Determinanty umiędzynarodowienia
zakupów przedsiębiorstwa : przykład
polskich przedsiębiorstw branży
elektromaszynowej
International Journal of Management and Economics 29, 157-181
2011
Determinanty umiędzynarodowienia
zakupów przedsiębiorstwa. Przykład polskich
przedsiębiorstw branży elektromaszynowej
Wstęp
W ostatnich latach zauważa się ewolucję zarządzania przedsiębiorstwami w kierun-ku wzrostu znaczenia tworzenia przewagi konw kierun-kurencyjnej przez kreowanie lub pozy-skiwanie unikatowej oferty bądź obniżanie kosztów funkcjonowania danej organizacji.
Jedną z głównych funkcji przedsiębiorstwa, w której wprowadzenie zmian skutkuje znacznymi zmianami w zakresie kreowania przewagi konkurencyjnej, jest zaopatrze-nie (zakupy). To właśzaopatrze-nie tę funkcję poddaje się w wielu przedsiębiorstwach gruntownej analizie z punktu widzenia maksymalnego ograniczenia kosztów. W literaturze przed-miotu wskazuje się też rolę zaopatrzenia, w tym zakupów na rynkach zagranicznych, w tworzeniu unikatowej oferty przedsiębiorstwa. W literaturze światowej i polskiej jest wiele publikacji dotyczących umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, ale tylko niektóre są poświęcone internacjonalizacji na rynkach zaopatrzenia. Nieliczne były też, zwłaszcza w Polsce, badania empiryczne dotyczące zakupów na rynkach zagranicznych.
Celem artykułu jest identyfikacja czynników sprzyjających i ograniczających
umię-dzynarodowienie zakupów na przykładzie polskich firm branży elektromaszynowej1.
Badania zostały przeprowadzone latem 2010 r. metodą ankietową w formie wywiadu telefonicznego z zastosowaniem techniki CATI na łącznej próbie 124 losowo wybranych średnich i dużych polskich przedsiębiorstw przemysłu elektromaszynowego, będących oddziałami/filiami przedsiębiorstw zagranicznych. Wybór branży elektromaszynowej jest uzasadniony wysokim stopniem umiędzynarodowienia tego przemysłu, co przeja-wia się m.in. wysokim udziałem w polskim handlu zagranicznym, w tym w imporcie.
Proces tworzenia i determinanty strategii zakupów
na rynku międzynarodowym
K. Lysons2 wskazuje, że strategia zakupów kształtowana jest tak na poziomie
przed-siębiorstwa lub strategicznej jednostki biznesu (strategicznym), jak i na poziomie funk-cjonalnym (operacyjnym). Strategia zakupów na poziomie strategicznym jest
formuło-wana przez kierownictwo przedsiębiorstwa lub strategicznej jednostki biznesu, a przy jej kształtowaniu kładzie się nacisk przede wszystkim na efektywność zakupów. Jest to strategia ustalana z uwzględnieniem długiego horyzontu czasowego i długookresowych celów. Z kolei strategia zakupów na poziomie operacyjnym jest zwykle tworzona przez kierowników niższych szczebli i jest zorientowana przede wszystkim na poprawę sku-teczności zakupów, a jej horyzont czasowy jest krótki.
Wskazuje się następujące etapy procesu tworzenia strategii zakupów na rynku międzynarodowym:
1. Analiza uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, w tym sytuacji na międzynaro-dowym rynku zaopatrzenia.
2. Określenie celów przedsiębiorstwa w zakresie zaopatrzenia na rynku międzynarodowym. 3. Ustalenie strategii zakupów przedsiębiorstwa na rynku międzynarodowym.
4. Monitorowanie efektywności i skuteczności strategii zakupów na rynku międzynaro-dowym.
Pierwszym etapem procesu tworzenia strategii zakupów jest więc analiza sytuacji, w tym ocena uwarunkowań przedmiotowych i podmiotowych na międzynarodowym rynku zaopatrzenia, a także sytuacji wewnętrznej przedsiębiorstwa.
A. Pettignew, H. Thomas i R. Whittington3 wskazują, że analiza otoczenia
przygoto-wywana na potrzeby formułowania strategii zaopatrzenia na rynku międzynarodowym służyć powinna:
• zidentyfikowaniu czynników w otoczeniu, które mogą skutkować istotnymi dla za-kupów zmianami,
• określeniu, które pozyskiwane zasoby są najwrażliwsze na zmiany w otoczeniu na zagranicznych rynkach zaopatrzenia, aby zwrócić na nie szczególną uwagę w proce-sach planowania, w tym w planach działań na wypadek sytuacji kryzysowej, • identyfikacji możliwości wystąpienia na zagranicznych rynkach zaopatrzenia
nie-przewidzianych fluktuacji, które zmienią warunki współpracy z dostawcami. Analiza sytuacji powinna też służyć określeniu wpływu pozyskiwanych przez przed-siębiorstwo zasobów, w tym dóbr, na jego rentowność oraz na ryzyko związane z doko-nywaniem zakupów na rynkach zagranicznych. D. Simchi-Levie, P. Kaminski
i E. Sim-chi-Levi4 stwierdzają, że w ocenie tej należy uwzględnić ilość pozyskiwanych zasobów,
w tym dóbr, udział kosztów pozyskania danego dobra w kosztach zakupów ogółem, znaczenie pozyskiwanych zasobów dla tworzenia przewagi konkurencyjnej. Z kolei S. Seshardi podkreśla, że oceniając ryzyko związane z zakupami od partnerów zagra-nicznych, należy też uwzględnić liczbę dostawców, a tym samym dostępność i wielkość popytu na dane dobro, możliwość wykreowania danego zasobu lub wytworzenia tego
dobra przez przedsiębiorstwo oraz inne czynniki5.
Zwraca się też uwagę, że różny jest wpływ pozyskiwanych przez przedsiębiorstwo zasobów, w tym dóbr, na jego rentowność oraz na ryzyko związane z dokonywaniem
Umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa na rynkach zaopatrzenia jest uwarunko-wane zarówno czynnikami w jego otoczeniu, jak i sytuacją wewnętrzną danej instytucji. Ze względu na kierunek oddziaływania (pozytywny lub negatywny) można wyróżnić czynniki sprzyjające umiędzynarodowieniu przedsiębiorstwa na rynkach zakupów, wśród których są czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, oraz czynniki ograniczające umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa na rynkach zakupów, które też dzieli się na wewnętrzne i zewnętrzne.
TABElA 1. Wybrane czynniki sprzyjające oraz ograniczające umiędzynarodowienie przedsię-biorstwa na rynkach zakupów
Wewnętrzne determinanty
umiędzynarodowienia zakupów Zewnętrzne determinanty umiędzynarodowienia zakupów Sprzyjające
• cele strategiczne przedsiębiorstwa związane z dążeniem do tworzenia/ utrzymywania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa w efekcie pozyskania unikatowych zasobów od kooperantów na rynkach zagranicznych,
• cele strategiczne przedsiębiorstwa związane z dążeniem do obniżenia kosztów i zwiększenia stopy zysku w wyniku obniżenia kosztów pozyskiwania zasobów,
• przedsiębiorstwo jest dostawcą wyrobów gotowych dla pośredników lub dostawcą wyrobów gotowych dla końcowych nabywców,
• znaczny stopień autonomii przedsiębiorstwa w kształtowaniu finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy,
• dążenie do ograniczenia/dywersyfikacji ryzyka działania przedsiębiorstwa, • dążenie do zwiększania stopnia kontroli
w wyniku internalizacji wybranych operacji i funkcji przedsiębiorstwa, • osobiste zaangażowanie i motywacja
oraz doświadczenie kadry zarządzającej przedsiębiorstwa na rynku
międzynarodowym, w tym zwłaszcza na zagranicznych rynkach zaopatrzenia,
• polityka handlowa poszczególnych krajów i ugrupowań w kierunku ograniczania barier taryfowych
i pozataryfowych,
• procesy integracyjne w gospodarce światowej,
• deregulacja i prywatyzacja w określonych branżach, w tym także wywołana przez zmiany systemów społeczno- -gospodarczych,
• zachęty dla inwestorów zagranicznych na potencjalnych lub rzeczywistych rynkach zaopatrzenia,
• dostępność tańszych źródeł zaopatrzenia na rynkach zagranicznych,
• dostępność bardziej innowacyjnych zasobów na zagranicznych rynkach,
• dostępność zasobów o wyższej jakości na rynkach zagranicznych,
• geograficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia, • korzystna polityka fiskalna w krajach-rynkach
zaopatrzenia,
• ujednolicanie standardów technicznych i ekologicznych w skali międzynarodowej,
• działania konkurentów w kierunku internacjonalizacji zakupów skłaniające przedsiębiorstwo do
umiędzynarodowienia (tzw. efekt naśladowczy), • rozwój międzynarodowych sieci powiązań
w poszczególnych branżach,
• upowszechnianie w skali międzynarodowej technologii dominujących pod względem technicznym bądź ekonomicznym,
• niewielki dystans kulturowy między rynkiem macierzystym przedsiębiorstwa a zagranicznymi rynkami zakupów,
Ograniczające
• niezdefiniowanie przez menedżerów potencjalnej przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa,
• przedsiębiorstwo jest dostawcą surowców lub dostawcą komponentów lub części,
• niski stopień autonomii
przedsiębiorstwa w kształtowaniu finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy,
• brak aktywnego podejścia do ograniczenia/dywersyfikacji ryzyka działania przedsiębiorstwa,
• niskie zaangażowanie i motywacja oraz brak lub niewielkie doświadczenie kadry zarządzającej przedsiębiorstwa na rynku międzynarodowym, w tym zwłaszcza na zagranicznych rynkach zaopatrzenia.
• polityka handlowa krajów-rynków zaopatrzenia w kierunku zwiększenia barier taryfowych i pozataryfowych,
• niekorzystne warunki inwestowania na potencjalnych lub rzeczywistych rynkach zaopatrzenia,
• niedostępność tańszych źródeł zaopatrzenia na rynkach zagranicznych,
• niedostępność innowacyjnych zasobów na zagranicznych rynkach,
• niedostępność zasobów o wyższej jakości na rynkach zagranicznych,
• duża geograficzna odległość zagranicznego rynku zaopatrzenia,
• niekorzystna polityka fiskalna w krajach-rynkach zaopatrzenia,
• różnice standardów technicznych i ekologicznych w skali międzynarodowej.
• niski stopień konkurentów w kierunku internacjonalizacji zakupów skłaniające przedsiębiorstwo do
umiędzynarodowienia (tzw. efekt naśladowczy), • niski stopień powiązań sieciowych w danej branży, • brak w skali międzynarodowej technologii dominujących
pod względem technicznym bądź ekonomicznym, • duży dystans kulturowy między rynkiem macierzystym
a zagranicznymi rynkami zaopatrzenia.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: M. Witek-Hajduk, Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w wa-runkach akcesji Polski do Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza SGH w Warszawie, Warszawa 2010, s. 78.
Wybrane wewnętrzne i zewnętrzne czynniki sprzyjające oraz zewnętrzne i we-wnętrzne czynniki ograniczające umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa na rynkach zakupów przedstawiono w tabeli 1.
Charakterystyka badanych przedsiębiorstw
Jednym z celów badań empirycznych była identyfikacja czynników skłaniających przedsiębiorstwa do umiędzynarodowienia zakupów oraz czynników do tego zniechę-cających.
Badania – metodą ankietową – zostały przeprowadzone na łącznej próbie 124 loso-wo wybranych średnich i dużych polskich przedsiębiorstw przemysłu elektromaszyno-wego, które są oddziałami/filiami przedsiębiorstw zagranicznych. Blisko 2/3 badanych
firm (63,7 %) stanowiły przedsiębiorstwa średniej wielkości, zatrudniające od 50 do 249 pracowników (79 firm), a 36,3 % – przedsiębiorstwa duże, zatrudniające 250 i więcej osób (50 firm).
Około 2/3 badanych firm (66,9 %) to przedsiębiorstwa o kapitale wyłącznie zagra-nicznym, zaś 33,1 % z kapitałem mieszanym, w tym jedynie 5,7 % z dominującym kapi-tałem polskim, a 27,4 % z dominującym kapikapi-tałem zagranicznym.
Badane przedsiębiorstwa różniły się co do miejsca w łańcuchu tworzenia wartości dla nabywcy, co przedstawiono w tabeli 2. Aż 39,5 % badanych przedsiębiorstw to do-stawcy wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców, a 34,7 % firm to dodo-stawcy wy-robów gotowych dla pośredników; 1/4 firm jest dostawcami komponentów/części, tylko jedna firma to dostawca surowców.
TABElA 2. Miejsce badanego przedsiębiorstwa w łańcuchu tworzenia wartości dla nabywcy
Miejsce przedsiębiorstwa w łańcuchu wartości wskazań ProcentLiczba
Przedsiębiorstwo jest dostawcą surowców 1 0,8
Przedsiębiorstwo jest dostawcą komponentów lub części 31 25,0 Przedsiębiorstwo jest dostawcą wyrobów gotowych dla pośredników 43 34,7 Przedsiębiorstwo jest dostawcą wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców 49 39,5
Ogółem 124 100,0
Źródło: Projekt badawczy ,,Umiędzynarodowienie polskich przedsiębiorstw na rynkach zaopatrzenia” zrealizowany w czerw-cu 2009 r. w Kolegium Gospodarki Światowej SGH w Warszawie.
TABElA 3. Ocena zakresu autonomii przedsiębiorstwa w kształtowaniu finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy
Zakres autonomii w kształtowaniu finalnego produktu
dla ostatecznego nabywcy wskazań ProcentLiczba
Bardzo mały 18 14,5
Mały 20 16,1
Ani mały, ani duży 31 25,0
Duży 36 29,0
Bardzo duży 19 15,3
Ogółem 124 100,0
Badane przedsiębiorstwa zadeklarowały też różny zakres autonomii w kształtowaniu finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy, co przedstawiono w tabeli 3. Prawie poło-wa oceniła zakres swojej autonomii w kształtopoło-waniu finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy jako bardzo duży (15,3 %) lub duży (29 %), zaś około 30 % firm uznało, że jest on bardzo mały (14,5 %) lub mały (16,1 %). Aż 1/4 respondentów oceniła zakres autonomii swego przedsiębiorstwa w kształtowaniu finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy jako ani mały, ani duży. Można więc stwierdzić, że przeważająca część badanych firm ma znaczny wpływ na kształtowanie finalnego produktu dla ostatecznego nabywcy.
Czynniki skłaniające polskie przedsiębiorstwa
branży elektromaszynowej do umiędzynarodowienia
na rynkach zaopatrzenia – wyniki badań empirycznych
Celem badania była m.in. identyfikacja czynników skłaniających oraz zniechęcają-cych przedsiębiorstwa do pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicznych. Respon-denci mogli wskazać najwyżej trzy najważniejsze uwarunkowania spośród następują-cych: dostęp do tańszych (bardziej efektywnych) źródeł zaopatrzenia, dostęp do zasobów o wyższej jakości, dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów, dywersyfikacja ryzyka, do-świadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na danym zagranicznym rynku zaopatrzenia i geograficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia. Jak przedstawiono w tabeli 4, analizowano znaczenie wymienionych czynników jako determinantów pozyskiwania to-warów, usług oraz zasobów niematerialnych i prawnych na rynkach zagranicznych.
Jak wynika z tabeli 4, najważniejszym spośród uwzględnionych w badaniu czynni-kiem skłaniającym przedsiębiorstwa do pozyskiwania towarów za granicą był dostęp do tańszych (bardziej efektywnych) źródeł zaopatrzenia, wskazany na pierwszym miejscu przez 50 % firm, a na drugim przez 19,4 % respondentów. Świadczyć to może o tym, że zakup towarów za granicą służyć ma tworzeniu przewagi kosztowej tych przedsiębiorstw. Istotnym motywem importu towarów był także dostęp do zasobów o wyższej jakości, sprzyjający realizacji strategii dyferencjacji, a zadeklarowany na pierwszym miejscu przez 28,2 % badanych, a na drugim – przez 31,5 % firm. Z kolei dostęp do bardziej innowacyj-nych zasobów uznany został za najważniejszy czynnik skłaniający do zakupów towarów za granicą tylko przez 4 % badanych firm na pierwszym miejscu i przez 14,5 % na drugim. Dywersyfikacja ryzyka została wskazana na pierwszym miejscu wśród najważniejszych motywów zakupów towaru za granicą przez 6,5 % badanych przedsiębiorstw, a na dru-gim – przez 11,3 %. Znacznie mniej respondentów uznało za ważne takie czynniki jak bliskość geograficzna zagranicznego rynku zaopatrzenia (5,6 % na pierwszym miejscu i 8,9 % na drugim) czy doświadczenie kadry menedżerskiej na danym zagranicznym ryn-ku zaopatrzenia (5,6 % – na pierwszym miejscu i tylko 0,8 % – na drugim).
TABElA 4. Najważniejsze czynniki skłaniające do umiędzynarodowienia zakupów przedsię-biorstwa
Czynniki Ważność czynnika (miejsce)
Towary Usługi Zasoby niematerialne i prawne Liczba
wskazań Procent wskazań ProcentLiczba wskazań ProcentLiczba Dostęp do tańszych
źródeł zaopatrzenia nie wskazałpierwsze miejsce 3362 26,650,0 7330 58,924,2 10312 83,19,7
drugie miejsce 24 19,4 16 12,9 6 4,8
trzecie miejsce 5 4,0 5 4,0 3 2,4
Dostęp do zasobów
o wyższej jakości nie wskazałpierwsze miejsce 3935 31,528,2 8412 67,79,7 9815 79,012,1
drugie miejsce 39 31,5 22 17,7 11 8,9 trzecie miejsce 11 8,9 6 4,8 0 0 Dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów nie wskazał 87 70,2 109 87,9 106 85,5 pierwsze miejsce 5 4,0 7 5,6 11 8,9 drugie miejsce 18 14,5 1 0,8 4 3,2 trzecie miejsce 14 11,3 7 5,6 3 2,4 Dywersyfikacja
ryzyka nie wskazałpierwsze miejsce 918 73,46,5 1143 91,92,4 1192 96,01,6
drugie miejsce 14 11,3 5 4,0 2 1,6 trzecie miejsce 11 8,9 2 1,6 1 0,8 Doświadczenie kadry menedżerskiej na danym zagranicznym rynku zaopatrzenia nie wskazał 107 86,3 114 91,9 107 86,3 pierwsze miejsce 7 5,6 5 4,0 4 3,2 drugie miejsce 1 0,8 0 0 7 5,6 trzecie miejsce 9 7,3 5 4,0 6 4,8 Geograficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia nie wskazał 81 65,3 97 78,2 115 92,7 pierwsze miejsce 7 5,6 9 7,3 1 0,8 drugie miejsce 11 8,9 9 7,3 1 0,8 trzecie miejsce 25 20,2 9 7,3 7 5,6
Źródło: Jak tabela 2.
Najważniejszym czynnikiem skłaniającym badane przedsiębiorstwa do pozyskiwa-nia usług za granicą był, podobnie jak w przypadku towarów, dostęp do tańszych (bar-dziej efektywnych) źródeł zaopatrzenia, wskazany na pierwszym miejscu przez 24,2 %
firm, a na drugim – przez 12,9 %. Ważnym motywem zakupu usług za granicą był także dostęp do zasobów o wyższej jakości, zadeklarowany na pierwszym miejscu przez 9,7 % badanych, na drugim zaś – przez 17,7 % firm. Z kolei dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów uznany został za najważniejszy czynnik skłaniający do nabywania usług za gra-nicą przez jedynie 5,6 % firm na pierwszym miejscu i przez 0,8 % – na drugim. Dywer-syfikacja ryzyka została zadeklarowana na pierwszym miejscu wśród najważniejszych motywów zakupów usług za granicą przez jedynie 2,4 % badanych przedsiębiorstw, a na drugim – przez 4,0 %. Niewielu respondentów uznało bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia oraz doświadczenie kadry menedżerskiej na danym zagranicznym rynku zaopatrzenia za ważne czynniki zachęcające do zakupów usług za granicą.
Z kolei najważniejszym czynnikiem skłaniającym badane przedsiębiorstwa do pozy-skiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą był dostęp do zasobów o wyż-szej jakości (a więc sprzyjający tworzeniu unikatowej oferty), wskazany na pierwszym miejscu przez 12,1 % firm, które takie zasoby kupują za granicą, a na drugim – przez 8,9 % respondentów. Z kolei dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów (także sprzyja-jący tworzeniu unikatowej oferty) uznany został za najważniejszy czynnik skłaniasprzyja-jący do pozyskiwania tych zasobów na rynkach zagranicznych przez 8,9 % firm na pierwszym miejscu i przez 3,2 % na drugim. Ważnymi czynnikami zachęcającymi do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą były także w ocenie badanych firm: dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia, zadeklarowany na pierwszym miejscu przez 9,7 %, a na drugim przez 4,8 % firm, oraz doświadczenie kadry menedżerskiej na danym zagranicznym rynku zaopatrzenia (3,2 % na pierwszym miejscu i 5,6 % – na drugim). Dywersyfikacja ryzyka została wskazana na pierwszym miejscu wśród najważniejszych motywów pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą przez jedynie 1,6 % badanych przedsiębiorstw. Jeszcze mniejsza część respondentów uznała za czyn-niki sprzyjające umiędzynarodowieniu pozyskiwania zasobów niematerialnych i praw-nych: bliskość geograficzną zagranicznego rynku zaopatrzenia oraz doświadczenie ka-dry menedżerskiej na danym zagranicznym rynku zaopatrzenia.
Liczbę przedsiębiorstw ogółem uznających za ważne uwzględnione w badaniu czyn-niki skłaniające do pozyskiwania wyszczególnionych zasobów za granicą przedstawiono w tabeli 5.
Jak wynika z tabeli 5, czynnikami uznanymi przez największą część badanych przed-siębiorstw za skłaniające je do pozyskiwania tak towarów, jak i usług na rynkach za-granicznych były, z jednej strony, sprzyjający tworzeniu przewagi kosztowej dostęp do tańszych (bardziej efektywnych) źródeł zaopatrzenia (towary – 73,4 % wskazań, usługi – 41,1 %), a z drugiej umożliwiający realizację strategii dyferencjacji dostęp do zasobów o wyższej jakości (towary – 68,5 %, usługi – 32,3 %). Dla blisko 1/3 badanych przedsię-biorstw ważnymi czynnikami motywującymi je do zakupów towarów za granicą były: geo-graficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia (34,7 % wskazań), która także może sprzyjać obniżeniu kosztów, oraz dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów (29,8 %),
TABElA 5. liczba i udział przedsiębiorstw wskazujących na poszczególne czynniki skłaniające do pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicznych
Czynniki skłaniające do umiędzynarodowienia
Towary Usługi Zasoby niematerialne i prawne Liczba firm
wskazujących Procent wskazujących ProcentLiczba firm wskazujących ProcentLiczba firm Dostęp do tańszych (bardziej
efektywnych) źródeł zaopatrzenia 91 73,4 51 41,1 21 16,9 Dostęp do zasobów o wyższej
jakości 85 68,5 40 32,3 26 21,0 Dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów 37 29,8 15 12,1 18 14,5 Dywersyfikacja ryzyka 33 26,6 10 8,1 5 4,0 Doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na danym zagranicznym rynku
zaopatrzenia 17 13,7 10 8,1 17 13,7
Geograficzna bliskość zagranicznego rynku
zaopatrzenia 43 34,7 27 21,8 9 7,3
Źródło: Jak tabela 2.
umożliwiający tworzenie unikatowej oferty. Około 1/4 respondentów (26,6 %) wskazało dywersyfikację ryzyka jako czynnik skłaniający je do zakupu towarów na rynkach zagra-nicznych. Doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na danym rynku zaopatrzenia zostało zaś zadeklarowane przez jedynie 13,7 % badanych.
Geograficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia była też ważnym, wskaza-nym przez 21,8 % badanych firm, czynnikiem skłaniającym do zakupu usług za granicą, pozostałe zaś uwarunkowania były istotnymi motywami zakupu usług na rynkach za-granicznych dla mniejszej części badanych (dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów – 12,1 %, dywersyfikacja ryzyka – 8,1 %, doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na danym rynku zaopatrzenia – 8,1 %).
Czynnikami uznanymi przez największą część badanych przedsiębiorstw za skłania-jące je do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych na rynkach zagranicznych były dostęp do zasobów o wyższej jakości (21,0 % wskazań) oraz dostęp do tańszych (bardziej efektywnych) źródeł zaopatrzenia (16,9 %). Dla 14,5 % badanych przedsię-biorstw ważnym czynnikiem motywującym je do zakupów towarów był dostęp do bar-dziej innowacyjnych zasobów, a dla 13,7 % – doświadczenie kadry menedżerskiej
zdo-byte na danym rynku zaopatrzenia. Jedynie 4 % respondentów wskazało dywersyfikację ryzyka jako czynnik skłaniający do pozyskania zasobów niematerialnych i prawnych na rynkach zagranicznych, zaś 7,3 % – geograficzną bliskość zagranicznego rynku zaopa-trzenia.
Czynniki ograniczające umiędzynarodowienie
polskich przedsiębiorstw branży elektromaszynowej
na rynkach zaopatrzenia – wyniki badań empirycznych
Celem badania była także identyfikacja czynników zniechęcających przedsiębior-stwa do pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicznych. W tabeli 6 przedstawiono deklaracje badanych przedsiębiorstw co do najważniejszych czynników ograniczających pozyskiwanie towarów, usług oraz zasobów niematerialnych i prawnych na rynkach zagranicznych, przy czym respondenci mogli wskazać najwyżej trzy uwarunkowania spośród następujących: wysokie koszty pozyskiwania zasobów za granicą, niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców, niska innowacyjność zagra-nicznych dostawców, wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami, małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zakupów, duża odległość geograficzna zagra-nicznych rynków zaopatrzenia.
TABElA 6. Najważniejsze czynniki zniechęcające do umiędzynarodowienia zakupów przed-siębiorstwa
Czynniki czynnika Ważność (miejsce)
Towary Usługi Zasoby niematerialne i prawne Liczba
wskazań Procent wskazań ProcentLiczba wskazań ProcentLiczba Wysokie koszty pozyskiwania zasobów za granicą nie wskazał 53 42,7 77 62,1 99 79,8 pierwsze miejsce 46 37,1 37 29,8 21 16,9 drugie miejsce 18 14,5 8 6,5 4 3,2 trzecie miejsce 7 5,6 2 1,6 0 0 Niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców nie wskazał 88 71,0 106 85,5 113 91,1 pierwsze miejsce 12 9,7 5 4,0 6 4,8 drugie miejsce 18 14,5 12 9,7 4 3,2 trzecie miejsce 6 4,8 1 0,8 1 0,8
Czynniki Ważność czynnika (miejsce)
Towary Usługi Zasoby niematerialne i prawne Liczba
wskazań Procent wskazań ProcentLiczba wskazań ProcentLiczba Niska innowacyjność zagranicznych dostawców nie wskazał 113 91,1 121 97,6 119 96,0 pierwsze miejsce 3 2,4 1 0,8 3 2,4 drugie miejsce 6 4,8 1 0,8 1 0,8 trzecie miejsce 2 1,6 1 0,8 1 0,8 Wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami nie wskazał 87 70,2 106 85,5 110 88,7 pierwsze miejsce 15 12,1 5 4,0 2 1,6 drugie miejsce 8 6,5 4 3,2 9 7,3 trzecie miejsce 14 11,3 9 7,3 3 2,4 Małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zakupów nie wskazał 104 83,9 113 91,1 109 87,9 pierwsze miejsce 6 4,8 3 2,4 4 3,2 drugie miejsce 7 5,6 5 4,0 6 4,8 trzecie miejsce 7 5,6 3 2,4 5 4,0 Duża odległość geograficzna zagranicznych rynków zaopatrzenia nie wskazał 53 42,7 83 66,9 102 82,3 pierwsze miejsce 37 29,8 19 15,3 12 9,7 drugie miejsce 27 21,8 16 12,9 6 4,8 trzecie miejsce 7 5,6 6 4,8 4 3,2
Źródło: Jak tabela 2.
Jak wynika z tabeli 6, najważniejszy czynnik zniechęcający badane przedsiębiorstwa do pozyskiwania towarów, usług, zasobów niematerialnych oraz prawnych na rynkach zagranicznych to wysokie koszty pozyskiwania ich za granicą, a więc czynnik ogranicza-jący możliwość tworzenia lub utrzymywania przewagi kosztowej. Został on wskazany na pierwszym miejscu przez 37,1 % firm w przypadku towarów, 29,8 % – w przypadku usług i 16,9 % – w przypadku zasobów niematerialnych i prawnych, a na drugim miejscu przez 14,5 % respondentów w odniesieniu do towarów, 6,5 % – w przypadku usług i tylko 3,2 % – w przypadku zasobów niematerialnych i prawnych. Istotnym ograniczeniem pozyski-wania zasobów za granicą jest także duża odległość geograficzna zagranicznych rynków zaopatrzenia (która także może powodować zwiększenie kosztów), wskazana na pierw-szym miejscu przez 29,8 % badanych w przypadku towarów, przez 15,3 % – w odniesieniu do usług, 9,7 % – w odniesieniu do zasobów niematerialnych i prawnych, a na drugim miejscu – odpowiednio przez 21,8 %, 12,9 % i 4,8 % przedsiębiorstw. Czynnikiem
ganym przez mniejszą część badanych jako ograniczający umiędzynarodowienie zaopa-trzenia była zaś niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców, zadeklarowana na pierwszym miejscu przez 9,7 % badanych w przypadku towarów, 4,0 % – w odniesieniu do usług i 4,8 % – w odniesieniu do zasobów niematerialnych i prawnych, a na drugim miejscu – odpowiednio przez 14,5 %, 9,7 % i 3,2 % firm.
Wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami zostało uznane za czynnik zniechęcający do zakupu za granicą przez większą część firm w odniesieniu do towarów (12,1 % – na pierwszym miejscu i 6,5 % – na drugim) niż usług (odpowiednio: 4,0 % i 3,2 %) oraz zasobów niematerialnych i prawnych (odpowiednio: 1,6 % i 7,3 %).
Niewielka część respondentów uznała niską innowacyjność zagranicznych dostaw-ców oraz małe doświadczenie menedżerów na zagranicznych rynkach zakupów za waż-ne czynniki zniechęcające do umiędzynarodowienia zakupów.
Liczbę przedsiębiorstw wskazujących poszczególne z uwzględnionych w badaniu czynników jako zniechęcające do pozyskiwania wyszczególnionych zasobów za granicą przedstawiono w tabeli 7.
TABElA 7. liczba i udział przedsiębiorstw wskazujących na poszczególne czynniki zniechęca-jące do pozyskiwania zasobów za granicą
Czynniki zniechęcające do umiędzynarodowienia
Towary Usługi Zasoby niematerialne i prawne Liczba firm
wskazujących Procent wskazujących ProcentLiczba firm wskazujących ProcentLiczba firm Wysokie koszty pozyskiwania
zasobów na rynkach
zagranicznych 71 57,3 47 37,9 25 20,2
Niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych
dostawców 36 29,0 18 14,5 11 8,9
Niska innowacyjność
zagranicznych dostawców 11 8,9 3 2,4 5 4,0
Wysokie ryzyko współpracy
z zagranicznymi dostawcami 37 29,8 18 14,5 14 11,3
Małe doświadczenie na
zagranicznych rynkach zakupów 20 16,1 11 8,9 15 12,1 Duża odległość geograficzna
zagranicznych rynków
zaopatrzenia 71 57,3 41 33,1 22 17,7
Jak wynika z tabeli 7, czynnikami uznanymi przez największą część badanych przed-siębiorstw za zniechęcające do pozyskiwania na rynkach zagranicznych – w większym stopniu towarów i usług, w mniejszym zasobów niematerialnych i prawnych – były wyso-kie koszty pozyskania zasobów na rynkach zagranicznych (w przypadku towarów 57,3 % firm wskazujących, usług – 37,9 %, zasobów niematerialnych i prawnych – 20,2 %) oraz duża odległość geograficzna zagranicznych rynków zaopatrzenia (odpowiednio: 57,3 %, 33,1 %, 17,7 %). Czynnikiem postrzeganym jako ograniczenie umiędzynarodowienia zakupów były też niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców (odpowiednio: 29 %, 14,5 %, 8,9 % firm wskazujących) oraz wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami (odpowiednio: 29,8 %, 14,5 % i 11,3 %). Za ograniczenia o mniejszym znaczeniu uznano zaś małe doświadczenie menedżerów na zagranicznych rynkach oraz niską innowacyjność zagranicznych dostawców.
Czynniki skłaniające i zniechęcające do umiędzynarodowienia
zakupów w zależności od miejsca przedsiębiorstwa
w łańcuchu tworzenia wartości
Celem badania było także określenie, które z wyróżnionych czynników skłaniają, a które zniechęcają przedsiębiorstwa zajmujące określone miejsce w łańcuchu tworze-nia wartości dla ostatecznego nabywcy do pozyskiwatworze-nia towarów, usług czy zasobów niematerialnych i prawnych.
Jak wynika z tabeli 8, w przypadku przedsiębiorstw będących dostawcami wyro-bów gotowych dla ostatecznych odbiorców najczęściej deklarowanymi czynnikami skłaniającymi do umiędzynarodowienia zakupów towarów były zarówno sprzyjający tworzeniu unikatowej oferty dostęp do zasobów o wyższej jakości (71,4 % tych firm), jak i umożliwiający osiąganie przewagi kosztowej dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (67,3 %). Kolejne czynniki to geograficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia (wskazana przez 36,7 % badanych dostawców wyrobów gotowych dla ostatecznych na-bywców) oraz dywersyfikacja ryzyka (wskazana przez 26,5 % firm). Pozostałe czynniki, w tym dostęp do innowacyjnych zasobów, doświadczenie kadry menedżerskiej zdoby-te na zagranicznych rynkach zaopatrzenia, zostały wskazane przez znacznie mniejszą część dostawców wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców.
Z kolei aż 83,7 % przedsiębiorstw będących dostawcami wyrobów gotowych dla po-średników wskazało na umożliwiający osiąganie przewagi kosztowej dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia, a nieco mniej, bo 69,8 %, na sprzyjający tworzeniu unikatowej oferty dostęp do zasobów o wyższej jakości. 41,9 % przedsiębiorstw tej grupy wska-zało na dostęp do innowacyjnych zasobów umożliwiający realizację strategii dyferen cjacji jako zachętę do zakupu towarów za granicą. Znacznie mniej, bo po 25,6 % tych
TA BE lA 8 . D ek la rac je res po nd en tó w z p rz eds ię bi ors tw za jm ując ych ok reś lo ne mi ejs ca w ła ńc uch u tw orz eni a wa rt oś ci co do czy n-ni kó w s kła ni ając ych je d o za ku pó w t owa ró w za g ra ni cą M iejs ce b ad an eg o prze dsię bio rs twa w ła ńc uc hu tw orzeni a wa rt oś ci d la os ta te czn eg o n ab yw cy D os tęp do ta ńszy ch (b ar dziej ef ek ty w ny ch) źr ódeł zao pa trzeni a D os tęp do za so bó w o w yższej j ak oś ci D os tęp do ba rdziej inn owac yjn yc h za so bó w D yw er sy fikac ja ryzy ka D ośw iadczenie kadr y m en edżer sk iej zdo byt e na d an ym za gra niczn ym ry nk u zao pa trzeni a G eog ra ficzn a bli sk oś ć za gra niczn eg o ry nk u zao pa trzeni a % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca sur ow có w (N = 1) 100,0 1 100,0 1 0 0 0 0 0 0 100,0 1 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca ko m po nen tó w l ub częś ci (N = 31) 67,7 21 61,3 19 25,8 8 29 9 12,9 4 41,9 13 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la pośr edni kó w (N = 43) 83,7 36 69,8 30 41,9 18 25,6 11 11,6 5 25,6 11 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la os ta te czn yc h n ab yw có w (N = 49) 67,3 33 71,4 35 22,4 11 26,5 13 16,3 8 36,7 18 Og ółem 91 85 37 33 17 43 Źr ódło: J ak t ab el a 2.
firm stwierdziło, że czynnikami skłaniającym je do importu towarów były dywersyfika-cja ryzyka oraz geograficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia. Nieliczni re-spondenci z tej grupy uznali za zachętę doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na zagranicznych rynkach zaopatrzenia.
Czynnikami zadeklarowanymi przez największą część badanych przedsiębiorstw do-stawców komponentów lub części były dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (67,7 %) oraz dostęp do zasobów wyższej jakości (61,3 %). Duża część dostawców komponentów lub części zadeklarowała również, że do zakupu towarów za granicą skłania ich geogra-ficzna bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia (41,9 %), mniej zaś firm wskazało na dywersyfikację ryzyka (29 %) czy dostęp do innowacyjnych zasobów (25,8 %). Najmniej respondentów z tej grupy uznało doświadczenie kadry menedżerskiej za zachętę do za-kupu towarów za granicą.
Jedyne wśród badanych przedsiębiorstwo będące dostawcą surowców deklaruje do-stęp do tańszych źródeł zaopatrzenia, dodo-stęp do zasobów o wyższej jakości oraz geogra-ficzną bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia jako czynniki skłaniające je do umię-dzynarodowienia zakupu towarów.
Deklaracje respondentów z przedsiębiorstw zajmujących określone miejsca w łań-cuchu tworzenia wartości co do czynników skłaniających je do zakupów usług za grani-cą przedstawiono w tabeli 9.
Jak wynika z tabeli 9, czynnikami zadeklarowanymi przez największą część badanych przedsiębiorstw dostawców wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców jako skła-niające je do umiędzynarodowienia zakupów usług były: sprzyjający osiąganiu przewagi kosztowej dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (32,7 % tych firm) oraz dostęp do za-sobów o wyższej jakości (22,4 %), umożliwiający tworzenie unikatowej oferty. Mniej, bo 18,4 % badanych dostawców wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców, wskazało geograficzną bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia, zaś jedynie 10,2 % – dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów. Pozostałe brane pod uwagę uwarunkowania motywu-jące przedsiębiorstwa do pozyskiwania usług na rynkach zagranicznych zostały wskazane przez niewielki odsetek dostawców wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców.
Analizując zaś deklaracje przedsiębiorstw dostawców wyrobów gotowych dla po-średników, zauważa się, że czynnikami zadeklarowanymi przez największą liczbę tych firm jako skłaniające je do umiędzynarodowienia zakupów usług były dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (44,2 %) i dostęp do zasobów o wyższej jakości (39,5 %), 23,3 % tych przedsiębiorstw wskazało geograficzną bliskość rynku zagranicznego, a 16,3 % – do-stęp do innowacyjnych zasobów jako czynniki zachęcające do zakupu usług za granicą. Mniejsza część dostawców wyrobów gotowych dla pośredników stwierdziła, że czynni-kami tymi są dywersyfikacja ryzyka oraz doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na zagranicznych rynkach zaopatrzenia.
Także w przypadku przedsiębiorstw dostawców komponentów lub części czynni-kami skłaniającymi do zakupu usług za granicą były głównie dostęp do tańszych źródeł
TA BE lA 9 . D ek la rac je res po nd en tó w z p rz eds ię bi ors tw za jm ując ych ok reś lo ne mi ejs ca w ła ńc uch u tw orz eni a wa rt oś ci co do czy n-ni kó w s kła ni ając ych je d o za ku pó w usług za g ra ni cą M iejs ce p rze dsię bio rs twa w ła ńc uc hu t w orzeni a wa rt oś ci d la os ta te czn eg o na by w cy D os tęp do ta ńszy ch (b ar dziej ef ek ty w ny ch) źr ódeł zao pa trzeni a D os tęp do za so bó w o w yższej j ak oś ci D os tęp do ba rdziej inn owac yjn yc h za so bó w D yw er sy fikac ja ryzy ka D ośw iadczenie kadr y m en edżer sk iej zdo byt e na d an ym za gra niczn ym ry nk u zao pa trzeni a G eog ra ficzn a bli sk oś ć za gra niczn eg o ry nk u zao pa trzeni a % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca sur ow có w (N = 1) 100,0 1 100,0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca ko m po nen tó w l ub częś ci (N = 31) 48,4 15 35,5 11 9,7 3 6,5 2 6,5 2 25,8 8 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la pośr edni kó w (N = 43) 44,2 19 39,5 17 16,3 7 11,6 5 11,6 5 23,3 10 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la os ta te czn yc h n ab yw có w (N = 49) 32,7 16 22,4 11 10,2 5 6,1 3 6,1 3 18,4 9 Og ółem 51 40 15 10 10 27 Źr ódło: J ak t ab el a 2.
TA BE lA 1 0. D ek la rac je r es po nd en tó w z p rz eds ię bi ors tw za jm ując ych o kr eś lo ne mi ejs ca w ła ńc uch u t wo rz eni a wa rt oś ci c o d o czy nni kó w s kła ni ając ych d o p ozy sk iwa ni a zas ob ów ni ema te ri aln ych i p ra w ny ch za g ra ni cą M iejs ce p rze dsię bio rs twa w ła ńc uc hu t w orzeni a wa rt oś ci d la os ta te czn eg o na by w cy D os tęp do ta ńszy ch (b ar dziej ef ek ty w ny ch) źr ódeł zao pa trzeni a D os tęp do za so bó w o w yższej j ak oś ci D os tęp do ba rdziej inn owac yjn yc h za so bó w D yw er sy fikac ja ryzy ka D ośw iadczenie kadr y m en edżer sk iej zdo byt e na d an ym za gra niczn ym ry nk u zao pa trzeni a G eog ra ficzn a bli sk oś ć za gra niczn eg o ry nk u zao pa trzeni a % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca sur ow có w (N = 1) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca ko m po nen tó w l ub częś ci (N = 31) 12,9 4 22,6 7 3,2 1 3,2 1 9,7 3 6,5 2 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la pośr edni kó w (N = 43) 20,9 9 23,3 10 20,9 9 4,7 2 14 6 9,3 4 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la os ta te czn yc h n ab yw có w (N = 49) 16,3 8 18,4 9 16,3 8 4,1 2 16,3 8 6,1 3 Og ółem 21 26 18 5 17 9 Źr ódło: J ak t ab el a 2.
zaopatrzenia (48,4 % tych firm) oraz dostęp do zasobów o wyższej jakości (35,5 %). Po-nad 1/4 tych firm zadeklarowała, że do zakupu usług za granicą skłania ich geograficz-na bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia (25,8 %). Pojedyncze firmy z tej grupy wskazały, że zachętą są dywersyfikacja ryzyka, dostęp do innowacyjnych zasobów lub doświadczenie kadry menedżerskiej.
Jedyne wśród badanych przedsiębiorstwo, będące dostawcą surowców zadeklarowa-ło, że dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia oraz dostęp do zasobów o wyższej jakości to czynniki skłaniające je do umiędzynarodowienia zakupu usług.
Deklaracje respondentów z przedsiębiorstw zajmujących określone miejsca w łań-cuchu tworzenia wartości co do czynników skłaniających je do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą przedstawiono w tabeli 10.
Jak wynika z tabeli 10, czynnikami zadeklarowanymi przez największą część bada-nych dostawców wyrobów gotowych dla ostateczbada-nych nabywców jako skłaniającymi do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą były dostęp do zasobów o wyższej jakości (18,4 % tych firm) oraz dostęp do innowacyjnych zasobów (16,3 %), czyli czynniki sprzyjające tworzeniu unikatowej oferty, a także dostęp do tańszych źró-deł zaopatrzenia, umożliwiający osiąganie przewagi kosztowej(16,3 %). Zwraca też uwagę duży, w porównaniu z deklaracjami dotyczącymi towarów i usług, odsetek wskazań na doświadczenie kadry menedżerskiej zdobyte na danym zagranicznym rynku zaopatrzenia (16,3 %). Niewielka natomiast część tych przedsiębiorstw zadeklarowała geograficzną bli-skość zagranicznego rynku zaopatrzenia oraz dywersyfikację ryzyka jako czynniki zachę-cające do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych na rynkach zagranicznych. Analizując zaś deklaracje przedsiębiorstw dostawców wyrobów gotowych dla po-średników, zauważa się, że znaczna część tych firm wskazała na sprzyjający tworzeniu unikatowej oferty dostęp do zasobów o wyższej jakości (23,3 %) i dostęp do bardziej in-nowacyjnych zasobów (20,9 %), a także na umożliwiający tworzenie przewagi kosztowej dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (20,9 %). Mniejsza część tych przedsiębiorstw wskazała na doświadczenie kadry menedżerskiej, geograficzną bliskość zagranicznego rynku zaopatrzenia oraz dywersyfikację ryzyka jako zachęty do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą.
Czynnikami skłaniającymi do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą wskazanymi przez największą część przedsiębiorstw dostawców komponen-tów lub części był dostęp do zasobów o wyższej jakości (22,6 % tych firm) oraz dostęp do tańszych źródeł zaopatrzenia (12,9 %). Inne wyróżnione czynniki stanowiły zachętę do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą dla pojedynczych firm.
Jedyne wśród badanych przedsiębiorstwo będące dostawcą surowców nie pozyski-wało zasobów niematerialnych i prawnych za granicą.
Deklaracje respondentów z przedsiębiorstw zajmujących określone miejsca w łań-cuchu tworzenia wartości co do czynników zniechęcających je do zakupu towarów za granicą przedstawiono w tabeli 11.
TA BE lA 11 . D ek la rac je res po nd en tó w z prz eds ię bi ors tw za jm ując ych ok reś lo ne mi ejs ca w ła ńc uch u tw orz eni a wa rt oś ci co do czy nni kó w zni echę ca jąc ych je d o za ku pu t owa ró w za g ra ni cą M iejs ce p rze dsię bio rs twa w ła ńc uc hu t w orzeni a wa rt oś ci d la os ta te czn eg o na by w cy W ys ok ie k oszt y po zys ki wa ni a za so bó w na r yn kac h za gra niczn yc h N iska j ak oś ć pr od uk tó w of er owa ny ch prze z za gra niczn yc h dos ta w có w N iska inn owac yjn oś ć za gra niczn yc h pr od uk tó w W ys ok ie r yzy ko ws półp rac y z za gra niczn ymi dos ta w ca mi M ałe dośw iadczenie na za gra niczn yc h ry nkac h za ku pó w D uża o dległoś ć ge og ra ficzn a ry nk ów zao pa trzeni a % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca sur ow có w (N = 1) 0 0 100,0 1 0 0 0 0 0 0 100,0 1 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca ko m po nen tó w l ub częś ci (N = 31) 58,1 18 16,1 5 3,2 1 32,3 10 12,9 4 54,8 17 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la pośr edni kó w (N = 43) 51,2 22 32,6 14 7 3 39,5 17 23,3 10 58,1 25 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la os ta te czn yc h n ab yw có w (N = 49) 63,3 31 32,7 16 14,3 7 20,4 10 12,2 6 57,1 28 Og ółem 71 36 11 37 20 71 Źr ódło: J ak t ab el a 2.
Jak wynika z tabeli 11, czynnikami zadeklarowanymi przez największą część bada-nych przedsiębiorstw dostawców wyrobów gotowych dla ostateczbada-nych nabywców jako zniechęcające do umiędzynarodowienia zakupów towarów były wysokie koszty pozy-skiwania zasobów na rynkach zagranicznych (63,3 %) oraz duża odległość geograficzna rynków zaopatrzenia (57,1 %). Mniejsza część tych przedsiębiorstw wskazała na takie ograniczenia importu towarów, jak niska jakość produktów oferowanych przez zagra-nicznych dostawców (32,7 %) czy wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostaw-cami (20,4 %). Niewielka część deklaruje, że niska innowacyjność zagranicznych pro-duktów (14,3 %) oraz małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zakupów (12,2 %) to bariery importu towarów w ich przypadku.
Analizując deklaracje przedsiębiorstw będących dostawcami wyrobów gotowych dla pośredników, zauważa się, że 58,1 % tych firm wskazało dużą odległość geograficzną ryn-ków zaopatrzenia, 51,2 % – wysokie koszty pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicz-nych, 39,5 % – wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami, a 32,6 % – niską jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców jako bariery zakupu to-warów za granicą. Niewielka część dostawców wyrobów gotowych dla pośredników uzna-ła niską innowacyjność zagranicznych produktów za ograniczenie importu towarów.
Także w przypadku przedsiębiorstw dostawców komponentów lub części czynni-kami zniechęcającymi je do pozyskiwania towarów za granicą były przede wszystkim wysokie koszty pozyskiwania zasobów (58,1 % tych firm) oraz duża odległość geograficz-na rynków zaopatrzenia (54,8 %). 32,3 % respondentów zadeklarowało wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami jako barierę importu towarów. Znacznie mniej, bo tylko 16,1 % dostawców komponentów lub części, wskazało niską jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców, a tylko 12,9 % – małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zaopatrzenia jako ograniczenia zakupu towarów za granicą.
Jedyne wśród badanych przedsiębiorstwo będące dostawcą surowców wskazało, że barierą importu towarów jest niska jakość produktów oferowanych przez zagranicz-nych dostawców oraz duża odległość geograficzna rynków zaopatrzenia.
Deklaracje respondentów z przedsiębiorstw zajmujących określone miejsca w łań-cuchu tworzenia wartości co do czynników zniechęcających je do zakupu usług za grani-cą przedstawiono w tabeli 12. Jak wynika z tabeli 12, najwięcej przedsiębiorstw będących dostawcami wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców deklaruje, że czynnikami zniechęcającymi je do pozyskiwania usług za granicą są wysokie koszty pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicznych (34,7 % tych firm) oraz duża odległość geograficz-na rynków zaopatrzenia (30,6 %). Mniejsza część wskazuje geograficz-na takie ograniczenia im-portu usług, jak niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców (14,3 %), wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami (8,2 %) oraz małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zakupów (8,2 %). Żaden z dostawców wyro-bów gotowych dla ostatecznych nabywców nie wskazał niskiej innowacyjności zagra-nicznych produktów jako bariery zakupu usług za granicą.
TA BE lA 1 2. D ek la rac je res po nd en tó w z prz eds ię bi ors tw za jm ując ych ok reś lo ne mi ejs ca w ła ńc uch u tw orz eni a wa rt oś ci co do czy nni kó w zni echę ca jąc ych je d o za ku pu usług za g ra ni cą M iejs ce p rze dsię bio rs twa w ła ńc uc hu t w orzeni a wa rt oś ci d la os ta te czn eg o na by w cy W ys ok ie k oszt y po zys ki wa ni a za so bó w na r yn kac h za gra niczn yc h N iska j ak oś ć pr od uk tó w of er owa ny ch prze z za gra niczn yc h dos ta w có w N iska inn owac yjn oś ć za gra niczn yc h pr od uk tó w W ys ok ie r yzy ko ws półp rac y z za gra niczn ymi dos ta w ca mi M ałe dośw iadczenie na za gra niczn yc h ry nkac h za ku pó w D uża o dległoś ć ge og ra ficzn a ry nk ów zao pa trzeni a % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca sur ow có w (N = 1) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100,0 1 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca ko m po nen tó w l ub częś ci (N = 31) 41,9 13 6,5 2 0 0 22,6 7 3,2 1 38,7 12 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la pośr edni kó w (N = 43) 62,8 17 20,9 9 7,0 3 16,3 7 14,0 6 30,2 13 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la os ta te czn yc h n ab yw có w (N = 49) 34,7 17 14,3 7 0 0 8,2 4 8,2 4 30,6 15 Og ółem 47 18 3 18 11 41 Źr ódło: J ak t ab el a 2.
Analizując deklaracje przedsiębiorstw z grupy dostawców wyrobów gotowych dla pośredników, zauważa się, że 62,8 % tych przedsiębiorstw wskazało na wysokie koszty pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicznych, 30,2 % – dużą odległość geograficzną rynków zaopatrzenia, 20,9 % – niską jakość produktów oferowanych przez zagranicz-nych dostawców, a 16,3 % – wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami jako bariery zakupu usług za granicą. Jedynie 7 % dostawców wyrobów gotowych dla pośredników uznało niską innowacyjność zagranicznych produktów za ograniczenie zakupu usług za granicą.
W przypadku przedsiębiorstw dostawców komponentów lub części czynnikami zniechęcającymi je do pozyskiwania usług za granicą, wskazanymi przez największą część tych firm, były wysokie koszty pozyskiwania zasobów (41,9 %) oraz duża odległość geo-graficzna rynków zaopatrzenia (38,7 %). 22,6 % respondentów z tej grupy zadeklarowało wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami jako barierę zakupu usług na rynkach zagranicznych. Znacznie mniej, bo tylko 6,5 %, wskazało niską jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców, a tylko jedna firma – małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zaopatrzenia jako ograniczenia zakupu usług za granicą. Ża-den dostawca komponentów lub części nie uznał niskiej innowacyjności zagranicznych produktów za czynnik stanowiący barierę zakupu usług na rynkach zagranicznych.
W przypadku jedynego wśród badanych przedsiębiorstwa dostawcy surowców ba-rierą zakupu usług na rynkach zagranicznych jest duża odległość geograficzna rynków zaopatrzenia.
Deklaracje respondentów z przedsiębiorstw zajmujących poszczególne miejsca w łańcuchu tworzenia wartości co do czynników zniechęcających je do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą przedstawiono w tabeli 13.
Jak wynika z tabeli 13, najwięcej przedsiębiorstw dostawców wyrobów gotowych dla ostatecznych nabywców zadeklarowało takie czynniki zniechęcające je do pozy-skiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą, jak wysokie koszty pozyski-wania zasobów na rynkach zagranicznych (16,3 % tych firm), małe doświadczenie na zagranicznych rynkach zakupów (14,3 %) oraz niska jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców (12,2 %). Mniejsza część respondentów z tej grupy wskazuje takie ograniczenia, jak duża odległość geograficzna rynków zaopatrzenia (8,2 %), wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami (10,2 %) czy niska innowacyjność zagranicznych produktów (6,1 %) jako bariery pozyskiwania tych za-sobów za granicą.
Analizując deklaracje przedsiębiorstw dostawców wyrobów gotowych dla pośredni-ków, zauważa się, że 27,9 % tych firm wskazało wysokie koszty pozyskiwania zasobów na rynkach zagranicznych, 25,6 % – dużą odległość geograficzną rynków zaopatrzenia, zaś po 14 % firm – małe doświadczenie na rynkach zaopatrzenia oraz wysokie ryzy-ko współpracy z zagranicznymi dostawcami jaryzy-ko bariery pozyskiwania zasobów nie-materialnych i prawnych za granicą. Jedynie 9,3 % dostawców wyrobów gotowych dla
TA BE lA 1 3. D ek la rac je r es po nd en tó w z p rz eds ię bi ors tw za jm ując ych o kr eś lo ne mi ejs ca w ła ńc uch u t wo rz eni a wa rt oś ci c o d o czy nni kó w zni echę ca jąc ych je d o p ozy sk iwa ni a zas ob ów ni ema te ri aln ych i p ra w ny ch za g ra ni cą M iejs ce p rze dsię bio rs twa w ła ńc uc hu t w orzeni a wa rt oś ci d la os ta te czn eg o na by w cy W ys ok ie k oszt y po zys ki wa ni a za so bó w na r yn kac h za gra niczn yc h N iska j ak oś ć pr od uk tó w of er owa ny ch prze z za gra niczn yc h dos ta w có w N iska inn owac yjn oś ć za gra niczn yc h pr od uk tó w W ys ok ie r yzy ko ws półp rac y z za gra niczn ymi dos ta w ca mi M ałe dośw iadczenie na za gra niczn yc h ry nkac h za ku pó w D uża o dległoś ć ge og ra ficzn a ry nk ów zao pa trzeni a % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń % Liczb a ws kaza ń Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca sur ow có w (N = 1) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca ko m po nen tó w l ub częś ci (N = 31) 16,1 5 3,2 1 0 0 9,7 3 6,5 2 22,6 7 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la pośr edni kó w (N = 43) 27,9 12 9,3 4 4,7 2 14 6 14 6 25,6 11 Prze dsię bio rs tw o dos ta w ca w yr ob ów g ot ow yc h d la os ta te czn yc h n ab yw có w (N = 49) 16,3 8 12,2 6 6,1 3 10,2 5 14,3 7 8,2 4 Og ółem 25 11 5 14 15 22 Źr ódło: J ak t ab el a 2.
pośredników uznało niską jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostaw-ców, a 4,7 % – niską innowacyjność zagranicznych produktów za ograniczenia pozyski-wania tych zasobów za granicą.
W przypadku przedsiębiorstw dostawców komponentów lub części czynnikami zniechęcającymi je do pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych za granicą wskazanymi przez największą część tych firm były duża odległość geograficzna rynków zaopatrzenia (22,6 %) oraz wysokie koszty pozyskiwania zasobów (16,1 %). 9,7 % re-spondentów zadeklarowało wysokie ryzyko współpracy z zagranicznymi dostawcami jako barierę pozyskiwania tych zasobów na rynkach zagranicznych. Tylko 1 dostawca komponentów lub części wskazał niską jakość produktów oferowanych przez zagra-nicznych dostawców, a 2 – małe doświadczenie na zagrazagra-nicznych rynkach zaopatrzenia jako ograniczenia pozyskiwania tych zasobów za granicą.
Żaden dostawca komponentów lub części nie uznał niskiej innowacyjności zagra-nicznych produktów za czynnik stanowiący barierę pozyskiwania zasobów niematerial-nych i prawniematerial-nych na rynkach zagraniczniematerial-nych. Jedyne wśród badaniematerial-nych przedsiębiorstwo będące dostawcą surowców nie pozyskuje zasobów niematerialnych i prawnych za gra-nicą.
Wnioski
Badane przedsiębiorstwa pozyskują na zagranicznych rynkach zaopatrzenia przede wszystkim towary, a w mniejszym stopniu usługi oraz zasoby niematerialne i prawne. Najważniejszym czynnikiem skłaniającym je do pozyskiwania towarów i usług za grani-cą jest dostęp do tańszych (bardziej efektywnych) źródeł zaopatrzenia, a więc uwarun-kowanie sprzyjające tworzeniu lub utrzymywaniu przewagi kosztowej. Istotnym moty-wem są także czynniki umożliwiające kreowanie unikatowej oferty, takie jak dostęp do zasobów o wyższej jakości, a w mniejszym stopniu – dostęp do bardziej innowacyjnych zasobów, które są bardziej istotnymi zachętami do umiędzynarodowienia w przypadku pozyskiwania zasobów niematerialnych i prawnych niż towarów.
Czynnikami uznanymi przez badane przedsiębiorstwa za najbardziej zniechęcają-ce do pozyskiwania tak towarów, jak i usług, w mniejszym zaś stopniu zasobów nie-materialnych i prawnych za granicą są wysokie koszty pozyskania zasobów na rynkach zagranicznych oraz duża odległość geograficzna zagranicznych rynków zaopatrzenia, które wpływają na koszt zakupów za granicą. Mniejsza część firm postrzega niską jakość produktów oferowanych przez zagranicznych dostawców jako barierę umiędzynarodo-wienia zakupów, zwłaszcza towarów i usług.
Przedsiębiorstwa zajmujące różne miejsca w łańcuchu tworzenia wartości różnią się nieznacznie co do najważniejszych czynników skłaniających je do umiędzynarodowie-nia zakupów i tych zniechęcających do tego.
Przypisy
1 W artykule wykorzystano wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu badawczego pt.
,,Umię-dzynarodowienie polskich przedsiębiorstw na rynkach zaopatrzenia”, zrealizowanego przez M.K. Witek-Hajduk (kierownik projektu) i T.M. Dudzik jako badanie statutowe Kolegium Gospodarki Światowej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie.
2 K. Lysons, Zakupy zaopatrzeniowe, PWE, Warszawa 2004, s. 38.
3 A. Pettignew, H. Thomas, R. Whittington, Handbook of strategy and management, Sage, London 2006, s. 38. 4 D. Simchi-Levi, P. Kaminsky, E. Simchi-Levi, Managing the supply chain: The definitive for the business
professionals, McGraw-Hill, New York 2004, s. 74.
5 S. Seshardi, Sourcing Strategy: principles, policy and design, Springer, New York 2005, s. 77. 6 K. Lysons, Zakupy zaopatrzeniowe, PWE, Warszawa 2004, op.cit, s. 44.
Bibliografia
Lysons K., Zakupy zaopatrzeniowe, PWE, Warszawa 2004
Pettignew A., Thomas H., Whittington R., Handbook of strategy and management, Sage, London 2006 Seshardi S., Sourcing Strategy: principles, policy and design, Springer, New York 2005
Simchi-Levi D., Kaminsky P., Simchi-Levi E., Managing the supply chain: The definitive for the business pro-fessionals, McGraw-Hill, New York 2004
Witek-Hajduk M.K., Strategie internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw w warunkach akcesji Polski do Unii Europejskiej, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2010
Determinants of the procurement internationalization.
The example of the Polish electromechanical industry companies
Summary
The evolution of management in direction to the growing importance of building and maintaining competitive advantage of a company has been observed. It is also underlined that procurement is one of the most important company’s support activities that allow cre-ating competitive advantage: low-cost position or uniqueness perceived by the customer.
This paper draws on the identification of the determinants (motives and limitations) of the Polish enterprises procurement internationalization. It is based on the results of CATI interviews run in 2010 in 124 Polish companies from the electromechanical industry.
According to the surveys, the most important motives of the procurement inter-nationalization are access to the low-cost and high quality supply sources. The most important limitations of the procurement internationalization are high costs and long distance to the foreign markets.
