Wojciech Kołątaj
Pierwszy etap rekonstrukcji teatru na
Kom el Dikka w Aleksandrii
Ochrona Zabytków 23/3 (90), 182-196
1970
WOJCIECH KOŁĄTAJ
PIERWSZY ETAP REKONSTRUKCJI TEATRU NA KOM EL DIKKA
W ALEKSANDRII
Prace w yk op alisk ow e P olsk iej S tacji A rch eolo gii Ś ródziem nom orskiej UW w K airze zapo czątkow ane zostały w p ołudniow ej części K om e l D ikka w A lek san drii w roku 1963, k ie d y to zarząd m iasta p ostan ow ił w zn ieść na ty m te renie 'budynek adm inistracji. W sty czn iu 1964 r. podczas fu n dam en tow an ia, odkryto fragm en t zew n ętrzn ej ścia n y teatru w jej w sch od nim , n a jw yżej zachow anym odcinku. Od tej ch w ili prace b udow lane i b adaw cze prow adzone b y ły rów nocześn ie, m im o starań ze strony dyrektora P olsk iej S tacji A rch eologii Śródziem nom or sk iej, prof, dra K azim ierza M ich ałow sk iego, po stu lu jącego w strzym an ie now ej b ud ow y. N ie s te ty w t ch w ili, gd y archeolodzy o d sło n ili w y starczająco duży fragm en t starożytn ego b u d y n ku teatraln ego ze w sp an iale zachow aną w id o w nią, aby m ógł on p osłu żyć jako p rzek o n y w a ją cy argum ent za zap rzestan iem d a lszy ch prac budow lanych, fu n dam en tow an ie na p ołu d nie i w schód ód teatru b yło już w ła ściw ie zakoń czone. W betonow ano tam w otw ory w yb ijan e kafarem 360 pali d łu gich na około 11 m , sch o dzących p raw ie 4 m poniżej stop y fu n d am en tow ej ścian y zew n ętrznej teatru. Część tych pali została n aw et zabetonow ana w ścia n ę na jej w sch od nim odcinku, co sp ow od ow ało dość znaczne jej u szk odzen ie, nie ty le przez sam o w b eton o w an ie pali, ile przez pracę kafara (il. 1). R oboty budow lane w strzym an o w końcu roku 1964. W n astęp n ych sezonach, do w rześn ia 1966 r. trw ały prace archeologiczne o d k ry w a ją ce dalsze partie b ud ow li (il. 2 ) . 1
Spraw a rekon struk cji teatru b yła k ilk ak rotn ie dysku tow an a, dopiero jednak w październiku 1966 r. złożon y został w egip sk im S erv ice des A n tiq u ités p relim inarz robót p ierw szego etapu prac rek on stru k cyjn ych , k tóre w ła śn ie p o d ję to. W ładze egip skie zad ecyd ow ały, że teatr b ę dzie nie tylk o obiektem tu ry sty czn y m , ale tak że ma słu żyć celom w id ow isk ow ym . P osta n o w ion o w ięc p rzygotow ać w id o w n ię do jej pier w o tn ej fu n kcji. ,
1 Por. W. K u b i a k , E. M a k o w i e c k a , Po l i s h E x
c a v a t i o n s at K o m el D i k k a in 1965 and, 1966. P r e l i m i n a r y Rep o r t , A S A E , w druku; T. B o r k o w s k a K o
-Z pow odu nieuk oń czon ych w yk op alisk i stu d iów , a także n iekom pletnej d oku m entacji ar- ch itek ton iczn o -tech n iczn ej, program prac re k on stru k cyjn ych podzielono na dw a etapy. P ier w szy etap ob ejm ow ał prace, które można było w yk on ać n atych m iast, p oniew aż nie n a stręczały w ą tp liw ości co do celow ości fu n k cjo - n aln o-k on serw atorsk iej, m etod w y k on aw czy ch jak i co do od w zo ro w yw an ej form y elem en tó w . W drugim etapie odbudow ane zostaną elem en ty b udow li w ym agające p ow ażn ych stu d iów n au k ow ych oraz dużego nakładu p racy i czasu. P ierw szy etap obejm ow ał: 1) uporządkow anie terenu w okół teatru (il. 3), 2) u zu p ełn ien ie bra k ujących rzędów sied zeń w id ow n i — ok. 45% (ił. 4 A, B) przez p rzedsiębiorstw o egip skie z fu n d u szy S ervice des A n tiq u ités, 3) od bu d o w ę w ew n ętrzn ej ścian y k orytarza (il. 5 A , B) oraz substrukcji pod w id ow n ią do poziom u ostatniego górnego rzędu sied zeń wraz ze s k le p ieniem założonego blokażem v o m ito r iu m w segm en cie XIII i obu parodoi, 4) rekon struk cję zachodniej ścia n y północnego parodos oraz u zu p ełn ien ie dw om a w arstw am i bloków k am ien n ych zachodniej ścia n y p ołu d niow ego parodos (il. 6 A, B), 5) u sta w ien ie baz i k olu m n arkady p om ięd zy cen traln ym a p ołu d n iow ym p om ie szczen iem w estib u lu , 6) zorganizow anie na ko ronie w id ow n i tym czasow ej ek sp ozycji elem en tów w y stro ju architektonicznego (bazy, k o lu m ny, kapitele), które zostaną u żyte w drugim eta p ie prac rekon struk cyjn ych .
W ciągu w rześn ia i października 1966 r. rekon strukcją k iero w a ł m gr inż. arch. A n ton i O st- rasz. Z rekonstruow ano w ty m czasie p ołu d n io w y od cinek w ew n ętrzn ej ścian y korytarza oraz sk lep ien ie p ołu d niow ego parodos. Z ch w ilą po w ołan ia m nie przez prof, dra K. M ich ałow sk ie go na stan ow isk o głów n ego architekta S ta cji oraz k ierow n ika prac rekon stru k cy jn y ch na K om el D ikka w A leksandrii zostałem posta w ion y przed fak tem stosow an ia już p ew n ej m
e-ł ą t a j , T e a t r w A l e k s a n d r i i , „M eander” 9, 1968, nr 9, s. 370— 379.
1. Al e k s a n d r i a , t eat r , ż e l b e t o w y p al z a b e t o n o w a n y w ścianę z e w nę t r z ną (fot. W. Jer)ce) 1. A l e x a n d r i a , Th e a t r e — r e i nf o r c e d concr et e p i le e m b e d d e d b y m e a n s of concret e i nto t he o ut e r w a l l 2. Al e k s a nd r i a , teat r, st an prac w y k o p a l i s k o w y c h w p a ź d z i e r n i k u 1966 (fot. A. D z i e w a no ws k i ) 2. A l e x a n d r i a , Th e a t r e — e x c a v a t i o n s in s t a t e as p e r Oc t o b e r 1966
3. A le k s a n d r ia , te a tr , p ro p o z y c ja z a g o s p o d a ro w a n ia te r e n u
4. Al e k s a n d r i a , t eat r , A — s t a n p r z e d r e k o n s t r u k c j ą , В — st an po r e k o n s t r u k c j i
5 A
6 В
5. A l e k s a n d r i a , teat r, r o z wi n i ę c i e w e w n ę t r z n e j ś c i any k o r y t a r z a : A — st an p r z e d r e k o n s t r u k c j ą , В — p i e r w s z y e t a p r e k o n s t r u k c j i
5. A l e x a n d r i a , The at r e — or t hogr aphi c p r o j e c t i o n of t he i nner co r r i d o r wal l : A — i n s t a t e p r i or to r e c ons t r uct i on, В — d u r i n g t he fi r s t st age of r ec o ns t r uc t i o n 6. A l e k s a n d r i a , t eat r, p r z e k r ó j p o linii a — a ( w g ii. 4), A s t an p r z e d k o n s e r w a c j ą , В — p i e r w s z y e t a p k o n s e r w a c j i
6. A l e x a n d r i a , Th e a t r e — a — a s e c t i on (acc. to ill. 4) : A —- s t at e pr i or to r e c ons t r uc t i on, В — d ur i ng t he f i r s t s t a g e of r e c o ns t r uc t i o n
tody rekonstrukcji, którą sp recyzow an o w p iś m ie oddanym do S ervice des A n tiq u ités
Do rekon struk cji teatru u żyto k am ieni pocho dzących z w yk op alisk 3. A b y 'nie zm n iejszać ich w artości fizy k o -ch em iczn y ch p rzyjęto n ie ob rabiać na now o sp atyn ow an eg o już lica. Zasa da słuszna, gd yb y b y ła k o n sek w en tn ie p rze strzegana. N ie ste ty bloki d ocinan o rów nież w zd łu ż spoin w sp orn ych i p oprzecznych sta rając się robić je m ożliw ie regularn e i w ąsk ie. Na dom iar złego około 60'°/o n a jlep szy ch blok ów u żyto do rekon struk cji n ajm n iej ek sp on ow a n y ch partii korytarza. P om ijając fak t sp acze nia słu szn ej te zy — w tórnego stosow an ia k a m ien ia an tycznego — sp ow odow ano n ied osta tek tego m ateriału w pracy nad najbardziej ek s pon ow a n ym i częściam i ścian.
P o zapoznaniu się z p o w y ższy m rezu ltatem tak zaczętej rekon struk cji i p rzeanalizow an iu jej n astęp stw dla dalszego przebiegu prac, p od ję liśm y d ecy zję n astęp u jących zm ian: 1) k o n ty n uow ać rekon struk cję w n o w y m k am ien iu; o ry g in aln e bloki a n tyczn e stosow ać w m iejscach ich p ierw otnego u sytu ow an ia lub w m iejscach bardziej ek sp onow an ych , o ile k ryteria ich u m iejsco w ien ia n ie narzucają rygorów , 2) pozo staw ić zrekonstruow aną d otych czas część i n ie k on tyn u ow ać jej w p rzyjętej m etod zie, o ile zaś sytu acja ogólna, czas i środki fin a n so w e po zw olą — w y m ien ić całą zew n ętrzną, zresztą n iew ielk ą, część zrek onstru ow anej ścia n y c e lem u nik nięcia n iejed n olitego charakteru re konstrukcji; 3) przyjąć od m ien hą zasadę k ła dzenia bloków; d otych czas d op asow yw ano b lo ki ściśle na styk ach w rzędzie i w w arstw ach , często pozostaw iając lico zew n ętrzn e o ry g in a l ne, czyli o pow ierzch ni porow atej, n ierów n ej, z grubsza tylk o obrobionej siekierką; obecnie zd ecydow ano op racow yw ać zębakiem lico zew n ętrzn e n ow ych k am ieni do form y gład k iej, ich s ty k i natom iast p ozostaw iać obrobione tylk o do o gó ln y ch form p rostop ad łościenn ych , co p ozw o li na różnicow anie grubości spoin; w ten spo sób bud ow an y m ur zachow a sw oją odrębność w zestaw ien iu z m urem a n tyczn ym (czyteln ość gran icy zrek onstru ow anych fragm en tów d zię ki odm iennej fak tu rze lica i jego w y c o fa n iu w głąb), natom iast sposób jego w yk on an ia i cha rakter 4 n a w ią zy w a ć będą do sta roży tn y ch re liktów .
2 P ism o a k cep tu ją ce k o m isji S erv ice des A n tiq u ité s do sp raw y rek o n stru k cji teatru z dn. 8.X.1966 — m a s z y nopis w p o siad an iu P o lsk ie j S ta cji A rch eo lo g ii Ś ród ziem n om orsk iej UW w K airze.
3 W czasie w y k o p a lis k o d n a lezio n o w ie le b lo k ó w k a m ien n y ch pochodzących ze ścian b u d y n k u te a tr a ln e go. B lo k ó w ty ch n a leża ło u żyć do rek o n stru k cji, p o n iew aż b y ły dobrze zach ow an e, a w y tr z y m a ło śc ią d o r ó w n y w a ły n iem a l k a m ien io m now ym . W zw ią zk u z tym , że n ie m ia ły o n e — o p rócz śla d ó w ty n k u lu b zap raw y — żad n ych cech w sk a zu ją cy ch na ich m ie j sc e w k o n stru k cji, a ro h eo lo g iczn o -a rch itek to n iczn e
R EK O N STR U K C JA ŚC IA N I SK L E P IE Ń
Na początku listopada 1966 r. w strzy m an o pra ce przy rekon struk cji sk lep ien ia p ołu d n iow ego
parodos i rozpoczęto od czy szcza n ie o ca la ły ch
fragm en tów w ew n ętrzn ej ścia n y k orytarza oraz substrukcji pod w id ow n ią od stron y p ółn ocn ej. K orzystając z okazji przebadano o d sło n ięte w nętrza tych k on stru k cji celem m a k sy m a ln e go poznania etapów ich u żytk o w an ia i przebu dów. N ajbardziej zru jn o w a n y i n ajm n iej c z y te ln y b ył fragm en t m uru sta n o w ią cy n iegd y ś zablokow ane p ółn ocn e parodos. Z achow ało się tu n ie w ięc ej niż 2— 3 rzęd y b lok ów p o w y żej stopy fu n d am en tow ej. R ów n ież su bstruk cja pod częścią w id o w n i na zachód od p ó łn ocn ego b ie gu schodow ego, pozbaw iona oparcia ścian o gra niczających ją od zachodu i p ółn ocy, o siad ła w stosu nk u do od pow iad ających p oziom ów na osi teatru o ok. 25 — 40 cm (ii. 6A).
D oln e fra g m en ty ścia n y k orytarza w y k a z y w a ły na całej dłu gości o d ch ylen ie od pionu na z e w nątrz od 5 do 15 cm zależn ie od w y so k o ści za chow ania. R ów nież i ściana zew n ętrzn a b u d o w li na odcinku p ółn ocn ym (XII i X IV segm en t korytarza) bardzo znacznie w y c h y la się od p io nu — ok. 35 cm na w y so k o ści zachow ania 4 m, a ścian ki d zielące korytarz na seg m en ty — n ie będąc zw iązane k o n stru k cy jn ie z żadną ze ścian bocznych — n ie m ogą przenosić s ił p oziom ych układu. N ależało w ięc przew idzieć i zap lan o w ać w czasie rekon struow an ia w e w n ę trz n e j ścia n y k orytarzy p ołączen ia p ozw ala ją ce w p rzyszłości zw iązać ją ze ścianą zew n ętrzną. U szty w n ien ia w k ieru nk u działania p o łu d n i k ow ych sił p oziom ych dokonano w postaci b ie gnącego na dw u w y sok o ściach — 2,5 m i 4 m p ow yżej poziom u posadzki — sy stem u sta lo w y ch ściągów , za k otw ion ych z jedn ej stro n y w ścian ie zew n ętrzn ej, z drugiej zaś w su b strukcji pod w id ow n ią (il. il. 4B i 5B). W p rzy szłości k o tw y u k ryte będą w ścian kach d zielą cych korytarz na seg m en ty . W su b stru k cji śc ią gi te zo sta ły górą połączone poziom o rodzajem belki żelb etow ej, b iegnącej rów n oleżn ik ow o w od ległości 1,5 m od lica rekon struow an ej śc ia ny korytarza na d ystan sie od X II do X V s e gm entu. P rzy realizow an iu drugiego etapu re k onstrukcji ścią gi w p row ad zi się w p o zo sta w ione obecnie otw o ry i zak otw i także p io n o w o, łącząc ściągi górnego i dolnego rzędu i za lew ając je betonem .
kryteria rek o n stru k cy jn e p o zw a la ją na p o w tó rn e u m ieszczen ie ich w o d b u d o w y w a n y m o b iek cie, n a w et bez d ok ład n ego sp recy zo w a n ia ich p ierw o tn eg o p o ło żenia. B lok i te trak tow an o jako p o zo sta ło ść a n ty czn ej m aterii, z k tórej p o w sta ł obiekt; in n y ch w a rto ści im brak, p od ob n ie jak sta n d a rd o w ej ceg le g o ty ck iej p o chodzącej z rozbiórki.
4 P rzez rek o n stru k cję o ch arak terze zb liżon ym do ory gin ału rozu m iem w za jem n ą zależność fo rm k a m ien i lub ce g ie ł i ispoin <w ątki) — ich sto su n k i p o w ie r z c h n iow e. In n y m i s ło w y p od ob n y ich ry su n e k lin ea rn y w części ory g in a ln ej i zrek on stru ow an ej.
R ekonstrukcję sam ej ścian y przeprow adzono zgodnie z p rzyjętym i na w stę p ie zasadam i, sto sując kam ień n o w y z lokaln ych k am ien iołom ów w М ех i orygin aln y, pochodzący z w yk op alisk . W ysokość w arstw i w ielk ość blok ów p rzyjm o wano w ed łu g ich średn ich w ielk o ści w partiach zachow anych. K am ień n ow y — w apień drobno ziarnisty o ciężarze ob jętościo w ym 1300— 1500 k g/m :{ — stru k tu raln ie nie odbiega od staro żytn ego (pochodzi z tych sam ych k am ien ioło mów), jest m iękki, rów nież ma biegnące w róż nych kierunkach w form ie ży ł pustki w y p e ł nione m iałkim p iaskiem , p ozb aw ionym lep isz cza. P iasek ten, z b iegiem czasu w y p łu k iw a n y przez deszcze i w ia try p ow od uje, że kam ień przybiera strukturę gąbczastą. U życie go u m o tyw ow an e jest jednak fak tem u żyw an ia go przez starożytn ych .
S tosow ano zapraw ę w ap ien ną 1 : 2 w partiach zew n ętrzn ych i 1 : 3 w ew nątrz. P iasek jest n ad m orsk o-pu styn n y, drobnoziarnisty, z dużą dom ieszką p y łó w w ap ien n ych (in ny w A lek sandrii jest n iedostęp ny). D o partii w e w n ę trz n ych stosow an o w apno gaszone na m iejscu, do zew n ętrzn ych i do ścia n y zachodniej parodos — w apno h ydrauliczne. Z pow odu czyn n ik ów od nas n iezależn ych n ie od izolow yw an o n ow ych partii k onstru kcji od starych.
R ekonstruując lico ścian y p rzyjęto, że d w ie w a rstw y b lok ów od dołu, położone w prost na zachow anych fragm en tach an tyczn ych , będą w yk on an e w n o w y m k am ieniu, w y żej k ład zio no k am ienie n o w e i stare, starając się te osta tnie jak najbardziej w yek sp on ow ać (il. il. 5B i 6B). W trakcie prac na tym odcinku zrek on struow ano górną część ścian oraz sk lep ien ie
v o m ito r iu m i p ółn ocn e parodos. E lip tyczn y w y
kres sk lepień p rzyjęto w ed łu g sy m etry czn ie p o łożonych od stron y p ołu d niow ej: fragm en ta ryczn ie zachow anego p ołu d niow ego p arodos i p ołu d niow ego v o m i t o r iu m (il. 7). K liń ce w ie l kością odpow iadające kliń com w istn ie ją cy c h sk lepieniach o id e n ty czn y m u kładzie zach ow u jącym tę sam ą grubość spoin p oprzecznych i w sp orn ych , układano na szalow an iu i za lew a no rzadką zapraw ą cem en tow o-w a p ien n ą w sto sunku 2 : 1 : 3 (biały cem en t portlandzki, w a pno h ydrauliczne, piasek). W sk lep ien iu p a r o
dos um ieszczono 4 k am ien ie orygin alne.
P rzy rekon struk cji v o m ito r iu m i parodos celem zw ięk szen ia w alorów d yd ak tyczn ych ob iektu, zaniechano odbudow y blokaży. Chodzi o p okaza n ie struktury ich w ew n ętrzn ej konstru kcji, a także poszerzającego się od południa parodos. N ależy też dodać, że na zakończeniu — od stro n y orchestry — sk lep ień pn. i pd. v o m ito r iu m w yk on an e zostały w su b stru k cji p ły ty że lb e tow e zbrojone krzyżow o, szersze о ок. 1 m (0,5 m po obu stronach) od v o m ito r iô w w ś w ie tle i d łu gie na ok. 1,5 m. P ły ty te m ają w p rzy szłości u m ożliw ić u su n ięcie blokaży z tych że
v o m ito r iô w bez naruszenia zrekonstruow anej
w id ow n i (il. 4B).
Po zrek onstru ow aniu w ew n ętrzn ej ścian y pół nocnego odcinka korytarza oraz zachodniej ścia n y półn ocn ego parodos p rzystąpiono do u zu p ełn ien ia m uru p ołu d niow ego parodos dw om a w arstw am i bloków , oraz jedną w arstw ą ścia n y biegnącej po okręgu a ograniczającej p ołu d niow ą część w id o w n i od zachodu. Lico z e w nętrzne p ozostałej górnej części uzupełnionej substrukcji ponad zrekonstruow anym sk lep ie n iem pd. parodos pozostaw iono w strzępiach.
R E K O N ST R U K C JA W IDOW NI
W ram ach w sp ółp racy m ięd zy P olską Stacją A rch eologii a S erv ice des A n tiq uités rekon stru kcji p ołu d niow ej części w id ow n i podjął się ten ostatni. U stalon o w sp óln ie, że plan u m iejsco w ien ia 10 o ry g in a ln y ch b lok ów sied zeń zn ale zion ych poza obrębem w id ow n i, jak rów nież dokładne w y so k o ści rzędów obniżonej pd. cz ę ści w id o w n i d ostarczy Stacja. Stacja rów nież m iała w yk o n ać b eton ow e w zm ocn ien ie górnej pow ierzchni, bardzo zniszczonej od tej strony pierw otnej su bstruk cji. U stalon o także, że n ie zachow ana część m arm urow ej w id ow n i zosta nie uzu pełn ion a w tw ard ym k am ien iu o kolorze zb liżon ym do koloru m arm uru. O dpow iedni su row iec sp row ad zon y został z kairskiego k a m ieniołom u M okattan.
W toku prac oczy szcza ją cy ch su bstruk cję pod w id ow n ią spostrzeżon o, że w górnych częściach w id ow n i dobudow anej podczas ostatn iej p rze b u d ow y obiektu (na zachód od obu b iegów sch o d ow ych) n e g a ty w y rozebranych sied zeń c z te rech górn ych rzęd ów w ych od zą poza okrąg w który w p isana je st w id ow n ia (il. 8). Z naczy to, że ta część w id o w n i n ie mi«ała k szta łtu trójk ąt nego (ograniczonego od w schodu schodam i, od pn. podbudow ą pod d o ln y rząd sied zeń i od pd.- zach. biegnącą po ok ręgu ścianą audytorium ), lecz od 9 rzędu w górę p onow nie się rozszerza ła, tak że na k oron ie rząd 12 osiągnął długość
Ok. 3 m. Spostrzeżen ie to um ożliw iło p raw id ło w e zrek onstru ow anie Obu zachodnich krańców w idow ni.
Po zakończeniu prac oczyszczających p rzystą piono do u tw ard zenia orygin alnej substrukcji. Pod pięciom a d o ln y m i rzędam i, gd zie p ierw o tnie zbudow ana ona b yła bardzo n iedb ale i zn i szczenia b y ły n ajw ięk sze, w zm ocniono ją chu dym b eton em i u k ształtow an o w stopnie. Górna część su bstruk cji zbudow ana b yła z dużych b loków n a zapraw ie w ap ien nej i n ie w ym agała napraw y. R esztę prac przy rekon struk cji w i dow ni w yk on ało przedsięb iorstw o egip skie pod nadzorem inż. K ham isa Ism aila z S ervice des A n tiq uités. B lo k i w ap ien ia obrobiono zęba- kiem do form y odpow iadającej orygin aln ej. U kładano je na m okro — albo na p rzygotow a nej przez nas podbudow ie w rzędach dolnych, albo w prost, na podbudow ie orygin aln ej w rzę dach górnych. Do zap ełn ien ia p u stych prze strzeni m ięd zy w ew n ętrzn ą pow ierzchnią b lo k ów a podbudow ą użyto chudego betonu. N ie 189
7. A l e k s a n d r i a , t eat r, s k l e pi e ni e p o ł u d n i o w e g o v o m i t o r i u m (fot. W. Jer- ke) 7. A l e x a n d r i a , Th e a t r e •—’ Ar c h in t he s o u t h - e n d v o m i t o r y
8. A l e k s a n d r i a , teatr, p o ł u d n i o w a c z ę ś ć w i d o w n i w t r akci e r e k o n s t r u k c j i , w i d o c z n y l uk pa r o d o s oraz n e g a t y w y b r a k u j ą c y c h d w u n a j w y ż s z y c h r z ę d ó w s i e d z e ń (fot. W. Ko ł ą t a j )
8. Al e xandr i a, T h e a t r e — The s o u t h - e n d p a r t of a u d i t o r i u m u n d e r recons t r uct i on, v i s i bl e arc of p a r odos and t he ne g a t i v e of t he l acki ng t w o u p p e r m o s t r o w s of seat s
stosow ano żadnej izolacji p om ięd zy częścią ory ginalną konstrukcji a rekonstruow aną. Spoin y poprzeczne w y p ełn ion o tym sam ym b eton em — w b rew n aszym zalecen iom — i w y fu gow an o. Istn ien ie szpar m ięd zy blokam i sied zeń stan ow i naturalną, n iezb ęd ną n iem a l d y latację, a w n i czym nie ujm uje w alorów estety czn y ch . J e d y nie styk m ięd zy zachodnim zak oń czeniem rzę dów a ścianą au dytorium pozostaw ion o pusty. W dobudow anych od południa i p ółn ocy cz ę ściach w id ow n i um ieszczono 10 orygin aln ych bloków siedzeń. C ztery p ozostałe orygin alne bloki um ieszczone zosta ły w n iszach na koro nie w id ow n i.
R EK O N STR U K C JA KO LU M N
Po krótkiej przerw ie sp ow odow anej d ziałan ia m i w ojen n ym i, w lipcu 1967 r. przystąpiono do rekon struk cji kolum n arkady p ołu d niow ej w w estib u lu (il. 9) oraz do k orek ty położenia p ie d estałów i baz p ozostałych z w ielk iej arkady, oddzielającej w e stib u l od audytorium . Po w zm ocn ien iu i w yrów n an iu fu n d am en tów u sta w iono na nich p onow nie d w u częściow e m arm u row e b azy p ołu d niow ej arkady. Odpadłą częś ciow o od fu n d am en tów orygin aln ą okładzinę z p łyt m arm urow ych uzu pełn ion o sztu czn y m k am ieniem im itu jącym m arm ur, sporządzonym z białego cem entu portlandzkiego, proszku i fra kcji m arm urow ej oraz stłu czk i szk lanej w sto sunku 1 : 1 : 1 . P o w ierzch n ię obrobiono zęba- kiem . Górne p ła szczy zn y baz w yp oziom ow an o. W punktach cen traln ych w yk u to otw ory o śred n icy 3,5 cm, głęb okie na 15— 17 cm, celem p o łączenia ich z trzonam i kolum n na trzp ienie stalow e.
Łączenia i u staw ien ia fragm en tóy/ strzask a nych kolum n na bazach dokonano przy pom o cy drew nian ego trójnogu w y sok ości ok. 10 m oraz bloku z przekładnią łańcuchow ą. Sprzęt ten był jed y n ym m ożliw ym do użycia w w a runkach głębokiego w yk op u bez dróg zjazd o w ych . W szelkie poziom e ruchy elem en tó w za w ieszon ych k olu m n y w yk o n y w a n e b y ły ręcz nie. Z w ażyw szy ich ciężar — od 2 do 6 ton — oraz p recyzję, z jaką m u si następow ać sk le je n ie dwu n ieregu larn ych p rzełom ów (tolerancja
1 mm) w ażn e jest, aby sk leja n y fragm en t pod w ieszon y b ył w sposób zap ew n iający m u pio n ow y zw is i aby oś pionow a w iszącego e le m e n tu leżała na jednej lin ii z osią fragm en tu już ustaw ionego. Do k lejen ia użyto m ieszan in y ż y w icy sy n tety czn ej P olim al, pasty PWC i n a fte- nianu kobaltu. P ołączen ie to ma tę w ażną ce chę, że ilość n aftenian u kobaltu d ecyd u je o cza sie w iązania żyw icy.
W pierw szej kolejn ości ustaw ion o d oln y frag m ent (prawie połow a) k olu m n y w sch od niej. Biorąc pod uw agę fakt, że zarów no górna p łasz czyzna bazy, jak i dolna część stop y k o lu m n y m iały dość znaczne ubytki, które zm n iejszały jej stabilność, zd ecydow ano — n iezależn ie od połączenia trzp ieniem — ok leić oba elem en ty
oraz nie rekon struow ać k olu m n y w całości. R ów nież ze w zg lęd ó w estety czn y ch d ecyzja ta jest całk ow icie um otyw ow ana. Przed sk le je n iem obie p o w ierzch n ie starannie oczyszczono m ech anicznie u suw ając zw ietrzałe fragm en ty, po czym u m yto je acetonem . B olec sta lo w y w k lejon o n ajp ierw w gniazdo w trzonie kolu m n y , n astęp n ie — po zw iązaniu ży w ic y i odw ró ceniu trzonu — opuszczono go na bazę. Trzpień, trafiając w gniazdo w y p ełn io n e żyw icą w y p chnął jej nadm iar na górną płaszczyznę bazy. Ilość ta w y sta rczy ła do pokrycia jej w stopniu d ostateczn ym do sk lejen ia. C elem u niknięcia zacieków brzegi bazy posypano proszkiem m ar m u row ym p o ch łan iającym nadm iar kleju. W następ n ej k olejn ości przystąpiono do m on tażu k olu m n y zachodniej. Składała się ona z czterech fragm en tów . K ażdy z nich, jak rów nież całość k olu m n y z bazą, sk lejan o w sposób id e n ty czn y jak kolum nę w schodnią. J ed yn ie na początku m on tażu okazało się, że p łaszczy zna w sporna stop y k olu m n y nie jest prostopa dła do jej o si pion ow ej. P o m ięd zy bazą a k o lum ną n ależało zastosow ać sta lo w y pierścień red u k cy jn y o różnicy grubości odpow iadającej różn icy w o d ch ylen iu , tj. 6 mm. Po zakończe niu u staw ian ia trzonu w ciągn ięto na k olum nę k ap itel. Na m argin esie n ależy dodać, że k le je
nie p rzełom ów u n iem ożliw iało p rzełożen ie szn u rów w iążący ch trzon z b lok iem od dołu. W zw iązku z ty m szn u ry p ionow e ow in ięto sp iral n ie liną konopną, którą m oczono wodą. Stop ień zacisku k urczącej się lin y b ył w ystarcza jący aby p rzeciw d ziałać jej ześlizn ięciu się z pod n oszonego w górę fragm en tu (il. 9).
Podczas trw ania p ow yżej opisanych prac re k o n stru k cy jn y ch teatru, prow adzone b y ły w y kopaliska od stro n y zachodniej budynku. T utaj, po w y ek sp lo row an iu górnej nekropoli arab sk iej, od słon ięto p łyto w a n ie portyku lub k o lu m n ad y u liczn ej, podobnej do odkrytej przed k ilk u d ziesięciu la ty przy u licy Nabi D a n ie l5, biegnącej rów n olegle do n ie zachow anej ścian y fron tow ej w e stib u lu . Od zachodu ograniczone jest ono m u rem sp ełn ia ją cym rolę fu n dam en tu dla baz kolu m n istn ieją ceg o n iegdyś p orty ku. Do ch w ili obecnej odnaleziono tylk o jedną n iekom pletną bazę, jedną połam aną k olum nę z czerw onego granitu asuańskiego oraz frag m en ty trzon ów in n ych . P on iew aż baza zn a j dow ała się in s itu , a kolum na sp oczyw ała w m iejscu upadku p ostanow iono i tę k olu m n ę u staw ić. Górna p łaszczyzna bazy jak rów nież górna część p rofilow an ia u le g ły zn iszczen iu w stop n iu u n iem o żliw ia ją cym u staw ien ie k o lu m ny. Z ach ow an y na 1/5 obw odu k om p letn y pro fil p ozw olił jednak na w ym od elow an ie gip so w ej form y. P o sporządzeniu zbrojenia i zak ot w ien iu go w bazie oraz po u staw ien iu form y u b ytek u zu pełn ion o m ieszaniną ży w ic y sy n te
-ü A. A d r i a n i, A n n u a i r e d u Mus é e G r é c o - R o m a i n
1935— 1939, A le x a n d r ie 1940, s. 57— 60, il. 27.
9. A l e k s a n d r i a , t eat r, mo n t a ż k o l u m n y w e s t i - bulu, (fot. W. Je r k e ) 9. A l e x a n d r i a , T h e a t r e — A s s e m b l i n g of a v e s t i bul e c o l u m n 10. A l e k s a n d r i a , t eat r, p o ł u d n i o wa m o z a i k a we s t i b u l u , s t a n p r z e d k o n s e r w a c j ą (fot. W. Jer ke) 10. A l e x a n d r i a , T h e at re — The s o u t h - e n d v e s t i b u l e mo s a i c in its s t at e p r i o r to c o n s e r v a ti on
11. A l e k s a n d r i a , teatr, z d j ę t y f r a g me n t m o z a i ki w t r akc i e o c z y s z c z a nia (fot. W. K o ł ą t a j ) 11. Al e x a n d r i a , T h e atr e — The s t r i p p e d m o saic f r a g me n t cl eaned 12. A l e k s a n d r i a , teat r, poł ud ni o wa mo z a i k a w e s t i b u l u , s t an po k o n s e r wa c j i (fot. W. Jer ke) 12. Al e x a n d r i a , T h e atre — The s o u t h - e n d v e s t i b u l e mos ai c in its s t at e af t e r c o n s e r v a t i o n
13. Al eks andr i a, t eat r, ż e l b e t o w e pal e f u n d a m e n t o w e p r z e d u s u n i ę c i e m (fot. W. Kol ąt aj ) 13. Al e xandr i a, T h e at re — Rei nf or ced c o n cret e pi l es pri or to thei r r e m o v a l
tyczn ej oraz proszku m arm urow ego i szk lan e go w stosunku 1 : 1. D odając dość dużą ilość naftenian u kobaltu spow odow ano p raw ie na tych m iastow e w iązan ie, co zapobiegło w y c ie kaniu ży w ic y i zróżn icow yw an iu się u w ar stw ień proszku m arm urow ego osiadającego w p ły n n y m środow isku żyw icy. D zięki tem u otrzym ano m asę o jedn olitej struk tu rze i o k o lorze odpow iadającym m arm urow i oraz o lep szych w łaściw ościach fizy czn y ch , dzięki d uże m u w sp ó łczy n n ik o w i sp rężystości.
P racy 'tej n ie m ożna b yło w yk on ać stosu jąc sztu czn y kam ień na bazie cem en tu , p oniew aż u zu p ełn ion y n ad w ieszon y brzeg profilu bazy 0 m ałym przekroju, w czasie prac m on tażow ych kolu m n y b y łb y narażony na znaczne obciąże n ie punktow e, na które żyw ica je st w ielo k ro t n ie odporniejsza, niż beton. Po zw iązaniu u zu pełnion ą form ę obrobiono zębakiem . Sam ą ko lum nę ustaw iono bez użycia trzpieni, a n aw et bez k lejen ia, biorąc pod u w agę duże p ow ierz chnie jej przełom ów’ i ich poziom e u łożen ie. Jed y n ie styk pow ierzch ni w sp orn ych bazy i k o lu m n y u szczelnion o przez w k u cie ołow iu. Pod dolny fragm en t trzonu in n ej k olu m n y w y konano now ą bazę ze sztuczn ego k am ien ia (bia ły cem ent portlandzki, proszek m arm urow y, szkło) zbrojonego stalą budow laną o 0 8 m m 1 Qr 2500. Form ę tej bazy p ow ielono z is tn ie jącej, o której b y ła m ow a w y ż ej. Po zw iąza niu betonu i zd jęciu form y pow ierzch nię obro biono podobnie.
K O REK TA PO ŁO ŻENIA PIED E STA ŁÓ W W IELK IEJ A R K A D Y
Praca ta p olegała na w yp rostow an iu położenia p ied estałów w stosu nk u do pionu, bez jak ich k olw iek zm ian u łożenia w poziom ie. Zadanie to w yk on ano posługując się tym sam ym trójn o giem i blokiem z przekładnią, co przy u sta w ia
194
niu kolum n. P ied esta ły uniesiono częściow o od strony w y ch y lo n ej i pod stopę w lano zapraw ę cem en tow ą 1 : 3. R ów n ocześn ie dokonano u zu pełnień ich form y, jak rów nież baz na nich sp oczyw ających , p rzyk lejając liczne odbite od nich fragm en ty odnalezione podczas w yk op a lisk.
PRZEŁO ŻENIE M O ZAIK
P om ieszczen ie centralne w estibu lu, ograniczo ne od zachodu ścianą budynku, od północy i po łudnia arkadam i łączącym i je z p ozostałym i w n ętrzam i w estib u lu , połączone było z au d y torium w ielk ą, potrójną arkadą. Jej p odziało w i odpow iadał podział centralnego p om ieszcze nia u w aru n kow an y p ołożen iem kolum n tej ar kady od w sch od u i odpow iadającym im p ila- strom na ścianie zachodniej. W nętrze, aczkol w iek jednoprzestrzenne, d zieliło się w istocie na 3 części podkreślone zróżnicow aniem posa dzek i sk lepień. Części zew n ętrzne — północna i p ołu d niow a — o w ym iarach 2,65 X ok. 6,0 m — m iały posadzki m ozaikow e o wzorach geom etryczn ych , w yk on ane z kostek z bazal tu i białego marm uru o w ym iarach 1,5 X 1,5 cm.
M ozaiki zn ajd ow ały się w złym stanie zacho wania; ich liczn e u b ytk i p ow ięk szały się z dnia na dzień na sk utek fataln ego stanu podłoża. W przeszłości położono je na 3— 5 cm w a rstw ie zapraw y w ap ien n ej, w prost na ziem i. Z czasem , jeszcze w starożytn ości, w sk u tek zachodzących odkształceń, m ozaikę p ołudniow ą pokryto w y rów nującą szlich tą w apienną. N ie uchroniło jej to jednak od d a lszych od k ształceń i w m om en cie odkrycia m ozaik różnice poziom u p ofalow a nej p ow ierzch ni d och od ziły do 40 cm (il. 10). R ów nież n iektóre rzędy kostek, p rzesun ięte w pionie w stosu nk u do sąsied nich , w y łu sk iw a ły się za d otk nięciem .
14. A l e k s a n d r i a , teat r, s t an po z a k o ń c z e n i u p i e r w s z e g o e t a p u r e k o n s t r u k c j i w l u t y m 1968 (fot. W. Jer ke) 14. Al e x a nd r i a , Th e a t r e in its st at e on c o mp l e t i o n of the fi r s t st age of cons e r v a t i o n in Fe b r u a r y 1968
U ratow anie tych m ozaik m ogło n astąp ić tylk o przez ich p rzełożen ie na n ow y podkład. Istn ie ją d w ie m ożliw ości dokonania takiego zabiegu: albo po ob rysow an iu w zoru m ozaiki rozebrać, sporządzić n ow y podkład i w ed łu g w zoru tra d ycy jn ie je p rzeskładać, albo zdjąć je w ię k s z y mi partiam i i po sporządzeniu podkładu u m ie ścić je w p ierw otn ych m iejscach , zachow ując w ten sposób orygin aln e u łożen ie k ostek . P o zostaw ien ie m ozaik bez p rzenoszen ia i zakon serw ow an ie ich (w stan ie, w jakim zosta ły od kryte, b yło n iem ożliw e ze w zględ u na zu p ełn ie zw ietrzałe podłoże i fakt, że znajdując się na w oln y m p ow ietrzu narażone są na w p ły w y at m osferyczne. Ponadto stan ow ią posadzkę i fu n kcję tę będą sp ełniać nadal.
P ostan ow ion o p rzenieść m ozaiki w ięk szy m i partiam i, o p ow ierzch ni od 0,25 do 1,0 m 2. W tym celu, po d okładnym ich oczyszczen iu 6 i za b ezpieczeniu k raw ęd zi u bytk ów zapraw ą ce m entow ą, do p ow ierzch n i kostek zd ejm o w a nych fragm en tów przyk lejon o p olioctan em w i n ylu rozcień czon ym w odą w stosunku 1 : 2 c ie n ką lecz m ocną tkaninę baw ełnianą. Po w y s chnięciu w ciągu 3— 4 godzin i narysow an iu
*’ N ajp ierw m ech a n iczn ie, n astęp n ie a ceton em , a w przypadku m ozaiki p o łu d n io w ej także k w a sem sia r kow ym celem u su n ięcia zap raw y w a p ien n ej.
na tk an in ie lin ii w yzn a czający ch p ołożenie po szczeg óln ych frag m en tów w stosunku do o to czenia n astęp ow ało pow olne od ryw an ie ich od podłoża. Po zerw aniu i odw róceniu czyszczono szczotką odw rotną stronę kostek z resztek za praw y i kurzu (ił. 11). N astępn ie zd jęty i o c z y szczon y fragm en t m ozaiki, dzięki ela sty czn ości p rzyk lejon ego doń m ateriału, m ógł być w y p ro sto w y w a n y w m iarę p otrzeb y aż do form y zu p ełn ie p łask iej.
Po u su n ięciu resztek starego podkładu i ziem i oraz po a rch eologiczn ym przebadaniu tego o d cinka zbudow ano beton ow ą platform ę o gru bości 15 cm , odizolow aną od starych k on stru kcji. P o w ierzch n ię ukształtow ano nadając jej lek ki spadek ок.. 1% w kierunku w sch ód — zachód, a n astęp n ie pow leczono lep ikiem b itu m icznym 7. N a tak przygotow any podkład k ła dziono w obrębie p oszczególn ych fragm en tów zapraw ę cem en tow o -w ap ien n ą w stosu n k u 1: 2:3, o grubości w a r stw y ok. 3— 4 cm. Na w y gładzonej zapraw ie układano zdjęte uprzednio partie m ozaiki zw racając uw agę, aby n aryso w ane na tk an in ie linie trasujące p ok ryw ały się ze sznurkam i rozp iętym i pom iędzy od pow
ied-7 Izo lo w a n ie lep ik iem u m o żliw ia ruchy poziom e, s p o w o d o w a n e d ob ow ym i różn icam i tem p eratu ry i w y s y ch an iem , oraz p rzeciw d zia ła przech od zen iu z podłoża soli w raz z w odą.
nim i m arkam i. Po sp raw dzeniu położenia, lek kim i uderzeniam i poprzez d esk ę w b ijan o frag m en ty w zapraw ę, doprow adzając ich górn e li co do w yzn aczon ych poziom ów . P o p ew n y m czasie w ilgoć przechodząca z zapraw y szpara mi p om iędzy »kostkami tak zm ięk czyła p olioc tan w in y lu , że bez trudu dało się od erw ać tk a ninę. P u ste przestrzenie po ubytkach częściow o uzupełniono, rekon struu jąc o rygin aln y w zór z luźno zn alezion ych k ostek (oddzielając partie orygin alne od zrek on stru ow an ych paskam i w k u tego ołow iu), w w ięk szo ści jednak w y p e ł niając je b etonem (1 : 4) zbrojonym siatk ą d ru cianą. S ty k i betonu i m ozaiki zaizolow an o pa skam i b rystolu n iew id oczn ym i z z e w n ą tr z 8. R esztę zan ieczyszczeń u sun ięto zm yw ając m o zaiki łu giem sod o w ym (il. 12).
Oprócz om ów ion ych w y ż ej prac przeprow adzo no w teatrze cały szereg drob nych napraw . Za bezpieczono p row izoryczn ie fra g m en ty pięknej posadzki w pom ieszczen iach b oczn ych w e stib u lu, zrekonstruow ano w p ew n y m stopniu d w ie n isze na koronie w id ow n i, zabezpieczono gro żący zaw alen iem łuk ślep ej arkady w X s e gm en cie korytarza oraz fragm en t pilastra ar kady podtrzym ującej bieg sch od ow y w p ółn o
c-8 C elem stw orzen ia d ylatacji m ięd zy fra g m en tem m o zaik i a b eto n em u zu p ełn ia ją cy m ub ytk i.
n ym pom ieszczen iu w estib u lu , a w reszcie za bezpieczono i utw ierdzono resztk i ty n k ó w na ścianach tegoż w estib u lu .
Jed n ocześnie z p ostępem prac rek o n stru k cyj n y ch trw ało k szta łto w a n ie ścian w yk op u w okół teatru w form ę odw róconego stożka ściętego z b iegnącym i po nim ram pam i. W trakcie tych robót od słon ięto do 2,5 m w głąb w e w sch od niej części w ykopu 76 żelb eto w y ch pali, z których osiem w b eto n o w a n ych b yło w ścian ę zew n ętrz ną teatru na odcinku p om iędzy VII a X seg m en tem korytarza (ił. 13). P ale te w y c ię to i p rze transportow ano w in n e m iejsce. D oln e ich czę ści oraz pale zab etonow an e w ścian ę budow li zostaną być m oże częściow o u su n ięte w przy szłości. Urząd m iejski doprow adził do obiektu prąd elek try czn y, ogrodził całość terenu, zbu dow ał kasę i in n e b ud yn ki pom ocnicze. Na sto kach w yk op u w ok ół teatru zasiano traw ę, w w ielu m iejscach posadzono k w ia ty . Na ty m za kończono p ie rw sz y etap rek on stru k cji (il. 14). Po przeprow adzeniu stu d iów p orów n aw czych i an alizie m ateriału archeologiczn ego udało się u stalić w iele szczegółów p ierw o tn ej form y zn i szczon ego obiektu.
m gr in ż. arch. W ojciech K ołątaj Gł. arch itek t (Polskiej S ta cji
A rch eo lo g ii Ś ród ziem n om orsk iej UW K air
THE FIRST STAGE OF RECONSTRUCTION WORKS CARRIED IN КОМ EL DIKKA THEATRE IN ALEXANDRIA S e v e r a l in terestin g data are su p p lied by th e author
w ith regard to the fir st sta g e of reco n stru ctio n w ork s carried on in K om e l D ik k a T h ea tre in A lex a n d ria . In v estig a tio n s h a v e b een sta rted in 1963 fo rm in g a part of th e la r g e -sc a le p roject carried o u t b y the U n iv ersity of W arsaw P o lish S ta tio n of M ed iterra n ean A rch a eo lo g y w ith its h ead q u arters in C airo. In th e b eg in n in g s o f the fo llo w in g year w h e n th e m u n i cip a l a u th o rities decided to erect in th e K om e l D ik k a area a n e w a d m in istra tiv e b u ild in g th e th e a tr e w a lls h a v e b een d iscovered in fo u n d a tio n trenching«. S in c e th e h a ltin g o f co n stru ctio n a se r ie s o f u n in terru p ted a rch a eo lo g ica l in v e stig a tio n s w as con d u cted on the s ite from 1964 to 1966 in order to ex p o se the fu rth er p o rtio n s of the p reserv ed an tiq u e ed ifice. A t th e sam e tim e th e recon stru ction w o rk s w ere carried w ith a g rea t deal o f d iffic u ltie s arisin g from th e a b sen ce of an accurate h isto rica l su r v e y and n ecessa ry a r c h ite c tu ral and tech n ica l d ocu m en tation m a teria ls. T h ese w ere the reasons w h y it has p roved n ecessa ry to d i v id e the w h o le p rogram m e in to tw o sta g es.
W ithin the fir st stage the su rro u n d in g s ite had to be b rought to order, the seats in th e a u d itoriu m , th en the inner corridor w a ll and th e au d itoriu m s u b s tr u c tu res reb u ilt, and, fin a lly , th e co lu m n b a ses of th e v e stib u le arcade p la ced on th eir proper sp ots. T he second sta g e com p rised th e reco n stru ctio n o f th e -buil d in g ’s portions req u irin g e s s e n tia l sc ie n tific s tu d ie s and also th e co n sid era b le labour and tim e a llocation s. It is in ten d ed to organize a ste a d y e x h ib itio n of a r ch itectu ra l d ecorative d eta ils on the au d itoriu m crow n in g.
D u rin g th e fir st sta g e of reco n stru ctio n of the theatre th e sto n es w ere used com in g from ex ca v a tio n s (w ith their fa c e s covered w ith patin a) w h ile th e n ew ston e block s, to m a in ta in a clea rly v is ib le b ord erin g
lin e b etw een them , w ere fix e d togeth er in a w a y d if fe r in g from th a t u sed in th e o r ig in a l a n tiq u e w a lls. S in ce the bends in w a ll p ortion s ra n g in g to 5—-15 cm (in som e ca ses e v e n to 40 cm) have b een o b serv ed a need arose to ap p ly at tw o le v e ls (2,5 and 4 m) sp ecia l sy s te m o f tie b o lts w ith th e appropriate a n ch o rages.
For g lu ein g the brok en colu m n s in th e v e stib u le 6ou th -en d arcade th e sy n th e tic resin m ix tu r e „P oli- m a x ”, th e p.v.c. p a ste and th e cob alt n a p h th en ate w ere ap p lied .
The strip p in g o f the m o sa ic flo o rin g in v e stib u le m ay rep resen t an operation of in terest for con servators. D u e to w ea th erin g o f its b ed d in g and the thus e x is tin g co n sid era b le d ifferen ces o f le v e ls ra n g in g as h ig h as to 40 cm it h as b een d ecid ed to strip th e m osaic in com p a ra tiv ely la rg e portion s (0,25 to 1,00 m 2). A fter their clea n in g and su p p lem en tin g o f lo sse s to th e strip p ed flo o rin g p ortion s th e str ip s o f a th in but at the sa m e tim e str o n g en ou gh cotton fabric w ere glu ed on b y m ean s of v in y l p o ly a c e ta te (in 1:2 w a te r solution).
W ithin th e fir s t sta g e o f reco n stru ctio n w o r k s carried o u t in th e th eatre in A lex a n d ria a se r ie s of ad d ition al p reserv in g op eration s o f m in or im p ortan ce h a s b een
u ndertaken.
On co m p letio n o f the a b o v e -d e sc r ib e d sta g e of r e se arch and reco n stru ctio n w ork s the E g y p tia n A u th o ri ties have d ecid ed th a t th e reco n stru cted th ea tre should be m ade accessib le n ot o n ly for tou rists b u t also for regular perform an ces.
It m ay, th erefore, be ex p ected th at the fu rth er w orks w ill be carried w ith the clear o b jectiv e in m ind, i.e. p rep arin g th e a n tiq u e o b je c t for its origin al fu n ctio n .
