NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Wprowadzenie
Rozwój funkcji turystycznych i uzdrowiskowych jest kluczowym czynnikiem w zakresie aktywizacji społeczno-gospodarczej małych ośrodków osadni-czych, szczególnie tych, które charakteryzują się boga-ctwem zasobów naturalnych, a nie posiadają innego, dostatecznie rozwiniętego zaplecza funkcjonalno-prze-strzennego, które pozwoliłoby zapewnić odpowiedni poziom rozwoju ekonomicznego, konkurencyjności i jakości życia. Rozwój oferty turystycznej stanowi istotny impuls do ożywienia społeczno-przestrzennego i gospodarczego, nie tylko w zakresie miasta, lecz także gminy czy regionu.
Już pod koniec lat 90. ubiegłego wieku zauważono, że koszty rozwoju turystyki masowej, zarówno material-ne, jak i niematerialmaterial-ne, są nieadekwatnie duże, dlatego zaczęto poszukiwać innych rozwiązań, bardziej przyja-znych tak środowisku, jak i ludziom. Zaczęły pojawiać się różne nowe formy turystyki, bardziej odpowiadające współczesnym potrzebom i nowoczesnemu stylowi ży-cia (Gaworecki, 2003). Ten rodzaj turystyki określany jest jako turystyka odpowiedzialna, dyskretna, przyja-zna środowisku, właściwa, miękka, łagodna. Ideą jest dążenie do zachowania równowagi pomiędzy wyma-ganiami ochrony środowiska przyrodniczego i kultu-rowego, potrzebami lokalnej ludności a preferencjami turystów. Turystyka ta zakłada jak najmniejszą ingeren-cję w środowisko przestrzenne – naturalne i antropo-geniczne oraz społeczne obszarów recepcji turystycznej (Mika, 2007). Turystyka uzdrowiskowa z racji swojego unikalnego charakteru jest z założenia turystyką sprzy-jającą środowisku przyrodniczemu, choć rozwijana w sposób nierozważny i nieodpowiedzialny także może się przyczynić do degradacji zasobów przestrzennych, szczególnie antropogenicznych i kulturowych poprzez nieadekwatne rozwiązania urbanistyczne
i architekto-otrzymano: 24.06.2015; przyjęto: 24.11.2015; opublikowano: 31.12.2015
Innowacyjne uzdrowisko
– aktywizacja przestrzeni
miejskiej z wykorzystaniem
funkcji kreatywnych
Dominika Pazder
dr inż. arch. Dominika Pazder:
adiunkt, Wydział Architektury Politechniki Poznańskiej
Streszczenie:
Artykuł podejmuje tematykę aktywizacji przestrzeni miej-skiej uzdrowiska z wykorzystaniem funkcji kreatywnych. Innowacyjność rozumiana jest jako nowatorskie podejście do wykorzystania istniejących zasobów przestrzennych oraz jako promocja rozwoju funkcji kreatywnych w mieście recep-cji turystycznej w celu zwiększania jego konkurencyjności na rynku turystycznym. Kreatywność ma na celu podnie-sienie atrakcyjności oferty przestrzennej uzdrowiska, a tym samym umiejętne wykorzystanie zastanych walorów, przy jednoczesnej ochronie lokalnego krajobrazu kulturowego i tradycji przestrzennych miejsca. W artykule przedstawiono przykład studialny wielkopolskiego miasta Międzychód.
Słowa kluczowe: uzdrowisko, funkcje turystyczne, funkcje kreatywne, aktywizacja przestrzenno-społeczna
zgodność z PP – zob. s. 47
niczne, nienawiązujące do charakteru i tradycji miejsca, niszczące lokalny koloryt, tożsamość i specyfikę prze-strzenną.
Rozwój wszelkiego rodzaju form turystyki musi być zgodny z założeniami rozwoju zrównoważonego, by chronić wartościowe zasoby przyrodnicze i kulturowe, lokalny koloryt, specyfikę przestrzenną i funkcjonalną miejsca, przy jednoczesnym stymulowaniu rozwoju go-spodarczego obszaru. Innowacyjność działań w zakre-sie rozwoju funkcji turystycznych może stanowić zna-czący czynnik konkurencyjności. Według Kowalczyka, równoważenie rozwoju turystyki jest niezmiernie waż-ne, szczególnie tam, gdzie turystyka miejska jest ściśle powiązana z walorami przyrodniczymi regionu. Roz-wój turystyki miejskiej ma na celu przede wszystkim podwyższenie poziomu życia mieszkańców, rewalory-zację zasobów historycznych i kulturowych, aktywi-zację lokalnej gospodarki, poprawę jakości przestrzeni miejskiej, a także wzbogacenie wizerunku miasta (Ko-walczyk, 2003). Wymienione założenia są wyjątkowo istotne w kontekście rozwoju funkcji uzdrowiskowych, gdyż rozwój tego rodzaju oferty turystycznej wiąże się nie tylko z wykorzystaniem zastanych walorów przy-rodniczych, lecz także z ochroną wartości krajobrazu kulturowego i tradycji architektonicznej miejsca.
W prezentowanym artykule innowacyjność rozu-miana jest w dwóch aspektach:
1. Nowatorskie myślenie o wykorzystaniu istnieją-cych zasobów przestrzennych do rozwoju funkcji turystycznych. Innowacyjność rozwiązania tkwi w założeniu, że Międzychód może być pierwszą gminą w Wielkopolsce o charakterze uzdrowisko-wym.
2. Zaplecze funkcjonalno-przestrzenne dla rozwo-ju turystyki uzdrowiskowej powinno bazować na wykorzystaniu potencjału kreatywnego. Propagu-jąc ideę rozwoju zrównoważonego, funkcje
krea-NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
tywne mogą okazać się pomocne w promowaniu lokalnych walorów i wykorzystaniu ich w mało inwazyjny, a bardzo atrakcyjny użytkowo sposób. Celem jest zwiększenie konkurencyjności ośrodka osadniczego na rynku turystycznym, jak również pobudzanie lokalnej społeczności do nowatorskie-go wykorzystania szans rozwojowych, co może przyczynić się do podwyższenia poziomu i jakości życia.
Międzychód ma bardzo duże szanse na zrealizowa-nie idei innowacyjnego uzdrowiska, którego rozwój op-arty jest na wykorzystaniu funkcji kreatywnych. Moż-liwości rozwojowe wynikają z walorów przyrodniczych miasta i całej gminy, w której jest czyste powietrze, duża liczba jezior z normą pierwszej klasy czystości, a także duża ilość obszarów leśnych, w tym objętych regular-ną ochroregular-ną. Na poziomie lokalnych dokumentów pla-nistycznych uwzględnione są działania mające na celu rozwój nowoczesnej bazy turystycznej oraz wykorzy-stanie studni artezyjskiej do rozbudowy funkcji sana-toryjnej i uzdrowiskowej. W misji rozwojowej gminy jednym z celów strategicznych jest rozwijanie konku-rencyjnej bazy turystycznej, dzięki której Międzychód zyskałby rangę konkurencyjnego ośrodka wypoczyn-kowego o zasięgu regionalnym.
Innowacyjne uzdrowisko – synergia rozwoju
funkcji turystycznych i ochrony walorów
przestrzennych
Równoważenie rozwoju w kontekście przestrzeni uzdrowiska powinno być rozumiane jako ochrona lo-kalnej tożsamości kulturowej, zarówno materialnej, jak i niematerialnej, gdyż stanowi ona istotny element oceny atrakcyjności obszaru. Jest to szczególnie istot-ne w kontekście wyraźnych tendencji do unifikacji potrzeb i produktów oraz produkcji masowej, tak
cha-rakterystycznych dla współczesnego, zglobalizowanego świata.
Podtrzymywanie tradycji miejsca i ochrona lokalne-go pejzażu kulturowelokalne-go wiąże się z koniecznością świa-domego dążenia do zachowania różnorodności. Po-winno się to wyrażać w formie regulacji prawnych oraz działalności środowisk profesjonalnych i lokalnych społeczności. Bardzo ważne są: edukacja, budowanie poczucia więzi z miejscem zamieszkania, kultywowanie rodzimych tradycji i odrzucanie nieprzemyślanego na-śladowania obcych wzorców (Pawłowska i Swaryczew-ska, 2002). Odrębność kulturowa i terytorialna obsza-ru wynika w dużej mierze z lokalnych uwaobsza-runkowań przyrodniczych, mających znaczący wpływ na sposób budowania i rodzaj użytych materiałów, które są wyra-zem tradycji miejsca ujętej w formie architektury wer-nakularnej.
Funkcje uzdrowiskowe w szczególny sposób powią-zane są z rozwojem turystyki miejskiej. Ich rozwój zale-ży zarówno od stopnia atrakcyjności przestrzeni miej-skiej, jakości i zaplecza infrastrukturalnego miasta, jak również od sąsiedztwa innych, atrakcyjnych turystycz-nie obszarów, stanowiących ofertę uzupełniającą w za-kresie zasobów funkcjonalno-przestrzennych. Istotą turystyki miejskiej jest jej charakter poznawczy, dlatego tak ważna jest możliwość zwiedzania zabytkowych ze-społów architektonicznych i urbanistycznych, obiektów, muzeów, galerii sztuki czy uczestnictwa w wydarze-niach kulturalnych. W miastach największa aktywność ruchu turystycznego skupia się na obszarach śródmiej-skich i centralnych. Rozwój turystyki miejskiej, tak ważnej w kontekście uzdrowisk, powinien następować w zgodzie z ideą swojskości krajobrazu kulturowego. Swojskość tkwi w związku emocjonalnym użytkowni-ka z miejscem. Idea swojskości wywołuje potrzebę świa-domego i rozważnego gospodarowania przestrzenią zurbanizowaną i przyrodniczo cenną, a także wpływa
na rozwijanie wielopokoleniowych związków i tradycji społeczno-przestrzennych (Pawłowska, 1996).
Ład przestrzenny i harmonijna kompozycja wszyst-kich elementów tworzących strukturę przestrzenną miasta zależą w dużej mierze od równowagi pomię-dzy przestrzeniami, które są prywatne, a tymi, które są publiczne. Własność prywatna odgrywa ważną rolę w aktywizacji turystycznej, gdyż sprzyja poszerzeniu oferty przestrzennej, funkcjonalnej i infrastruktural-nej uzdrowiska, w zakresie oferty noclegowej, drobnych usług, rzemiosła czy handlu. Obszary zdominowane przez własność prywatną wymagają jednak szczególnej kontroli jakości nowej zabudowy w zakresie jej warto-ści architektonicznej i urbanistycznej oraz w kontekwarto-ście ochrony ładu przestrzennego. Właściwe kształtowanie i atrakcyjne wyposażenie przestrzeni publicznych jest równie ważne, gdyż stanowią one kluczowy element struktury przestrzennej, o istotnym walorze społecz-nym. Bardzo istotne jest zachowanie ich urbanistyczne-go układu oraz współcześnie rozumianej atrakcyjności przestrzenno-społecznej, aby zapewnić ich jakość i ży-wotność. Władze lokalne we współpracy ze specjalista-mi powinny wyznaczać specjalista-miejsca atrakcyjne z punktu widzenia dobra publicznego i w zgodzie z zasadą pro publico bono podejmować decyzje dotyczące ich wyku-pu czy przekształcenia we własność społeczną (Kosiń-ski, 2000).
Istotnym problemem w kontekście podtrzymywania tradycji przestrzenno-społecznych uzdrowiska są inwe-stycje związane z budową wielkoskalowych obiektów uzdrowiskowych, ośrodków rehabilitacyjnych, centrów odnowy biologicznej, spa i wellness, których wymogi techniczno-konstrukcyjne często pozostają w sprzecz-ności z lokalną estetyką czy pięknem naturalnego kra-jobrazu. Tego typu działalność przestrzenna przyczy-nia się do znaczącej degradacji zasobów kulturowych i środowiskowych, a także wpływa na ograniczenie
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
znaczenia i wartości unikatowych cech regionalnych. Niepożądanymi skutkami rozwoju turystyki jest także komercjalizacja i unifikacja oferty, prowadząca do odej-ścia od rodzimych tradycji i tworzenie nowej jakości, niezwiązanej i nieprzynależnej do danego miejsca (Rit-zer i Liska, 1997).
Funkcje innowacyjne i kreatywne jako istotne
elementy konkurencyjności i aktywizacji
przestrzeni uzdrowiska
Czynnik jakościowy oferty przestrzennej uzdro-wiska nabiera we współczesnych uwarunkowaniach coraz większego znaczenia. W kontekście budowa-nia konkurencyjnej i atrakcyjnej, czyli odpowiada-jącej różnorodnym gustom, oferty turystycznej oraz silnej marki uzdrowiska bardzo istotne jest szerokie spojrzenie na walory środowiskowe – zarówno w za-kresie oferty przyrodniczej, jak i antropogenicznej, które w znaczący sposób mogą zwiększyć atrakcyj-ność danego obszaru. Zróżnicowana oferta usługowa, uzupełniająca funkcje uzdrowiskowe, zlokalizowana w pięknym entourage’u zadbanej przestrzeni miejskiej może stanowić ogromny atut danego obszaru i mag-nes przyciągający nie tylko kuracjuszy, ale i turystów, a także argument, dla którego warto w dane miejsce po-wracać. Istotnym walorem jest obecność funkcji, które pobudzają do przeżywania nowych, ciekawych doznań w wyniku obcowania z przestrzenią miejską i kulturą materialną, tradycją, rzemiosłem danego regionu. War-to promować te warWar-tości w nowoczesny i ciekawy dla odwiedzających sposób, aby zwiększyć atrakcyjność ofertową uzdrowiska i wzmocnić jego rozwój gospodar-czy.
W tym kontekście można mówić o konieczności two-rzenia oferty atrakcyjnych i różnorodnych produktów turystycznych (Bartmann i Nawrocka, 1996). Oferując
określone miejsce, przeznaczone do wypoczynku, re-habilitacji, spa i wellness, czy zwiedzania, przedmiotem zainteresowania są nie tylko walory przyrodnicze, ale także usługi wynikające z istniejącego zagospodarowa-nia turystycznego, wartości dziedzictwa kulturowego, otwartości i gościnności mieszkańców, a także ogólnego wizerunku obszaru (Kaczmarek i wsp., 2005, 72-136).
Podstawą definiowania produktu turystycznego jest potencjał wynikający z występujących na danym obszarze zasobów strukturalnych i funkcjonalnych. Zasoby strukturalne obejmują walory turystyczne, za-gospodarowanie turystyczne oraz dostępność komuni-kacyjną. Elementy te wchodzą również w skład zestawu czynników określających atrakcyjność turystyczną ob-szaru. Zasoby funkcjonalne obejmują uwarunkowania kulturowe, społeczno-demograficzne, ekologiczne, psy-chologiczne oraz istniejące możliwości ekonomiczne, polityczne i technologiczne. Uwarunkowania kulturo-we obejmują zagadnienia związane z lokalną tradycją wypoczynku oraz ze współczesnym zainteresowaniem miejscowej ludności rozwojem turystyki na danym obszarze. Uwarunkowania społeczno-demograficzne dotyczą charakteru i struktury demograficznej społecz-ności lokalnych oraz możliwości wykorzystania ich do obsługi ruchu turystycznego. Uwarunkowania ekolo-giczne wynikają ze związków i zależności między go-spodarzami, przybyszami a środowiskiem naturalnym. Uwarunkowania psychologiczne polegają na percep-cji obszaru przez miejscową ludność (poziom wiedzy o regionie, utożsamianie się z miejscem zamieszkania, świadomość atutów miejsca) i przez potencjalnych tu-rystów. Jako uwarunkowania polityczne rozumiane są działania podejmowane przez władze na różnych szczeblach decyzyjnych, które pobudzają rozwój tu-rystyki. Uwarunkowania technologiczne sprzyjają lepszemu wykorzystaniu walorów turystycznych oraz podniesieniu jakości funkcjonowania całego systemu
turystycznego, do którego należą między innymi: przy-gotowanie obiektów turystycznych do obsługi osób nie-pełnosprawnych, nowoczesne technologie budowlane, komputerowe systemy rezerwacji miejsc itd. (Kaczma-rek i wsp., 2005, 55-57).
Atrakcyjność produktu rozumiana jest jako wysoka jakość wszystkich elementów składowych, czyli pakie-tu usług i jakości miejsca recepcji ruchu pakie-turystycznego (Rapacz, 1999), co nie oznacza, że muszą być one od-nosić jedynie do wąskiego zakresu specjalistycznych usług, które w zakresie prozdrowotnym oferuje uzdro-wisko. W szerszym ujęciu, działanie na rzecz polep-szenia kondycji zdrowotnej, można rozumieć także w aspekcie przestrzennym – związki emocjonalne czło-wieka z otoczeniem są przedmiotem badań specjalistów różnych dziedzin (psychologia środowiskowa, socjolo-gia itd.) od wielu dziesiątek lat i powszechnie wiadomo, że miejsca piękne, zadbane, funkcjonalne, czytelne, o ciekawej ofercie funkcjonalno-przestrzennej wywołu-ją pozytywne emocje, uspokajawywołu-ją, równocześnie zacie-kawiając i pobudzając odbiorców do interakcji i dalszej eksploracji. Radość z poznawania przestrzeni miejskiej i jej oferty kulturalnej mogą potęgować współczesne rozwiązania przestrzenne o różnym przeznaczeniu i skali, które bazują na wykorzystaniu potencjału twór-czego i intelektualnego.
Wprowadzanie do przestrzeni miejskiej uzdrowi-ska funkcji i form kreatywnych, innowacyjnych może powodować jego przestrzenne, społeczne i gospodar-cze ożywienie. Kreatywność może stanowić ważny element aktywizacji gospodarczej i przestrzenno-spo-łecznej uzdrowiska. Szczególnie obszary miejskie sta-nowią doskonałe miejsca do implementacji rozwiązań kreatywnych, opierających się na związkach innowacji, kultury i biznesu. Jest to bardzo dobra droga ożywia-nia przestrzeni zdegradowanej, mało konkurencyjnej, nieatrakcyjnej inwestycyjnie, gdyż funkcje kreatywne
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
nie wymagają tak dużych nakładów finansowych jak inne przedsięwzięcia, które realizowane są od podstaw. Przewagą tych funkcji jest łatwa adaptacja i niezbyt wy-górowane warunki wyjściowe. Jak podkreśla Florida, potencjał kreatywny ma tendencję do koncentrowania się w określonych przestrzeniach, które mają do zaofe-rowania atmosferę, oryginalność, unikatowość, auten-tyczność, ducha miejsca (Florida, 2010).
Funkcje kreatywne i innowacyjne jako narzędzia aktywizacji obszaru uzdrowiska przynoszą wiele ko-rzyści. Stanowią istotny bodziec pobudzający rozwój lokalnej przedsiębiorczości i uzupełnienie oferty uzdro-wiskowej o dodatkowy zakres usług. Funkcje kreatyw-ne wspierają ochronę tożsamości kulturowej miejsca poprzez adaptację zdegradowanej zabudowy, zwiększa-jąc atrakcyjność przestrzenną miasta, promuzwiększa-jąc lokal-ne produkty i wytwory rzemiosła, sztuki ludowej czy rękodzieła. Funkcje kreatywne najczęściej lokowane są w miejscach o niepowtarzalnej atmosferze i unikatowej formie architektonicznej, ale zdegradowanych, zanie-dbanych, w których potencjał twórczy jest konieczny do nadania przestrzeni nowego znaczenia, jednocześnie uwydatniając istniejące walory i charakter. Kreatyw-ność w przestrzeni miejskiej może być także rozumiana jako elementy małej architektury, które ożywiają prze-strzeń publiczną, podkreślają jej indywidualne cechy, a równocześnie wprowadzają nową jakość estetycz-na, charakteryzując się wysokim walorem formalnym i artystycznym. Obiekty nowatorskie w rozwiązaniach technologicznych czy przestrzennych, interaktywne, rzeźbiarskie, atrakcyjne wizualnie podkreślają odręb-nością architektoniczną i semantyczną przestrzeni, od-noszą się do miejskiej tożsamości i jej specyfiki, nadając jej jednocześnie nową atrakcyjność i wzmacniając siłę przyciągania i zatrzymywania odbiorców.
Warto podkreślić także konieczność współpracy międzygminnej, która z pewnością może przynieść
większe korzyści niż walka konkurencyjna. Często bo-wiem występowanie walorów przyrodniczych nie ogra-nicza się do jednej gminy, a sąsiednie miasteczka mogą również reprezentować zbliżony poziom atrakcyjności przestrzennej. Lepiej więc zachęcić turystów do odwie-dzin regionu niż stracić potencjalnego klienta w wyni-ku rywalizacji (Niezgoda, 2006).
Międzychód jako innowacyjne uzdrowisko
– przykład studialny
Prezentowane badania dotyczą poszukiwania kie-runku rozwojowego Międzychodu, aby wykorzystu-jąc zastane walory przestrzenne, stał się atrakcyjnym, innowacyjnym i konkurencyjnym uzdrowiskiem. Możliwość stworzenia pierwszego w Wielkopolsce uzdrowiska oznacza dla Międzychodu wzmocnienie jego marki na poziomie regionalnym, lecz także pod-niesienie jakości życia mieszkańców. Promowanie idei Międzychodu jako innowacyjnego – bo pierwszego w województwie i bazującego na lokalnym potencjale kreatywnym, ośrodka uzdrowiskowego zwiększa szan-sę promocji istniejących walorów przestrzennych i śro-dowiskowych, rozwoju potencjału społecznego, a także pomnożenie zysków ekonomicznych płynących z oferty funkcji turystycznych. Wdrożenie tej idei musi się od-bywać w sposób ewolucyjny i wyważony. Odpowied-nie wykorzystaOdpowied-nie walorów i właściwe profilowaOdpowied-nie charakteru rozwijanej turystyki umożliwia rozważne stymulowanie rozwoju i mądre gospodarowanie prze-strzenią. Istotne jest także integrowanie działań w skali ponadlokalnej w celu promowania i wzmacniania mar-ki Międzychodu jako miasta-kurortu, a także aktywi-zacji społeczno-ekonomicznej pozostałych ośrodków osiedleńczych powiatu. Rozwój funkcji uzdrowisko-wej da impuls do rozszerzenia oferty także w zakresie turystyki wodnej, rowerowej, motorowej i konnej, jak
również funkcji kreatywnych na terenie miasta i całe-go powiatu. Proponowane działania wpisują się także w założenia promocji walorów pojezierza Sierakowsko--Międzychodzkiego oraz ochrony kameralnego charak-teru wsi i miasteczek tego regionu.
Idea rozwoju funkcji uzdrowiskowej wraz z zaple-czem usługowym w formie oferty funkcji kreatyw-nych na terenie Międzychodu ma głęboki sens, gdyż od zawsze zakres oferowanych przez uzdrowisko usług nie ograniczał się jedynie do funkcji prozdrowotnych, ale oznaczał również szeroką ofertę w zakresie kultu-ralno-rozrywkowym. Regeneracja sił witalnych lepiej przebiega w przestrzeni atrakcyjnej przestrzennie, za-pewniając nie tylko komfort wypoczynku, lecz także prowokując do rozwijania interakcji i kontaktów spo-łecznych, szczególnie dzięki szerokiej gamie funkcji to-warzyszących, w tym o charakterze kulturotwórczym. Miasta uzdrowiskowe, dzięki bogactwu walorów prze-strzennych i funkcjonalnych, mogą także rozwijać inne gałęzie turystyki: miejską, kulturalną czy kongresową, gdyż przestrzenie miejskie wykorzystujące funkcje kre-atywne do aktywizacji stanowią doskonale miejsca do organizacji różnego typu ekspozycji, wystaw, spotkań, konkursów muzycznych czy plastycznych. Dobrym rozwiązaniem, które wspomaga rozwój miasta dzię-ki obecności funkcji uzdrowiskowych, jest włączenie uzdrowiska w strukturę urbanistyczną miasta, zapew-niające mieszkańcom możliwość leczenia, rehabilitacji i wypoczynku bez konieczności opuszczania miejsca zamieszkania (Kaczmarska, 2002, 30, 33).
Badania – innowacyjne wykorzystanie zasobów
oraz funkcje kreatywne w przestrzeni miasta
Prezentowane badania, których celem było sfor-mułowanie zasad innowacyjnego rozwoju funkcji uzdrowiskowych w Międzychodzie z wykorzystaniem
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
istniejących zasobów funkcjonalno-przestrzennych i środowiskowych, a także lokalnego potencjału w spo-sób kreatywny i zgodny z zasadami konkurencyjności, były prowadzone na Wydziale Architektury Politech-niki Poznańskiej1 we współpracy z
przedstawiciela-mi władz przedstawiciela-miasta i gprzedstawiciela-miny Międzychód. Promocja idei rozwoju Międzychodu jako ośrodka miejskiego o cha-rakterze wypoczynkowo-leczniczym wraz z ofertą uzupełniającą funkcji kreatywnych jest nowatorska, uwzględniająca ochronę i wykorzystanie istniejących walorów przyrodniczych, lecz także innowacyjne my-ślenie o istniejącym potencjale, który może w znaczą-cym stopniu wpłynąć na kreację nowej marki miasta. Podjęte zagadnienie kreatywnego uruchomienia istnie-jących zasobów Międzychodu do wytworzenia nowej jakości miejsca oraz promocji miasta jako pierwszego w Wielkopolsce ośrodka o charakterze uzdrowisko-wym było przedmiotem pracy badawczo-projektowej, w której wzięli udział także studenci Wydziału Archi-tektury. Projekty semestralne realizowane w ramach przedmiotów2 Studium zagospodarowania gminy oraz
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
po-święcone były dwóm skalom szczegółowości opraco-wywanych rozwiązań urbanistycznych: studium roz-wojowego miasta oraz poszczególnych gmin powiatu międzychodzkiego w ujęciu układu sieciowego zależ-ności i przepływu innowacji. Nadrzędnymi hasłami służącymi formułowaniu założeń projektowych doty-czących rozwoju miasta i powiatu były: innowacyjność, kreatywność, synergia, konkurencyjność i współpraca.
Badania istniejących zasobów zostały przeprowa-dzone na trzech poziomach: w skali województwa, powiatu oraz miasta i gminy, w różnej skali
szczegóło-1 Badania prowadzone przez dr. inż. arch. B. Kaźmierczaka i autor-kę artykułu.
2 Prace semestralne realizowane na Wydziale Architektury PP, pod kierunkiem dr. inż. arch. B. Kaźmierczaka oraz autorki, w seme-strze zimowym 2013/2014.
wości. Na poziomie wojewódzkim podjęto próbę wska-zania obszarów, w których można zlokalizować funk-cje innowacyjne i kreatywne oraz połączyć je w układy sieciowe. Tworzenie systemów powiązań bazuje na wykorzystaniu zidentyfikowanych istniejących zaso-bów przestrzennych, takich jak sieci rzeczne czy ukła-dy przyrodniczo cenne, a także sieci komunikacyjnych i infrastrukturalnych. W zakresie kierunkowania roz-woju innowacyjnych funkcji turystycznych konieczne jest na tym poziomie zapewnienie wsparcia ze strony ośrodków naukowo-badawczych i rozwojowych, a tak-że zabezpieczenie odpowiedniego instrumentarium organizacyjno-prawnego i odpowiednich narzędzi fi-nansowych, umożliwiających ich realizację i promocję.
Kolejnym etapem badań była analiza istniejących uwarunkowań na poziomie powiatu. Celem było wska-zanie predyspozycji do rozwoju turystyki zrówno-ważonej, uzupełniającej ofertę uzdrowiskową miasta Międzychód. Na tym etapie określony został profil tury-styczny powiatu, wynikający z istniejących uwarunko-wań i zasobów przestrzennych. Celem była identyfika-cja możliwości rozwoju poszczególnych form turystyki determinujących rozwój określonej infrastruktury. Ko-relacja aktywności podejmowanych przez poszczególne ośrodki osadnicze na rzecz tworzenia spójnej i bogatej oferty turystycznej pozwoli zwiększyć ich szanse roz-wojowe oraz umożliwi lepszą koordynację działań po-dejmowanych na poziomie ponadlokalnym.
W skali miasta i gminy głównym założeniem było określenie pożądanego profilu turystycznego i moż-liwości rozwoju określonych form turystyki, a także wskazanie niezbędnej infrastruktury turystycznej. Porównanie istniejących elementów bazy turystycznej z pożądanym zapotrzebowaniem pozwala określić nie-zbędną bazę turystyczną, a także umożliwia lepsze wy-korzystanie istniejących zasobów oraz właściwe ukie-runkowanie działań marketingowych i promocyjnych.
Na tym etapie zdiagnozowane zostały istniejące walory przestrzenne, zaplecze turystyczne oraz ich dostępność i aktualne wykorzystanie. Przeprowadzona została identyfikacja potencjalnych terenów inwestycyjnych, wolnych lub zagospodarowanych, kwalifikujących się do odnowy i aktywizacji. Następnie, przeanalizowa-ne zostały ich powiązania funkcjonalno-przestrzenprzeanalizowa-ne w skali miasta, dzięki czemu wyeliminowane zosta-ły obszary nienadające się do realizacji zamierzonych funkcji.
Przeprowadzone badania zawierały obszerną część analityczną, poświęconą studiom nie tylko istniejących zasobów funkcjonalno-przestrzennych, lecz także za-pisom obowiązujących dokumentów planistycznych sporządzonych na różnych szczeblach planowania. Do-konano oceny waloryzującej, w wyniku której ziden-tyfikowane zostały potencjał i bariery rozwojowe. Re-zultatem badań była część projektowa, której głównym założeniem było opracowanie koncepcji przekształceń i aktywizacji miasta Międzychód z wykorzystaniem istniejących walorów przyrodniczych w sposób in-nowacyjny i kreatywny, zapewniając zaplecze prze-strzenne dla rozwoju funkcji uzdrowiskowej. W efekcie podjętych działań projektowych, opracowano także narzędzie planistyczne pozwalające ocenić obecne i przyszłe plany miejscowe pod kątem zapisów sprzy-jających rozwojowi turystyki uzdrowiskowej. Dzięki przygotowanym opracowaniom władze miasta i gminy Międzychód mogą rozpocząć szeroką dyskusje pub-liczną na temat przyszłości i szans rozwojowych tego obszaru.
Podsumowanie
Funkcje turystyczne w znaczeniu gospodarczym w dużym stopniu ingerują w lokalną tożsamość, stano-wiącą największy walor oferty turystycznej. Konieczne
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
jest dążenie do zachowania równowagi w środowisku przyrodniczo-kulturowym. Warunkiem zapewniają-cym harmonię jest właściwe wkomponowanie elemen-tów zagospodarowania turystycznego w istniejące ukła-dy przestrzenne, z zachowaniem skali, uwzględnieniem uwarunkowań topograficznych, geologicznych, właści-wości krajobrazowych, klimatycznych i prawidłowłaści-wości technicznej oraz z dbałością o odpowiedni wyraz este-tyczny nowej infrastruktury turystycznej (Mokrzyński, 1973). Niezmiernie istotna jest także ochrona lokalnej kultury materialnej i niematerialnej, tożsamości i cha-rakteru miejsca, a także wytworów sztuki i rzemio-sła danego obszaru. Rozwój funkcji uzdrowiskowych sprzyja promocji funkcji towarzyszących, wpływają-cych na aktywizację społeczno-przestrzenną miasta i okolic, związanych z wykorzystaniem lokalnego po-tencjału kreatywnego i twórczego w różnych dziedzi-nach związanych ze sztuką i rzemiosłem. Właściwy rozwój funkcji turystycznych, sprzyjający rozwojowi ośrodka osadniczego i jego okolic jest możliwy dzięki wykorzystaniu zastanych walorów i przekształcenie ich w innowacyjny, atrakcyjny i konkurencyjny produkt stymulujący konkurencyjność.
Dążąc do zdefiniowania właściwego kierunku roz-woju Międzychodu, głównym założeniem zapewnie-nie innowacyjności i kreatywności proponowanych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych oraz synergii działań na różnych poziomach rozwojowych, w celu kreowania nowej, konkurencyjnej marki Międzychodu jako uzdrowiska. Kompleksowe podejście do realizacji działań na rzecz stworzenia w Międzychodzie pierwsze-go w Wielkopolsce uzdrowiska ma jednak największe znaczenie w skali lokalnej. Inwestycje w infrastrukturę obsługującą nową funkcję – od budowy zaplecza nocle-gowego i gastronomicznego, po obiekty sanatoryjne czy ośrodki o charakterze rekreacyjno-sportowym lub
lecz-niczym odgrywają kluczową rolę w zakresie aktywizacji i rozwoju lokalnej przedsiębiorczości i rynku pracy. Do-tyczy to także rozwoju oferty dodatkowej – związanej z tradycyjnym rzemiosłem, drobną wytwórczością czy produkcją. Tworzenie szerokiej i innowacyjnej oferty funkcjonalno-przestrzennej bazuje na wykorzysta-niu lokalnego potencjału intelektualnego i twórczego, a także wymaga zaangażowania różnych specjalności i pracowników o różnym stopniu wykształcenia. W tym kontekście duże znaczenie ma również podejmowanie działań wspierających na poziomie gminnym i powia-towym, mających na celu podwyższanie kwalifikacji i wyrównywanie szans rozwojowych. W tym zakresie szczególnie ważną rolę odgrywa koordynacja działań i współpraca między jednostkami publicznymi i orga-nizacjami pozarządowymi.
Korzyści płynące z wdrażania idei Międzychodu jako ośrodka uzdrowiskowego będą przede wszystkim widoczne w skali powiatu, ze względu na przewidywane zwiększenie możliwości zatrudnienia dla mieszkańców, natomiast w skali województwa będzie to istotne dzia-łanie o charakterze strategicznym i marketingowym. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że będzie oczekiwany popyt na proponowane prze-kształcenia funkcjonalno-przestrzenne, gdyż już teraz, w fazie trwających kilka lat przygotowań do podjęcia działań wdrożeniowych, gmina Międzychód zrealizo-wała wiele inwestycji infrastrukturalnych, a także bar-dzo prężnie realizowała przedsięwzięcia aktywizujące lokalną społeczność i rynek inwestycyjny. Biorąc pod uwagę dynamikę i aspiracje rozwojowe Międzychodu można stwierdzić, że rozwój turystyki uzdrowiskowej w tym mieście będzie strategicznym działaniem akty-wizującym rozwój na poziomie lokalnym i ponadlokal-nym.
Literatura
Bartmann A, Nawrocka E (1996). Jakość i marka jako podstawowe
narzędzia różnicowania produktu przedsiębiorstw turystycznych
[w:] Gospodarka turystyczna. Wybrane zagadnienia jej
funkcjono-wania, Wrocław.
Florida R (2010). Narodziny klasy kreatywnej, NCK, Warszawa. Gaworecki W (2003). Turystyka, Warszawa.
Kaczmarek J, Stasiak A, Włodarczyk B (2005). Produkt turystyczny.
Pomysł, organizacja, zarządzanie, Warszawa.
Kaczmarska E (2002). Uzdrowisko i jego przestrzeń społeczna.
Wy-brane zagadnienia przestrzenne polskich zdrojowisk karpackich w aspekcie integracji europejskiej, Wydawnictwo PK.
Kosiński W (2000). Aktywizacja turystyczna małych miast. Aspekty
architektoniczno-krajobrazowe, Kraków.
Kowalczyk A (2003). Rozwój funkcji turystycznej jako cel polityki
miejskiej [w:] red. G.Gołembski, Kierunki rozwoju badań nauko-wych w turystyce, Warszawa.
Mika M (2007). Turystyka miejska [w:] Turystyka, red. W.Kurek, Kraków.
Mokrzyński J (1973), Zagadnienia projektowania [w:] Urządzenia
tu-rystyczne, red. J.Mokrzyński, Warszawa.
Niezgoda A (2006). Obszar recepcji turystycznej w warunkach
rozwo-ju zrównoważonego, AE, Poznań.
Pawłowska K (1996) Idea swojskości w architekturze i urbanistyce
miejskiej, Kraków.
Pawłowska K, Swaryczewska M (2002). Ochrona dziedzictwa
kulturo-wego. Zarządzanie i partycypacja społeczna, Kraków.
Rapacz A (1999). Jakość sposobem konkurencji przedsiębiorstw
i re-gionów turystycznych [w:] Rozwój usług turystycznych w progu XXI wieku, red. G.Gołembski, Poznań.
Ritzer G, Liska A (1997). McDonaldization and post-tourism,
comple-mentary perspectives on contemporary Tourism [w:] red. C.Rojek,
J.Urry, Touring cultures. Transformations of travel and theory, London.
Strategia Rozwoju Gminy Międzychód na lata 2002-2015 http://mie-dzychod.pl/files/file/strategia.pdf
NA
UK
A
KR
Ó
TK
O
SZK
OŁA
Innovative spa – activation of urban areas with the use of creative functions
Dominika Pazder
The following paper deals with questions of activation of spa areas with the use of creative functions. Innovation is understood as an innovative, contemporary approach to the use of existing spatial resources and as a promotion of creative functions development. It is especially important in order to increase its competitiveness of the touristic of-fer within a place of reception. Creativity aims to improve the attractiveness of the spa area as well as protection of local cultural landscape and architectural and urban tra-dition of given space. The article presents a study example of Międzychód city in Wielkopolska region.
Key words: spa, tourist functions, creative functions, spatial-social activation
Artykuł pomocny przy realizacji wymagań podstawy programowej
Przyroda – IV etap edukacyjny)
Cele kształcenia:
Rozumienie metody naukowej, polegającej na stawianiu hipotez i ich weryfikowaniu za pomocą obserwacji i eksperymentów.
Treści
B. Nauka i technologia
13. Technologie współczesne i przyszłości 15. Ochrona przyrody i środowiska C. Nauka wokół nas
