Hanna Czeczot, Zofi a Wolarek-Cheli SUPLEMENTY WITAMINY K2 W POLSCE
Katedra i Zakład Biochemii, I Wydział Lekarski Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik: dr hab. M. Struga
Celem pracy była charakterystyka suplementów witaminy K2 dostępnych w Polsce. Badaniem objęto łącznie 136 suplementów, w składzie, których była witamina K2 (MK-n). Przeanalizowano miejsce ich produkcji, postać występo-wania, wysokość dawki K2 i jej formę w suplemencie. Wykazano, że większość (62%) stanowiły produkowane (przede wszystkim w Polsce) suplementy wielo-składnikowe, które oprócz witaminy K2 zawierały także witaminę D. Najczę-ściej w suplementach dawka witaminy K2 wahała się od 75 do 100 μg dziennie, a stosowaną formą był MK-7.
Hasła kluczowe: witamina K2, dieta, suplementy. Key words: vitamin K2, diet, dietary supplements.
W świetle aktualnego stanu wiedzy witamina K2 obecna w diecie i/lub suple-mentach odpowiada za utrzymanie prawidłowego stanu kości, tętnic oraz tkanek miękkich i tym samym może być stosowana w prewencji chorób układu sercowo--naczyniowego, osteoporozy, a także innych chorób jak np. nowotwory czy choroby neurodegeneracyjne (1, 2, 3, 4).
Witamina K2, występująca głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego i żywności fermentowanej, odgrywa kluczową rolę w grupie białek o właściwo-ściach wiążących wapń, znanych pod wspólną nazwą białka zależne od witaminy K (białka VKD: ang. Vitamin K-dependent) lub białka Gla. Witamina K2 posiada wyjątkowe właściwości w regulacji metabolizmu kostnego poprzez wspomaganie mineralizacji kości, może również wspomagać funkcje układu sercowo-naczynio-wego zapobiegając zwapnieniu tętnic (5–13). Zaobserwowano również, że witamina K2 wykazuje działanie antykancerogenne/antynowotworowe wobec różnych typów raka oraz może pełnić istotną rolę w funkcjonowaniu mózgu a także w chorobach otępiennych (3, 4).
W ostatnich latach, ze względu na prozdrowotne efekty działania witaminy K2 wzrosło zainteresowanie składnikami diety i/lub suplementami zawierającymi ją w swoim składzie. Na rynku polskim oferowanych jest coraz więcej suplementów witaminy K2 i poddaje się pod dyskusje zasadność ich stosowania.
Celem pracy była charakterystyka dostępnych w Polsce suplementów diety za-wierających w swoim składzie witaminę K2.
MATERIAŁ I METODY
Badania dotyczące charakterystyki dostępnych na rynku polskim suplementów diety zawierających w składzie witaminę K2 przeprowadzono w okresie kwiecień – czerwiec 2018 r. Dane zbierano na podstawie informacji dostępnych w ofercie aptek internetowych (m.in.: www.aptekagemini.pl, www.cefarm24.pl, www.mito--pharma.pl) i sklepów internetowych (https://sklepdietetyczny.pl, www.ekodlacie-bie.pl, https://polenatury.pl, www.topwitaminy.pl) oraz informacji zamieszczonych na ulotkach i opakowaniach produktów z aptek na terenie Warszawy.
Analizą objęto 136 celowo wybranych suplementów diety, w tym: 52 jedno-składnikowe, zawierające w składzie tylko witaminę K2 i 84 wielojedno-składnikowe, zawierające w swoim składzie m.in. witaminę K2. Do charakterystyki włączone zostały jedynie suplementy diety dostępne w bieżącej sprzedaży oraz zawierające pełną informacje o produkcie. Badania zostały przeprowadzone w oparciu o arku-sze obserwacyjne, w których zebrano informacje o dostępnych suplementach die-ty i utworzono katalog suplementów diedie-ty z witaminą K2 uwzględniający: nazwę handlową, formę w jakiej produkt występuje (np. tabletki, kapsułki, krople), zasto-sowanie, zalecane spożycie, dokładny skład, zawartość witaminy K2 w zalecanej dawce, przeciwwskazania i ważne wskazówki oraz nazwę producenta. Wskazania do stosowania suplementów zestawiono podając: zakres zawartości witaminy K2, średnią arytmetyczną z odchyleniem standardowym oraz wartość modalną (wartość najczęściej występującą). Do opracowania wyników użyto programu MS Offi ce Excel 2013.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W okresie prowadzenia badań (04/2018 – 06/2018) na rynku polskim stwierdzo-no obecstwierdzo-ność 138 suplementów diety zawierających w swoim składzie witaminę K2. Ostatecznie do analizy włączono 136 suplementów. Wykluczone z badań zostały 2 suplementy, które nie zawierały informacji m.in. o formie witaminy K2 użytej w suplemencie i jej ilości (1 suplement jednoskładnikowy i 1 suplement wieloskład-nikowy). Spośród 136 analizowanych preparatów suplementy jednoskładnikowe stanowiły 38% wszystkich suplementów, a suplementy wieloskładnikowe 62%.
Dostępne w ofercie suplementy były produkowane nie tylko przez producentów z Polski, ale też przez fi rmy pochodzące z innych krajów.
Odsetek preparatów jednoskładnikowych i wieloskładnikowych w zależności od kraju pochodzenia przedstawiono na ryc. 1 i 2.
Najwięcej w ofercie handlowej suplementów z witaminą K2 pochodzi z Pol-ski (jednoskładnikowe – 50% i wieloskładnikowe – 76%). Na drugim miejscu są suplementy produkowane w USA (jednoskładnikowe – 25% i wieloskładnikowe – 11%).
Najczęstszą postacią występowania suplementów zarówno jedno- i wieloskładni-kowych były kapsułki (56% i 45%), na drugim miejscu były tabletki (27% i 37%). W ofercie rynkowej były także produkty w postaci kropli (8% i 11%) oraz rzadziej spotykane formy jak: płyny, proszek czy spray (ryc. 3 i 4). Wśród suplementów
jednoskładnikowych znalazł się także produkt wyprodukowany z myślą o najmłod-szych dzieciach w postaci żelków (45 μg MK-7 w jednym żelku). Produkty zalecane dzieciom stanowiły zaledwie 4% łącznie dostępnych na rynku produktów z wita-miną K2. Ciekawą formą suplementu były spraye i krople podjęzykowe, zalecane osobom z problemami połykania.
Ryc. 1. Odsetek suplementów jednoskładnikowych z witaminą K2 w ofercie wg kraju pochodzenia. Fig. 1. Percentage of one-component supplements with vitamin K2 on offer by country of origin.
Ryc. 2. Odsetek suplementów wieloskładnikowych z witaminą K2 w ofercie wg kraju pochodzenia. Fig. 2. Percentage of multi-ingredient supplements with vitamin K2 on offer by country of origin.
Ryc. 3. Udział w ofercie rynkowej postaci suplementów jednoskładnikowych z witaminą K2(%). Fig. 3. Participation in the market offer of the form of single-ingredient supplements with vitamin K2 (%).
Ryc. 4. Udział w ofercie rynkowej postaci suplementów wieloskładnikowych z witaminą K2 (%). Fig. 4. Participation in the market offer of multicomponent supplements with vitamin K2 (%).
Ponad 60% suplementów jednoskładnikowych zawierało w jednej dawce 75–100 μg witaminy K2. Suplementy zarówno w najniższej (45 μg) i najwyższej dawce (500 μg MK-7 i 5 mg MK-4) stanowiły 6% produktów jednoskładnikowych (ryc. 5). Wśród suplementów wieloskładnikowych najbardziej popularna dawka wa-hała się także w zakresie 75–100 μg, jednak najniższa zalecana dawka witaminy K2 wynosiła 18,76 μg, a udział oferowanych produktów wieloskładnikowych z dawką poniżej 50 μg był większy o ponad 20% w stosunku do produktów jednoskładniko-wych. Produkty wieloskładnikowe zawierały także mniej preparatów z większymi dawkami witaminy K2 (ryc. 6).
Ryc. 5. Udział w ofercie rynkowej suplementów jednoskładnikowych zawierających określone ilości witaminy K2..
Fig. 5. Participation in the market offer of single-ingredient supplements containing certain amounts of vitamin K2.
Ryc. 6. Udział w ofercie rynkowej suplementów wieloskładnikowych zawierających określone ilości witaminy K2.
Fig. 6. Participation in the market offer of multicomponent supplements containing certain amounts of vitamin K2.
Stwierdzono, że prawie we wszystkich suplementach stosowano formę MK-7 wi-taminy K2, z wyjątkiem 4 produktów, które w swoim składzie zawierały także/lub MK-4. Odnotowano 2 suplementy zawierające jednocześnie trzy formy witaminy K (K1, MK-4 i MK-7) w skoncentrowanych dawkach. Jeden z nich zawierał łącznie 2600 μg witaminy K, w tym 1500 μg fi lochinonu (K1), 1000 μg MK-4 i 100 μg
MK-7. W drugim produkcie prócz witaminy K w dawce 2180 μg (500 μg fi lochino-nu, 1500 MK-4, 180 μg MK-7) zastosowano witaminę D3 (2000 IU). Tylko jeden
z suplementów jednoskładnikowych był źródłem wyłącznie formy MK-4 w dawce 5000 μg i w jednym wieloskładnikowym produkcie zastosowano MK-4 w dawce 100 μg.
W obecnej chwili nie ma jednak wystarczającej wiedzy naukowej, pozwalającej na ustalenie niezależnych zaleceń dietetycznych dotyczących realizacji zapotrzebo-wania organizmu na K2 (MK-n). Aktualnie obowiązujące normy zostały określone tylko w odniesieniu do witaminy K1 (fi lochinonu) na poziomie wystarczającego spożycia AI (ang. Adequate Intake) (14). Istnieje zatem konieczność ustalenia RDA zarówno dla K1 jak i K2.
W tab. I przedstawiono charakterystykę suplementów jednoskładnikowych z uwzględnieniem wskazań producentów. Wskazania do stosowania tych suple-mentów zestawiono podając zakres zalecanej dawki witaminy MK-7, gdyż tylko ta forma była obecna praktycznie we wszystkich suplementach (poza 2 wyjątkami). Obliczono średnią arytmetyczną z odchyleniem standardowym oraz podano wartość najczęściej występującą. MK-7 pozyskiwano przede wszystkim z fermentowanej soi i w trzech produktach z ciecierzycy, bądź stosowano syntetyczny analog. Naj-częstszym wskazaniem do stosowania suplementu jednoskładnikowego było uzu-pełnienie codziennej diety o witaminę K2 (50 produktów), następnie utrzymanie zdrowych kości (35 produktów) oraz zapewnienie prawidłowego krzepnięcia krwi (23 produkty). Nieliczne suplementy zawierały wskazania „wspierania zdrowia” tętnic i tkanek miękkich. Większość omawianych produktów była przeznaczona dla dorosłych, ewentualnie zawierała informację, że stosowanie u kobiet w ciąży, karmiących i dzieci należy skonsultować z lekarzem. Suplementy z dużymi dawka-mi witadawka-miny K2 polecane były jako uzupełnienie kuracji witadawka-miną D. W badanym okresie dostępne na rynku polskim były tylko dwa preparaty jednoskładnikowe dedykowane dla dzieci.
Ta b e l a I. Wskazania do stosowania suplementów jednoskładnikowych z witaminą K2 Ta b l e I. Indications for the use of single-ingredient supplements with vitamin K2
Wskazania Liczba produktów jednoskład-nikowych Zawartość MK-7 (μg/dawka) X ± SD modalna min – max Dla dorosłych:
– utrzymanie zdrowych kości – w celu uzupełnienia diety – prawidłowe krzepnięcie krwi – prawidłowy metabolizm wapnia – profilaktyka osteoporozy – profilaktyka miażdżycy – wzmacnia zęby – wspiera zdrowie tętnic
– wspiera zdrowie tkanek miękkich Dla stosujących duże dawki witaminy D3 Dla dzieci 35 50 23 5 4 3 3 3 1 4 2 135 ± 80 126 ± 72 142 ± 89 140 ± 49 100 ± 61 133 ± 47 133 ± 47 166 ± 47 – 163 ± 225 42 ± 3 100 100 100 100 50 100 100 200 – 100 – 45 – 500 45 – 200 75 – 500 100 – 200 50 – 200 100 – 200 100 – 200 100 – 200 45 100 – 500 40 – 45 Objaśnienie: Suplement mógł mieć więcej niż jedno wskazanie
Produkty jednoskładnikowe zawierające wyłącznie witaminę K2 stanowiły 38% wszystkich suplementów, natomiast 62% produktów to suplementy, które oprócz witaminy K2 zawierały w składzie także witaminę D3 i pojawiały się w nich inne witaminy jak: A, E, C, B12 oraz składniki mineralne: wapń, bor, magnez, cynk, mangan, miedź, ponadto kwasy tłuszczowe omega-3, kolagen i kwas hialuronowy. Z uwagi na synergizm działania, prawie wszystkie suplementy wieloskładnikowe zawierały zarówno witaminę K2 i D3, poza 2 produktami, które obok witaminy K2 zawierały sam wapń. Polscy producenci coraz częściej suplementy z witaminą D3 łączą z witaminą K2. Charakterystykę suplementów wieloskładnikowych zestawio-no w tab. II. Najczęstszymi wskazaniami do stosowania suplementów wieloskład-nikowych było: utrzymanie zdrowych kości (54 produkty), uzupełnienie diety (29 produktów) i prawidłowe krzepnięcie krwi (24 produkty).
Suplementacja witaminą K2 wydaje się być bezpieczna, dotychczas nie udoku-mentowano toksyczności menachinonów, nie ustalono także górnego tolerowanego poziomu spożycia (UL) dla tej witaminy ani jej interakcji z lekami przeciwkrzepli-wymi. W dobie powszechnego dostępu i możliwości nieograniczonego stosowania suplementów witaminy K2 może to jednak stanowić problem (15).
Stwierdzono, że najczęściej zalecaną dzienną dawką w suplementach w ofercie rynkowej zarówno w celach profi laktycznych, jak i w postępowaniu w osteoporozie i miażdżycy było 100 μg MK-7.
Ta b e l a II. Wskazania do stosowania suplementów wieloskładnikowych zawierających m.in. witaminę K2 Ta b l e II. Indications for the use of multi-component supplements containing, among others vitamin K2
Wskazania Liczba produktów wieloskładni-kowych Zawartość MK-7 (μg/dawka) X ± SD modalna min-max Dla dorosłych:
– utrzymanie zdrowych kości – w celu uzupełnienia diety – do prawidłowego krzepnięcia krwi – do postępowania w osteoporozie,
oste-omalacji, osteopenii, złamaniach kości – zapobieganie chorobom układu
serco-wo-naczyniowego – dla skóry naczyniowej Dla osób starszych Dla kobiet 50 lat i więcej Dla osób otyłych
Dla dzieci i młodzieży w okresie intensyw-nego wzrostu 54 29 24 7 4 1 3 3 2 4 94 ± 44 84 ± 43 93 ± 41 91 ± 25 114 ± 40 – 46 ± 6 50 ± 18 88 ± 13 28 ± 9 100 100 100 100 100 50 37,5 – 37,5 25 – 200 18,76 – 200 40 – 200 25 – 200 75 – 180 75 37,5 – 50 37,5 – 75 75 – 100 18,75 – 37,5 Objaśnienie: Suplement mógł mieć więcej niż jedno wskazanie
Podsumowanie
Poza dietą, duża liczba suplementów na rynku polskim daje możliwość realizacji zapotrzebowania organizmu w witaminę K2. W okresie od 04/2018 do 06/2018 stwierdzono na rynku polskim obecność 136 suplementów (jedno- i
wieloskład-nikowych) zawierających w swoim składzie witaminę K2. Większość (62%) sta-nowiły produkowane (głównie w Polsce) suplementy wieloskładnikowe, które oprócz witaminy K2 zawierały także witaminę D. Suplementy zarówno jedno-, jak i wieloskładnikowe występowały przede wszystkim w formie kapsułek i tabletek. Najczęściej zawartość i zalecana dawka witaminy K2, w suplementach wahała się od 75 do 100 μg dziennie i była w formie MK-7. Najczęstszym wskazaniem do stosowania suplementów było uzupełnienie codziennej diety w witaminę K2, utrzy-manie zdrowych kości i zapewnienie właściwej krzepliwości krwi.
H. C z e c z o t, Z. W o l a r e k-C h e l i K2 VITAMINS SUPPLEMENTS IN POLAND
S u m m a r y
Introduction. Vitamin K2 together with vitamin D3 plays a key role in the deposition of calcium in
the bones and regulation of the process of calcifi cation of blood vessels. Thanks to its ability to modify calcium-binding proteins, it is possible to maintain the normal state of bones, arteries and soft tissues. The source of vitamin K2 in the body is diet (fermented dairy products: cheese, curd, curdled milk and eggs, meat) and dietary supplements.
Aim. The purpose of the work was to characterize the vitamin K2 supplements available in Poland. Material and methods. Studies on the characterization of dietary supplements available on the
Polish market containing vitamin K2 were carried out in the months of April – June 2018. Data was collected on the basis of information available in the offer of online pharmacies and online stores and information contained in leafl ets and packaging of products from pharmacies in Warsaw.
Results and Conclusions. In the period from 04/2018 to 06/2018 there were 136 supplements
on the Polish market (52 mono-constituent and 84 multi-component preparations). containing in its composition vitamin K2. It was shown that the majority (62%) were produced (mainly in Poland) of multi-ingredient supplements, which in addition to vitamin K2 also contained vitamin D. The most common form of supplements, both single- and multi-component, were capsules, followed by tablets. The most frequently used dose of vitamin K2, in supplements ranged from 75 to 100 μg daily and occurred in the form of MK-7.
The most common indication for the use of supplements was to supplement the daily diet with vitamin K2, maintain healthy bones and ensure proper blood clotting.
PIŚMIENNICTWO
1. Gröber U., Reichrath J., Holick M. F. i współpr.: Vitamin K: an old vitamin in a new perspective. Dermatoendocrinol., 2014; 6, 968490-1-968490-6. – 2. Vissers L.E.T., Dalmeijer G.W., Boer J.M.A., i współpr.: The relationship between vitamin K and peripheral arterial disease. Atherosclerosis, 2016; 252: 15-20. – 3. Xv F., Chen J., Duan L., Li S.: Research progress on the anticancer effects of vitamin K2. Oncol Lett., 2018; 15(6): 8926-8934. – 4. Ferland G.: Vitamin K and brain function. Semin Thromb Hemost., 2013; 39(8): 849-55. – 5. Villa J.K.D., Diaz M.A.N., Pizziolo V.R. i wsp.: Effect of vitamin K in bone metabolism and vascular calcifi cation: A review of mechanisms of action and evidences. Crit Rev Food Sci and Nutr., 2017; 57(18): 3959-3970. – 6. Knapen M.H., Drummen N.E., Smit E. i wsp.: Three-year low-dose menaquinone-7 supplementation helps decrease bone loss in healthy postmeno-pausal women. Osteoporos Int., 2013; 24(9): 2499-2507. – 7. Hamidi M.S., Cheunq A.M.: Vitamin K and musculoskeletal health in postmenopausal women. Mol Nutr Food Res., 2014; 58(8): 1647–1657. – 8. Yamaguchi M.: Osteoporosis treatment with functional food factor: vitamin K2. J Osteopor Phys Act, 2014; 2: e108. Doi:10.4172/2329-9509.1000e108. – 9. Koitaya N., Sekiquchi M., Tousen Y. i współpr.: Low-dose vitamin K2 (MK-4) supplementation for 12 months improves bone metabolizm and prevents forearm bone loss in postmenopausal Japanese women. J Bone Miner Metab., 2014; 32(2): 142-150. –
10. Huang Z.B., Wan S.L., Lu Y.J. i współpr.: Does vitamin K2 play a role in the prevention and treat-ment of osteoporosis for postmenopausal women: a meta-analysis of randomized controlled trials. Osteoporos Int., 2015; 26(3): 1175–86.
11. Hao G, Zhang B., Gu M. i współpr.: Vitamin K intake and the risk of fractures: A meta-analysis.
Medicine, 2017; 96(17): e6725. – 12. Krüger T., Oelenberg S., Kaesler N. i współpr.: Warfarin induces cardiovascular damage in mice. Arterioscler Thromb Vasc Biol., 2013; 33(11): 2618-24. – 13. Knapen
M.H.J., Braam L.A., Drummen N.E. i współpr.: Menaquinone-7 supplementation improves arterial
stiffness in healthy postmenopausal women: double-blind randomized clinical trial. Thromb Haemost., 2015; 113 (5): 1135-1144. – 14. Bresson J.L., Flynn A., Heinonen M. i współpr.: Vitamin K2 added for nutritional purpose in foods for particular nutritional uses, food supplements and foods intended for the general population and Vitamin K2 as a source of vitamin K added for nutritional purposes to foodstuffs, in the context of Regulation (EC) N° 258/97 – Scientifi c Opinion of the Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies. EFSA J., 2008; 822: 1-31. – 15. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017; 143-146.
