Ewa Szura, Marta Misiarz, Ewa Malczyk, Dominika Pietras
ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE
JAKO CZYNNIKI RYZYKA OSTEOPOROZY WŚRÓD WYBRANEJ GRUPY KOBIET
Instytut Nauk o Zdrowiu
Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie Dyrektor: dr n. med. W. Huńka-Żurawińska
Celem pracy była ocena zachowań żywieniowych wśród wybranej grupy kobiet w aspekcie profi laktyki osteoporozy. Zachowania żywieniowe badanych kobiet były na poziomie dostatecznym. Większość respondentek z nieprawidło-wą częstotliwością spożywało produkty białkowe (jaja, mięso), nasiona roślin strączkowych oraz alkohol.
Słowa kluczowe: osteoporoza, zachowania żywieniowe, kobiety. Key words: osteoporosis, eating habits, women.
Osteoporoza stanowi jeden z istotnych problemów zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych współczesnego świata. To metaboliczna, układowa choroba szkieletu, odznaczająca się zanikiem masy kostnej i jej zaburzoną mikroarchi-tekturą, prowadząca do wzmożonej łamliwości kości. Szacuje się, że na tę cho-robę cierpi ponad 150 mln ludzi na świecie. W Polsce prawie 3 miliony ludzi ma zdiagnozowaną osteoporozę, a ok. 4 miliony to osoby z odwapnieniem kości (1, 2, 3).
Czynniki, które przyczyniają się do występowania osteoporozy podzielono na niemodyfi kowalne, do których należą predyspozycje genetyczne oraz na modyfi -kowalne. Do modyfi kowalnych czynników ryzyka osteoporozy zalicza się między innymi dietę, aktywność fi zyczną oraz stosowanie używek (4, 5, 6).
Wśród czynników żywieniowych mających wpływ na gęstość kości wyróżnia się odpowiednią podaż wapnia, magnezu, witaminy D, C i K, a także zapewnienie właściwych proporcji między wapniem i fosforem oraz obecność izofl awonoidów w diecie. Ryzyko osteoporozy wzrasta wraz z nadmiarem białka, witaminy A, sodu, kofeiny i alkoholu w codziennej diecie (1).
Przestrzeganie zasad racjonalnego żywienia oraz podejmowanie regularnej ak-tywności fi zycznej stanowi podstawę profi laktyki osteoporozy. Celem pracy była ocena wybranych zachowań żywieniowych wśród wybranej grupy kobiet w aspek-cie ryzyka wystąpienia osteoporozy.
Nr 4
310 E. Szura i współpr.
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzono w 2016 r. i objęto nim 68 kobiet w wieku 20–25 lat. Grupę respondentek stanowiły studentki i absolwentki jednej z opolskich uczelni. Narzędziem badawczym był autorski kwestionariusz ankiety składający się z pytań o wiek, masę i wysokość ciała oraz pytań dotyczących zachowań żywieniowych. Na podstawie zebranych danych, tj. masy i wysokości ciała wyliczono dla każdej badanej kobiety wskaźnik masy ciała BMI. Niedowagę, nadwagę i otyłość wśród respondentek rozpoznano na podstawie klasyfi kacji WHO (7).
Uzyskane wyniki dotyczące zachowań żywieniowych zinterpretowano w nastę-pujący sposób: prawidłowy poziom wymagał udzielenia więcej niż 75% prawidło-wych odpowiedzi, zadowalający – 75–50%, dostateczny – 49,9–25%, a nieprawi-dłowy – poniżej 25% prawinieprawi-dłowych odpowiedzi.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Ponad 69% ankietowanych kobiet odznaczała się prawidłową masą ciała. Nie-dowaga dotyczyła 18%, a nadwaga 13% badanych. Żadna z kobiet nie była otyła.
Analiza częstotliwości spożycia wybranych produktów przez badane kobiety wy-kazała niewłaściwą realizację założeń prozdrowotnego modelu zachowań żywienio-wych w kontekście profi laktyki osteoporozy (tab. I.). Zachowania żywieniowe, wg przyjętych kryteriów, były na poziomie dostatecznym.
Ta b e l a I. Ocena zachowań żywieniowych ankietowanych w aspekcie ryzyka wystąpienia osteoporozy Ta b l e I. Assessment of nutritional behaviors of respondents in terms of the risk of
Pytania ankietowe (odpowiedzi prawidłowe) Ogółem grupa badana n=68 % ocena
Jak często spożywa Pani mleko i produkty mleczne? (codziennie) 29 dostateczna Czy spożywa Pani napoje mleczne fermentowane? (tak, jogurt naturalny, kefir) 51 zadowalająca Jaki rodzaj sera Pani najczęściej spożywa? (ser żółty) 54 zadowalająca Jak często spożywa Pani jaja? (3–4 razy w tygodniu) 18 nieprawidłowa Jak często spożywa Pani mięso i produkty mięsne? (codziennie) 24 nieprawidłowa Jak często spożywa Pani ryby? (co najmniej 1–2 razy w tygodniu) 28 dostateczna Jak często spożywa Pani nasiona roślin strączkowych? (3–4 razy w tygodniu) 12 nieprawidłowa Czy dosala Pani potrawy bezpośrednio przed spożyciem? (nie) 31 dostateczna Ile kaw dziennie Pani wypija? (do 1–2 filiżanek dziennie) 57 zadowalająca Czy spożywa Pani warzywa do każdego posiłku? (tak) 44 dostateczna Czy spożywa Pani 2–3 porcje owoców dziennie? (tak) 52 zadowalająca
Czy spożywa Pani napoje alkoholowe? (nie) 24 nieprawidłowa
Ocena końcowa (wartość średnia) 35 dostateczna
Nr 4 Zachowania żywieniowe jako czynniki ryzyka osteoporozy wśród kobiet 311 Głównym źródłem wapnia o wysokiej biodostępności jest mleko i jego przetwo-ry. W badanej grupie zalecaną częstotliwość spożycia mleka i produktów mlecznych zadeklarowało jedynie 29% badanych kobiet. Zadowalającym jest fakt, że ponad 50% kobiet wskazało na spożycie napojów fermentowanych, takich jak: jogurt na-turalny i kefi r, a także serów żółtych jako dobrego źródła wapnia. Podobne wyniki do wyników badań własnych uzyskał Jąder oraz Kowalska (8, 9).
Ryby i przetwory rybne są cennym źródłem witaminy D i kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które warunkują prawidłową mineralizację tkanki kostnej (6). Zaledwie 28% kobiet realizowało ogólne zalecenia dotyczące częstotliwości spo-życia ryb. Podobnie niską częstotliwość spospo-życia ryb wykazała Mędrela-Kuder, uznając to zachowanie jako sprzyjające powstawaniu osteoporozy (11).
Kolejny istotny w profi laktyce osteoporozy czynnik żywieniowy dotyczył często-tliwości spożycia nasion roślin strączkowych. Zawarte w nich fi toestrogeny wpły-wają na gęstość mineralną kości oraz przeciwdziałają resorpcji kości zwiększając ich wytrzymałość mechaniczną (12). Obfi tujące w fi toestrogeny nasiona roślin strączkowych rzadko występowały w diecie kobiet uczestniczących w badanych własnych, jak i w badaniach prowadzonych przez Koziroka. Wykazał on, że blisko 70% respondentek spożywało warzywa z tej grupy nie częściej niż raz w tygodniu, a co dziesiąta nie jadła ich w ogóle (13).
Ponad połowa badanych (52%) zadeklarowała, że owoce spożywa w zalecanej ilości. Z kolei jedynie 44% respondentek spożywało warzywa do każdego posiłku.
W aspekcie ryzyka osteoporozy na uwagę zasługuje częstość spożycia kawy i alkoholu. Większość badanych (57%) stwierdziła, że spożywa 1 do 2 fi liżanek kawy dziennie. Nadmierne spożywanie kawy przyczynia się do redukcji gęstości mineralnej kości i postępu zmian osteoporotycznych. Analizując spożycie alkoholu w badanej grupie wykazano, że co czwarta kobieta (24%) nie spożywała alkoholu. Podobne wyniki do wyników badań własnych uzyskał Kozirok (13) badając 418 kobiet zamieszkałych w Trójmieście i jego okolicach. Wykazał on wśród badanych niską częstotliwość spożycia mleka i produktów mlecznych, ryb i nasion roślin strączkowych oraz nadmierną częstotliwość spożycia kawy.
Spośród składników pokarmowych niezwykle istotną rolę w patogenezie oste-oporozy przypisuje się także białku. Zarówno niedobór, jak i nadmiar białka w die-cie ma wpływ na procesy utraty masy kostnej (13, 14). W przebadanej grupie kobiet częstotliwość spożycia mięsa i jego przetworów była nieprawidłowa. Tylko 24% kobiet spożywało je z zalecaną częstotliwością.
Wykazane błędy żywieniowe ankietowanych kobiet skłaniają do zwiększenia edukacji żywieniowej w omawianym zakresie, aby wyeliminować w późniejszym czasie ryzyko rozwoju osteoporozy.
WNIOSKI
1. Zachowania żywieniowe ankietowanych kobiet w aspekcie ryzyka osteopo-rozy były na poziomie dostatecznym.
2. Badane kobiety z nieprawidłową częstotliwością spożywały produkty białko-we, nasiona roślin strączkowych oraz alkohol.
Nr 4
312 E. Szura i współpr.
E. S z u r a, M. M i s i a r z, E. M a l c z y k, D. P i e t r a s
EATING HABITS AS RISK FACTORS OF OSTEOPOROSIS AMONG WOMEN S u m m a r y
Introduction. Osteoporosis is one of the major health, social and economic issues of the contemporary world. It is a metabolic, systemic disease of the skeleton which is characterized by bone atrophy and its disturbed microarchitecture which results in bones becoming increasingly more fragile. The aim of this work was to assess different eating habits among women in terms of preventing osteoporosis.
Aim. The aim of this work was to assess different eating habits among women in terms of the risk of occurrence of osteoporosis.
Material and method. The research tool was an authorial questionnaire which included questions about age, body weight, height as well as questions relating to eating habits. The answers about eating habits were interpreted in the following way: the correct scoring was above 75% correct answers, the acceptable scoring was between 75–50%, satisfactory 49–25%, incorrect below 25% correct answers.
Results. Based on the implemented criteria, the eating habits were on the satisfactory level. In the researched group, only 29% of women declared consuming the advisable amount of milk and dairy products with 50% of women declaring consumption of fermented beverages and cheese. Only 28% of women declared eating the recommended amount of fi sh. The respondents rarely consumed pulses which are rich in phytoestrogens. Over a half of the surveyed women declared eating the advisable amount of fruit. However, only 44% of the respondents ate vegetables with every meal. When analysing the consumption of alcohol among the researched group, it was discovered that every fourth woman (24%) did not drink alcohol. Among the surveyed women the frequency of eating meat was incorrect with only 24% of women eating meat as often as advisable.
Conclusions. The eating habits of the surveyed women were on the satisfactory level. The women consumed protein products, pulses and alcohol with incorrect frequency.
PIŚMIENNICTWO
1. Białokoz-Kalinowska I., Konstantynowicz J., Abramowicz P., Piotrowska-Jastrzębska J.: Dieta w profi laktyce osteoporozy – zalecenia i kontrowersje. Pediatr. Med. Rodz. 2013, 9(4): 350-356. – 2.
Jarosz M.: Osteoporoza. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa
2010. – 3. http://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/7, 101580,20952817, osteoporoza-podstepna-zlodziejka-kosci-przyczyny-objawy.html (data dostępu: 14.03.2018). – 4. Skop-Lewandowska A., Ostachowska-Gąsior A.,
Kolarzyk E.: Żywieniowe czynniki ryzyka osteoporozy u osób w podeszłym wieku. Gerontol. Pol. 2012;
20(2): 53-58. – 5. Wieczorek-Chełmińska Z.: Żywienie w chorobach kostno-stawowych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2011. – 6. Moschonis G., Katsaroli I., Lyritis G.P., Manios Y.: The effect of a 30-month dietary intervention on bone mineral density: the Postmenopausal Health Study. Br. J. Nutr. 2010, 104: 100-107. – 7. World Health Organization, 2010. BMI Classifi cation. http://apps.who.int/bmi/ index.jsp?introPage= intro_3.html (data dostępu: 2016.01.28). – 8. Jąder K.: Preferencje i zachowania studentów na rynku mleka i produktów mlecznych. Roczn. Naukowe 2014; 16: 175-181. – 9. Kowalska
A.: Mleko i przetwory mleczne w diecie studentów Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Roczn.
Naukowe 2014; 16: 111-116. – 10. Sunyecz J.A.: The use of calcium and vitamin D in the management of osteoporosis. Ther Clin. Risk. Manag. 2008, 4(4): 827-836.
11. Mędrela-Kuder E. Zachowania antyzdrowotne sprzyjające powstawaniu osteoporozy. Roczn. PZH 2009; 60(2): 181-184. – 12. Kwiatkowska E.: Fitoestrogeny w zapobieganiu osteoporozie. Prz. Menopauz. 2007; 5: 306-309. – 13. Kozirok W.: Ocena wybranych zachowań żywieniowych kobiet w aspekcie profi laktyki osteoporozy. Probl. Hig. Epidemiol. 2017; 98(3): 276-280. – 14. Goncerz G.: Zalecenia postępowania diagnostycznego i leczniczego w osteoporozie – aktualizacja 2013. Med. Prakt. Reumatol. 2013, 1.
