Mieczysław Rodziewicz
Aleksandria. Kom el Dikka
Informator Archeologiczny : badania 14, 276-277
276 E G I P T A LE K S A N D R IA Kom e l Dlkka Polska Stacja A rc h e o lo g ii w K a irz e ,
Egipska Służba Starożytności Badania prow adził dr M ieczysław R od zie w ic z . Finansowała Stacja A r c h e o lo g ii śródziem n om orskiej. Dwudziesta kampania wykopaliskowa. Zabudowa m iejska od V do V in w.
Badania wykopaliskowe prowadzono bez p rzerw y cały rok w k il ku Bektorach /ze względów klimatycznych oraz technicznych - w yw óz ka ogrom nej Ilo ś c i zie m i wy eksplorowanej w latach ubiegłych/.
W kwartale m ieszkalnym eksplorowano u licę R4 na całej je j' osiągalnej w tym roku długości do poziomu ca 8 ,2 0 -9 ,4 0 m .n .p .m ., uformowanego po katastrofie lub trzęsien iu zie m i. P o wschodniej stron ie u licy, wzdłuż masywnego rouru otaczającego cystern ę w yeks p lorow aliśm y zwaliska bloków wapiennych, których, nie uprzątnięto z u licy, le c z pozostawiono, użytkując tylko wschodnią, wąską je j par t ię . Dlatego powstał zróżnicowany poziom u licy, który według wstęp nych analiz datuje s ię na VI w . n .e . P óźn iej został on wyrównany ko lejn ym i w arstw am i kumulacyjnymi, do poziomu ca 10 m . n .p .m ., t j. do poziomu ostatniej zabudowy m ieszkalnej już z okresu wczesnego średn iow iecza, o której Inform ow aliśm y w roku ubiegłym . W arto tylko przypom nieć, że pow yżej znajdowały s ię c zte ry m etry wysypisk m iejskich wczesnośredniowiecznych o ra z tylko jedna warstwa grobów tzw , górnej muzułmańskiej nekropoli x X II- X III wieku, wyeksplorowa- nej w latach ubieg tych.
Badana była rów nież cysterna z dwóch stron. W p ierw szej po łudniowej c zę ś c i, położonej bezpośrednio przy ogrodzeniu s tra ży po żarn ej, po wyeksplorowaniu grobów nekropoli muzułmańskiej odsłonię to masywny mur z bloków wapiennych, p ółk oliście okalający cysternę od południa i zachodu. Jest to ten sam mur, który odsłonięto w je j zachodnio-północnej p a rtii w latach 1968/69, usytuowany tam na lin ii N -S . P ółk olisty p rzeb ieg muru w c zę ś c i południowej został w yjaśnio ny w ostatnim sezon ie, ponieważ na bardzo wysokim p oziom ie b liżej centrum cysterny odsłonięta została kamienna, prostokątna obudowa studni, która funkcjonowała w ostatniej fa z ie użytkowania te j budowli a wzmiankowany w yżej mur funkcjonował jako oporowy w stosunku do w ielk iej m asy z ie m i ulokowanej celem utworzenia platform y dla zw ie rząt obracających sakhlję, typowo egipskie, do d ziś je s z c z e istn ieją ce urządzenie do przelew ania wody z n iższego na w y ższy poziom . Studnią ta praeetała funkcjonować na początku VII wieku. B alęki te mu u syekaliłm y j e a io i e jedną In form ację dotyceąeą nie tylko końca użytkowania cystern, ale rów nież łaźn i.
277
Na północ od cystern eksplorowana była p rzestrzeń m iędzy tym budynkiem a lin ią w ielk iego muru południowego łaźn i. Fragm ent tego muru był odsłonięty dawniej w fa zie wykopalisk sondażowych w 1963 roku i wiadomo było z późniejszych badań, że dalsze jego c z ę ś c i na północy i południu są bardzo źle zachowane. W związku z tym sprawdzono w tym roku je go stan zachowania w c zę ś c i wschod n iej. oraz badano m o żliw ie szczegółow o datę jego destrukcji. Okazało s ię . że rozebrano go po o k resie użytkowania górnej nekropolii, po je j zasypaniu, tj. w końcu X IV 1 na początku X V w. H istoryczn ie je s t to dość skomplikowane, ponieważ miasto w 1365 roku zostało spalone p rzez ekspedycję cypryjską wysłaną p rz e z króla Cypru P io tra I, i p óź niej już nie podniosło s ię z ruin. Jednakże z opisów Nuwairlego, który je s z c z e kilka lat m ieszkał w A lek sa n d rii po k atastrofie, wynika, że odbudowane zostały mury m iejsk ie, dla utrzymania w artości m ilita r nych m iasta. P rzyp u szcza s ię w ięc, że rozbiórka tego muru, o ra z ca łego frontonu łaźn i, m iała d ostarczyć m ateriału budowlanego do rekon stru kcji murów m iejskich, które jak wiem y z późniejszych opisów europejskich podróżników były w zadziwiająco dobrym stanie, zaś m ia sto w godnym pożałowania. E ksploracja p rze s trze n i m iędzy tym raurem a budynkiem cysterny bardzo żmudna, pozwoliła jednak zidentyfikować w ie lk i nasyp ziemny z V i V I wieku, mający na celu w sparcie już wów czas słabych murów cysterny.
O prócz znacznej Ilo ś c i ciekawych okazów cera m ik i z tego okresu po zyskano pięń ostrakonów, dotychczas bardzo rzadkich na teren ie p rze z nas badanym, o tr e ś c i handlowej. W drugim półroczu badania p rzesu nięto na zachodnie teren y łaźni, gdzie m isja uzyskała dostęp do te r e nów zajmowanych od 1967 r . p rz e z oddział wojskowy, mający tam sw oje obozow isko. Cały ten obszar, na którym w głębokich wkopach stały sa mochody i urządzenia wojskowe, w yczyszczono o ra z przygotowano do system atycznej ek sp lo ra cji. Na przedłużeniu portyku północnego łaźn i odsłonięto i wyeksplorowano górną 1 dolną nekropolę muzułmańską oraz odsłonięto poziom przedarabski, w którym zachowały s ię fragm enty mu rów północnej 1 południowej zabudowy portyku o ra z w c z ę ś c i południo wej zarys budynku z m ałą absydą, w narożniku południowo-wschodnim. Obecnie prace są prowadzone dalej na zachód, na lin ii u licy biegnącej p rzed teatrem oraz za nią, gdzie je st odsłonięta na dużej p łaszczyźn ie nekropola górna. W śród drobnych znalezisk z tego terenu najcenniej s zy m i s ą napisy na kościach 1 fragm entach czaszek, zaw ierające m a giczn e zaklęcia. Równocześnie prowadzone są prace zabezpieczające l konserw atorskie, głównie w łaźn i i cysternach. W domach m ieszkal nych konserwowano fr e s k i zachowane in situ na ścianach.
BIK KISE1BA Pustynia Zachodnia
Polska Akadem ia Nauk Instytut H is to rii Kultury M aterialnej
w W arszaw ie
/w ramach Comblned P ra h is to rie ExpacUtlon/
