"U istokow Jaksarta", J. Antoszko, A. Sołowjow, Moskwa 1977 : [recenzja]

Recenzje

681

wianymi problemami, fragment szesnasto wiecznej mapy z uwidocznionym

wybrze-żem murmańskim oraz wizerunki starych okrętów.

W następnym wydaniu tej ciekawej książki należałaby dołączyć do tekstu jakąś

dokładną mapę z zaznaczeniem położenia wyisepki Anikijew, ponieważ nie można

jej znaleźć w atlasach. Przydałby się również indeks nazwisk. Nie wiem, co autor

miał na myśli pisiząc na stronie 25, że Griszka Dudimj pozostawił swoje nazwisko

na płycie w 7158 czyli w 1650 roku?

Roman Karczmarczuk

(Wrocław)

J. A n t o s z k o , A. S o ł o w j o w : U istokow Jaksarta. Moskwa 1977 Izd.

„Mysi", 127 se.

W ostatnich latach ukazuje się w Związku Radzieckim pod auspicjami

wy-dawnictwa „Mysi" coraz więcej popularnonaukowych prac biograficznych

dedyko-wanych zasłużonym podróżnikom i geograf om. Wystarczy wspomnieć, że w 1976 r.

pojawiła się bardzo ciekawa książka I. M. Zabielina Putiszestwije w glub nauki,

którą autor poświęcił w całości działalności naukowej A. A. Grigoriewa (1883—

1968) oraz praca N. Bołofaikowa zatytułowana Pośledni] Odinoczka, zawierająca

opis życia i wędrówek badacza Arktyki Nikifora Biegiczewa (1874—1927). W rok

później wydano książkę N. K. Kieriemowa Putieszestwija Gudsi, sumującą

osiąg-nięcia azerbejdżańskiego podróżnika i geografa Abbaskulego Agi Bakichanowa

(1794—1846) i I. A. Riezanowa pt. Po gorom i pustyniam Azii, putieszestwija

K. I. Bohdanowicza. Ta ostatnia zapoznaje czytelnika z zasługami naszego

wy-bitnego rodaka, profesora Karola Bohdanowicza na pollru badań geologicznych i

ge-ograficznych.

Prezentowana obecnie publikacja, składająca się z pięciu rozdziałów,

przed-stawia dorobek naukowy jednego z najbardziej znanych rosyjskich eksploratorów

Azji Piotra P. Siemionowa-Tienszańskiego (1827—1914).

W rozdziale pierwszym znajdujemy obszerny życiorys tego znakomitego

uczo-nego, z którego 'dowiadujemy się m.in., że ijuż od najmłodszych lat pasjonowała

go przyroda. Pod koniec studiów uniwersyteckich odbył w 1848 r. wraz ze Swym

kolegą N. J. Daniłowskim pieszą wędrówkę z Petersburga do Moskwy celem

do-konania zbiorów 'botanicznych i geologicznych, a latem 1849 r. badał stepy

czarno-morskie. Za pracę Pridonskaja flora w jejo otnoszenijach k rastitielnosti

Jewro-piejskoj Rossii otrzymał stopień magistra. Po ukończeniu uniwersytetu w

Peters-burgu poświęcił się geografii i niebawem został członkiem Rosyjskiego

Towarzy-stwa Geograficznego.

W 1851 r. Sdemionow rozpoczął tłumaczenie rua; język (rosyjski wielotomowej

Geografii Azji Karola Rittera. Od tego czasu (datuje się jego- zainteresowanie

Tien-szanem i chęć poznania go z autopsji. Dla pogłębienia swej wiedzy

geogra-ficznej wyjechał przed wyprawą do Europy Zachodniej, gdzie odbył wiele

wycie-czek naukowych, a ponadto poznał osobiście A. Humboldta:, |K. Rittera i innych

sławnych uczonych. W przededniu ekspedycji skończył równlież przekład trzedh

tomów książki Rittera.

Rozdział drugi luJkaauje trasy podróży (Siemiionowa do Tien-szanu wraz

z uwzględnieniem wszystkich terenów badań; rozdział trzeci — całokształt osiągnięć

związanych z kierowniczą funkcją, jaką piastował w Komitecie Statystycznym.

Autorzy zaznaczają, że wiosną 1856 r. wyruszył on z Petersburga do Niżnego

No-wogrodu, a następnie przez Kazań dotarł do Jakaterymiburga. Dalsza droga

wio-dła przez Omsk do Barnaułu i przez Semipałatyńisk do Wiernego (Ałma-ata)

osie-682

Recenzje

dla stanowiącego bazą w y p a d o w ą do Tien-szanu. N a j w i ę k s z y m osiągnięciem.

Sie-n i o Sie-n o w a "było ustaleSie-nie graSie-nicy wieczSie-nych śSie-niegów w TieSie-n-szaSie-nie, odkrycie

lodowców t y p u alpejskiego i podważenie p o g l ą d ó w A. H u m b o l d t a o w u l k a n i c z n y m p o

-chodzeniu Tieo-szaniu. Niezależnie od tego Siemionow b a d a ł 23 górskie przełęcze,

w t y m wiele dotychczas n i e z n a n y c h i określił wysokość bezwzględną 50 różnych

miejscowości. P o n a d t o przywiózł piękną kolekcję o w a d ó w i kopalnych mięczaków

oraz pokaźny m a t e r i a ł etnograficzny. Sporządził irównież cenny opis geograficzny

K r a j u Zailijskiego.

Po powrocie z w y p r a w y został m i a n o w a n y g ł ó w n y m r e d a k t o r e m

przygotowy-warJego przez RTG Słownika geograficzno-statystycznego rosyjskiego imperium

i b r a ł udział w o p r a c o w y w a n i u r e f o r m y chłopskiej. Powołano go również na s t a

-nowisko d y r e k t o r a Centralnego K o m i t e t u Statystycznego. Wspomnieć należy, że

urząd t e n s p r a w o w a ł p o n a d 30 lat. Dzięki jego s t a r a n i o m p r z e p r o w a d z o n o 28

stycznia 1897 r . p i e r w s z y spis powszechny m i e s z k a ń c ó w Rosji. W t y m czasie n a

-pisał też sporo różnych p r a c efconomiczwo-geograficznyoh.

W rozdziale c z w a r t y m a u t o r z y p r z e d s t a w i a j ą s t a n geografii w latach

sześć-dziesiątych X I X w i e k u i pokaźne osiągnięcia Silemioniowa. Zaznaczają, że w

paź-dzierniku 1859 r . zakończył on obszerną p r z e d m o w ę do drugiego t o m u Geografii

Azji Rittera i zaczął r e d a g o w a ć t o m trzeci, k t ó r y u k a z a ł się n a półkach k s i ę g a r

skich w 1860 r . W t y m s a m y m czasie został przewodniczącym sekcji geografii f i

-zycznej w Rosyjskim Towarzystwie Geograficznym. W p i e r w s z e j połowie lat

sześćdziesiątych Siemionow s k ł a d a d r u g i i trzeci t o m Słownika

geograficznostatystycznego rosyjskiego imperium, a w czasopiśmie RTG zamieszcza s w o j e m a

-t e r i a ł y z podróży do Tien-sizaruu. Oprócz -t e g o i n i c j u j e w y p r a w y n a u k o w e i d'ba

0 to, aby r e z u l t a t y b a d a ń terenowych były niezwłocznie publikowane. W uznaniu

wielkich zasług w y b r a n o go 17 stycznia 1873 r . wiceprezesem RTG. Nadmienić

trzeiba, że f u n k c j ę t ę piastował przez 41 'lat, co jest bez preccedensoi w skali

światowej.

Po ostatecznym zakończeniu tłumaczenia dzieła R i t t e r a Siemionow bierze udział

w o p r a c o w y w a n i u czwartego i piątego t o m u Słownika

geograficzno-statystyczne-go ... oraz 12-tomowegeograficzno-statystyczne-go dzieła Ziwopisnaja Rossija i 22-tomowej geograficznej

pu-blikacji Rossija. P o w a ż n e są też jego osiągnięcia w geologii, botanice i zoologii.

Z rozdziału piątego d o w i a d u j e m y się o z a i n t e r e s o w a n i a c h Siemionowa sztuką.

P a s j o n o w a ł y go p r z e d e w s z y s t k i m dzieła m i s t r z ó w holenderskich i f l a m a n d z k i c h

XVII w i e k u . Udało miu się zebrać sporo obrazów m a l o w a n y c h przez L a s t m a n a ,

Moeyaerta, Flincka, Fabritiusa, Nicolasa Malesa i S. d e Braya. Pokaźny udział w

jego zbiorach miały m a r t w e n a t u r y Ka.lfa, Beierena, Pottera, Rijokhalsa, Stena

1 I. v a n Ostade'a. W 1910 r . Siemionow .przekazał swą k o l e k c j ę p e t e r s b u r s k i e m u

Ermitażowi, s k ą d następnie część powędrowała do moskiewskiego Muzeum Sztuk

Plastycznych im. Puszkina. Ermitaż otrzymał p o n a d t o 31 teczek a k w a f o r t i rycin,

m. in. Diirera oraz m a l a r z y niemieckich i włoskich, a t a k ż e a k w a f o r t y R e m b r a n d t a .

Recenzowana książka opracowana została s t a r a n n i e i fachowo. W siposób

inte-r e s u j ą c y i pinte-rzystępny z a p o z n a j e n a s z bogatym życiem i płodną twóinte-rczością tego

znakomitego geografa, którego imieniem n a z w a n o n i e k t ó r e przełęcze, lodowce

i szczyty górskie w Azji, n a Alasce i Spitsbergenie. Polskiego czytelnika zaciekawi

f a k t , że był on również p r z y j a c i e l e m prześladowanych powstańców i n i e j e d n o k r o t

-nie s t a w a ł w ich obro-nie. Dzięki jego w s t a w i e n n i c t w u J a n Czarski, Aleksander

Czekanowslki, Benedykt Dybowiski i W i k t o r Godlewski mogli prowadzić b a d a n i a

obszarów azjatyckich i powrócić z zesłania.

C e n n y m uzupełnieniem p u b l i k a c j i są c i e k a w e f o t o g r a f i e k r a j o b r a z ó w

Tien--szanu i m a p a schematyczna p r z e d s t a w i a j ą c a szlaki w ę d r ó w e k badacza. Spis

lite-r a t u lite-r y o b e j m u j e 55 n a j w a ż n i e j s z y c h p lite-r a c Siemicnowa i 22 poświęcone

Siemiono-Recenzje

₆₈₃

wi — Tienszańskiemu. Sporo wartościowego- materiału uzupełniającego możemy

znaleźć też w przypisach.

Do następnego wydania t e j pożytecznej pracy można by dołączyć bardziej

do-kładną mapę podróży Siemionowa, omówić wyniki jego -badań K r a j u

Zaikaspij-skiego i Turkiestanu, a ,ponadto wyjaśnić odbiorcom, że ostateczne obalenie

błęd-nych poglądów A. Humboldta na temat wulkanicznej budowy Tien-szanu

zawdzię-czamy znanemu polskiemu uczonemu — Karolowi Bohdanowiczowi.

Roman Karczmarczuk

(Wrocław)

Klaas W o u d t : Molens. Amersfoort 1981 Uitgeverij Bekking, 112 ss, dl. 134.

Molinolodzy, historycy techniki i kultury materialnej zyskali piękną książkę,

obficie ilustrowaną, w olbrzymiej większości świetnymi kolorowymi ilustracjami,

przedstawiającymi młyny ii wiatraki holenderskie. Książka liczy 20 króciutkich

rozdziałów, a na jej końcu znajdują się obszerne streszczenia obcojęzyczne:

angiel-skie, francuskie i niemieckie.

W poszczególnych rozdziałach omówiono różne rodzaje młynów. W książce

jest sporo pięknych rysunków schematycznych. Wiele ilustracji [przedstawia

repro-dukcje obrazów z wiatrakami. Pochodzą one z różnych okresów.

Liczba młynów, istniejących obecnie na terenie Holandii, utrzymuje się w

ostatnich dziesiątkach lat na jednakowym poziomie. Jest ich około 1000. Dominują

oczywiście wiatraki. Młyinów wodnych jest na całym obszarze k r a j u tylko

kilka-dziesiąt. Na płaskim, o małej ilości lasów terenie wiatraki odgrywały zasadniczą

rolę do napędu pamp odwadniających poldery. Już w 1612 r. prowincja

Nordbo-1-land była osuszana 51 wiatrakami, specjalnie zbudowanymi; a więc w XVII

wieku — dzięki wiatrakom napędzającym pompy — zatopione dawniej tereny

depresyjne mogły stać siię użyteczne rolniczo. Około 10 k m od Amsterdamu stało

dawniej przeszło 1000 wiatraków na niewielkim obszarze. Dziś istnieje t a m tylko

13 obiektów czyli niewiele więcej niż 1/100.

Wiatraki, budowanie w dużej mierze z drewna, ustąpiły miejsca now-oczesnym

pompowniom, napędzanym silnikami spalinowymi Diesla czy też silnikami

elek-trycznymi. Szybko zorientowano się, że wiatraki są bardzo ciekawymi i

wartościo-wymi zabytkami. Powstałe już w 1927 r. stowarzyszenie młynów holenderskich

(De Holandsche M-olen) uratowało wiele obiektów. Wymagało to, oczywiście,

sze-regu zabiegów i znacznych nakładów finansowych. Wiatraki są charakterystyczne

dla Holandii i nadają jej krajobrazowi specyficzne piętno-.

Wielu przeszkolonych odpowiednio amatorów poświęca swój wolny czas

róż-nym około pracom wiatraków. Podkreślić wyipada, że i dzisiaj znaczna liczba

holen-derskich wiatraków służy odwadnianiu polderów, ale dawniej mełły one zboże na

mąkę, służyły wyrobowi oleju z różnych roślić oleistych, były zakładami obróbki

drewna-tartakami, służyły papiernictwu i farbiairtstwu i Wielu innym

czynnoś-ciom produkcyjnym. O tym wszystkim mówi tekst omawianej książeczki

Pewna ilość wiatraków udostępniona jest zwiedzającym. Są one -dokumentem

historii i k u l t u r y k r a j u , obiektami o -dużej wartości h Lstoryczno-technicznie j.

Książka, aczkolwiek prawdopodobne trudno -dostępna w Polsce, zasługuje na

zapoznanie się z nią. Zainteresuje z pewnością wielee osób.

Henryk Jost

(Zakopane)