Kondycja polskich małych i średnich przedsiębiorstw w rozszerzonej Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 721. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Anna Odrobina Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w rozszerzonej Unii Europejskiej 1. Wprowadzenie Najwi´ksze dotychczas rozszerzenie UE, zarówno pod wzgl´dem zakresu, jak i ró˝norodnoÊci krajów, dokona∏o si´ 1 maja 2004 r. Wydarzenie to otwiera nowe mo˝liwoÊci dla przedsi´biorczoÊci w Europie. Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej poszerzenie ugrupowania ma dostarczyç bodêców do wzrostu gospodarczego i dobrej koniunktury na obszarze ca∏ej Unii Europejskiej. Trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e pomimo ogólnego korzystnego wp∏ywu na gospodarki nowych cz∏onków, korzyÊci z integracji b´dà roz∏o˝one nierównomiernie, w przypadku tak poszczególnych obszarów gospodarki, jak i czasu ich wystàpienia. Tymczasem rozwój ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw (MSP) w du˝ej, je˝eli nie decydujàcej mierze b´dzie determinowa∏ gospodarczy sukces Polski w poszerzonej Unii. Wobec silnej zale˝noÊci mi´dzy utrzymaniem pozytywnych tendencji w gospodarce polskiej a dynamicznym rozwojem MSP, uzasadnione jest zainteresowanie wp∏ywem akcesji Polski do Unii Europejskiej na stan sektora polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Niniejsze opracowanie skoncentruje si´ zatem na nast´pujàcych kwestiach: – charakterystyka polskich MSP na tle firm unijnych, – sprecyzowanie szans i korzyÊci dla ma∏ych i Êrednich firm wynikajàcych z akcesji, – identyfikacja zagro˝eƒ i barier rozwoju polskich MSP w zintegrowanej Europie, – mo˝liwoÊç wykorzystania dzia∏aƒ UE na rzecz ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw..

(2) 136. Anna Odrobina. Tak przeprowadzone analizy powinny pozwoliç na sformu∏owanie wniosków i zaleceƒ pod adresem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Polsce odnoÊnie do po˝àdanych kierunków ich rozwoju w poszerzonej Unii Europejskiej.. 2. Sektor MSP w Polsce na tle unijnych ma∏ych i Êrednich firm Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa stanowià obecnie ponad 99,8% ogó∏u przedsi´biorstw gospodarki polskiej, a ich liczba przekroczy∏a w 2002 r. 1,7 mln1. Dajàc zatrudnienie ok. 2/3 pracujàcych, wytwarzajà blisko 50% PKB. Polskie MSP cechuje znaczne rozdrobnienie, gdy˝ zasadniczà wi´kszoÊç stanowià mikroprzedsi´biorstwa zatrudniajàce do 9 osób2, a Êrednia wielkoÊç zatrudnienia w przedsi´biorstwie wynosi 5 osób3. Najcz´Êciej dzia∏ajà one w dziedzinach o bardzo niskiej kapita∏och∏onnoÊci, bazujàc jednoczeÊnie na nisko kwalifikowanej sile roboczej. Struktura sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw wskazuje, ˝e najistotniejszà rol´ odgrywajà handel i naprawy, dzia∏alnoÊç produkcyjna oraz budownictwo i obs∏uga nieruchomoÊci. Trzeba podkreÊliç, ˝e w przypadku sekcji handel i naprawy a˝ 92,4% wartoÊci dodanej brutto wytworzonej przez przedsi´biorstwa polskie przypada na ma∏e i Êrednie firmy, natomiast w budownictwie wskaênik ten si´ga 88%, a w przemyÊle – 41%4. Udzia∏ wystawionej na najsilniejszà konkurencj´ dzia∏alnoÊci produkcyjnej jest znaczàcy (ponad 30% ogó∏u zatrudnionych w MSP). Stosunkowo niewiele przedsi´biorstw zajmuje si´ us∏ugami wy˝szego rz´du (np. w dziedzinie technologii informatycznych czy poÊrednictwa finansowego), podczas gdy MSP starych cz∏onków Wspólnoty Europejskiej wykazujà w tych dziedzinach znacznà aktywnoÊç. W Unii Europejskiej dzia∏a ok. 20 mln ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw (ponad 99% wszystkich firm), zatrudniajàcych ok. 80 mln osób (2/3 ogó∏u miejsc pracy). Mikroprzedsi´biorstwa stanowià 93% unijnych MSP (do 10 zatrudnionych), ok. 6% sà to ma∏e firmy, a jedynie ok. 1% – przedsi´biorstwa Êrednie5. Trzeba zauwa˝yç, ˝e struktura oraz poziom rozwoju sektora MSP w poszczególnych dziedzinach gospodarki jest zbli˝ona w Polsce i Unii Europejskiej. Niemniej mo˝na zaobserwowaç trzy zasadnicze ró˝nice6, a mianowicie: 1 Jest to liczba MSP aktywnych, gdy˝ zarejestrowanych jest ponad 3,5 mln podmiotów; PARP, Statystyki, www.parp.gov.pl. 2 Mikrofirmy wytwarzajà ok. 32% PKB, a ich liczba przekracza 1,68 mln; ibidem. 3 A. W∏adyniak, Ma∏e i Êrednie firmy w Unii Europejskiej, krajach EFTA i paƒstwach kandydujàcych do UE, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 9(132), s. 50–51. 4 PARP, Raport o stanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Polsce w latach 2001–2002, Warszawa 2003, s. 22–23. 5 Les PME en Europe, avec un premier regard sur les Pays Candidats, „Observatoire des PME européennes” 2002, nr 2, s. 11–12; Commission Européenne, Raport sur la mise en oeuvre de la Charte européenne des petites entreprises, 2002, s. 2; A. W∏adyniak, op. cit., s. 48–50. 6 UKIE, Bilans korzyÊci i kosztów przystàpienia Polski do Unii Europejskiej, Warszawa 2002, s. 71–72..

(3) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 137. – wy˝szy udzia∏ pracujàcych w sferze produkcji w Polsce, podczas gdy w UE prym wiodà w tej dziedzinie du˝e przedsi´biorstwa, – wy˝szy udzia∏ zatrudnionych w handlu i naprawach w Polsce, – zdominowanie sektora polskich MSP przez firmy oparte na samozatrudnieniu, przez co w s∏abszym ni˝ w Unii Europejskiej stopniu generowane sà nowe miejsca pracy7. Tymczasem ju˝ samo porównanie warunków funkcjonowania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w wysoko rozwini´tych gospodarkach dotychczasowych cz∏onków UE oraz w nowych paƒstwach cz∏onkowskich, a wić tak˝e w Polsce, pozwala zaobserwowaç niekorzystnà sytuacj´ w przypadku tych drugich. Szczegó∏owych informacji na ten temat dostarcza tabela 1. Tabela 1. MSP w gospodarce wysoko rozwini´tej i rozwijajàcej si´ Wyszczególnienie. MSP w gospodarce wysoko rozwini´tej. MSP w gospodarce rozwijajàcej si´. Poziom rozwoju. Istniejà od wielu lat, cz´sto sà dziedziczone z pokolenia na pokolenie, sà ko∏em zamachowym gospodarki. Sà „przybyszami” bez doÊwiadczenia, zalà˝kiem podmiotu nowej gospodarki, robià pierwsze kroki w tworzonym otoczeniu rynkowym. Strategia marketingowa. Majà dobrze zdefiniowane: profil dzia∏alnoÊci, rynki, d∏ugoterminowà strategi´; majà wypracowanà mark´. W poszukiwaniu klientów, nisz rynkowych lub sposobu na przetrwanie majà szerokie spektrum dzia∏alnoÊci (z wyjàtkiem wyspecjalizowanego rzemios∏a). Kultura przedsi´biorczoÊci. Przedsi´biorca urodzi∏ si´ Przedsi´biorca nie odziedziczy∏ w otoczeniu gospodarki rynkowej, umiej´tnoÊci przedsi´biorczoÊci, posiada wiedz´ o przedsi´biorczoÊci jest dobrze wykszta∏cony, jednak nie posiada wiedzy i doÊwiadczenia w zakresie marketingu i biznesu. Otoczenie biznesu. Dobrze funkcjonuje system wspierania przedsi´biorczoÊci, istnieje rozbudowany system instytucjonalny, kredytowy i porćzeniowy. Instytucje wspierania biznesu sà dopiero tworzone, sà nierozwini´te i niedostosowane do potrzeb firm; system kredytowy i porćzeniowy jest bardzo s∏aby. Bariery. Potrzebujà wsparcia regionalnego i lokalnego, które zwi´kszy ich konkurencyjnoÊç i internacjonalizacj´. Potrzebujà wsparcia na powstawanie kapita∏u poczàtkowego oraz szkoleƒ i doradztwa. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: A. Szabo, Development of SMEs in Various Regions in Europe, UNECE, 2003, s. 3–4.. 7. W UE oko∏o po∏owa mikrofirm opiera si´ na samozatrudnieniu..

(4) 138. Anna Odrobina. Balansujàce w realiach zmieniajàcych si´ warunków rynkowych, ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa polskie (a tak˝e pozosta∏ych krajów z Europy Ârodkowowschodniej, które przystàpi∏y do UE w 2004 r.) ciàgle poszukujà swego miejsca w gospodarce. Dodatkowe utrudnienia wià˝à si´ z brakiem doÊwiadczenia przedsi´biorców, a tak˝e z tworzeniem dopiero kultury przedsi´biorczoÊci oraz relatywnie skromnym systemem wspierania MSP, co powoduje, ˝e przedsi´biorstwom tym trudno stawiç czo∏a silnym firmom z Unii Europejskiej. Jednak te s∏aboÊci w pewnych sytuacjach mogà przeobraziç si´ w si∏´, poniewa˝ MSP sà zaprawione w ciàg∏ej walce o przetrwanie w trudnych warunkach transformujàcych si´ gospodarek i muszà radziç sobie same, cz´sto intuicyjnie, z wieloma problemami. Niemniej powy˝sze zestawienie wyraênie wskazuje na przewag´ kulturowà, instytucjonalnà, marketingowà oraz otoczenia biznesu w krajach „pi´tnastki”, gdzie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa majà ustabilizowanà sytuacj´ i pozycj´ w gospodarce oraz silne wsparcie w postaci dobrze rozwini´tego i zorganizowanego systemu instytucjonalnego otoczenia biznesu.. 3. KorzyÊci i koszty dla polskich MSP zwiàzane z akcesjà do Unii Europejskiej Zaznaczyç trzeba, ˝e ju˝ uk∏ad stowarzyszeniowy Polski ze Wspólnotami Europejskimi z grudnia 1991 r. zak∏ada∏ wielop∏aszczyznowà wspó∏prac´ politycznà i gospodarczà, w∏àczajàc w to liberalizacj´ dzia∏alnoÊci gospodarczej, zatem w konsekwencji przedsi´biorcy polscy odczuli wzrost konkurencji. Obecnie wi´kszym wyzwaniem wydaje si´ udêwignićie ogromnych kosztów adaptacji prawa do acquis communautaire, którego znaczna cz´Êç bezpoÊrednio wp∏ywa na funkcjonowanie polskich ma∏ych i Êrednich firm. Chodzi tu o prawodawstwo w nast´pujàcych dziedzinach: swobodny przep∏yw towarów, us∏ug i kapita∏u, prawo spó∏ek, polityka konkurencji, rolnictwo i rybo∏ówstwo, podatki, polityka spo∏eczna i zatrudnienie oraz nauka i badania. W pierwszym rz´dzie chodzi o dostosowanie do jednolitego rynku, o którego z∏o˝onoÊci Êwiadczy choçby fakt, ˝e pe∏na inkorporacja tego ustawodawstwa w krajach samej Wspólnoty nastàpi∏a dopiero kilka lat po symbolicznym 1992 r.8 Poza tym cz∏onkostwo w UE obliguje do przejrzystoÊci regu∏ i rozmiarów pomocy publicznej9, co nie pozostanie bez znaczenia dla poszczególnych sektorów i przedsi´biorstw w Polsce. Polskie przedsi´biorstwa odczuwajà tak˝e zwi´kszonà konkurencj´ wskutek zmiany stopnia protekcji celnej oraz wdro˝enia zasady wolnoÊci przedsi´biorczoÊci i zasady wolnoÊci przep∏ywu 8 R. Stawarska, Wybrane efekty cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie makroi mikroekonomicznej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2001, nr 2(18), s. 103–104. 9 Szerzej na temat regulacji unijnych w kwestii pomocy publicznej: I. Pietrzyk, Wspólnotowe zasady udzielania pomocy publicznej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 634, Kraków 2003, s. 5–24..

(5) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 139. p∏atnoÊci. W tym miejscu nie mo˝na tak˝e pominàç koniecznoÊci zaadoptowania przez przepisy krajowe acquis communautaire w kwestii dostosowania norm i standardów technicznych, zasad ochrony Êrodowiska, systemu podatkowego, rynku zamówieƒ publicznych czy perspektywy dostosowania do wprowadzenia euro. Wszystkie te zagadnienia wp∏ywajà bezpoÊrednio lub poÊrednio na funkcjonowanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz ∏àczà si´ zazwyczaj z koniecznymi ogromnymi inwestycjami ze strony tych podmiotów gospodarczych, których jednà z zasadniczych bolàczek jest brak kapita∏u. Ogólnie oddzia∏ywanie integracji z UE na polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa mo˝na zaobserwowaç w pićiu obszarach10, a mianowicie w: – otoczeniu makroekonomicznym, – otoczeniu prawnym, – sferze rynków dóbr i us∏ug, – sferze czynników produkcji, – sferze samych przedsi´biorstw. W aspekcie makroekonomicznym integracja przynosi ma∏ym i Êrednim przedsi´biorstwom korzyÊci wynikajàce z funkcjonowania w warunkach stabilnego otoczenia makroekonomicznego i wzmocnienia pozycji Polski na arenie mi´dzynarodowej. Uczestnictwo we wspólnym rynku powoduje wzrost inwestycji zagranicznych dzi´ki podniesieniu atrakcyjnoÊci inwestycyjnej, wzrost wolumenu handlu oraz produkcji wynikajàce z wyeliminowania barier taryfowych i pozataryfowych11. Z drugiej strony, ze znacznymi kosztami w sferze makroekonomicznej wià˝e si´ koniecznoÊç stosowania restrykcyjnej polityki fiskalnej i monetarnej w unii gospodarczo-walutowej czy te˝ ryzyko uzale˝nienia si´ od silniejszych partnerów unijnych. JeÊli chodzi o sfer´ prawnà, to niewàtpliwie do korzyÊci dla MSP zaliczyç nale˝y stabilnoÊç i przejrzystoÊç prawa oraz w∏àczenie si´ Polski do unijnego systemu wspierania ma∏ych i Êrednich firm12. Koszty prawne z kolei wynikajà nie tylko z dostosowania si´ do prawodawstwa unijnego, ale przede wszystkim ze wzrostu kosztów transakcyjnych, spowodowanego wi´kszym poziomem regulacji rynku i biurokracji. Do rynkowych korzyÊci p∏ynàcych z procesu integracji dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw zalicza si´: dost´p do bogatych konsumentów z UE oraz do zamówieƒ publicznych na obszarze WE, obni˝enie niektórych kosztów transakOpracowano na podstawie: R. Stawarska, op. cit., s. 95–122; E. Wojnicka, Integracja z UE z perspektywy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, „Wspólnoty Europejskie” 2001 nr 2(114), s. 31–37; oraz: B. Piasecki, A. Rogut, D. Smallbone, Wp∏yw integracji Polski z Unià Europejskà na sektor MSP, PARP, Warszawa 2000, s. 127–135. 11 Pierwszych kilka miesićy cz∏onkostwa przynios∏o zaskakujàco dobre efekty w tej materii, gdy˝ wolumen handlu zagranicznego Polski bardzo dynamicznie si´ zwi´kszy∏. Wbrew przewidywaniom, najdynamiczniej wzrasta∏ nie import, a w∏aÊnie eksport polskich towarów, powodujàc popraw´ bilansu handlowego. JeÊli chodzi o inwestycje zagraniczne, to pierwsze nieoficjalne szacunki GUS wskazujà, ˝e w 2004 r. poziom ich nap∏ywu do Polski przekroczy∏ 7 mld dolarów. 12 Kwestia ta zostanie szerzej omówiona w dalszej cz´Êci niniejszego opracowania. 10.

(6) 140. Anna Odrobina. cyjnych dzi´ki jednolitym i uproszczonym procedurom rachunkowym, podatkowym i statystycznym, dost´p do rozbudowanych i nowoczesnych us∏ug dla przedsi´biorców, uproszczenie operacji finansowych i p∏atnoÊci w wyniku liberalizacji rynków finansowych oraz objćie ochronà MSP w ramach polityki konkurencji. Ten, jak widaç, bardzo obszerny zestaw korzyÊci trzeba skonfrontowaç z równie bogatym zbiorem potencjalnych kosztów ponoszonych przez drobne firmy w tej sferze, a mianowicie chodzi o koniecznoÊç sprostania przez polskie MSP wzmo˝onej konkurencji ze strony silnych unijnych podmiotów gospodarczych. Negatywnie na polskie przedsi´biorstwa wp∏ywa tak˝e koniecznoÊç dostosowania do obligatoryjnych standardów wspólnotowych. Ograniczeniom ponadto uleg∏a z dniem akcesji pomoc publiczna dla przedsi´biorców, a liberalizacja rynku zamówieƒ publicznych mo˝e przynieÊç straty zw∏aszcza drobnym przedsi´biorcom13. Wielce prawdopodobna wydaje si´ tak˝e utrata konkurencyjnoÊci niektórych wyrobów w wyniku praktyk dumpingowych stosowanych przez silne podmioty z paƒstw „pi´tnastki”. W dziedzinie czynników produkcji do pozytywnych efektów integracji zapewne nale˝y zwi´kszenie mobilnoÊci personelu, dost´p do taƒszego kredytowania oraz us∏ug finansowych i funduszy strukturalnych, których przecie˝ g∏ównym priorytetem jest obecnie wspieranie przedsi´biorczoÊci. Ogromnych korzyÊci spodziewaç si´ mo˝na ze zwi´kszonego transferu nowoczesnych technologii. Dodatkowà korzyÊcià jest dost´p do informacji za poÊrednictwem banków danych i oÊrodków informacyjnych oraz do bezp∏atnego specjalistycznego doradztwa w sieci informacyjnej Euroinfo. OczywiÊcie i w tej dziedzinie istnieje wiele zagro˝eƒ dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, które zobligowane zostanà do zintensyfikowania prac badawczo-rozwojowych. Negatywne efekty wywo∏a wzrost p∏ac i cen nieruchomoÊci. Spodziewaç si´ mo˝na zarazem odp∏ywu kapita∏och∏onnych przemys∏ów i zasobów do obecnych krajów cz∏onkowskich WE, co mo˝e spowolniç tempo rozwoju Polski. W koƒcu w samych przedsi´biorstwach mo˝na znaleêç potencjalne korzyÊci, wynikajàce ze wzrostu bezpieczeƒstwa i higieny pracy, a tak˝e z ekologicznych efektów stosowania norm Êrodowiskowych. W∏àczanie przedsi´biorstw w sieci innowacyjne nie tylko obni˝y koszty innowacji, ale tak˝e przyspieszy proces uczenia si´ przedsi´biorców i absorpcj´ wysokich technologii. KorzyÊciom tym niestety towarzyszà tak˝e koszty uzyskania odpowiednich certyfikatów i spe∏nienia standardów unijnych, koszty uzyskania informacji i zatrudnienia specjalistów, czy te˝ koszty informatyzacji i poszukiwania partnerów.. 13. Pierwsze miesiàce po otwarciu polskiego rynku zamówieƒ publicznych dla przedsi´biorstw unijnych nie spowodowa∏y wzmo˝onej penetracji polskiego rynku przez firmy z UE. W d∏u˝szym jednak czasie mo˝na spodziewaç si´ zainteresowania polskim rynkiem zamówieƒ publicznych szacowanym na ponad 40 mld z∏..

(7) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 141. 4. Integracja a konkurencyjnoÊç polskich MSP Jako niekwestionowanych beneficjantów integracji wÊród przedsi´biorstw wymienia si´ transnarodowe korporacje unijne lub prowadzàce na obszarze UE wi´kszoÊç transakcji, dla których podstawowe korzyÊci spowodowane sà ni˝szymi kosztami adaptacji produktów, redukcjà taryfowych i pozataryfowych barier, ∏atwiejszym dost´pem do rynków lokalnych czy mo˝liwoÊcià wykorzystywania paneuropejskich systemów dystrybucji. Natomiast dla przedsi´biorstw lokalnych, wÊród których zasadniczà grup´ stanowià w∏aÊnie ma∏e i Êrednie firmy, wp∏yw cz∏onkostwa w Unii Europejskiej zale˝y zasadniczo od konkurencyjnoÊci przedsi´biorstwa. Decydujà o niej, i b´dà decydowa∏y w najbli˝szych latach, czynniki zwiàzane z wewn´trznà sytuacjà firmy oraz czynniki zewn´trzne14. Do podstawowych determinant o charakterze wewn´trznym nale˝à zasoby przedsi´biorstwa, przede wszystkim kapita∏owe, ale tak˝e ludzkie, zdolnoÊç do utrzymania si´ na rynku, jakoÊç i marka produktów oraz poziom kosztów. Polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa wykazujà szczególne s∏aboÊci, jeÊli chodzi o dost´p do kapita∏u zewn´trznego. W obliczu deficytu w∏asnych Êrodków finansowych MSP zmuszone sà zwracaç si´ w stron´ kredytów bankowych. Tymczasem polski system bankowy, obok d∏ugookresowej polityki wysokich stóp procentowych, stwarza dodatkowe bariery, stosuje normy ostro˝noÊciowe, co czyni kredyt bardzo kosztownym, a czasem po prostu niedost´pnym dla drobnego przedsi´biorcy. Niestety w przypadku pozosta∏ych czynników sytuacja tak˝e nie jest korzystna, gdy˝ polskie firmy cierpià na brak odpowiednio wykszta∏conej kadry mened˝erskiej, a przy tym wi´kszoÊç z nich nie zdà˝y∏a jeszcze wypracowaç marki i zdobyç zaufania klientów. Tylko w aspekcie kosztowym MSP sà nadal konkurencyjne w porównaniu z firmami „pi´tnastki”, niemniej w ciàgu kilku lat nale˝y si´ spodziewaç procesu konwergencji kosztów do poziomu unijnego. Do zewn´trznych czynników wyznaczajàcych poziom konkurencyjnoÊci polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw trzeba zaliczyç: stabilne otoczenie prawne, przyjazny system podatkowy, stopieƒ liberalizacji danej bran˝y oraz stopieƒ jej penetracji przez firmy zagraniczne, a tak˝e zmiany w sytuacji rynkowej. Niestety, tak system podatkowy, jak i ciàgle zmieniajàce si´ przepisy prawne nie stwarzajà korzystnych podstaw do budowania przewagi konkurencyjnej polskich MSP. W przypadku pozosta∏ych czynników zewn´trznych sytuacja zmienia si´ w zale˝noÊci od bran˝y. Ogólnie, im wy˝szy jest poziom otwarcia i internacjonalizacji ga∏´zi, tym korzystniej wp∏ywa to na poziom konkurencyjnoÊci i zdolnoÊç do konkurowania polskich drobnych firm na jednolitym rynku. 14 Opracowano na podstawie: UKIE, Bilans korzyÊci i kosztów przystàpienia do Unii Europejskiej, Warszawa 2002, s. 73–75; Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwo w gospodarce regionu, red. M. Stru˝ycki, PWE, Warszawa 2004, s. 82–86..

(8) Anna Odrobina. 142. Tabela 2. Opcje polityki w poszczególnych sektorach dzia∏alnoÊci MSP w Polsce w warunkach poszerzonej Unii Europejskiej. Sektory korzyÊci. Sektory ryzyka. Sektor dzia∏alnoÊci Produkcja przemys∏owa: bran˝e kapita∏och∏onne i bazujàce na wysoko wykwalifikowanej sile roboczej (m.in. przemys∏ maszynowy, elektrotechniczny, samochodowy). Zalecane dzia∏ania 1. dost´p do rynku/informacji 2. rozwój us∏ug doradczych/pomoc w zak∏adaniu przedsi´biorstw 3. rozwój instrumentów finansowych dla nowych firm 4. szkolenia specjalistyczne 5. wsparcie eksportu MSP 6. pomoc w szukaniu partnerów biznesowych. Szczebel odpowiedzialny za prowadzenie polityki 1. UE 2. regionalny/krajowy 3. regionalny/krajowy 4. regionalny/krajowy 5. regionalny/krajowy 6. UE. Us∏ugi: 1. dost´p do rynku i us∏ug specjalistyczne us∏ugi bazuinternetowych jàce na wiedzy (np. doradz- 2. specjalistyczne szkolenia two finansowe, biznesowe), umiej´tnoÊci specjalistyczne us∏ugi ba3. pomoc w szukaniu partnerów zujàce na umiej´tnoÊciach biznesowych (informatyczne, rachunkowe), specjalistyczne us∏ugi in˝ynieryjne (konsultacje techniczne itp.). 1. UE. Produkcja przemys∏owa: 1. dost´p do rynku/informacji bran˝e pracoch∏onne (m.in. 2. pomoc w szukaniu partnerów przemys∏ tekstylny, meblarbiznesowych ski, drzewny), pracoch∏onne cz´Êci innych bran˝ (np. przemys∏u elektronicznego, samochodowego). 1. krajowy/UE 2. krajowy/UE. Us∏ugi: 1. dost´p do rynku/informacji transport, turystyka, 2. pomoc w szukaniu partnerów pracoch∏onne cz´Êci innych biznesowych us∏ug (obróbka danych). 1. krajowy/UE 2. krajowy/UE. 2. regionalny/krajowy 3. UE. èród∏o: European Commission, Impact of the Enlargement of the European Union on Small and Medium-sized Enterprises in the Union, Essen and Glasgow 2000, s. 13.. Bilans wp∏ywu integracji na polskie MSP determinuje tak˝e sytuacja firmy przed okresem integracji oraz typ przedsi´biorstwa. I tak przedsi´biorstwa, które wczeÊniej eksportowa∏y do krajów UE, z pewnoÊcià pozytywnie odczujà swobodny dost´p do jednolitego rynku. Jest oczywiste, ˝e firmy nastawione na eksport spodziewaç si´ mogà zwi´kszenia konkurencji. Niemniej w∏aÊnie te przedsi´biorstwa charakteryzuje zazwyczaj wysoka zdolnoÊç i ch´ç innowacji, dlatego te˝ b´dà one prawdopodobnie w stanie dopasowaç swe strategie do otoczenia, aby odnosiç korzyÊci z funkcjonowania na jednolitym rynku. W ca∏-.

(9) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 143. kiem odmiennej sytuacji sà te firmy, które chcà wejÊç obecnie na rynek unijny, gdy˝ pod uwag´ muszà braç niezmiernie wysokie koszty marketingu. Równie˝ przedsi´biorstwa borykajàce si´ z deficytem kapita∏u negatywnie odczuwajà akcesj´. Wystawione na konkurencj´ ze strony firm unijnych, nie mogà ju˝ liczyç na protekcj´ czy subsydia paƒstwowe15. Tymczasem w opinii analityków Ernst & Young16 polski ma∏y biznes, podstawa gospodarki, jest nieprzygotowany do niezb´dnych zmian regulacji prawnych, co mo˝e spowodowaç upadek wielu przedsi´biorstw z sektora MSP17. Analiza wp∏ywu cz∏onkostwa Polski w UE na polskie MSP wymaga tak˝e podejÊcia sektorowego, gdy˝ poszczególne bran˝e w ró˝nym stopniu odczuwajà skutki integracji. W tabeli 2 zaprezentowano podzia∏ na sektory zagro˝one ze strony przedsi´biorstw unijnych oraz sektory potencjalnie korzystajàce z integracji. Dodatkowo sformu∏owano zestaw niezb´dnych dzia∏aƒ wspierajàcych polskie drobne firmy w poszczególnych obszarach przez ró˝ne szczeble w∏adzy, od regionalnego po unijny. Zaznaczyç przy tym nale˝y, ˝e nawet w przypadku sektorów szansy niezb´dne sà dzia∏ania pomocowe, g∏ównie ze strony w∏adz centralnych i wspólnotowych. W przypadku sektorów ryzyka zwiàzanego z cz∏onkostwem w UE dzia∏ania powinny byç o wiele intensywniejsze, a wi´kszoÊç z nich nale˝y realizowaç na szczeblu regionalnym i krajowym. Wynika z tego bowiem, ˝e decydujàce znaczenie w kwestii podnoszenia konkurencyjnoÊci polskich MSP, a tak˝e ich przetrwania, b´dà mieç skuteczne i Êwiadome przedsi´wzićia pomocowe ze strony w∏adz krajowych, a nie unijnych. Dla niektórych sektorów w przemyÊle przetwórczym wraz z integracjà pojawi∏y si´ szanse rozwoju. Sektory tradycyjnej relatywnej przewagi Polski, bazujàcej wcià˝ na niskich kosztach pracy w porównaniu z krajami „pi´tnastki”, charakteryzujàce si´ wysokà pracoch∏onnoÊcià, takie jak sektor tekstylny, meblarski, drzewny czy metalowy, z du˝ym prawdopodobieƒstwem odniosà sukces w poszerzonej Unii Europejskiej. Podobnych efektów spodziewaç si´ mo˝na w sektorze us∏ug turystycznych czy transportowych. Z drugiej strony nale˝y wskazaç sektory, które mogà nie przetrwaç wzmo˝onej presji konkurencyjnej ze strony silniejszych firm unijnych. Najbardziej zagro˝one sà tutaj sektory produkcji przemys∏owej i us∏ug intensywnie wykorzystujàce wysoko kwalifikowanà si∏´ roboczà o wàskiej specjalizacji i specyficznych umiej´tnoÊciach18. 15 Naturalnie akcesja nie oznacza likwidacji pomocy publicznej, niemniej jej udzielenie podlega obecnie jurysdykcji Komisji Europejskiej. 16 Economist Corporate Network, European Union Accession. Practical Implications for Business in Central Europe, Economist Conferences, 2002, s. 29. 17 Potwierdzeniem takiej oceny sytuacji jest odnotowany po raz pierwszy spadek liczby przedsi´biorstw w 2004 r. (GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2004 r., Warszawa 2005, www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp). 18 European Commission, Impact of the Enlargement of the European Union on Small and Medium-sized Enterprises in the Union, Essen–Glasgow 2000, s. 11–14; Rozszerzenie Unii Europejskiej – czego mogà oczekiwaç przedsi´biorstwa z nowych paƒstw cz∏onkowskich?, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci, 2003, robocze t∏umaczenie: PARP, s. 7–8..

(10) 144. Anna Odrobina. 5. Mo˝liwoÊci wsparcia polskich MSP ze strony Unii Europejskiej Jednym z niezwykle istotnych aspektów integracji jest niewàtpliwie pe∏ne objćie polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw wspólnotowymi dzia∏aniami wspierania przedsi´biorczoÊci. Z uwagi na zwiàzane z tym faktem ogromne korzyÊci dla polskich drobnych firm, warto przyjrzeç si´ dok∏adniej aktualnemu kszta∏towi polityki UE na rzecz rozwoju przedsi´biorczoÊci. W Unii Europejskiej MSP traktowane sà w sposób szczególny, co wynika z ich ogromnego znaczenia dla rozwoju gospodarczego oraz uÊwiadomionej koniecznoÊci ich efektywnego wspierania19. Polityka wzgl´dem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w UE pozostaje jednak w gestii poszczególnych krajów cz∏onkowskich i stàd nie istniejà dyrektywy specyficzne dotyczàce wy∏àcznie MSP. Przepisy wspólnotowe w tej dziedzinie majà postaç zaleceƒ lub decyzji, a obejmujà programy i dzia∏ania podejmowane przez Uni´ Europejskà na rzecz sektora MSP na zasadzie subsydiarnoÊci20. Ramy realizowanej obecnie polityki wobec drobnych przedsi´biorstw wyznaczy∏a przyj´ta podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 r. strategia lizboƒska. G∏ównym jej celem jest stworzenie na terytorium Wspólnoty Europejskiej do 2010 r. najbardziej konkurencyjnej na Êwiecie gospodarki opartej na wiedzy. Realizacja strategii uwarunkowana jest dynamicznym rozwojem MSP, które stworzà nowe miejsca pracy i wdro˝à innowacje. W tym celu Rada Europejska przyj´∏a w czerwcu 2000 r. „Europejskà kart´ ma∏ych przedsi´biorstw” (European Charter for Small Enterprises), która wyznacza g∏ówne kierunki polityki WE wobec MSP. Stwierdzono, ˝e sytuacja sektora mo˝e ulec poprawie dzi´ki podjćiu dzia∏aƒ skoncentrowanych na stymulowaniu przedsi´biorczoÊci oraz lepszym dopasowaniu istniejàcych instrumentów do potrzeb ma∏ych i Êrednich przedsi´biorców. Uznajàc znaczenie MSP w podnoszeniu tempa wzrostu gospodarczego, konkurencyjnoÊci oraz wielkoÊci zatrudnienia w UE, zobowiàzano Ko-. 19. W polityce UE elementy wspierania sektora MSP pojawi∏y si´ w latach 80. W 1986 r. powo∏any zosta∏ zespó∏ zadaniowy ds. MSP, przekszta∏cony trzy lata póêniej w Dyrekcj´ Generalnà XXIII na rzecz polityki wzgl´dem przedsi´biorstw, rzemios∏a, turystyki i spó∏dzielczoÊci. Od poczàtku 2000 r. funkcjonuje ona pod nazwà Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci. Pierwszy wspólnotowy program na rzecz przedsi´biorczoÊci – Program dzia∏ania dla MSP – datuje si´ na 1986 r.; M. ¸uczak, Przedsi´biorczoÊç w zarzàdzaniu firmà, WSE w Warszawie, Warszawa 2003; B. Buczkowski, System wspierania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Unii Europejskiej [w:] KonkurencyjnoÊç gospodarki Polski w dobie integracji z Unià Europejskà i globalizacji, red. J. Bossak, SGH, Warszawa 2001. 20 W myÊl tej zasady w∏adze wy˝szego szczebla (w tym przypadku wspólnotowe) nie powinny podejmowaç dzia∏aƒ mo˝liwych do zrealizowania na ni˝szym szczeblu. 21 Zaznaczyç wypada, ˝e w 2002 r. w Mariborze (S∏owenia) paƒstwa kandydujàce wówczas do WE, a wÊród nich tak˝e Polska, zadeklarowa∏y podjćie dzia∏aƒ zgodnych z „Europejskà kartà ma∏ych przedsi´biorstw”..

(11) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 145. misj´ Europejskà oraz paƒstwa cz∏onkowskie21 do rozpoczćia dzia∏aƒ zmierzajàcych do pomocy sektorowi w dziesićiu kluczowych obszarach22: 01) rozwój edukacji i szkoleƒ z zakresu przedsi´biorczoÊci, 02) u∏atwienia w zakresie rozpoczynania dzia∏alnoÊci gospodarczej, 03) uproszczenie procedur administracyjnych oraz regulacji prawnych, 04) rozwój kszta∏cenia zawodowego i ustawicznego, 05) poprawa dost´pnoÊci us∏ug elektronicznych, 06) poprawa funkcjonowania firm na jednolitym rynku europejskim, 07) uproszczenie systemu podatkowego i poprawa dost´pu do finansowania, 08) wzmocnienie zdolnoÊci technologicznych MSP, 09) promocja skutecznoÊci e-biznesu i wysokiej jakoÊci systemów wspierania firm, 10) zwi´kszenie efektywnej reprezentacji interesów ma∏ych przedsi´biorstw na forum UE i paƒstw cz∏onkowskich. Post´py w realizacji postanowieƒ „Europejskiej karty ma∏ych przedsi´biorstw” oceniane sà na podstawie rocznych raportów. Komisja rozpocz´∏a jednoczeÊnie, we wspó∏pracy z paƒstwami cz∏onkowskimi, kilkanaÊcie projektów zmierzajàcych do identyfikacji „najlepszych praktyk” (best practices) w obszarach wskazanych w karcie. Kolejnym dokumentem wyznaczajàcym kierunki polityki Wspólnoty Europejskiej wzgl´dem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw jest przedstawiony przez Komisj´ Europejskà „Wieloletni program na rzecz przedsi´biorstw i przedsi´biorczoÊci na lata 2001–2005”23, którego bud˝et wynosi ok. 450 mln euro24. Zaobserwowaç mo˝na z jednej strony dzia∏ania poprawiajàce powstawanie i funkcjonowanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, stymulujàce dop∏yw Êrodków finansowych oraz usprawnienie administracyjnego i prawnego otoczenia biznesu. Z drugiej strony trzeba zauwa˝yç silny akcent po∏o˝ony na sfer´ nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, promowanie innowacji i wiedzy oraz w∏àczanie MSP w sieci i programy badawcze. Bez wàtpienia sà to kwestie determinujàce konkurencyjnoÊç we wspó∏czesnej gospodarce tak regionalnej, jak i krajowej czy globalnej. Polityka przedsi´biorczoÊci jest ukierunkowana w szczególnoÊci na usuwanie wielu barier w dost´pie do rynku, które dotyczà g∏ównie regionów zacofanych. Oczekuje si´, ˝e ich usunićie uwolni ukryte mo˝liwoÊci rozwoju przedsi´biorczoÊci i pomo˝e w ten sposób zmniejszyç regionalne dysproporcje25. PodkreÊliç nale˝y, ˝e wiele priorytetów polityki przedsi´biorczoÊci ma swoje odpowiedniki w polityce regionalnej wdra˝anej w oparciu o fundusze struktuConseil européenne, Charte européenne des petites enterprises, Santa Maria da Feira 2000. Official Journal of the European Communities, L 333/2000, s. 84–91. 24 W porównaniu z poprzednim programem wieloletnim mamy do czynienia z prawie 3,5-krotnym wzrostem wielkoÊci Êrodków przeznaczonych na realizacj´ obecnego programu. 25 Komisja Europejska, JednoÊç, solidarnoÊç, ró˝norodnoÊç Europy, jej narodów i jej terytorium. Drugi Raport w sprawie SpójnoÊci Gospodarczej i Spo∏ecznej, Bruksela 2001, s. 7 (t∏umaczenie i weryfikacja: UKIE). 22. 23.

(12) 146. Anna Odrobina. ralne, gdy˝ to w∏aÊnie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa odgrywajà kluczowà rol´ w rozwoju regionalnym. Dlatego te˝ wspieranie MSP postrzegane jest jako jeden z najlepszych sposobów aktywizowania regionów s∏abo rozwini´tych26. Niezwykle istotne w kontekÊcie konkurencyjnoÊci ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw sà przedsi´wzićia zmierzajàce do poprawy dost´pu sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw do badaƒ naukowych, innowacji i szkoleƒ. Unijne MSP zaznaczy∏y swój udzia∏ w V programie ramowym (1998–2002), którego Êrodki w wysokoÊci 1,46 mld euro wspar∏y w∏aÊnie przedsi´wzićia w sektorze B + R realizowane przez ma∏e i Êrednie firmy27. Deficyt kapita∏u, który jest bolàczkà sektora MSP, tak˝e w Polsce, z∏agodziç majà kredyty na finansowanie inwestycji oraz po˝yczki dla tworzàcych nowe miejsca pracy drobnych firm udzielane przez Europejski Bank Inwestycyjny28. Natomiast gwarancje oraz po˝yczki na projekty infrastrukturalne sta∏y si´ domenà utworzonego Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, którego efekty dzia∏ania w latach 1994–2002 szacuje si´ na kwot´ ok. 1,4 mld euro udzielonych po˝yczek i gwarancji29. Zasadnicze strumienie Êrodków finansowych p∏ynà do ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw z funduszów strukturalnych, które dopiero od momentu akcesji sà dost´pne dla Polski. Szacunki wskazujà, ˝e tylko w latach 1994–1999 bezpoÊrednio do sektora unijnych MSP skierowana zosta∏a z unijnych Êrodków strukturalnych kwota 21,3 mld euro30 (tj. 18,2% funduszów strukturalnych). Dla porównania Êrodki bezpoÊrednio przeznaczone dla MSP dziesićiu krajów kandydackich w okresie 1990–2000 w ramach funduszów przedakcesyjnych zamkn´∏y si´ w kwocie 1 mld euro31. Konfrontacja tej kwoty z ponad 30 mld euro postawionymi do dyspozycji MSP „pi´tnastki” w analogicznym czasie pozwala wnioskowaç o radykalnym zwi´kszeniu strumieni kapita∏u do sektora drobnych firm nowych paƒstw cz∏onkowskich. Równie istotny wydaje si´ fakt, ˝e dzia∏ania wspólnotowe na rzecz wspierania i rozwoju przedsi´biorczoÊci skoncentrowane sà dok∏adnie na tych kwestiach, które sà s∏aboÊciami polskich MSP. Majà one wić szanse dzi´ki przedsi´wzićiom i Êrodkom wspólnotowym poprawiç swojà sytuacj´ w dziedzinie innowacji, wysokich technologii, produk-. M. Bàk, M. Grabowski, Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa a rozwój regionalny, PARP, Warszawa 2001, s. 13. 27 Commission of the European Communities, Creating an Entrepreneurial Europe. The Activities of the European Union for Small and Medium-sized Enterprises, Brussels 2003, s. 14. 28 Tylko w latach 1997–2001 z po˝yczek EBI skorzysta∏o ok. 100 tys. przedsi´biorstw na ∏àcznà sum´ 22,5 mld euro. 29 Commission of the European Communities, Creating an Entrepreneurial..., s. 14. 30 Kwota ta nie obejmuje dzia∏aƒ, z których efektów skorzysta∏y tak˝e MSP, ale zasi´g ich by∏ szerszy (pomoc poÊrednia). Nie uwzgl´dnia ona tak˝e pomocy realizowanej w ramach celu 3 i 4 oraz inicjatyw wspólnotowych. European Commission, Thematic Evaluation of Structural Fund Impact on SMEs. Synthesis Report, Brussels 1999, s. 168–181. 31 Rozszerzenie Unii Europejskiej..., s. 16. 26.

(13) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 147. cji i us∏ug kapita∏o- i wiedzoch∏onnych, a tak˝e zwi´kszyç dost´p do szkoleƒ, kapita∏u, sieci wspó∏pracy biznesu oraz pomóc w rozbudowie otoczenia MSP. Jako swoiste podsumowanie dzia∏aƒ na rzecz ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw mo˝na potraktowaç przygotowany w 2003 r. raport Komisji Europejskiej Thinking Small in an Enlarging Europe32 („Pami´taj o ma∏ych w poszerzajàcej si´ Europie”). Odwo∏uje si´ on do realizacji dotychczasowych dzia∏aƒ podejmowanych przez Wspólnot´ Europejskà na rzecz przedsi´biorczoÊci ze szczególnym uwzgl´dnieniem programu wieloletniego oraz „Europejskiej karty ma∏ych przedsi´biorstw”. Pomimo d∏ugoletniej praktyki przedsi´wzi´ç wspierajàcych przedsi´biorczoÊç, wiele dzia∏aƒ i zaleceƒ wcià˝ pozostaje niestety w sferze formalnych zapisów. Stàd te˝ dokonana przez Komisj´ ocena nie wypada dobrze, a stan faktyczny daleki jest od atrakcyjnych sformu∏owaƒ pozostajàcych w licznych przypadkach na papierze. Raport ten podkreÊla silnà zale˝noÊç gospodarki europejskiej od ma∏ego biznesu i okreÊla Uni´ Europejskà jako gospodark´ prowadzonà przez MSP (SME-driven economy). Komisja Europejska szacuje ponadto, ˝e w okresie planistycznym 2000–2006 wsparcie z funduszów strukturalnych dla MSP wyniesie ok. 16 mld euro, a udzia∏ tego sektora w VI programie ramowym (2002–2006) osiàgnie 2,2 mld euro. Pomimo krytyki dotychczasowych dzia∏aƒ podejmowanych na szczeblu unijnym na rzecz przedsi´biorczoÊci wydaje si´, ˝e z perspektywy polskich MSP jest to pomoc niewyobra˝alnie du˝a w porównaniu z dotychczasowym wsparciem. Wprawdzie polskie ma∏e i Êrednie firmy korzysta∏y przed akcesjà w ograniczonym zakresie z wielu inicjatyw i dzia∏aƒ UE, niemniej rozmiary pomocy po akcesji sà zdecydowanie wi´ksze. Taka sytuacja pozwoli wielu polskim ma∏ym i Êrednim przedsi´biorstwom na uzyskanie pomocy w obszarach problemowych, a dzi´ki temu poprawy konkurencyjnoÊci nale˝y si´ spodziewaç w stosunkowo bliskim czasie.. 6. Podsumowanie Pomimo ogólnego korzystnego wp∏ywu akcesji na gospodark´ Polski nale˝y zaznaczyç, ˝e pozytywne rezultaty w d∏u˝szym czasie mogà byç osiàgni´te tylko pod warunkiem uwzgl´dnienia potrzeb tak˝e najwra˝liwszych podmiotów gospodarczych. Otwarcie rynków spowodowa∏o nowe obcià˝enia przedsi´biorstw, zw∏aszcza w tradycyjnych bran˝ach przemys∏u, a sektor MSP jest szczególnie podatny na liczne zmiany w otoczeniu biznesu, wynikajàce tak z wczeÊniejszych przygotowaƒ, jak i z samej akcesji Polski do Unii Europejskiej. Oddzia∏ywanie integracji Polski z Unià Europejskà na polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa dotyczy wielu aspektów, od makro- po mikroekonomiczne. PodkreÊliç jednak nale˝y, ˝e efekty integracji sà w wielu przypadkach trudno mierzalne w sensie iloÊciowym. Pomiar korzyÊci i kosztów utrudnia 32. European Commission, Thinking Small in Enlarging Europe, Brussels 2003..

(14) 148. Anna Odrobina. dodatkowo fakt, ˝e sà one w du˝ym stopniu specyficzne dla okreÊlonego podmiotu czy bran˝y. Charakterystycznà cechà samej akcesji jest jednak koniecznoÊç poniesienia okreÊlonych kosztów adaptacji w krótkim czasie, podczas gdy wi´kszoÊç korzyÊci pojawiç si´ mo˝e raczej w d∏ugim okresie. Przedstawione konsekwencje cz∏onkostwa Polski w UE stanowiàce szanse i zagro˝enia dla sektora MSP wymagajà odpowiedniego dostosowania na poziomie przedsi´biorstwa. Tworzenie potencja∏u konkurencyjnego firm musi byç procesem ciàg∏ym, uwzgl´dniajàcym zmiany otoczenia rynkowego. Z uwagi na ograniczony charakter zasobów, polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa powinny skupiaç si´ na kluczowych problemach zwiàzanych ze strategià firmy. Te przedsi´biorstwa, które zdo∏ajà si´ odnaleêç w nowym otoczeniu, zdefiniujà swoje szanse i zagro˝enia, dostosujà swà strategi´ oraz przeprowadzà niezb´dne procesy dostosowawcze, b´dà mia∏y okazj´ zaistnieç i utrzymaç si´ na eurorynku. Brak dzia∏aƒ adaptacyjnych ze strony firm postawi je jednak w obliczu niemocy gospodarczej, gdy˝ nie sprostajà konkurencji w wymiarze technologicznym, jakoÊciowym, informacyjnym czy te˝ cenowym. Trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e integracja z UE oznacza dla polskich MSP konkurowanie z dynamicznymi i silnymi firmami unijnymi, zdolnymi opanowaç rynek wszystkimi mo˝liwymi sposobami. Dlatego te˝ w celu utrzymania swojej pozycji rynkowej, ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa polskie zmuszone sà do stosowania elementów euromarketingu oraz zmiany orientacji rynkowej i wprowadzenia euroorientacji. Potencja∏ sektora MSP w Polsce jest jednak w znacznym stopniu niewykorzystany. Rozwój drobnych firm ograniczony jest przede wszystkim wysokimi kosztami pracy. Barierà w prowadzeniu dzia∏alnoÊci gospodarczej jest równie˝ biurokracja, wysokie stopy procentowe, trudnoÊci w dost´pie do kapita∏u. Problem stanowi tak˝e niski stopieƒ rozwoju technologicznego, który jest efektem niewielkiego zainteresowania wprowadzaniem innowacji czy wspó∏pracà ze sferà naukowo-badawczà. Dystans dzielàcy polskie MSP od firm UE-15 mo˝e zostaç zmniejszony przy pomocy Êrodków i dzia∏aƒ unijnych na rzecz przedsi´biorczoÊci. Polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa majà szans´ pozyskaç kapita∏ niezb´dny dla rozwoju, a tak˝e skorzystaç z us∏ug doradczych, szkoleƒ, uzyskaç dost´p do informacji i w∏àczyç si´ w europejskie sieci rozwoju biznesu. Zaznaczyç nale˝y, ˝e pomimo znacznego post´pu kultura przedsi´biorczoÊci w Polsce jest wcià˝ w fazie poczàtkowej. OczywiÊcie wa˝na rola w tym wzgl´dzie przypada paƒstwu i ni˝szym szczeblom w∏adzy, które poprzez swe dzia∏ania wspieraç powinny konkurencyjnoÊç sektora MSP. Tworzenie pozytywnego politycznego, prawnego i gospodarczego otoczenia ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw powinno staç si´ jednym z zasadniczych priorytetów rzàdu, a tak˝e ni˝szych szczebli w∏adzy. Konieczne wydaje si´ zatem rozwijanie spójnego narodowego programu, który b´dzie promowaç indywidualnà inicjatyw´, kreatywnoÊç, a przy tym zapewni dost´p do wysokiego poziomu kszta∏cenia w zakresie prowadzenia biznesu..

(15) Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.... 149. Pami´taç jednak nale˝y, ˝e w ˝adnym wypadku dzia∏ania Wspólnoty Europejskiej nie powinny zast´powaç przedsi´wzi´ç podejmowanych przez rzàd czy w∏adze na ni˝szych szczeblach. Pomimo faktycznie znacznych kwot kierowanych z Unii Europejskiej do MSP, przede wszystkim z funduszów strukturalnych, wsparcie to opiera si´ na zasadzie subsydiarnoÊci, a nie zast´powalnoÊci. Stàd przedsi´wzićia WE powinny byç traktowane jako jeden z elementów krajowego systemu wspierania MSP. Literatura Bàk M., Grabowski M., Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa a rozwój regionalny, PARP, Warszawa 2001. Buczkowski B., System wspierania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Unii Europejskiej [w:] KonkurencyjnoÊç gospodarki Polski w dobie integracji z Unià Europejskà i globalizacji, red. J. Bossak, SGH, Warszawa 2001. Commission Européenne, Raport sur la mise en oeuvre de la Charte européenne des petites entreprises, Bruxelles 2002. Commission of the European Communities, Creating an Entrepreneurial Europe. The Activities of the European Union for Small and Medium-sized Enterprises, Brussels 2003. Conseil européenne, Charte européenne des petites entreprises (European Charter for Small Enterprises), Santa Maria da Feira 2000. Domiter M., Analiza realnych dostosowaƒ firm polskich do rynku UE ze szczególnym uwzgl´dnieniem scenariuszy dostosowawczych firm MÂP [w:] Internacjonalizacja i globalizacja przedsi´biorstwa i gospodarki, red. J. Rymarczyk, W. Michalczuk, Wydawnictwo AE we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2002. Economist Corporate Network, European Union Accession. Practical Implications for Business in Central Europe, Economist Conferences 2002. European Commission, Thinking Small in Enlarging Europe, Brussels 2003. European Commission, Impact of the Enlargement of the European Union on Small and Medium-sized Enterprises in the Union, Essen–Glasgow 2000. European Commission, Thematic Evaluation of Structural Fund Impact on SMEs. Synthesis Report, Brussels 1999. Komisja Europejska, JednoÊç, solidarnoÊç, ró˝norodnoÊç Europy, jej narodów i jej terytorium. Drugi Raport w sprawie SpójnoÊci Gospodarczej i Spo∏ecznej, Bruksela 2001, t∏umaczenie i weryfikacja: UKIE. Kwieciƒski J., Wspólnotowa polityka UE wobec ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw [w:] Polskie przedsi´biorstwa w perspektywie cz∏onkostwa w Unii Europejskiej, red. T. Ko∏odziej, PWE, Warszawa 1999. Les PME en Europe, avec un premier regard sur les Pays Candidats, „Observatoire des PME europeennes” 2002, nr 2. ¸uczak M., Przedsi´biorczoÊç w zarzàdzaniu firmà, WSE w Warszawie, Warszawa 2003. Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwo w gospodarce regionu, red. M. Stru˝ycki, PWE, Warszawa 2004. Odorzyƒska E., Rola ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w gospodarce, „Ekonomika i Organizacja Przedsi´biorstwa” 2000, nr 6. Odrobina A., Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa w perspektywie cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej [w:] Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, red. E. Sobczak, Wydawnictwo AE we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2000..

(16) 150. Anna Odrobina. PARP, Raport o stanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Polsce w latach 2001–2002, Warszawa 2003. PARP, Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 2000–2001, Warszawa 2002. PARP, Statystyki, www.parp.gov.pl. Piasecki B., Rogut A., Smallbone D., Wp∏yw integracji Polski z Unià Europejskà na sektor MSP, PARP, Warszawa 2000. Pietrzyk I., Wspólnotowe zasady udzielania pomocy publicznej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 634, Kraków 2003. Rozszerzenie Unii Europejskiej – czego mogà oczekiwaç przedsi´biorstwa z nowych paƒstw cz∏onkowskich?, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci, 2003 robocze t∏umaczenie: PARP. Stawarska R., Wybrane efekty cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie makro- i mikroekonomicznej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2001, nr 2(18). Szabo A., Development of SMEs in Various Regions In Europe, UNECE, 2003. Szabo A., The Development of the SME Sector in the Countries in Transition and Emerging Market Economies in the UNECE Region, UNECE, Geneva 2003. UKIE, Bilans korzyÊci i kosztów przystàpienia do Unii Europejskiej, Warszawa 2002. UKIE, Strategia lizboƒska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Warszawa 2002. UNECE, Small and Medium-sized Enterprises in Countries in Transition in 2000–2001, Geneva 2003. W∏adyniak A., Ma∏e i Êrednie firmy w Unii Europejskiej, krajach EFTA i paƒstwach kandydujàcych do UE, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 9(132). Wojnicka E., Integracja z UE z perspektywy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, „Wspólnoty Europejskie” 2001, nr 2(114). Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2004 r., GUS, Warszawa 2005.. The Condition of Polish Small and Medium-sized Enterprises in the Enlarged European Union Poland’s economic success in the enlarged Europe to a large extent depends upon the dynamic development of small and medium-sized enterprises. In this article, the author concentrates on the impact of EU accession on the condition of the SME sector. She presents both the benefits and costs resulting from integration for the small and medium-sized firm sector. The conducted analysis considers the problem from various perspectives, namely with respect to the consequences of accession in several areas of the entire SME sector, from the branch perspective, and by defining the determinants of competitiveness of a given enterprise. The author also addresses the possibility of using EU measures in support of SMEs in Poland..

(17)