Znaczenie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw
w polityce naukowej Unii Europejskiej
Maciej Podemski*
Do kategorii ma³ych i œrednichprzed-siêbiorstw (MŒP) nale¿¹, zgodnie z defi-nicj¹ unijn¹, te przedsiêbiorstwa, których roczny przychód nie przekracza 40 milio-nów euro, które zatrudniaj¹ mniej ni¿ 250 pracowników i które spe³niaj¹ kryteria tzw. niezale¿noœci, przy czym za niezale¿-ne uwa¿aniezale¿-ne s¹ przedsiêbiorstwa, w których mniej ni¿ 25% kapita³u nale¿y do wiêkszych przedsiê-biorstw. Od tej ostatniej zasady dopuszcza siê tylko dwa wyj¹tki:
pierwszy obejmuje przypadki, gdy MŒP s¹ w³asnoœ-ci¹ publicznych korporacji inwestycyjnych lub inwestorów instytucjonalnych, którzy nie wtr¹caj¹ siê do dzia³alnoœci firm, w które inwestuj¹;
drugi, gdy kapita³ MŒP jest tak silnie rozproszony, ¿e trudno jest wskazaæ w³aœciciela.
Ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa stanowi¹ w Europie przyt³aczaj¹c¹ wiêkszoœæ przedsiêbiorstw. Odgrywaj¹ one bardzo wa¿n¹ rolê ze wzglêdu na du¿y dynamizm rozwojo-wy, konkurencyjnoœæ i tworzenie nowych produktów za pomoc¹ najnowszych technologii. Skutkuje to tak¿e sil-nym wzrostem zatrudnienia. Dlatego te¿ ma³e i œrednie przedsiêbiorstwa s¹ obiektem szczególnej troski Unii Europejskiej. Warunki ich dzia³ania oraz prawid³owy rozwój stanowi¹ od dawna istotny sk³adnik unijnej strate-gii gospodarczej.
Wiele uwagi poœwiêca im tak¿e unijna polityka nauko-wa. Podstawowym narzêdziem tej polityki s¹ kilkuletnie programy ramowe badañ, rozwoju technologicznego i pre-zentacji. W chwili obecnej realizowany jest 6. Program Ramowy (2002–2006). W roku przysz³ym zostanie uru-chomiony nastêpny, 7. Program Ramowy (2007–2013).
Fundamentem pierwszych piêciu programów ramo-wych by³a wspó³praca instytucji badawczych krajów unij-nych, z mniejszym lub wiêkszym udzia³em ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Pocz¹wszy od 6. PR coraz wiêk-szego znaczenia nabiera integracja potencja³u badawczego oraz innowacyjnego ca³ej UE, gdy¿ problemy badawcze staj¹ siê coraz bardziej kompleksowe. Szczególny nacisk k³adziony jest na praktyczne wykorzystanie wyników badawczych przez przedsiêbiorstwa, poniewa¿ œwiat staj¹cy siê gwa³townie jedn¹ gospodark¹ wymaga wielkie-go wysi³ku innowacyjnewielkie-go. Nawet ma³e przedsiêbiorstwa nie mog¹ ignorowaæ faktu, i¿ technologia informacyjna rzuci³a je na miêdzynarodowy rynek. Odpowiedzi¹ Unii
Europejskiej na te wyzwanie jest budowa Europejskiej Przestrzeni Badawczej, która ma zwielokrotniæ europejski wysi³ek badawczy, a przez to wzmocniæ innowacyjny potencja³ przedsiêbiorstw.
Aby zwiêkszyæ zainteresowanie ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw projektami badawczymi dofinansowywa-nymi przez Uniê Europejsk¹, a zw³aszcza w celu u³atwienia praktycznych wdro¿eñ ich wyników, w kolejnych progra-mach ramowych wprowadzono specjalne rodzaje projek-tów dla tych przedsiêbiorstw. S¹ to tzw. wspólne badania, badania dla przedsiêbiorstw oraz wywiad gospodarczy i technologiczny.
Projekty wspólnych badañ (Co-operative Research —
CRAFT) wspieraj¹ programy innowacyjne tych ma³ych i
œrednich przedsiêbiorstw, które nie posiadaj¹ w³asnych urz¹dzeñ badawczych. Projekty te skupiaj¹ mniejsze firmy z ró¿nych krajów unijnych, oczekuj¹ce rozwi¹zania kon-kretnych problemów badawczych i maj¹ce te same problemy innowacyjne. W realizacji projektów uczestnicz¹ instytucje badawcze (uniwersytety, centra badawcze, instytuty tech-nologiczne), czêsto we wspó³pracy z innowacyjnymi i nowoczeœnie wyposa¿onymi przedsiêbiorstwami, ale wyni-ki badañ staj¹ siê wy³¹czn¹ w³asnoœci¹ przedsiêbiorstw uczestnicz¹cych w projekcie.
Unia Europejska dofinansowuje dwa rodzaje dzia³añ: bezpoœrednie badania i zwi¹zane z nimi innowacje, oraz zarz¹dzanie konsorcjami. Prace badawcze musz¹ mieæ dobrze okreœlone problemy badawcze i zmierzaæ do uzy-skania konkretnych efektów w formie nowych albo ulep-szonych produktów, procesów technologicznych lub us³ug niezbêdnych ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwom. Zapew-nione powinno byæ te¿ wykorzystanie wyników tych prac, a tak¿e ochrona praw autorskich. Projekty te s¹ doœæ krótko-trwa³e (rok–dwa lata). W projekcie musz¹ uczestniczyæ co najmniej trzy niezale¿ne przedsiêbiorstwa oraz dwie insty-tucje badawcze z dwóch krajów cz³onkowskich lub stowa-rzyszonych. Równie¿ inne przedsiêbiorstwa, zaintere-sowane rozwi¹zaniem poszczególnych problemów, mog¹ przy³¹czaæ siê do zespo³u badawczo-wdro¿eniowego i korzy-staæ z wyników jego badañ. Dobrze widziane s¹ przy tym przedsiêbiorstwa z krajów dawnego Zwi¹zku Radzieckiego. Nie mog¹ one jednak odgrywaæ decyduj¹cej roli w przebie-gu projektu i musz¹ braæ udzia³ w jego kosztach. Unijne dofinansowanie projektów wspólnych badañ obejmuje 50% kosztów badañ i zwi¹zanych z nimi innowacji oraz 100% kosztów zarz¹dzania konsorcjum projektu.
Projekty badañ dla przedsiêbiorstw (Collective
Research) podejmowane s¹ w imieniu du¿ych grup
przed-553
Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 7, 2006
W UNII EUROPEJSKIEJ
*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; maciej.podemski@pgi.gov.pl
siêbiorstw lub stowarzyszeñ przemys³owych w celu pod-niesienia ich konkurencyjnoœci. Projekty te obejmuj¹ badania maj¹ce stanowiæ podstawê do opracowywania i poprawia-nia norm i innych przepisów prawnych, a tak¿e do ich wdra¿ania. Wa¿n¹ czêœci¹ projektów jest upowszechnianie ich wyników i szkolenie pracowników ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw oraz stowarzyszeñ przemys³owych.
W projektach badañ dla przedsiêbiorstw Unia Europej-ska dofinansowuje prace badawcze i wynikaj¹ce z nich innowacje (50% kosztów), szkolenia (100% — bez kosz-tów osób szkolonych) i zarz¹dzanie konsorcjum (100%). Wœród preferowanej tematyki badawczej mo¿na wymieniæ rozwój bazy technologicznej poszczególnych sektorów przemys³owych, opracowywanie naukowych podstaw europejskich norm i standardów oraz sposobów dostoso-wywania siê do obowi¹zuj¹cych wymagañ w zakresie ochrony œrodowiska, bezpieczeñstwa i higieny pracy itp.
Z kolei dofinansowywane dzia³ania zwi¹zane z rozwo-jem innowacyjnoœci obejmuj¹ m.in.: ochronê praw autor-skich (przeszukiwanie rejestrów patentowych, przygoto-wanie wniosków patentowych, ochrona wyników projek-tu), przekazywanie naukowych i technologicznych wyni-ków projektu innym ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwom (publikacje, konferencje, warsztaty, strony internetowe), ocenê spo³ecznego i ekonomicznego znaczenia wyników projektu, okreœlanie czynników wp³ywaj¹cych na wyko-rzystanie produktów projektu (potrzeby standaryzacyjne, aspekty etyczne i prawne), a tak¿e przedsiêwziêcia u³at-wiaj¹ce wykorzystanie wyników projektu (przygotowywa-nie planów wdra¿ania, przekazywa(przygotowywa-nie dotychczasowych doœwiadczeñ itp.).
Projekty te zwykle trwaj¹ od dwóch do trzech lat, rzad-ko d³u¿ej. W sk³ad rzad-konsorcjum projektu musz¹ wejœæ przy-najmniej dwie niezale¿ne grupy przedsiêbiorstw lub dwa stowarzyszenia przemys³owe z dwóch krajów cz³onkow-skich lub stowarzyszonych; podobnie — minimum dwie instytucje badawczo-rozwojowe oraz dwa przedsiêbior-stwa z kategorii MŒP (tzw. SME core group). Przedsiêbior-stwa te powinny braæ aktywny udzia³ w projekcie, pocz¹wszy od okreœlania jego celów i zadañ, a¿ do upowszechniania jego wyników. Powinny równie¿ wdra¿aæ te wyniki. Wy³¹czne prawa do wyników badañ maj¹ natomiast wspomniane grupy przedsiêbiorstw lub stowarzyszenia przemys³owe.
Wywiad gospodarczy i technologiczny (Economic
and Technological Intelligence — ETI) jest wa¿n¹ czêœci¹
strategii badañ naukowych i rozwoju innowacyjnoœci w konkurencyjnej gospodarce opartej na wiedzy. Ju¿ w 5. Pro-gramie Ramowym uruchomiono projekty maj¹ce za zada-nie prowadzezada-nie takiego wywiadu w celu wsparcia udzia³u ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw w europejskich pro-gramach badañ naukowych i technologicznych. Mia³y one u³atwiæ przedsiêbiorstwom dostêp do informacji naukowej i technologicznej. Aktywnoœæ ta kontynuowana jest w 6. Pro-gramie Ramowym za poœrednictwem instrumentów wspie-raj¹cych i koordynuj¹cych projekty badawcze (Specific
Support Actions i Co-ordination Actions). Maj¹ one pomóc
okreœliæ potrzeby ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, aby nastêpnie kierowaæ je do w³aœciwych programów.
Do g³ównych zadañ wywiadu gospodarczego i techno-logicznego (ETI) nale¿y obecnie analiza i ocena innowa-cyjnoœci unijnych projektów badawczych, tworzenie i kon-solidowanie serwisów informacyjnych, wspieranie wspó³-pracy MŒP z ró¿nych krajów unijnych oraz ³¹czenie poten-cjalnych partnerów poprzez sieci tematyczne. Koñcowym efektem tych dzia³añ ma byæ u³atwienie kontaktów ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw z badaczami, pomys³odawcami i inwestorami.
Projekty ETI trwaj¹ zwykle od kilku miesiêcy do trzech lat. Prowadzone s¹ one g³ównie przez instytucje poœred-nicz¹ce i wspieraj¹ce przedsiêbiorstwa (narodowe punkty kontaktowe ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw, stowarzy-szenia lub federacje przemys³owe, stowarzystowarzy-szenia zawo-dowe, izby handlowe itp.). Konsorcja musz¹ mieæ w swoim sk³adzie przynajmniej trzy niezale¿ne osoby praw-ne z trzech ró¿nych unijnych krajów cz³onkowskich lub stowarzyszonych.
6. Program Ramowy Badañ, Rozwoju Technologiczne-go i Prezentacji Unii Europejskiej uruchomi³ dwa nowe instrumenty organizacyjne: zintegrowane projekty
(Inte-grated Projects — IP) oraz sieci doskona³oœci (Networks of Excellence — NoE). Podjêto przy tym powa¿ne wysi³ki,
aby umo¿liwiæ ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwom uczestniczenie w ich wykorzystaniu. Równie¿ ich udzia³ w ukierunkowanych projektach badawczych (Specific
Targeted Research Projects — STREPS) jest intensywnie
wspierany.
W roboczych programach wszystkich priorytetów 6. Pro-gramu Ramowego wyraŸnie podkreœlane s¹ problemy badawcze istotne dla MŒP. Wœród kryteriów oceny propo-zycji projektowych istotn¹ rolê odgrywa miejsce MŒP wœród partnerów konsorcjów oraz to, czy przewidziane dla nich zadania i wyniki projektów wzmocni¹ ich konkuren-cyjnoœæ. Wa¿nym elementem 6. Programu Ramowego jest za³o¿enie, ¿e przynajmniej 15% jego bud¿etu ma byæ prze-znaczone dla uczestnicz¹cych w projektach MŒP.
Aby wesprzeæ uczestnictwo ma³ych i œrednich przed-siêbiorstw w unijnych projektach badawczych i wdro¿e-niowych pañstwa cz³onkowskie i stowarzyszone UE utworzy³y w ramach 5. Programu Ramowego narodowe punkty kontaktowe ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw (SME National Contact Points). Otwarto równie¿ spe-cjaln¹ stronê internetow¹ dla ma³ych i œrednich przedsiê-biorstw (http://sme.cordis.lu/), zawieraj¹c¹ informacje o sposobach korzystania z ró¿nych instrumentów 6. Pro-gramu Ramowego, o narodowych punktach kontaktowych MŒP itd. Poza tym, w Dyrektoriacie Generalnym dla Badañ Komisji Europejskiej uruchomiono specjalny punkt informacyjny (SME Helpdesk).
ród³a:http://europa.eu.int/comm/research/fp6/networks-ip.html; http://sme.cordis.lu/; Support to the participation of SMEs in the Sixth Framework Programme, Working Document, Unit B.3, DG Research, European Commis-sion, 18 December 2002.
554
