Piotr Kowolik
Szkoła jako miejsce edukacji uczniów
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 91-109
2003
Szkoła jako miejsce edukacji uczniów
Wprowadzenie
O św iata w R zeczypospolitej Polskiej stanow i w spólne dobro całego społeczeń stwa; kieruje się zasadam i zaw artym i w K onstytucji R zeczypospolitej Polskiej, a także w skazaniam i zaw artym i w Pow szechnej D eklaracji Praw C złow ieka, M ię dzynarodow ym Pakcie Praw O byw atelskich i Politycznych oraz M iędzynarodo wej K onw encji o Praw ach D ziecka. N auczanie i w ychow anie - respektując chrze ścijański system wartości - za podstaw ę przyjm uje uniwersalne zasady etyki. Kształ cenie i w ychow anie służy rozw ijaniu u m łodzieży poczucia odpow iedzialności, m i łości ojczyzny oraz poszanow ania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy je d noczesnym otw arciu się na w artości kultur E uropy i świata. Szkoła w inna zapew nić każdem u uczniow i w arunki niezbędne do jeg o rozw oju, przygotow ać go do w ypełniania obow iązków rodzinnych i obyw atelskich w oparciu o zasady solidar ności, dem okracji, tolerancji, sprawiedliw ości i w olności.1
Szkoła je st drugim , po dom u rodzinnym , środow iskiem w ychow aw czym pow o łanym do zaspokojenia potrzeb dzieci i m łodzieży. Pojęcie szkoły należy do okre śleń w ieloznacznych w języ k u polskim.
W znaczeniu instytucjonalnym szkoła oznacza p ew n ą specyfikę pod w zględem program u i organizacj i oraz form y przekazu realizow aną za pom ocą wyspecj alizo- w anych czynności nauczania - uczenia się. W tym znaczeniu szkoła znaczy tyle co edukacja szkolna.2
W znaczeniu strukturalnym szk oła to grupa społeczna, system społeczny, układ organizacyjny, w obrębie którego i poprzez który dokonują się now oczesne proce sy przekazu kulturow ego. Jest to pew ien sposób zespolenia reprezentantów dwóch pokoleń - nauczycieli i uczniów.
1 U staw a z dnia 7 w rześnia 1991 r. "O system ie ośw iaty" (Dz. U. RP 1991, nr 95, poz. 425) 2 U. K o zu b o w sk a, W sp ó łczesn a p o lsk a sz k o ła, p lacó w k a o p iek u ń czo - w y ch o w aw cza w o k resie transform acji system ow ej a oczekiw ania dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli - w ychowaw ców. Rze czyw istość i tendencje rozwojowe. W: M ożliw ości i zagrożenia reform edukacyjnych. Red. M. Ochmański. W arszaw a 1997, s. 149
S zkoła (gr. schole - spokój, czas przeznaczony na naukę). Jest to instytucja oświatowo - w ychow aw cza koncentrująca się na realizow aniu celów i zadań kształ cenia, w ychow ania oraz opieki szkolnej dzieci, m łodzieży i dorosłych. To rów nież budynek, który je st siedzibąplaców ki spełniającej cele edukacyjne oraz w spólnota nauczycieli i uczniów, stanow iąca swoistego rodzaju form ę przekazu kulturowego, realizowanego za pośrednictw em wyspecjalizowanych czynności nauczania i ucze nia się.
Cele i zadania tej działalności określone są w aktach praw nych w odniesieniu do całego system u szkolnego, ja k i szkół różnych stopni i typów, w ynikają też z przy jęty ch koncepcji i program ów ośw iatow o - w ychow aw czych aprobow anych spo łecznie jako pożądane.3 W osiąganiu tych celów i zadań szkoły istotną rolę spełnia wysoko wykształcona kadra nauczycielska, rodzice, uczniow ie i inni partnerzy śro dowiskowi oraz nadzór pedagogiczny.
Zdaniem I. S zy b iak 4- , j e s t to cel, w yodrębnione m iejsce, obecność nauczyciela i uczniów oraz program y nau czan ia” . K on kretna szkoła po w staw ała zaw sze w określonym m iejscu i w czasie historycznym i przyjm ow ała kształt zależny od uw arunkow ań społecznych. Szkoła je s t je d n ą z najstarszych instytucji społecz nych tw orzoną w celu przygotow ania młodego pokolenia do życia dorosłego. Szkoła m oże być szk ołąpublicznąalbo niepubliczną.
„Szkoła - czytam y w R aporcie M iędzynarodow ej K om isji do Spraw R ozw oju Edukacji U N ESC O -jako instytucja pow ołana do system atycznego kształcenia m łodych pokoleń jest i pozostanie jed n ak czynnikiem decydującym o w ychow aniu człow ieka zdolnego do w znoszenia w kładu w rozwój społeczeństw a i do adekw at nego udziału w życiu, czyli w łaściw e przygotow anie do pracy. [...] W iedza o cha rakterze naukowym, rozum ienie pojęć, ujm ujących to, co najbardziej istotne w rze czach i zjaw iskach na w łasną interpretację i przysw ajanie potężnego strum ienia inform acji, w ym agają kształcenia zorganizow anego prow adzonego przez w łaści w ie przygotow ane instytucje ośw iatow e”5 .
Od m om entu powstania szkolnictwa publicznego, państwo jest właścicielem szko ły. Szkolnictw o państw ow e zazw yczaj zobow iązane je s t do przestrzegania okre ślonej przez instytucje w ładzy państw ow ej koncepcji kształcenia i w ychow ania, uw zględniania ram ow ych planów nauczania i kryteriów doboru nauczycieli. Szko ły państw ow e z reguły stosują ustalone przez w ładze państw ow e zasady ocenia nia, klasyfikow ania i prom ow ania uczniów. Szkoły te pow ołane są do zapew nienia realizacji obow iązku szkolnego. N auka w nich je s t bezpłatna.
3 L. Stankiew icz, Słow nik organizacji i kierow ania w ośw iacie. Toruń 1999, s. 138
4 I. Szybiak, Z dziejów szkoły. W: Sztuka nauczania. Szkoła. Red. K. K onarzew ski. W arszawa 1993, s. 12
W państw ach o dem okratycznym ładzie życia społecznego ingerencja w ładz państw ow ych uległa i ulega ograniczeniu. Znaczna część kom petencji przekazy w ana zostaje w ładzom lokalnym , społecznościom lokalnym czy przedstaw icielom tych społeczności. Typowy m odel szkoły państwowej przekształcony je st w m odel szkoły sam orządow ej. Szkoły takie tylko częściow o utrzym yw ane są z budżetu państw a, częściow o koszty ich utrzym ania p rzejm ują w ładze lokalne i osoby pry w atne.
W polskim system ie ośw iatow ym „U sta w a o system ie ośw iaty ” z 7 w rześnia 1991 roku w prow adziła określenie „szkoła p u b lic z n a ” .
Szkołam i publicznym i stały się - zgodnie z tą u s ta w ą - szkoły państw ow e istnie ją c e w chw ili w prow adzenia tego aktu prawnego. P odstaw ow ą intencją dokona nej zm iany w ydaje się być chęć zbliżenia m odelu dawnej szkoły państw ow ej do m odelu szkoły sam orządowej.
S zkołą pu bliczną - w m yśl cytow anej ustaw y - je s t szkoła, która:
1. „zapewnia bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych program ów nauczania, 2. przeprow adza rekrutację uczniów w oparciu o zasadę pow szechnej do
stępności,
3. zatrudnia nauczycieli posiadających kw alifikacje określone w odrębnych przepisach,
4. realizuj e m inim um program ow e przedm iotów obow iązkow ych dla danego typu szkoły,
5. realizuj e ram ow y plan nauczania,
6. um ożliw ia uzyskanie św iadectw a lub dyplom ów państw ow ych,
7. realizuje ustalone przez M inisterstw o Edukacji N arodow ej zasady ocenia nia, klasyfikow ania i prom ow ania uczniów,
8. uznając praw o rodziców do religijnego w ychow ania dzieci organizuje na ukę religii na życzenie rodziców,
9. um ożliw ia uczniom podtrzym anie tożsam ości narodow ej, etycznej J ę z y k o wej i religijnej, a w szczególności języ k a oraz własnej historii i kultury, 10. w pracy dydaktyczno - w ychow aw czej zapew nia podtrzym anie kultury
i tradycji regionalnej.
11. Sieć szkół pow inna być tak zorganizow ana, aby um ożliw ić w szystkim dzie ciom spełnienie obow iązku szkolnego”6.
C ytow ana ustaw a gw arantuje bezpłatną naukę tylko w zakresie "ram ow ych p la nów nauczania", co w rzeczyw istości oznacza przejęcie części kosztów edukacji szkolnej dzieci przez ich rodziców lub opiekunów. To w łaśnie sprawiło, że w trud nej sytuacji finansow ej zarów no państw a, ja k i znacznej części społeczeństw a, część wcześniej prow adzonych zajęć została zaniechana.
D okonując odnow y ośw iaty w Polsce n ależy pam iętać, że szkoły niepubliczne m ają tra d y c je zakorzenione w przeszłości, zw łaszcza m iędzyw ojennej. Stosunki praw ne szkolnictw a pryw atnego opierały się do roku 1932 na w ielu przepisach sięgających niekiedy czasów zaborów oraz na doraźnych zarządzeniach rz ąd o w ych. D opiero 11 m arca 1932 roku w ydano „U staw ę o pryw atn ych szkołach oraz zakładach naukow ych i w ychow aw czy ch” . N ie obejm ow ała ona szkół w o jew ó d z tw a śląskiego oraz szkół akadem ickich i zaw odow o - sanitarnych. U sta w a ta nakładała na państw ow e w ładze szkolne obow iązek opieki i nadzoru nad p ryw atnym i szkołam i. C hodziło przed e w szystkim o kontrolę czy spełnione s ą w arunki na ja k ic h udzielono koncesje n a otw arcie szkoły, ustalenie czy nie z a cho d zą okoliczności dające pow ody do zam knięcia szkoły oraz o nadanie szk o łom pryw atnym upraw nień szkół państw ow ych lub publicznych. Jednym z w a runków koniecznych do uzyskania zezw olenia n a prow adzenie szkoły było re ali zow anie program u szkoły państw ow ej lub publicznej albo program u zatw ierdzo nego przez kuratorium . Szkoły pryw atne m ogły uzyskać p raw a szkół p ań stw o w ych i w ów czas obow iązyw ały w nich na egzam inach dojrzałości p rzepisy dla szkół państw ow ych, a św iadectw a ty ch szkół by ły rów noznaczne ze św iad ec tw am i szkół państw ow ych.
Do 1989 roku szkoły niepaństw ow e znajdow ały się na m arginesie polskiej ośw ia ty. C hoć ustaw a ośw iatow a z 1961 roku form alnie dopuszczała tw orzenie i p ro w adzenie szkół przez: „organizacje zawodowe, m łodzieżow e, instytucje społeczne oraz inne organizacje i instytucje, osoby praw ne lub fizyczne” (por. U staw a z dnia 15 lipca 1961, art. 39), to jed n ak korzystał z niej w ograniczonym stopniu jed y n ie „Kościół, organizując sem inaria duchow ne i kilka szkół ogólnokształcących, a tak że centrale zw iązków zaw odow ych spółdzielczości prow adzące szkoły zaw odo w e ” .
W w yniku w yborów do Sejm u i Senatu w 1989 roku now e w ładze nie tylko zgadzały się na rejestrację kolejnych szkół, ale i podjęły decyzje o ich dofinanso waniu. N ow a ustaw a ośw iatow a, która została przyjęta przez Sejm 7 w rześnia
1991 roku zalegalizow ała istniejący stan rzeczy, nom inując funkcjonow anie nie państw ow ych szkół i innych placów ek ośw iatow ych. U staw a o system ie ośw iaty określa sytuację praw n ą szkół niepublicznych. Do tej pory spraw am i szkół niepu blicznych zajm ow ał się W ydział ds. Innow acji w M inisterstw ie Edukacji N arodo wej. W edług nowej ustaw y szkoły dzielą się na: publiczne i niepubliczne (art. 5, ust. 1). Szkoły niepubliczne d zielą się na szkoły: bez upraw nień i z upraw nieniam i szkół publicznych. Szkoła niepubliczna m oże uzyskać upraw nienia szkół publicz nych, jeżeli realizuje m inim um program owe przedm iotów obowiązkowych oraz sto suje zasady klasyfikow ania i prom ow ania uczniów przez M EN. Istotny je s t rów nież artykuł 8 tej ustawy, który określa szkołę podstaw ow ą jed y n ie jak o placów kę publiczną albo niepubliczną o upraw nieniach szkoły publicznej.
Założycielem szkoły niepublicznej m oże być osoba praw na lub fizyczna. M ini ster Edukacji m oże nadać upraw nienia szkole niepublicznej, która nie spełnia w a runków publicznych, jeśli uzna szkołę za eksperym entalną.
Rozumienie pojęć: „nauczanie”, „kształcenie”, „kierowa
nie rozwojem ucznia”
N auczan ie to planow a praca nauczyciela z uczniam i, umożliwiaj ąca im zdobycie w iadom ości, um iejętności, naw yków, rozw ijanie zdolności i zainteresow ań oraz pożądanych trw ałych zm ian w ich postępow aniu, kom petencjach i całej osobow o ści. N auczanie je st działalnością intencjonalną, to znaczy, że jeg o in ten cjąjest w y w ołanie uczenia się jak o czynności podm iotow ej sam ych uczniów. Jed n ą z w aż nych cech nauczania je s t obieg inform acji m iędzy nauczycielem i innym i źródłam i a uczniem , um ożliw iający opanow anie w iedzy naukow ej poprzez przysw ojenie w gotowej postaci, lub poprzez sam odzielne rozw iązyw anie problem ów. Z doby w ając w iedzę o otaczającej go rzeczyw istości uczeń staje się zdolny do podejm o w ania decyzji regulujących jeg o stosunek do tej rzeczyw istości. Poznając liczne w artości m oralne, estetyczne, społeczne i przeżyw ając je w procesie nauczania kształtuje swój stosunek do nich i tw orzy w łasny system w artości.7
C zynnikiem w yw oływ ania zm ian w uczniach je s t rów nież ich działalność prak tyczna, odpow iednio zharm onizow ana z opanow aniem w iedzy o rzeczyw istości. Tak szeroko rozum iane nauczanie um ożliw ia uczniom nie tylko zdobycie w iadom o ści, um iejętności i naw yków oraz rozw inięcie zdolności i zainteresow ań, lecz także ukształtow anie przekonań i postaw oraz trw ałych dyspozycji do uczenia się.
Z e względu na ogrom ne społeczne znaczenie nauczania w e w szystkich krajach otacza się je szczególną opieką. W yraża się ona w instytucjonalizacji nauczania, a w ięc w tw orzeniu system ów szkolnictw a, budow nictw ie szkół, tw orzeniu infra struktury ośw iatow ej, w prow adzeniu obow iązku szkolnego i tw orzeniu system ów kształcenia nauczycieli.
„K sz tałcen ie” , ogół czynności i procesów um ożliw iających ludziom poznanie przyrody, społeczeństw a i kultury, a zarazem uczestnictw o w ich przekształcaniu, ja k rów nież osiągnięcie m ożliw ie w szechstronnego rozw oju spraw ności fizycz
nych i um ysłow ych, zdolności i uzdolnień, zainteresow ań i zam iłow ań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kw alifikacji zaw odow ych.8
D. B am es pisze „przez p ro c es k ształc en ia rozum iem kształtow anie intelektu, przekonań i w artości, jak ie o dbyw ają się pod eg id ą szkoły”9 Proces kształcenia
7 E. Goźlińska, F. Szlosek, Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawodowego. Radom 1997, s. 81-82 8 W. Okoń, Słow nik pedagogiczny. W arszaw a 1984, s. 146
oznacza więc nie tylko opanow anie przez człow ieka określonego kw antum w ie dzy, ale także przysw ojenie sobie określonych um iejętności i nawyków.
Zdaniem T. L ew ow ickiego10 „K ształcenie należy tak organizow ać, aby stw o rzyć odpowiednie warunki rozwoju wszystkim uczniom , którzy m ająjakieś zdolno ści ogólne i uzdolnienia. K ształcenie sprzyjać pow inno ujaw nieniu i rozw ijaniu w szystkich zdolności i uzdolnień, pow inno zatem być tak elastyczne oraz - w razie potrzeby wielokierunkowe, aby um ożliw ić rozwój różnorodnych zdolności. (...) Po drugie kształcenie jest czynnikiem rozwijającym zdolności i uzdolnienia, dlatego też nastaw ione być pow inno na sw oistą „produkcję” ludzi zdolnych, na ich ujaw nianie i rozwijanie”
W procesie kształcenia m ożem y w yróżnić dw a podstaw ow e rodzaje działań i czynności. Jednym z nich sąsam odzielne czynności i działania człow ieka podej m ow ane w celu zdobycia w iadom ości, um iejętności i spraw ności praktycznych, w ynikające z jeg o aktyw ności i dążeń oraz z pragnienia poznania otaczającego go świata i doskonalenia swojej osobowości. Drugi rodzaj czynności to działanie ludz kie kierow ane przez instytucje pow ołane do organizow ania i regulow ania proce sów poznaw ania św iata przez człow ieka i procesów jego w łasnego rozw oju. In stytucje te to szkoły, placów ki ośw iatow e itp., które tw orzą w każdym społeczeń stwie określony system kształcenia.
„K ształcenie” zaw sze je s t procesem planow ym , system atycznym i zam ierzo nym. Obejm uje i nauczanie i uczenie się. W nauczaniu, ja k w innych form ach życia społecznego, w ystępuje specyficzny rodzaj w spółdziałania ludzi, polegający na sprzężeniu zadań, środków i celów. We w spółdziałaniu tym jed n i św iadom ie i ak tyw nie zm ierzają do przysw ojenia sobie określonego zasobu wiedzy, a drudzy im w tym pom agają, przekazując określone w iadom ości, rozw ijając ich um iejętności i spraw ności oraz organizując tok ich pracy.
Termin kształcenie, ja k w szystkie rzeczow niki odsłow ne, kończące się form an tem „anie”, oznacza czynność (czynność kształcenia), jej w ynik (cel kształcenia) oraz kształcenie jak o stan, czyli w ykształcenie11
W pedagogice rozróżnia się: kształcenie ogólne (podstaw ow e i średnie), które sprzyja opanow aniu w iadom ości i um iejętności niezbędnych w szystkim ludziom , niezależnie od przyszłego zaw odu oraz k ształc en ie sp ec ja ln e, czyli zaw odow e, zapew niające zdobycie kw alifikacji w danym zaw odzie. W yróżnia się cztery p o ziom y kształcenia (podstawowy, gimnazjalny, średni i wyższy) oraz trzy formy (sta cjonarne, zaoczne, korespondencyjne n a odległość).
Przez „kierow anie” rozum iem y oddziaływ anie kierującego na kierow anych zm ierzające do tego, aby działali w kierunku osiągnięcia postaw ionego przed nim i
10 T. Lew ow icki, Proces kształcenia w szkole w yższej. W arszaw a 1989, s. 12 11 L. Stankiew icz, Słow nik organizacji i kierow ania w ośw iacie. Toruń 1999, s. 54
celu. K ierow anie człow iekiem - polega n a tym , by stw orzyć m u ja k najbardziej sprzyjające w arunki do m ożliw ie najlepszego spełniania przez niego społecznej roli. C elem kierow ania je st pow odow anie, aby stany lub procesy w szkole przybie rały pożądane w artości.12
„K ierow anie” określone je s t przez J. Stonera i Ch. W ankela13 jak o proces p la
nowania, organizow ania, przew odzenia i kontrolow ania działalności członków or ganizacji (w naszej sytuacji uczniów - przyp. P.K.) oraz w ykorzystania w szystkich jej zasobów dla osiągnięcia ustalonych celów. Pojęcie kierow ania kojarzy się z bezpośrednim stosunkiem i kontaktem nauczyciela z k lasą lub poszczególnym i uczniam i. M ieści w sobie elem enty oddziaływ ania na uczniów , kształtow ania ich woli i pobudzania psychologicznego. N osi charakter pewnej w ięzi osobistej m iędzy nauczycielem a uczniem .
Term in „ro zw ó j” m a bardzo szeroki zakres treściow y i obejm uje w szystkie isto ty żyw e (rośliny, zw ierzęta, ludzi). W N ow ym słow niku pedagogicznym W. O ko n ia14 czytamy, że rozwój to proces polegający n a dokonyw aniu się w danym przed m iocie określonych zm ian ilościow ych i jakościow ych; rozwój je s t procesem prze m ian następujących p od w pływ em w zajem nego oddziaływ ania na siebie czynni ków w ew nątrz - przedm iotow ych i środow iskow ych.
„U czeń” je st to osoba uczęszczająca do szkoły podstaw ow ej, gim nazjum , za
sadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego bądź technicznego (w przy szłości profilow anego), m ająca określone obow iązki oraz prawa.
„K ierow anie rozw ojem ucznia” to w szelkie św iadom e decyzje i poczynania
ucznia, które p rzyczyniają się do korzystniejszego ukształtow ania jeg o osobow o ści, drogi życiowej, dorobku, kariery. Polega na nabyw aniu wiedzy, rozwijaniu zdol ności, kształtow aniu now ych cech charakteru, bądź na zw alczaniu jakichś wad.
Isto tą pracy nauczyciela je s t w sp o m ag a n ie ro z w o ju ucznia. N auczyciel w spo m aga rozwój dziecka poprzez organizow anie jeg o relacji ze światem , dostarcza m u odpow iednich treści kształcących jeg o rozum ienie, odczuw anie i w pływ anie na ten świat, którego sam o je st częścią. Istotna w ydaje się refleksja nad rozw ojem psychofizycznym dziecka w stępującego i podejm ującego naukę w szkole. Etap diagnozow ania poziom u rozw oju dziecka rozpoczynającego naukę w klasie pierw szej dotyczy całego okresu edukacji w czesnoszkolnej. O bejm uje dyspozycje p sy chiczne (procesy poznaw cze -spo strzegan ie, w yobraźnia, pam ięć, uwaga, m yśle nie; rozwój uczuciow y i społeczny;) dyspozycje fizyczne oraz środowisko rodzinne i lokalne ucznia. Szanse edukacyjne ucznia z a le ż ą o d niego sam ego oraz od relacji
12 S. W itek, T eo rety czn e p o d sta w y k iero w an ia sz k o łą (stu d iu m ped ag o g iczn o - prak seo lo g iczn e ). W arszaw a 1988, s. 9
13 J. Stoner, Ch. W ankel, K ierow anie. W arszaw a 1992
ze światem . Zadaniem nauczyciela je st poznanie m ożliw ości psychofizycznych ucznia oraz jeg o środow iska rodzinnego i lokalnego, które d ecy dująo dośw iadcze niu życiow ym , poglądach i postaw ach. W celu tw orzenia sytuacji dydaktyczno - w ychow aw czych w procesie nauczania nauczyciel w inien poprzez odpow iednio bogatą strukturę tych sytuacji kształtow ać korzystne środow isko dla ucznia, sty muluj ąc j ego intensyw ny rozw ój.15
W arunkiem rozwoju, je st sprzyjająca sytuacja zew nętrzna, w jakiej znajduje się człow iek (uczeń). Rozwój zasadza się także na w ew nętrznych w yborach, własnej aktyw ności i św iadom ości. Rozwój je s t procesem sam oistnym zachodzącym spe cyficznie w każdej jednostce w edług indyw idualnego planu. K im człow iek się sta je, zależy w dużym stopniu od rodzaju dośw iadczeń, jak ie grom adzi od chw ili uro dzenia. D la harm onijnego rozw oju osobow ości m ałego dziecka potrzebna je s t b li skość m atki lub kogoś, kto j ą zastępuje. Podstaw ow ą praw idłow ością rozw oju ucznia je st w zrastające dążenie do autonom ii i sam odzielności: m yślenia, przeży w ania, działania, dokonyw ania wyborów. Potrzeby człow ieka (ucznia) s ą w ym ia rem człow ieczeństw a, które w inny być brane pod uw agę w kierow aniu rozw ojem . N iezaspokajanie potrzeb prow adzi do degradacji fizycznej, psychicznej i m oralnej uczniów.
Podstaw ow ym i potrzebam i dom agającym i się spełnienia w szkole są przede w szystkim : potrzeba bezpieczeństw a, potrzeba kontaktu, potrzeba akceptacji, p o trzeba aktyw ności, potrzeba w olnego czasu, potrzeba m iłości, potrzeby religijne. N iezaspokojenie podstaw ow ych potrzeb fizycznych, psychicznych i duchow ych w sposób stale się pow tarzający lub jednorazow o z du żą siłą m oże spow odow ać w ycofanie się ucznia z okazji rozw oju i w ejście n a drogę obrony.
W edukacji istnieje potrzeba w szechstronnego i harm onijnego rozw oju ucznia. R ów nocześnie kierow anie tym rozw ojem w ym aga od nauczyciela specyficznych um iejętności zawodowych,. Pow inien on posiadać w iedzę psychologiczną o dziec ku i pedagogiczną o procesie dydaktyczno - w ychow aw czym oraz um ieć j ą stoso w ać w sposób tw órczy w konkretnych sytuacjach. N auczyciel pow inien pełnić rolę osoby ułatw iającej rozwój ucznia, nie „nauczającą czegoś” w edług zew nętrz nego program u, lecz stw arzającą w arunki i p om agającą w szeroko pojętym ucze niu się. Nauczyciel pow inien przede w szystkim stym ulow ać rozwój potrzeb i aspi racji edukacyjnych, rozwój dążeń i określonych nastaw ień w obec świata.
W kierow aniu rozw ojem uczniów w ażna je st św iadom ość nauczycieli i ro dziców, ja k dziecko przechodzi kolejne etapy rozw oju, z ja k ą dynam iką dokonuje ow o przechodzenie, a w jeg o w yniku, w jak im stopniu zróżnicow ane je s t tem po progresji. R ola nauczyciela polega na obserw acji i analizie osiągania przez dziecko
15 B. Jodłow ska, Start - szok zaw odow y - tw órcza praca nauczyciela klas początkow ych. W arszawa 1991, s. 15-16
kolejnych etapów rozw ojow ych danej um iejętności i pobudzania następnych: uwzględnianiu, pobudzaniu, analizow aniu i ocenianiu drogi osiągania zm ian w ca łokształcie funkcji psychicznych, ja k i w poszczególnych czynnościach.
Funkcje szkoły
S zkołajest częścią „św iata człow ieka” i służy zaspokajaniu określonych potrzeb ludzkich. Realizuje w iele wartości takichjak: potrzebę poznania (dążenie do praw dy), sam ourzeczyw istnienia (gdzie w arto ściąjest sam człow iek), w spółżycia, uzy skania odpow iedniego prestiżu i pozycji (w artości społeczne), uznania (poczucia w artości własnej osoby), zabezpieczenia bytu (w artości m aterialne).
Przez „ fu n k c ję ” J. P oplucz 16 rozum ie „w yodrębniony zespół czynności odpo w iadających określonem u rodzajow i zadań (functio - to czynność, praca, obow ią zek, działanie;fu n g o - czynię)” . C zynności nauczyciela to funkcje jeg o obow iąz ków, zadań zaw odow ych. Inaczej m ów iąc fu n k c je są to skutki w yw oływ ane przez działania czy zachow ania się członków grupy, w ystępujące w szerszej zbiorow o ści bez w zglądu n a to, czy były one zam ierzone, czy pożądane.
T. G ołaszew ski17 w yróżnia dw ie grupy funkcji:
z e w n ę trz n e , to te, które w y pływ ają z postanow ień zbiorow ości pow o łują cej szkołę do istnienia, organizującej szkolnictwo, zapewniającej m u budyn ki i całe zaplecze. R ealizacja tej funkcji uzależniona je s t od następujących czynników:
1 - od rozw oju kulturowego, podnoszenia aspiracji kulturow ych społeczeństwa; 2 - od system u norm m oralnych i obyczajów w zakresie w spółżycia ludzi;
w e w n ę trz n e , to te, które n adbudow ują się nad jej strukturą instytucjonalną czy też w y p e łn iają tę strukturę zindyw idualizow anym i zachow aniam i. Szkoła spełnia zadania w yznaczone jej przez społeczeństw o reprezentow ane przez M inisterstw o Edukacji N arodow ej i w ładze szkolne (kurator, w izytator, dy rektor). M a do spełnienia w yznaczone jej zadania. M usi osiągnąć odpow iedni p o ziom organizacyjny oraz realizow ać potrzeby osób przynależnych do szkoły struk turalnie (uczniowie, nauczyciele, personel obsługowy).
W. O koń18 w yodrębnia następujące funkcje szkoły: przygotow anie do życia w społeczeństw ie, przygotow anie do życia indywidualnego, przygotow anie do uczestnictw a w kulturze, przygotow anie do życia w środow isku,
16 J. Poplucz, Funkcje nauczyciela w procesie dydaktyczno - w ychow aw czym szkoły. "Chowanna", z. 2, s. 159
17 T. G ołaszew ski, Szkoła ja k o system społeczny. W arszawa 1977, s. 53-98 18 W. O koń, Rzecz o edukacji nauczycieli. W arszaw a 1991, s. 17-22
przygotow anie do pracy zaw odow ej.
B. M ilerski i B. S liw erski'9 tw ierdzą że pow szechnie w yróżnia się trzy funkcje szkoły :
„ r e k o n s tru k c y jn ą (polega n a odtw arzaniu kultury uniw ersalnej i narodo wej, przekazyw aniu uczniom ciągłości procesu historycznego i odtw arzaniu struktury społecznej);
a d a p ta c y jn ą (polega na przystosow yw aniu uczniów do zastanych struktur życia społeczno - politycznego, w prow adzaniu ich w istniejące i projekto wane role społeczne i zawodowe oraz na takim przedstawianiu obrazu świata, aby uznali oni istniejący ład społeczny za w łaściw y i słuszny);
. - e m a n c y p a c y jn a (polega na przygotow yw aniu uczniów do nieprzerw anej aktywności sam okształceniow ej i sam ow ychow aw czej oraz uzdalnianiu ich do krytyki, dzięki czem u m ogliby pokonyw ać istniejące ograniczenia ro z w ojow e oraz uczestniczyć w przekształcaniu otaczającego ich św iata)” . Oprócz funkcji założonych szkoły realizują także funkcje i program y ukryte, któ re m askują proces pow staw ania w iedzy oraz fakt podporządkow ania przekazu edukacyjnego celom politycznym , ideologicznym i technokratycznym . Czynniki te ograniczają rów ny dostęp do pełnego rozw oju dzieciom z w arstw - czy środow isk uboższych, gorzej usytuowanych kulturowo oraz blokują rozwój kom petencji em an cypacyjnych ludzi.
Zadania szkoły
We w spółczesnej rzeczyw istości szczególna rola przypada szkole ze w zględu na to, że integruje środow isko pod w zględem w ychow aw czym . Szkoła głęboko tkwi w środow isku i obejm uje sw ym działaniem rodzinę, zakłady pracy, inne placów ki o św iatow o.- wychow aw cze spełniając koordynacyjne i integrujące zadanie. Szkoła dysponuje przygotow aną do sw ych zadań i przeznaczoną do ich realizacji - kadrą. W spółczesna szkoła je s t instytucją now ocześnie kształcącą i w ychow ującą oraz poszukującą i dążącą do w drażania uczniów do pełnienia różnorodnych ról spo łecznych. Pow inna indyw idualnie podchodzić do ucznia, traktow ać go podm ioto wo, staw iać na jeg o rozwój, zaspakajając jeg o różnorakie potrzeby.
„ Z a d a n ie ” to „przyszłe zdarzenie opisane i przekazane podm iotow i do realizacji przez niego sam ego lub inną osobę. Z adanie polega na pow iązaniu celu podm iotu z jeg o potrzebą”20. Inną definicje proponuje A. G óralski21 tw ierdząc, że „ z a d a n ie” je s t to w ym óg przekształcania w yodrębnionego, zastanego układu elem en
19 B. M ilerski, B. Śliw erski (red.), Pedagogika. L eksykon PW N. W arszaw a 2000, s. 227 20 T. Tom aszew ski, Z p o g ran icza psychologii i pedagogiki. W arszaw a 1970, s. 110-111 21 A. G óralski, Z adanie - m etoda - rozw iązanie. W arszawa 1978, s. 11
tów rzeczyw istości (danych) w układ pożądany; to planow ane, przyszłe zdarzenie będące cząstką większej całości.
Do głów nych zadań edukacji szkolnej należy:
Uprzedmiotowienie edukacji polegającej na eliminacji stresów, agresji a uczy nienie ośw iaty interesującej i otwartej na rozw ój człow ieka.
D em okratyzacja i uspołecznienie ośw iaty są to podstaw ow e w arunki p rze m ian ośw iatow ych. N ależy stw orzyć podstaw y praw ne aby lokalne sp o łeczności m ogły w pływ ać i w spółdecydow ać o kierunkach kształcenia, tre ściach, m etodach, form ach i środkach kształcenia i w ychow ania. N a to m iast uspołecznienie ośw iaty m a zw iększyć kom petencje i obow iązki spo łeczeństw a w obec edukacji.
Zbliżyć edukację do w spółczesnej rzeczyw istości i potrzeb społecznych i indywidualnych.
W spółczesną szkołę oprzeć na sam odzielności i m ożliw ości korzystania z różnych źródeł wiedzy. W iększego znaczenia pow inny nabrać funkcje zw ią zane z sam orozwojem i sam orealizacją uczestników procesów oświatowych. P oszukiw ać i w drażać m echanizm y reagow ania ośw iaty n a zm iany strate gii rozw ojow ych, zm iany potrzeb i oczekiw ań społecznych.
U w zględnić oczekiw ania indyw idualne, zw iązane z rozw ojem osobow ości człow ieka i jego funkcjonow aniem w różnych sytuacjach społecznych.22 N ow e uw arunkow ania społeczno - polityczne spow odow ały konieczność p rze w artościow ania i przesunięcia kolejności w strukturze celów edukacyjnych. N a problem y te zw racali uw agę autorzy raportów ośw iatow ych, program ów m iniste rialnych oraz akta K onw encji Praw D ziecka ONZ. W artykule 29 pow yższej kon wencji: Państw a - strony są zgodne, że nauka dziecka będzie ukierunkow ana na: rozw ijanie w ja k najpełniejszym zakresie osobow ości, talentów oraz zd ol ności um ysłow ych i fizycznych dziecka;
rozw ijanie szacunku do praw człow ieka i podstaw ow ych sw obód oraz dla zasad zaw artych w K arcie N arodów Zjednoczonych;
rozw ijanie szacunku dla rodziców dziecka, jeg o tożsam ości kulturow ej, j ę zyka i wartości, dla w artości narodow ych kraju, w którym m ieszka dziecko, kraju, z którego dziecko pochodzi, ja k i dla innych kultur;
przygotow anie dziecka do odpow iedniego życia w w olnym społeczeństw ie, w duchu zrozumienia, pokoju, tolerancji, równow agi płci oraz przyjaźni m ię dzy w szystkim i narodam i, grupam i etnicznym i i religijnym i oraz osobam i rdzennego pochodzenia;
rozwij anie i poszanow anie środow iska naturalnego23.
22 T. L ew ow icki, Przem iany oświaty. W arszaw a 1995, s. 32-37 23 K onw encja Praw D ziecka ONZ. K raków 1993, s. 19-20
G łów ne cele edukacji w Polsce zapisano w innym dokum encie O d o b r ą i n o w oczesn ą szkolę24, w którym czytamy, że należy:
stworzyć m ożliw ości harm onijnego rozw oju każdego człow ieka jak o osoby i obyw atela państw a polskiego w sferze kulturalnej, duchowej i m aterialnej ; kształtować umiej ętności funkcj onowania w rodzinie i środowisku państwie, narodzie i społeczeństw a;
zagw arantow ać podm iotow ość ucznia;
zapew nić jednakow e szanse edukacyjne dzieciom ;
przekazyw ać idee dziedzictw a narodow ego i regionalnego. J. Szem pruch25 w yróżnia następujące grupy celów i zadań edukacji:
p ed a g o g ic zn e (obejm ujące kształtow anie osobow ości uczestników p ro cesów edukacyjnych, zdobyw anie wiedzy, um iejętności i w ybór w artości); sp o łeczn e (dotyczące kształtow ania i sterow ania losam i edukacyjnym i i życiowymi ludzi);
p o lity c zn e (koncentrujące się na przygotow aniu do obyw atelskiej aktyw ności społeczno - politycznej i w artościow ego życia w społeczeństw ie); k u ltu ra ln e (polegające na zaszczepianiu potrzeby i um iejętności uczest nictw a w kulturze, jej w spółtw orzenia oraz kształtow ania w łaściw ych aspi racji);
e k o n o m icz n e (obejm ujące przygotow anie do pracy i zaw odu, kształtow a nie m otyw acji oraz um iejętności organizacji i osiągania w ysokiej efektyw ności w działaniu).
Zdaniem Cz. Kupisiewicza26 kształtując w izję szkoły przyszłości należy uw zględ nić kilka założeń:
1. W szystkim uczniom zapewnić szeroki zasób wiedzy i umiejętności oraz ukształ tow ać w nich potrzebę i naw yk perm anentnego uczenia się.
2. Zapew nić w szystkim ludziom w arunki do nauki przez całe życie w różnych j ej form ach.
3. W iodącym czynnikiem determ inującym skuteczny poziom pracy dydaktyczno - w ychow aw czej szkoły je s t kom petentny nauczyciel podnoszący sw oje k w a lifikacje.
4. Szkoła jak o głów na instytucja edukacyjna w środow isku w inna ściśle w spół pracow ać z rodzicam i w celu integralnego rozw oju w szystkich sfer osobow o ści ucznia oraz pozostałym i instytucjam i oświatowym i.
24 O dobrą i now oczesną szkołę. W arszaw a 1993
25 J. Szem pruch, Pedagogiczne k ształcenie nauczycieli w obec reform y edukacji w Polsce. Rzeszów 2000, s. 104
26 Cz. K u p isie w icz, S y n tety czn y ra p o rt o p o trz e b ie i k ie ru n k a c h reform y. „G łos N a u c z y c ie lsk i” z 2 1 .0 8 .1 9 9 6
C iągle zm ieniająca się rzeczyw istość edukacyjna staw ia nauczyciela na począt ku now ego w ieku przed now ym i w yzw aniam i i zadaniam i. N auczyciel w inien peł niej w łączyć do procesu edukacyjnego w szystkie form y życia kulturalnego, spo łecznego i gospodarczego, w celu przygotow ania uczniów do aktyw nego i św iado m ego uczestnictw a w życiu najbliższego środow iska, ojczyzny, Europy i świata. W zw iązku z tym nauczyciel powinien celowo organizować kontakty dzieci ze świa tem zewnętrznym i czynnie włączyć je w życie społeczne szkoły i środowiska.
F unkcje i zadania szkoły są w yznaczone przez podstaw ow e cele społeczne i relacje m iędzyludzkie, sfery aktyw ności człow ieka oraz określone m iejsce szkol nictw a w system ie edukacji narodowej.
Szkoła jako „wartość społeczna”
P odstaw ow ym pojęciem w yjaśniającym życie społeczne szkoły je s t pojęcie „system u”.„S ystem ” to zbiór elem entów zorganizow any w ten sposób, by był on zdolny do funkcjonow ania przy w spółpracy jeg o elem entów składow ych.27 Przez „system społeczny ” rozum ie się układ różnorodnych ról tw orzących w ew nętrz nie pow iązaną całość. R ole te zachodzą na siebie naw zajem (ta sam a osoba pełni kilka ról społecznych), lecz w ram ach tego system u są one w spółzależne i podpo rządkow ane realizacji określonych w artości jak o całości.
T. G ołaszew ski28 przez szkolny system społeczny - rozum ie pew ien układ ról szkolnych (uczniów i nauczycieli), który je st ugruntow any w postaw ach, p rzek o naniach, zw yczajach, m otyw acjach i oczekiw aniach ludzi, a realizacja zadań w obrębie system u odbyw a się przy pom ocy zespołu ludzi, których postępow anie jest regulow ane przepisam i i zw yczajami.
Szkoła je st skom plikow anym system em . Jest to obszerny zbiór elem entów skła dowych, współwyznaczaj ących j ej funkcjonowanie jako całości. Charakterystyczną cechą tego system u je s t fakt, że zw iązki zachodzące m iędzy jeg o elem entam i za chodzą n a płaszczyźnie interpersonalnej. Zw iązki te są zróżnicow ane i odznaczają się złożonością różnorodnych sytuacji.
Traktując szkołę jak o specyficzny system należy postrzegać j ą w szerszym kon tekście społecznym i ośw iatow ym , nazyw anym system em edukacji narodow ej, w skład którego w chodzą instytucje, organizacje i osoby m ające w pływ na kształ cenie. W tym makrosystem ie wyróżniam y szkołę, której głównym celem jest kształ cenie, w ychow anie i opieka oparte na odpow iednim przygotow aniu do tej działal ności, oraz takie instytucje i organizacje, jak: rodzina, grupy rów ieśnicze, ośw iata równoległa. Szkoła to swoisty, specyficzny m ikrosystem , który w chodzi w pew ne
27 T. G ołaszew ski, Szkoła jako system społeczny. W arszawa 1977, s. 14 28 T. G ołaszew ski, Szkoła jak o system społeczny. W arszawa 1977, s. 15
zależności, w spółdziałania z innym i podsystem am i, takim i jak: środowisko lokalne szkoły oraz specyficzne środow isko, które tw orzą środki inform acji. P odsystem y te o d działyw ująna siebie i w yznaczają strukturę i zakres obow iązków nauczycie la. Szkoła je s t system em otwartym . N auczyciel m usi patrzeć na ucznia i sw ą m isję przez pryzm at w spółdziałania ze środow iskiem lokalnym (sam orządy m ieszkań ców, organizacje działające w środow isku na rzecz w ychow ania uczniów TPD, TW P i inne) oraz m ass-m ediów. Tylko taka szkoła staje się bliższa życiu, je st otwartą, now atorską i środowiskową.
N aczelną w artością, ja k ą eksponuje w swojej działalności szkoła, je s t zdobyw a nie przez uczniów w iedzy naukowej. N auczyciele nie tylko przekazują w iadom ości i starają się, by zostały one przysw ojone, lecz także kształtują postaw y uczniów w obec w iedzy w artości etycznych, estetycznych i św iatopoglądow ych.
Przekazyw anie w artości dokonuje się drogą pośrednią np. poprzez książkę, ra dio, kino, telew izję lub b ezpośrednią- kontakty osobiste (niezbędna je s t sugestyw - ność nauczyciela, tj. um iejętność skupienia uw agi n a przedm iocie i spraw ianie, iż odbiorca zostaje przekonany o słuszności sw oich w yw odów )
K ształtow anie przekonań w szkole to w pierw szej kolejności oddziaływ anie n a uczycieli na uczniów , ale także dyrektora na nauczycieli. Jest to o tyle istotne, iż je d n ą z funkcji dyrektora szkoły stanow i dbałość o to, by szkoła prezentow ała system w artości w ew nętrznie niesprzeczny a także zgodny z szerszym i założenia mi ustrojowymi.
Kolegialne organy szkoły
Szkoła podlega ciągłym zm ianom w różnych sferach sw ojego funkcjonow ania. Zm iany jak ie następują w zw iązku z realizacją reform y ustroju szkolnego, określa ne są przez czynniki edukacyjne. We w spółczesnej szkole działają na now ych zasadach następujące kolegialne organy: rada pedagogiczna, rada szkoły i rada rodziców.29
R a d a p ed a g o g ic zn a je st to kolegialny organ dyrektora szkoły o charakterze doradczym i w ykonaw czym , realizujący zadania w ynikające ze statutu szkoły. Po przez planow anie i codzienną pracę nauczycieli rada pedagogiczna stanow i o ja k o ści oraz poziom ie efektów dydaktycznych, w ychow aw czych, opiekuńczych i orga nizacyjno - adm inistracyjnych szkoły. Pow oływ ana je s t w szkole, która zatrudnia co najmniej 3 nauczycieli. Zatwierdza: plany pracy szkoły, w yniki klasyfikacji i prom ocji uczniów, projekty innow acji i eksperym entów pedagogicznych, organi zację doskonalenia zawodowego nauczycieli, skreślenia z listy uczniów. W nioskuje
i opiniuje: organizacją pracy szkoły, wnioski o przyznanie nauczycielom odznaczeń, nagród i innych w yróżnień.
W nioskuje o odw ołanie nauczyciela ze stanow iska dyrektora lub z innego stano w iska kierow niczego. Przew odniczącym rady pedagogicznej je s t dyrektor szkoły. Z ebrania plenarne są organizow ane przed rozpoczęciem roku szkolnego, w każ dym sem estrze w zw iązku z zatw ierdzeniem w yników klasyfikow ania i prom ow a nia uczniów, po zakończeniu roku szkolnego oraz w m iarą potrzeb. Z ebrania są organizow ane z inicjatyw y przew odniczącego rady szkoły (placówki), organu pro w adzącego szkołę albo co najm niej 1/3 członków rady pedagogicznej. U chw ały rady sąpodejm owane zw ykłą większością głosów w obecności minimum 2/3 jej człon ków. R ada ustala regulamin swojej działalności, a zebrania rady są protokołowane.
C złonkow ie rady pedagogicznej winni w ypracow yw ać takie decyzje, które łą cząc interesy danej szkoły jak o całości i uw zględniając podstaw ow ą pow inność szkoły, ja k ą je s t celow e, system atyczne i konsekw entne w spieranie rozw oju uczniów, zadbają o interesy nauczycieli. Z aangażow anie nauczycieli w proces dy daktyczno - w ychow aw czy i opiekuńczy m ożliw e je st tylko wtedy, kiedy m am y do czynienia z pełną, kom pleksow ą i w znacznym stopniu zautonom izow aną p racą rady pedagogicznej. R ady pedagogiczne m ają obow iązek tw orzenia zespołów p e dagogicznych i dydaktycznych składających się z nauczycieli uczących w tym sam ym oddziale szkolnym.
Integracja zadań w ychow aw czych szkoły z zadaniam i dydaktycznym i realizo w anym i w ram ach poszczególnych przedm iotów - czy w ram ach ścieżek eduka cyjnych pow inny w ynikać z ogólnych celów edukacyjnych szkoły.30
Idea organu społecznego nadzoru w postaci rady szkoły odw ołuje się do kon cepcji J. Locke'a w idzącego idealne społeczeństw o jak o „królestw o praw a, a nie ludzi”31
R ada szkoły je s t społecznym organem system u oświaty, stanow i forum p orozu mienia przedstawicieli społeczności szkolnej (nauczyciele, uczniowie, rodzice), służy rozw iązyw aniu i opiniow aniu w szystkich spraw w ew nątrzszkolnych w ram ach sta nowiącego praw a oświatowego. Rada pom aga i w pływ a na codzienne życie szkolne, równocześnie elim inując i zapobiegając zjaw iskom patologicznym .
R ada szkoły stoi na straży; „decentralizacji w ładzy i dem okratyzacji stosunków m iędzyludzkich poprzez egzekw ow anie dialogu, negocjacji i partnerstw a w k on taktach m iędzy nadzorem pedagogicznym , nauczycielam i, uczniam i i rodzicam i; dostępności do praw i praw idłow ego obiegu inform acji (w obie strony); precyzyj nego określenia zakresu kom petencji w łaściw ych poszczególnym szczeblom i or
30 U staw a z dnia 7 w rześnia 1991 r. „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP 1991, n r 95, poz. 425) 31 B. Sliwerski, Jak zm ieniać szkołę? Stadia z polityki ośw iatowej i pedagogiki porównawczej. Kraków 1998
ganom na poziom ie, których podejm ow ane są decyzje” . R ada szkoły je s t najw yż szym, niezaw isłym organem o charakterze uchw ałodaw czym , opiniodaw czym i w spółdecyzyjnym w procesie kierow ania szkołą. Podstaw ow ym i form am i pracy rady są: k olegialne, zespołow e - w przypadku zadań w ym agających przepro w adzenia szczegółow ych opinii, ekspertyz, diagnoz itp.; indyw idualne - reprezen tow anie rady na zewnątrz.
R ada szkoły pełni następujące funkcje:
opin iodaw cze (opiniuje projekty innow acji i eksperym entów w szkole (pla ców ce); pracę dyrektora szkoły w tym dyrektora, którem u pow ierzono to stanow isko na okres krótszy niż 1 rok szkolny; w toku dokonyw ania oceny jeg o pracy organ prow adzący; kandydata n a stanow isko dyrektora szkoły ; kandydata na stanow isko w icedyrektorów i inne stanow iska kierow nicze w szkole; w nioski dyrektora w spraw ach odznaczeń, nagród i innych w y różnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracow ników szkoły (placów ki); plan finansow y szkoły i plan pracy szkoły (placów ki) oraz inne spraw y istotne dla szkoły; zgodę dyrektora szkoły (placówki) n a podjęcie działalno ści przez stow arzyszenia i organizacje, których celem statutow ym je s t dzia łalność w ychow aw cza albo rozszerzenie i w zbogacenie form działalności dydaktycznej, w ychow aw czej i opiekuńczej szkoły,
o c e n ia jące (z w łasnej inicjatyw y - sytuację oraz stan szkoły),
w n io sk u ją c e (do organu spraw ującego nadzór pedagogiczny nad szkołą o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły, jej dyrektora lub innego nauczyciela zatrudnionego w szkole; do dyrektora szkoły o ocenę pracy nauczyciela; przedstaw ia w nioski w spraw ie rocznego p lanu finansow ego środków specjalnych szkoły (placówki); o zw ołanie zebrania plenarnego rady pedagogicznej; w sprawie organizacji zajęć pozalekcyjnych i przedm iotów nadobow iązkowych; do organu prow adzącego o nadanie szkole imienia), za tw ie rd z a ją c e (zatwierdza wnioski o przyznanie stypendium Prezesa Rady Ministrów).
r o z p a tru ją c e (rozpatruje w nioski i opinie rady rodziców, a także w szy st kich spraw szkoły, sam orządu uczniow skiego w szczególności dotyczących praw uczniów, np., praw o do jaw nej i um otyw ow anej oceny postępów w nauce i zachow aniu, praw o do organizacji życia szkolnego, praw o red a gow ania i w ydaw ania gazetki szkolnej; praw o w yboru nauczyciela p ełn ią cego rolę opiekuna sam orządu).
u czestn iczące (uczestniczy w procesie oceniania pracy dyrektora lub n a uczyciela, kiedy ten zam ierza odw ołać się od w ystaw ionej m u oceny; w rozw iązyw aniu spraw w ew nętrznych szkoły.
g ro m a d z ą c e (m oże grom adzić fundusz z dobrow olnych składek oraz in nych źródeł w celu w spierania działalności statutow ej szkoły.
u sta n a w ia ją c e (u c h w a la ją c e ) (podejm uje uchw ały w ram ach stanow io nych kom petencji oraz uchw ala statut szkoły lub jeg o zm iany).
P ow stanie rady szkoły pierw szej kadencji organizuje dyrektor szkoły na łączny w niosek dw óch spośród podm iotów : rady pedagogicznej, rady rodziców i sam o rządu uczniow skiego. W skład rady szkoły w chodzą w rów nej liczbie: nauczycie le, rodzice i uczniow ie - w szyscy w ybrani przez ich ogół. R ada pow inna liczyć co najm niej 6 osób. K adencja rady trw a 3 lata - uchw ala ona regulam in swojej dzia łalności i w ybiera przew odniczącego. Z ebrania są protokołow ane. W posiedze niach rady m oże brać udział z głosem doradczym dyrektor szkoły lub inne osoby.32
R ada rodziców, to pew na ich grupa, która stara się, aby w szyscy rodzice byli zaangażow ani w pracę szkoły. C elem działania rady rodziców je st zapew nienie dobrych kontaktów rodziców z nauczycielam i, a pow odzenie rady zależy od tego, na ile szkoła je st otw arta na opinie i życzenia rodziców.
R ada rodziców - suwerenny, samorządny, autonom iczny organ rodziców w szkole przede w szystkim w spom agający rozwój szkoły, całkow icie niezależny od dyrek tora szkoły, w sposób suw erenny określający strukturę organizacyjną rady, nazw ę i sposób jej pracy (w tym podejm ow anie decyzji) oraz zapew niający jej niezbędną operatyw ność, grom adzący środki finansow e dla w spierania działalności statuto wej szkoły i w ydaw ania ich zgodnie z przepisam i.
G łów nym celem Rady jest doskonalenie statutowej działalności szkoły oraz dzia łanie na rzecz w ychow aw czej i opiekuńczej funkcji szkoły, a także w nioskow anie do innych organów szkoły w tym zakresie.
Zadaniem R ady R odziców jest: pobudzanie i organizow anie form aktyw ności rodziców na rzecz w spom agania realizacji celów i zadań szkoły; zapew nienie ro dzicom , w e w spółdziałaniu z innym i organam i szkoły, rzeczyw istego w pływ u na działalność szkoły poprzez: zapoznanie z za da niam i i zam ierzeniam i dyda k
tyczno - w ychow aw czym i szkoły i klasy; udzielanie w każdym czasie rzetelnej inform acji na tem at dziecka i je g o p o stępów lub trudności i p o ra d w spraw ie w ych o w a n ia i d a lszeg o k szta łc e n ia dzieci; u d o stę p n ie n ie reg u la m in u o c e niania, k la syfiko w a n ia i p ro m o w a n ia uczniów ; w yra ża n ie i p rze k a zy w a n ie opinii na tem at p ra c y szkoły.
Zasady tw orzenia Rady uchw ala ogół rodziców uczniów tej szkoły. R ada uchw ala regulam in swojej działalności, który nie m oże być sprzeczny ze statutem szkoły. R eprezentacja rodziców m oże przybierać także inn ą nazw ę niż określona w U sta wie np. kom itet rodzicielski.33
Tylko praca w szystkich partnerów szkoły (rodzice, nauczyciele, uczniowie) przy czyni się do popraw y jakości nauczania, w ychow ania i opieki.
32 U staw a z dnia 7 w rześnia 1991 r „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP 1991, n r 95, poz. 425 33 U staw a z dnia 7 w rześnia 1991 r „O system ie ośw iaty” (Dz. U. RP 1991, nr 95, poz. 425
Bibliografia
B am es D. (1988), N auczyciel i uczniow ie: od porozum iew ania się do k ształ cenia. W arszawa.
G ołaszew ski T. (1977), Szkoła jak o system społeczny. W arszawa.
G oźlińska E., Szlosek F. (1997), Podręczny słow nik nauczyciela kształcenia zaw odow ego. Radom .
G óralski A. (1978), Z adanie - m etoda - rozw iązanie. W arszawa.
Jodłow ska B. (1991), Start - szok zaw odow y - tw órcza praca n auczyciela klas początkow ych. W arszawa.
K onw encja Praw D ziecka O N Z (1993). Kraków.
K ow olik P. (red.) (1999), Szkoła polska u progu nadchodzącego w ieku. K ra ków.
K ozubow ska U. (1997), W spółczesna polska szkoła, placów ka opiekuńczo- w ychow aw cza w okresie transform acji system owej a oczekiw ania dzieci i m ło dzieży, rodziców i nauczycieli - w ychow aw ców . R zeczyw istość i tendencje rozw ojow e. W: M o żliw o ści i zag ro że n ia re fo rm ed uk acy jn ych . R ed. M. O chm ański. W arszawa.
K uberski J. (1980), Szkoła i społeczeństw o. W arszawa.
K upisiew iczz Cz. (1996), Syntetyczny raport o potrzebie i kierunkach refo r my. „G łos N auczycielski” z 21.08.1996.
Lew ow icki T. (1989), Proces kształcenia w szkole w yższej. W arszawa. Lew ow icki T. (1995), Przem iany oświaty. W arszawa.
Milerski B., Śliwerski B. (red.) (2000), Pedagogika. Leksykon PW N. Warszawa. O dobrą i now oczesną szkolę (1993). W arszawa.
O koń W. (1991), R zecz o edukacji nauczycieli. W arszawa. O koń W. (1996), N ow y słow nik pedagogiczny. W arszawa.
Poplucz j. (1988), Funkcje nauczyciela w procesie dydaktyczno - w ychow aw czym szkoły. „C how anna”, z. 2.
Stankiew icz L. (1999), Słow nik organizacji i kierow ania w ośw iacie. Toruń. Stoner J., W ankel Ch. (1992), K ierow anie. W arszawa.
Szem pruch J. (2000), Pedagogiczne kształcenie nauczycieli w obec reform y edukacji w Polsce. Rzeszów.
Szybiak I. (1993), Z dziejów szkoły. W: Sztuka nauczania. Szkoła. Red. K. K onarzew ski. W arszawa.
Sliw erski B. (1998), Jak zm ieniać szkolę? Studia z polityki ośw iatow ej i p ed a gogiki porów naw czej. Kraków.
Tom aszew ski T. (1970), Z pogranicza psychologii i pedagogiki. W arszawa. U staw a z dnia 7 w rześnia 1991 r. „O system ie ośw iaty” (Dz.U . RP 1991, nr 95, poz. 425)
W itek S. (1988), Teoretyczne podstaw y kierow ania szkołą (studium pedago- giczno-prakseologiczne). W arszawa.
