Ziemlińska-Odojowa, Włodzimiera
"Cmentarzysko kurhanowe w
miejscowości Grodki, pow.
Działdowo", Łucja Okuliczowa,
"Rocznik Olsztyński" T. III, 1961 :
[recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 684-685
p rzy zn aje zasadniczą przew agę lite ra tu rz e polskiej, k tó ra jest coraz liczniejsza, podozas gdy po stro n ie niem ieckiej stw ie rd za zupełną stagnację i to od długiego okresu. O ceny W ehlera i jego sugestie n a pew no zasługują na om ów ienie i rozw ażenie, choć w iele spośród nich je s t uproszczonych lu b błędnych. Ich syntetyczny c h a ra k te r może być pożyteczną k an w ą d la dyskusji, k tó ra poszukiw ałaby le k a rstw a n a zbytnią przyczynkow ość albo żywiołowość b ad ań naukow ych niesłychanie in teresu jąceg o regionu m azurskiego.
T a d eu sz Cieślak
ŁU C JA OKULICZOW A, C m en ta rzysko kurh a n o w e w m iejscow ości G rodki,
pow . D ziałdow o, Rocznik O lsztyński t. III, O lsztyn 1961, s. 45—72. W tekście
5 ry cin i 4 tablice. S treszczenie w językach ro sy jsk im i angielskim .
W m ateriało w ej części I II t. „R ocznika O lsztyńskiego” p u b lik u je Ł u cja O k u l i c z o w a spraw ozdanie z bad ań archeologicznych przeprow adzonych przez a u to rk ę w m aju 1958 r. n a cm en tarzy sk u k u rh an o w y m w G rodkach w pow . działdow skim . P ra c a sk ła d a się z trzech części: m ateriało w ej, a n a li ty czn ej i syntetycznej. Opis uzyskanego w czasie w stę p n y ch b ad ań m a te ria łu poprzedzają uw agi w stępne. In fo rm u je w nich a u to rk a o zidentyfikow aniu b adanego sta n o w isk a z in w en tary zacją E. H o l l a c k a o publikow aną w 1908 г., podaje jego lokalizację oraz c h arak tery sty k ę. N a załączonej m apce o brazuje a u to rk a rów nież lokalizację innych znanych cm en tarzy sk k u rh anow ych w G rodkach, pochodzącyoh z w czesnej epoki żelaza. P ra c e n a stan o w isk u „B rzezinka” p o d yktow ane w zględam i k o n se rw ato rsk im i w pierw szym roku b a d a ń m iały c h a ra k te r zw iadow czy i prow adzone były n a dw óch obok siebie leżących k u rh an ach .
N asyp k u rh a n u pierw szego zbudow any by ł z trzech w a rstw kam ieni. Pod nasypem n a calcu ułożony był b ru k z obrobionych p łask ich kam ieni, n a k tó ry m złożone były pochów ki. W yróżniono 4 pochów ki, każdy w osobnej obstaw ie k am ien n ej. W opisach poszczególnych pochów ków uw zględniono ich c h a ra k te ry sty k ę, w zajem ne położenie, oraz zasygnalizow ano m a te ria ł zabytkow y, k tó ry głów nie stan o w iła ceram ika. W obrębie opisu k u rh a n u pierw szego zam iesz czono dok u m en tację rysunkow ą: p la n płaszcza kam iennego, p ro fil k u rh a n u , p la n rozm ieszczenia pochów ków oraz ry su n k i ceram ik i z poszczególnych pochów ków . W opisie k u rh a n u drugiego p rzedstaw iono jego budow ę podobną do k u rh a n u 1. P od w ielo w arstw o w y m n asypem k am ien n y m w jego obrębie odk ry to d w a b ru k i. N a jed n y m z nich w yróżniono 19 pochów ków . S tra ty g ra ficzne pochów ki w y stą p iły w najw yższej w a rstw ie b ru k u , n a b ru k u oraz p oniżej b ru k u , w kopane w calec. W szystkie pochów ki znajdow ały się w skrzynkow ych obudow ach kam ien n y ch i podobnie ja k w k u rh a n ie 1 często je d n a ze ścian obudow y jednego pochów ka była podstaw ą do obudow y p ochów ka drugiego. W opisach poszczególnych pochów ków sc h ara k te ry zo w a n a je s t ceram ik a, k tó ra oprócz przepalonych kości je s t głów nym m ateriałem zabytkow ym . W opisie jej uw zględniono c h a ra k te ry sty k ę form y, barw ę, dom ieszkę, o rn am entykę. U w zględniono rów nież w ym iary naczyń. W n iek tó ry ch pochów kach w y stą p iły dro b n e b ry łk i stopionego b rązu , fra g m e n ty p rz e p alonych dru cik ó w brązow ych, część ozdoby o pow rotnym zw oju, ułam ek, być może, brązow ych szczypiec, oraz fra g m e n t zaw ieszki brązow ej z n an izan y m n a brązow y d ru c ik paciorkiem . M a te ria ł zabytkow y z k u rh a n u 2 ilu stru ją 4 tablice.
W analitycznej części p ra c y przeprow adza a u to rk a szczegółowe b ad an ia zrek o n stru o w an ej ceram iki. A n alizu je ją w edług form : n a jp ie rw naczynia ban iaste, n astęp n ie dw ustożkow ate, m isy, k u b k i i pokryw y, om aw iając ich
zróżnicow ane form y, b arw ą, pow ierzchnią i dom ieszką. W o brąbie analizy m a te ria łu osobny rozdział pośw iącony jest ornam entyce naczyń, w k tó ry m om ówiono poszczególne ro d zaje ornam entów , a m ianow icie: o rn am en t kreskow y, plastyczny, o rn am en t n ak łu ć paznokciow ych oraz o rn am en t koncentrycznych kółek. A n aliza przedm iotów m etalow ych ogranicza sią do ich w yliczenia. O sta tn i rozdział p ra c y dotyczy chronologii i w niosków ogólnych. S zu k ając pow iązań chronologicznych p rzy tacza a u to rk a analogie dato w an y ch form identycznych przedm iotów m etalow ych. Z om ów ienia w y n ik a, że są to p rz e d m ioty nietypow e, długotrw ałe, w y stę p u jące zarów no w k u ltu rz e pom orskiej, k u rh a n ó w w schodniopruskich, ja k rów nież w k u ltu rz e łużyckiej. Z daniem a u to rk i c eram ik a z badanego k u rh a n u m a n aw iąza n ia rów nież do w ym ienio nych g ru p k u ltu ro w y ch okresu h alsztackiego i lateńskiego. Z kolei ro z p a tru je au to rk a pod w zglądem chronologii ty p k o n stru k c ji k u rh a n ó w , stw ierd zając, że k u rh a n y w G rodkach n a w ią z u ją do IV ty p u k u rh a n ó w w schodniopruskich w edług C. E n g 1 a dato w an y ch n a m łodszy do późnego ok resu lateńskiego. A nalogią budow y k u rh a n ó w m a ją w edług au to rk i sw oje odpow iedniki w k u l tu rz e łużyckiej n a Pom orzu i d ato w an e są ta m n a okres przejściow y m iędzy h a lls ta tt С i D. Z kolei z a sta n a w ia sią a u to rk a n ad w nioskam i chronologicz nym i w y p ły w ający m i ze stra ty g ra fii pochów ków . R ozw ażania chronologiczne sk ła n ia ją a u to rk ą do u śc iślen ia chronologii dla obu k u rh an ó w , k tó rą zam yka w końcow ym okresie h a llsta tt D i w początkach w czesnego okresu lateńskiego. W dalszym ciągu za jm u je się a u to rk a problem em przynależności k u ltu ro w e j om aw ianego cm entarzyska. S w oisty ko n g lo m erat cech typow ych d la k u ltu ry k u rh a n ó w w schodniopruskich i k u ltu ry pom orskiej oraz przy m ieszk a elem en tó w łużyckich sugeruje, że o m aw iane cm entarzysko położone było w rejo n ie w pływ ów ty ch k u ltu r. A u to rk a su g eru je, że k u rh a n y z G rodek sta n o w ią p rzy puszczalnie now y nieznany ty p i być m oże w iązać je należy z rejonem północ nego Mazowsza. Z astan aw ia sią rów nież a u to rk a n ad nasileniem stan o w isk k u rh an o w y ch w G rodkach i dochodzi do w n io sk u o trw a ły m zasied len iu licznej g ru p y ludności n a bad an y m te re n ie w e w czesnym o kresie epoki żelaza, za czym p rz em aw iają ró w n ież dogodne w a ru n k i środow iska geograficznego. Z p rzesłan e k analitycznych w y n ik a, że k u rh a n y użytkow ane b yły przez poszczególne rodziny w ciągu k ilk u n iekiedy pokoleń, co p o tw ie rd z a ją w tym w zględzie w cześniejsze hipotezy robocze odnośnie stosunków społecznych okresu wczesnożelaznego.
Z n an e m i są z a u to p sji w y n ik i dalszych b a d a ń n a om aw ian y m c m en ta rzy sk u i należy sobie życzyć tylko, by au to rk a m ożliw ie szybko opublikow ała dalsze m ateriały . P rzyczynią się one n iew ątp liw ie w połączeniu z m a te ria ła m i uzyskanym i z b ad ań w ro k u 1962 w N akom iadach w pow. k ę trzy ń sk im i w R ybnie, w pow. m rągow skim , do b a rd z ie j pełnego p rz e d sta w ie n ia rozw oju społeczeństw n a ziem iach pruskich, w e w czesnej epoce żelaza. O kres ten, jak to w y n ik a z o sta tn ich b a d a ń archeologów p o ls k ic h 1), je st jednym z n a jc ie kaw szych w p rad ziejach W arm ii i M azur.
W yżej o m aw iana p ra c a jest w ięc bard zo istotnym przyczynkiem do tej pro b lem aty k i.
W łodzim iera Z ie m liń ska -O d o jo w a
*) Je rz y A n t o n i e w i c z , Z p ro b le m a ty k i badań osadnictw a гoczesno-
źelaznego na w schodnich M azurach, Rocznik B iałostocki, t. II, B iałystok 1961,
s. 17—51.
