A. BER — Mapa glacitektoniczna Polski 1 : 1 000 000. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2006
Pod koniec 2006 r. zosta³a wydana przez Pañstwowy Instytut Geologiczny Mapa glacitektoniczna Polski 1 : 1 000 000. Jest to pierwsza mapa w historii polskiej kartografii geologicznej, która ilustruje rozmieszczenie struktur glacitektonicznych na terenie ca³ego kraju. To pozycja oczekiwana i potrzebna. Wyj¹tkowoœæ jej wynika z faktu, ¿e na mapie Polski zosta³y przedstawione wszystkie obszary zaburzone glacitektonicznie, które wyznaczono na podstawie szczegó³owego kartowania w trakcie wykonywania poszczególnych arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski. Nie trzeba przy-pominaæ, ¿e obecnoœæ deformacji glacitektonicznych na okreœlo-nym obszarze ma bardzo du¿e znaczenie dla ustalenia warunków posadowienia budowli, czy warunków geologiczno-in¿ynierskich. Na mapie za pomoc¹ ró¿nych barw przedstawiono ci¹gi wa³ów i wzniesieñ, zbudowanych z zaburzonych osadów czwar-torzêdowych lub przedczwarczwar-torzêdowych, wzgórza, wa³y i poje-dyncze wzgórza, zbudowane ze zdeformowanych glaci-tektonicznie utworów, oraz depresje glacitektoniczne, widoczne we wspó³czesnej rzeŸbie. Okonturowane zosta³y kopalne depresje glacitektoniczne i osady zaburzone glacitektonicznie, niewi-doczne we wspó³czesnej rzeŸbie, a znakami punktowymi zaznaczono otwory wiertnicze, w których formy te zosta³y udo-kumentowane. Za pomoc¹ znaków punktowych zosta³y tak¿e pokazane struktury glacitektoniczne widoczne w ods³oniêciach oraz kry lodowcowe. Zaznaczono te¿ zasiêgi wa¿niejszych zlo-dowaceñ oraz zasiêg morza eemskiego.
Grafika mapy to jednak nie wszystko. Na odwrotnej stronie arkusza znajduje siê tekst, równie wa¿ny jak sama mapa. Scha-rakteryzowano i zilustrowano w nim zaburzaj¹c¹ dzia³alnoœæ l¹dolodów skandynawskich na obszarze Polski oraz zaburzenia glacitektoniczne w wybranych regionach kraju. G³ówne tezy tekstu przedstawiono równie¿ w wersji angielskiej.
Prawdê mówi¹c, spodziewa³em siê, jeszcze przed ukazaniem siê mapy, przedstawienia na niej struktur glacitektonicznych w ujêciu wiekowym i genetycznym. Byæ mo¿e oczekiwa³em zbyt wiele, gdy¿ prezentowana mapa jest w³aœciwie map¹ wystêpo-wania struktur glacitektonicznych. Jako taka spe³nia wiêc rolê raczej dokumentacyjn¹. Jednak¿e mo¿e te¿ byæ Ÿród³em inspiracji. Interesowa³em siê zawsze jurajsk¹ kr¹ lodowcow¹ i obszarem Ÿród³owym tej kry. Za ten obszar uwa¿a siê zwykle rejon ¯mudzi, w którym wystêpuj¹ bardzo podobne utwory. Jeœli tak jest, to mo¿e uda siê przeœledziæ drogê l¹dolodu. Kry lodowcowe s¹ po³o¿one dok³adnie na linii £uków-¯mudŸ w rejonie Sura¿a, £ap
i D¹browy Bia³ostockiej. Mapa zainspirowa³a mnie zatem do siê-gniêcia do Ÿróde³, aby przekonaæ siê, jakiego rodzaju kry siê tam znajduj¹ i czy wystêpuj¹ w nich utwory jurajskie (kelowejskie), czy te¿ innego wieku. A jeœli inne, to czy podobne wystêpuj¹ na Litwie, czy te¿ nie.
Pewn¹ w¹tpliwoœæ budzi znak symbolizuj¹cy struktury gla-citektoniczne, widoczne w ods³oniêciach, a przede wszystkim umiejscowienie tego znaku na mapie. Nie do koñca wiadomo, co autor chcia³ przez ten znak wyraziæ. Niedosyt mój wywo³uje te¿ ogólne potraktowanie osadów podczwartorzêdowych i czwarto-rzêdowych przy wydzielaniu ci¹gów wa³ów i wzniesieñ. Przyda³aby siê informacja, czy deformacje obejmuj¹ tylko osady czwartorzêdu, czy tylko osady podczwartorzêdowe, czy te¿ jedne i drugie. Chyba, ¿e wœród zdeformowanych utworów podczwarto-rzêdpowych, zawsze s¹ obecne i czwartorzêdowe. Jednak warto by wiedzieæ, jaki jest dok³adniejszy wiek zdeformowanych osadów podczwartorzêdowych.
W objaœnieniach mapy ci¹gi wzgórz i wzniesieñ, wzgórza, wzniesienia oraz wa³y, zbudowane z tworów zaburzonych, zosta³y przedstawione za pomoc¹ trzech kolorów. Niestety, nie ma podanej informacji o powodach zastosowania tych kolorów. Z mapy nie wynika koniecznoœæ pokazania a¿ trzech wydzieleñ. Wydaje mi siê nawet, ¿e u¿ycie trzech kolorów pogarsza czytelnoœæ obrazu, zamiast czyniæ go bardziej przejrzystym. Jednak mog¹ to byæ odczucia subiektywne i autor mapy z pew-noœci¹ wyjaœni³by te w¹tpliwoœci, gdyby mia³ tak¹ mo¿liwoœæ.
Mapa glacitektoniczna Polski stanowi wa¿n¹ publikacjê, mimo tego, ¿e zosta³a uproszczona z powodu skali opracowania. Wartoœæ mapy podnosi niew¹tpliwie jej czêœæ tekstowa, a zw³aszcza opis zaburzeñ glacitektonicznych w niektórych regionach kraju. Wa¿n¹ rolê edukacyjn¹ pe³ni fragment wyjaœniaj¹cy mechanizm deformacji glacitektonicznych, z wieloma ciekawymi ilustracjami. Niew¹tpliwie bêdzie to bardzo dobra pomoc, przede wszystkim dla studentów wydzia³ów przyrodniczych, ale te¿ i dla wszyst-kich interesuj¹cych siê dzia³aniem si³ natury.
Gratulacje nale¿¹ siê zarówno autorowi omawianej pozycji, jak i ca³emu zespo³owi autorów ró¿nych arkuszy Szczegó³owej mapy geologicznej Polski, bez wk³adu których omawiana mapa nie mog³aby powstaæ. Jest ona, wraz z wydan¹ niedawno Map¹ geologiczn¹ Polski w skali 1 : 500 000, wa¿nym osi¹gniêciem zarówno kartografii powierzchniowej, jak i wg³êbnej. To bardzo udana publikacja, któr¹ w przysz³oœci mo¿na modyfikowaæ i uszcze-gó³owiaæ w razie zaistnienia takiej potrzeby.
W³odzimierz Mizerski
K. TOBOLSKI — Torfowiska Parku NarodowegoBory Tucholskie. Park Narodowy Bory Tucholskie, Charzykowy 2006, 174 str., ryc. 71, fot. 80
Profesor Kazimierz Tobolski w ostatnich kilku latach wyda³ cztery ksi¹¿ki. Jedna to typowy 500-stronicowy podrêcznik Prze-wodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych, inauguruj¹cy w 2000 r. now¹ seriê Vademecum Geobotanicum, zainicjowan¹ w PWN przez prof. J.B. Faliñskiego. Druga z nich to przewodnik do prac laboratoryjnych i terenowych na obszarach akumulacji bioge-nicznej, wydany w polsko-angielskiej wersji w Pañstwowym Instytucie Geologicznym. Trzecia i czwarta to z pozoru regionalne monografie naukowe Torfowiska na przyk³adzie Ziemi Œwieckiej i Torfowiska Parku Narodowego Bory Tucholskie, lecz wnikaj¹c w ich treœæ dochodzimy do wniosku, ¿e mog¹ z powodzeniem spe³niaæ rolê nowoczesnych podrêczników akademickich w wie-loaspektowej problematyce torfowiskowej. Zawieraj¹ one bowiem obszerne rozdzia³y dotycz¹ce geologii torfowisk, ich ekologii, wspó³czesnego jak i kopalnego œwiata roœlinnego, histo-rii zbiorników biogenicznych oraz ich znaczenia dla kultury.
Ksi¹¿ka Torfowiska Parku Narodowego Bory Tucholskie na 174 stronach zawiera 74 kolorowe ryciny (mapki, przekroje geo-logiczne, diagramy py³kowe i makroszcz¹tkowe, schematy i po-gl¹dowe rysunki) oraz 80 kolorowych fotografii (krajobrazy tor-fowiskowe, zdjêcia roœlin, mikroskopowe obrazy torfów, makro-fosylia). Fachowy tekst, wnikliwie objaœniaj¹cy ryciny i foto-grafie, sprawia, ¿e ka¿dy czytelnik, równie¿ nie przyrodnik, mo¿e zrozumieæ trudne niekiedy problemy genezy i rozwoju torfowisk. W swojej publikacji po krótkim wstêpie autor przedstawi³ przyrodê Borów Tucholskich, ich rezerwaty i parki krajobrazo-we. Zarysowa³ te¿ strukturê Parku Narodowego, parku leœnego, gdy¿ lasy zajmuj¹ w nim 79% powierzchni, biotopy wodne 11%, a pozosta³e 10% to obszary torfowiskowe i antropogeniczne.
Nastêpny obszerny rozdzia³ Torfowiska Parku Narodowego zosta³ podzielony na szereg podrozdzia³ów, takich jak: wprowa-dzenie do zagadnieñ geologicznych i ekologicznych, utwory geo-logiczne torfowisk PNBT z rozdzieleniem utworów torfowych i osa-dów jeziornych, charakterystyka geologiczna wa¿niejszych tor-fowisk (z udzia³em Mariusza Ga³ki), œwiat roœlinny tortor-fowisk, kopalne roœliny torfowisk i jezior, zwierzêta torfowisk, historia 454
