nacisk na ekonom ikę ochrony środowiska, czyli przedstaw ienie związków między gospo darką a środowiskiem , a także społecznych i ekonom icznych skutków gospoda row ania zasobam i przyrody. Programy zaw ierają też treści dotyczące instru m entów polityki gospodarczej w dziedzinie ochrony środowiska, instrum entów i system ów zarządzania środowiskowego oraz informatyki w ochronie środo wiska. C oraz częściej zauw aża się w prow adzanie do program ów problem atyki dotyczącej strategii zrów now ażonego rozw oju, co w skazuje na now y kierunek kształcenia (13, 16).
5. A kadem ie M edyczne i A kadem ie W ychow ania Fizycznego w niew ielkim zakresie uw zględniająproblem atykę ekologiczną, choć zauważa się wzrost zain teresow ania tą problem atyką przez w prow adzanie do programów przedm iotów lub treści zw iązanych z ekologią człow ieka lub ekologią i sozologią.
6. U czelnie W ojskowe w ram ach kształcenia osób cyw ilnych prow adzą kształce nie ekologiczne głów nie w specjalnościach: infrastruktura i inżynieria środow is ka, ekologia i m onitoring środowiska oraz wychowanie obronno-ekologiczne. 7. W yższe U czelnie Pryw atne w ykazują coraz w iększe zainteresow anie kształce
niem specjalistów ochrony środowiska zarówno w tradycyjnych specjalnościach w ystępujących rów nież w uczelniach państw ow ych, lecz także, coraz częściej,
A. M isio te k— Rozważania nad koncepcją kształcenia specjalistów.. 159 w specjalnościach charakteryzujących się podejściem interdyscyplinarnym do treści zaw artych w planach studiów i programach poszczególnych przed miotów.
Złożoność problematyki ekologicznej i ochrony środowiska integruje wiele nauk teoretycznych i praktycznych na co wskazuje w ielość kierunków studiów, w ra mach których prow adzone są specjalności związane z ochroną środowiska. Spo śród 94 kierunków studiów (17) prow adzonych w polskim szkolnictwie wyższym, w ram ach 25 z nich prow adzone są specjalności zw iązane z ochroną środowiska. Różnorodność tych kierunków i w ielość dyscyplin naukowych ukazuje poniższe zestaw ienie (Tabela 1).
Tabela 1
K ie ru n k i stu d ió w , n a k tó ry c h p ro w a d z o n e s ą s p e c ja ln o ś c i z w ią z a n e z o c h ro n ą ś ro d o w is k a
K ie r u n k i s tu d ió w
H u m a n isty c z n e P rzy ro d n icz e T e c h n ic zn e E k o n o m iczn e R o ln icze
P e d a g o g ik a B io lo g ia O c h ro n a śro d o w isk a E k onom ia R o ln ic tw o A d m in is tra c ja C hem ia In ży n ieria śro d o w isk a Z a rz ą d z an ie O g ro d n ic tw o P o lito lo g ia G eo g ra fia T e c h n o lo g ia i m ark etin g L e śn ic tw o T u r y s ty k a F izy k a c h em icz n a G o sp o d a rk a T e c h n ik a i re k reacja In ży n ieria ch em iczn a
i p ro c e so w a B u d o w n ic tw o M e ta lu rg ia T r a n s p o rt T o w a ro z n a w stw o Z a rz ą d z an ie i in ż y n ie ria p ro dukcji p rz e strz e n n a ro ln icz a i leśna A rc h ite k tu ra k ra jo b ra z u
Źródło: O pracow anie własne.
Prezentow ane dane wskazują, że ekologii czy ochrony środow iska nie m ożna zostaw ić sam ym ekologom , ale konieczna jest ich ścisia w spółpraca ze specjali stami z zakresu biologii, ekonomii, geografii, hydrobiologii, fizyki, nauk prawniczych, ekonom icznych, m edycznych, rolniczych, leśnych, technicznych i w ielu innych. K oniecznym w ydaje się w ykreow anie now ego podejścia do kształcenia specjali stów ochrony środow iska. Ten now y sposób m yślenia pow inien doprow adzić w efekcie do stw orzenia spójnego system u kształcenia zaw odow ego specjalistów
160 Nauczyciel i Szkota 3 -4 2001 ochrony środowiska, na poziomie szkolnictwa wyższego, realizującego zasadę wią zania teorii z praktyką.
Zygmunt Wiatrowski (18) określa kształcenie zawodowe jako „ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do pracy zawodowej w określonej gałęzi gospodarki narodowej i na określonych stanowi skach pracy”. Prowadzone w przyszłości kształcenie specjalistów ochrony środo wiska powinno być zatem kształceniem wielostronnym, a więc uwzględniającym zadania kształcenia umysłowego, politechnicznego, moralnego i estetycznego oraz integrować przygotowanie teoretyczne i praktyczne.
Tak postawiony problem kształcenia pozwala wyprowadzić cele kształcenia i wychowania zaw odowego specjalisty ochrony środowiska.
1. Cele związane z kształtowaniem wielokierunkowo rozwiniętej osobowości czło wieka posiadającego w yższe wykształcenie:
— wychowanie człowieka pracowitego, rzetelnego, uczciwego i spolegliwego, potrafiącego współdziałać i współżyć z innymi ludźmi,
— wychowanie wolnego obywatela państwa demokratycznego, rozumiejącego konieczność ciągłego doskonalenia siebie i swojego otoczenia oraz sens jed noczenia się Europy,
— wychowanie do ciągłego doskonalenia swej osobow ości i sterownia w łas nym losem oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
2. Cele związane z kształceniem osobowości i postawy zawodowej:
— przekazanie studentom wiedzy ogólnozawodowej i specjalistycznej, koniecz nej do wykonywania zawodu oraz do ciągłego doskonalenia zawodowego, — rozwinięcie umiejętności umysłowych i praktycznych oraz sprawności za
wodowej studentów, które przygotowują do dobrego wykonywania zawodu, — ukształtowanie motywacji pracy i właściwych postaw zawodowych, stano
wiących warunek pozytywnego stosunku do pracy,
— wychowanie pracownika dobrze wywiązującego się z postawionych mu za dań oraz biegłego w całokształcie działalności zawodowej i społecznej zakładu pracy,
— w ychowanie pracownika mającego żyć i pracować w warunkach gospodar ki wolnorynkowej, konkurencyjności i ryzyka zawodowego ( 18).
Realizacja omówionych celów kształcenia i wychowania dla uformowania osób twórczych, aktywnych i wszechstronnie rozwiniętych m ożliw a jest pod warunkiem właściwego doboru treści kształcenia i zastosowania odpowiednich metod nauczania. Na treści te składa się całokształt wiadomości i umiejętności z dziedzin nauk przyrodniczych, technicznych, ekonomicznych, prawnych, o zarzą dzaniu oraz praktyki społecznej, przewidzianych do opanowania przez studentów w czasie trwania studiów. Treści te powinny być tak dobrane, by m ożliw ie jak
A. M is io łe k — Rozważania nad koncepcją kształcenia specjalistów. 161 najbardziej niw elow ały bariery pom iędzy św iatem edukacji i produkcji. U czelnie i przedsiębiorstw a są bow iem m iejscam i zdobyw ania wiedzy uzupełniającym i się w zajem nie (19).
P oniew aż treści nauczania specjalistów ochrony środow iska zaw arte są w w ielu dziedzinach naukowych: m atematyka, biologia, chem ia, fizyka, nauki o Ziem i, nauki inżynierskie, technologia i inżynieria środowiska, nauki medyczne, prawo, ekonom ia, nauki o zarządzaniu, psychologia, socjologia, pedagogika i inne dziedziny hum anistyczne, toteż ich dobór musi być szczególnie staranny, by nie nastąpiło zachw ianie równowagi. Wymogi są więc bardzo duże i — biorąc pod uwagę wielokierunkowe zapotrzebowanie rynku pracy — trudno im sprostać. Treści kształcenia pow inny korelow ać ze sobą w ram ach program ów prow adzonych przedm iotów. K orelacja ta pow inna być szczególnie ścisła w ram ach poszczegól nych kanonów kształcenia: kanonu m atem atyczno-przyrodniczego, kanonu nauk praw niczych, kanonu nauk technicznych i inżynierskich, kanonu nauk ekonom icz nych i o zarządzaniu oraz kanonu nauk humanistycznych (14). Prócz korelacji treś ci istotny je st rów nież właściw y dobór dydaktyk szczegółow ych, czyli tzw. m eto dyk nauczania poszczególnych przedmiotów, które pow inny pełnić między innymi funkcję integrującą w iele dyscyplin naukow ych (20). Nie ulega bow iem w ątpli w ości, że w łaściw y poziom edukacji specjalistów ochrony środow iska zależy od ogólnej koncepcji kształcenia środowiskowego, programów nauczania, podręczni ków, środków dydaktycznych, a przede wszystkim właściwego przygotowania nau czycieli, na co decydujący wpływ ma stan dydaktyk przedm iotowych, a konkretnie przygotow anie zaw odow e, m otyw acja oraz perspektywy rozw oju zajm ującej się tą problem atyką kadry naukow o-dydaktycznej. M ożliw ie pełna i rzetelna w iedza na tem at aktualnej sytuacji dydaktyk przedm iotowych ma istotne znaczenie dla ich oceny i weryfikacji.
Wiedza ta pow inna odnieść się w pierwszym rzędzie do: — stanu kadrow ego tych dydaktyk,
— w arunków pracy dydaktycznej (kształcenie i doskonalenie zaw odowe nauczy cieli) oraz naukowej,
— perspektyw rozwoju z uwzględnieniem takich czynników jak: możliwość awansu naukow ego, w spółpraca z ośw iatą itp.,
— porów nanie ze stanem dydaktyk analogicznych podm iotów w innych krajach. W przygotow aniu procesu kształcenia specjalistów ochrony środow iska po w inno zatem uw zględnić się cały szereg zagadnień (m iędzy innym i cele i zadania kształcenia, plany nauczania, program y w raz z zaw artym i w nich treściam i, kore lacje w ew nątrz kanonów i między kanonami, stan i jakość dydaktyk) zw iązanych z integracją w iedzy o środowisku człowieka, m ultidyscyplinam ością studiów, pro w adzącą w efekcie do interdyscyplinarności specjalisty ochrony środowiska.
1 6 2 Nauczyciel i Szkota 3 -4 2001
N a tej podstawie można sformułować charakterystykę kwalifikacyjną absol wenta multidyscyplinamych inżynierskich studiów w zakresie zarządzania i ekono miki w ochronie środowiska. Absolwent takich studiów powinien uzyskać specja listyczną w iedzę inżynierską o sposobach projektowania, eksploatacji, ekonomiki środowiska i jego ochrony oraz zarządzania jednostkami administrującymi sprawy związane z ochroną środowiska w ujęciu lokalnym, regionalnym i krajowym. Powi nien uzyskać też w iedzę ogólną i instrumentalną wspomagającą procesy analizo wania, formułowania i rozwiązywania problemów strategicznych, operacyjnych dotyczących środowiska i jego ochrony między innymi z zakresu nauk przyrodni czych, administracyjnych, ekonomicznych i prawnych. Umożliwi to osobom, które ukończą studia podjęcie pracy w administracji, przemyśle, rolnictwie, jednostkach badawczych, instytucjach zajmujących się zintegrowanym zarządzaniem środo wiskowym, a także szkolnictw ie— po spełnieniu dodatkowych wymagań określo nych odrębnymi przepisami.
Podsumowanie
Zmiana systemu politycznego, ekonomicznego i prawnego, jaka nastąpiła w Polsce oraz niezwykle szybkie zmiany świadomości ekologicznej społeczeń stwa, spow odow ały wystąpienie zapotrzebowania na now oczesne, racjonalne i zbliżone do standardów europejskich gospodarowanie zasobami środowiska na turalnego. Szerokie kontakty województw, gmin, urzędów oraz firm z partnerami zagranicznymi potrzebę tę jeszcze bardziej uwidoczniły. Profesjonalne projekto wanie, wdrażanie oraz eksploatacja systemów ochrony środowiska jak również obsługa organizacyjno-techniczna dla podejmowania decyzji z dziedziny ekologii i inżynierii środowiska, tak w urzędach administracji publicznej, jak i w przedsię biorstwach wymagają wysokiej klasy specjalistów.
Zastosowanie w ochronie środowiska nowoczesnych technologii i zaawanso wanych technik pracy administracyjnej (np. zbieranie i zarządzanie informacją, ocena celow ości i przydatności stosowania określonych technologii, przewidywa nie skutków ekologicznych, ekonomicznych i prawnych podejmowanych decyzji) stworzyło nowe wymagania odnośnie kwalifikacji inżyniera ochrony środowiska. Zmiana rzeczywistości prawnej i ekonomicznej, wciąż niestabilne otoczenie w jakim działają przedsiębiorstwa, urzędy i firmy, trwające procesy ich dostosowywania do wym ogów europejskich — wszystko to wymaga wykształcenia now oczesne go, umotywowanego do pracy, aktywnego i kompetentnego inżyniera ochrony śro dowiska, pełniącego również rolę organizatora procesu zarządzania środowiskiem.
A. M is io te k — Rozważania nad koncepcją kształcenia specjalistów.. 163 W inien on być nie tylko doskonałym pracownikiem, ale przede wszystkim czynni kiem tw órczym i dynam izującym przedsiębiorstw o, urząd czy firmę, w zakresie w szystkich problem ów związanych ze środowiskiem , poprzez sw oją szeroką w ie dzę, a także poprzez sw oją m entalność odm ienną od dotychczasow ych schem a tów postrzegania zagrożeń i problem ów środowiska naturalnego. Jego kształcenie pow inno być nastawione nie tylko na osiągnięcie wysokiej sprawności zawodowej, ale także na rozwój odpow iedniej osobow ości — osobowości kreatywnej.
W ychodząc naprzeciw tym zapotrzebowaniom należy przygotow ać studia o profilu zarządzania i ekonomiki w ochronie środowiska, przygotow ujące kadry inżynierskie w zakresie umiejętności projektowania, eksploatacji, organizacji i za rządzania oraz ekonom iki system ów ochrony środow iska, a także kierow ania je d nostkam i ochrony środow iska w przedsiębiorstw ach różnych typów, urzędach adm inistracji państwow ej i samorządowej oraz instytucjach kontrolnych.
Bibliografia
1. Ł ysiak W., Stulecie kłam ców, Ex Libris, Chicago - W arszawa 2000. 2. M astelerz P., K łam stw a ekologiczne, „W iadomości C hem iczne” 2000, t. 54,
z. 3 -4 , s. 227-323.
3. R om anow ska D., „W prost” , 4 lipca 1999. 4. Forow icz K., „R zeczpospolita”, 12 kw ietnia 1999. 5. W esołow ska E., „Życie” , 15 października 1998.
6 . Szyszko J., Ochrona środowiska w Polsce — mity, fa k ty i szanse, „Salon Polski”, 2001, nr 3 -4 , s. 4 -7 .
7 . Saw icki M ., E dukacja środowiskowa, Sem per, Warszawa 1997, s. 82-85. 8. Boć J., Sam borska-B oć E., Ochrona środowiska. Źródła, K olonia Limited,
W rocław 1994, s. 78-105.
9 . The H eidelberg Appeal: http://w w w .rt.is/ahb/sol/heidelberg.htm l.
10. M isiołek A ., P roblem y oceny n iektó iych zagrożeń ekologicznych, „N au czyciel i Szkoła” 2000, nr 2, s. 56-58.
11. G órka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona środowiska. Problem y spo
łeczne, ekonom iczne i praw ne, PW E, W arszawa 1998, s. 7-1 0 .
12. W iąckow ski S., P rzyrodnicze podstaw y inżynierii środowiska, wyd. S. Wiąc- kow ski, K ielce 2000, s. 514-519.
13. K ram er M ., U rbaniec M ., O chrona środow iska w nau cza n iu p rz y ro d n i
czym i ekonom icznym na p olskich uczelniach, „Ekoprofit” 2001, nr 1, s. 3 4 -
164 Nauczyciel i Szkoła 3 -4 2001
14. Juszkiew icz A., K ształcenie specjalistów ochrony środowiska na studiach
uniw ersyteckich, „Problem y Ekologii” 1997, nr 3, s. 106-110.
15. K w iatkow ski S.M ., E dukacja a rynek pracy, „N owa Edukacja Z aw odow a” 2000, n r 1, s. 22-23.
16. K ulas I., K szta łcen ie sp ecja listó w ochrony środow iska na studiach eko
nom icznych, „Problem y Ekologii” 1998, nr 4, s. 136-140.
17. Uchwała R ady G łównej Szkolnictwa Wyższego z dnia 28 listopada І 9 9 І r.
w sprawie nazw kierunków studiów (Dz. Urz. M EN z 1991 r. N r 8, poz. 40
z późniejszym i zm ianam i, ostatnia zm iana Dz. Urz. MEN z 2000 r., N r 2 poz. 12).
18. W iatrow ski Z ., K szta łcen ie zaw odow e [w:] E ncyklopedia peda g o g iczn a , red. W. Pom ykało, Fundacja Innow acja, Warszawa 1997, s. 335-338. 19. B iała K sięga K ształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się, K om i
sja E uropejska, W arszawa 1997.
