Kształtowanie się płynności finansowej w przemyśle chemicznym

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 731. 2006. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Maria Sierpiƒska Ma∏gorzata Kowalik Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsi´biorstw. Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej w przemyÊle chemicznym 1. Wprowadzenie W wielu przedsi´biorstwach w zwiàzku ze specyfikà bran˝y wyra˝onà cyklicznoÊcià produkcji, sezonowoÊcià, d∏ugoÊcià cyklu operacyjnego zachwiany jest zarówno strumieƒ dop∏ywu Êrodków, jak i równomiernoÊç ponoszonych wydatków. Firmy te niekiedy tracà zdolnoÊç do terminowego regulowania zobowiàzaƒ bie˝àcych. Aby jà utrzymaç, muszà posiadaç zdolnoÊç do zaciàgania d∏ugów, g∏ównie kredytów. Kredyty te mogà z odpowiednim wyprzedzeniem zapewniç firmie dop∏yw Êrodków w okresie zwi´kszonego zapotrzebowania na nie, w celu utrzymania na rynku pozycji wiarygodnego, solidnego p∏atnika, w przeciwnym razie bowiem otoczenie zaostrzy warunki udzielania kredytów (np. kredytu handlowego), zaproponuje dostawy za gotówk´ bàdê nawet zrezygnuje ze wspó∏pracy. Stàd zachowanie p∏ynnoÊci staje si´ podstawà przetrwania i rozwoju przedsi´biorstwa. W okresie recesji gospodarczej zdecydowana wi´kszoÊç przedsi´biorstw traci zdolnoÊç do terminowego regulowania zobowiàzaƒ, pojawiajà si´ zatory p∏atnicze. W polskiej gospodarce procesy te wyst´pujà ze zdwojonà si∏à ze wzgl´du na restrykcyjnoÊç polityki monetarnej. Utrata p∏ynnoÊci jest jednym z pierwszych symptomów poprzedzajàcych stan niewyp∏acalnoÊci przedsi´biorstwa. Podstawà zarzàdzania p∏ynnoÊcià finansowà jest posiadanie informacji o kszta∏towaniu si´ jej poziomu i czynnikach jà determinujàcych. Z jednej strony p∏ynnoÊç finansowa b´dzie uwarunkowana strukturà aktywów obrotowych i tempem zamienialnoÊci ich na gotówk´, z drugiej zaÊ, strukturà zobowiàzaƒ krótkoterminowych przy uwzgl´dnieniu ich wymagalnoÊci. Celem artyku∏u jest systematyka wybranych wskaêników pomiaru p∏ynnoÊci finansowej i ich wykorzystanie do oceny poziomu p∏ynnoÊci finansowej w przemyÊle chemicznym..

(2) 260. Maria Sierpiƒska, Ma∏gorzata Kowalik. 2. Metodyka badania p∏ynnoÊci finansowej przedsi´biorstwa W celu utrzymania ciàg∏oÊci realizowanych procesów gospodarczych przedsi´biorstwo powinno tak prowadziç swojà dzia∏alnoÊç, aby zachowaç p∏ynnoÊç finansowà. Pojćie p∏ynnoÊci finansowej nie jest rozumiane jednoznacznie. Przez p∏ynnoÊç rozumie si´ najcz´Êciej zdolnoÊç do terminowego regulowania zobowiàzaƒ bie˝àcych. Cz´sto pojćie to jest mylone z wyp∏acalnoÊcià, która oznacza zdolnoÊç do pokrycia ∏àcznych d∏ugów posiadanym majàtkiem. Wyp∏acalnoÊç jest niekiedy okreÊlana p∏ynnoÊcià finansowà d∏ugoterminowà1. D∏ugoterminowa p∏ynnoÊç finansowa jest w literaturze nazywana równie˝ „równowagà dochodowà”. Wyst´puje ona wtedy, gdy przedsi´biorstwo posiada zdolnoÊç do dokonywania zakupów i do regulowania zobowiàzaƒ finansowych, czyli jest to sytuacja, w której przysz∏e wp∏ywy podmiotu zasadniczo przewy˝szajà ∏àczne wydatki, ale niekoniecznie jest to gwarancja istnienia p∏ynnoÊci finansowej w krótkim okresie. JeÊli chodzi o „p∏ynnoÊç finansowà d∏ugoterminowà”, nie jest konieczne, aby pieniàdze by∏y dost´pne na „ka˝de zawo∏anie”. Przedsi´biorstwo mo˝e posiadaç równowag´ dochodowà i jednoczeÊnie nie posiadaç krótkoterminowej p∏ynnoÊci finansowej. Od p∏ynnoÊci finansowej nale˝y te˝ odró˝niç p∏ynnoÊç majàtku, czyli zdolnoÊç i tempo zamiany poszczególnych jego elementów na Êrodki pieni´˝ne. Tempo tej zamiany determinuje p∏ynnoÊç finansowà. Przedsi´biorstwo mo˝e bowiem posiadaç majàtek w wysokim stopniu pokrywajàcy zobowiàzania bie˝àce, jednak na tyle trudny do „spieni´˝enia”, ˝e nie posiada ono p∏ynnoÊci finansowej. Ponadto nie wszystkie zobowiàzania bie˝àce sà wymagalne w danym momencie, cz´Êç z nich ma okres zwrotu w póêniejszym terminie, nie d∏u˝szym jednak ni˝ rok bilansowy. Przyk∏adowo, w lutym przedsi´biorstwo nie musi mieç zdolnoÊci do sp∏aty grudniowej raty kredytu krótkoterminowego. Aktywa bie˝àce podlegajà ciàg∏ej zamianie na Êrodki pieni´˝ne i poprzez proces rotacji ich poziom w grudniu mo˝e byç wystarczajàcy. Pomiaru p∏ynnoÊci finansowej mo˝na dokonaç wieloma sposobami. Najcz´Êciej jednak s∏u˝à do tego: – poziom zasobów aktywów bie˝àcych i zobowiàzaƒ bie˝àcych zawarte w bilansie, – strumieƒ gotówki operacyjnej rejestrowanej w rachunku przep∏ywów pieni´˝nych, – metody mieszane, w których wykorzystuje si´ zarówno zasoby, jak i wielkoÊci strumieniowe.. 1 M. Rzepnikowska, E. Âni˝ek, Przep∏ywy Êrodków pieni´˝nych, FRR w Polsce, Warszawa 1995, s. 22–25. U. Wojciechowska, P∏ynnoÊç finansowania polskich przedsi´biorstw w okresie transformacji gospodarki. Aspekty mikroekonomiczne i makroekonomiczne, SGH, Warszawa 2001, s. 253–255..

(3) Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej.... 261. Do monitorowania p∏ynnoÊci finansowej statycznie na dany moment wykorzystuje si´ pierwszà grup´ wskaêników: – wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej, – wskaênik przyspieszonej p∏ynnoÊci finansowej („wskaênik szybki”), – wskaênik Êrodków pieni´˝nych, – wskaênik natychmiastowej p∏ynnoÊci finansowej (treasury ratio). Wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej (current ratio) ustala si´ wed∏ug formu∏y: Wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej. =. aktywa bie˝àce zobowiàzania bie˝àce. .. Ustalenie tego wskaênika na podstawie bilansu ksi´gowego narzuca koniecznoÊç wykorzystania nast´pujàcej formu∏y: Wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej. =. aktywa obrotowe – nale˝noÊci z tytu∏u dostaw i us∏ug powy˝ej 12 miesićy zobowiàzania krótkoterminowe – zobowiàzania z tytu∏u dostaw i us∏ug powy˝ej 12 miesićy + rezerwy krótkoterminowe + rozliczenia mi´dzyokresowe krótkoterminowe. .. Wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej informuje o zdolnoÊci przedsi´biorstwa do terminowego regulowania zobowiàzaƒ krótkoterminowych na podstawie aktywów bie˝àcych. Stanowià je zasoby majàtkowe podlegajàce konwersacji na gotówk´ w okresie roku bilansowego (zapasy, nale˝noÊci, rozliczenia mi´dzyokresowe kosztów) oraz posiadane Êrodki pieni´˝ne i ich substytuty. WyjaÊnia on tak˝e, na podstawie jakiego poziomu kapita∏u obrotowego netto przedsi´biorstwo mo˝e rozwijaç dzia∏alnoÊç operacyjnà. Ustalony wskaênik mo˝na porównaç do jego wielkoÊci z roku poprzedniego oraz wskaêników osiàganych w innych firmach w danej klasie. Ogólnie, wzrost wskaênika b´dzie informowa∏ o poprawie p∏ynnoÊci finansowej, spadek zaÊ o jej pogorszeniu. Mo˝na go równie˝ porównaç do wielkoÊci standardowych. Jako optymalny poziom wed∏ug standardów jest traktowany przedzia∏ 1,2–2,0 (wed∏ug niektórych autorów 1,5–2,0). Oznacza to, ˝e: – wskaêniki mniejsze ni˝ zalecane wielkoÊci standardowe mogà Êwiadczyç o trudnoÊciach w terminowym regulowaniu zobowiàzaƒ, – wskaêniki mieszczàce si´ w przedziale standardowym – o optymalnym poziomie p∏ynnoÊci finansowej, – wskaêniki powy˝ej przedzia∏u standardowego – o nadp∏ynnoÊci finansowej. Tak jednoznaczna ocena nie jest jednak mo˝liwa bez uwzgl´dnienia czynników determinujàcych poziom p∏ynnoÊci finansowej w przedsi´biorstwie. Do najistotniejszych czynników nale˝à: p∏ynnoÊç aktywów bie˝àcych, struktura czasowa êróde∏ finansowania (terminowe, przeterminowane), polityka finansowa przedsi´biorstwa, d∏ugoÊç cyklu operacyjnego itp..

(4) Maria Sierpiƒska, Ma∏gorzata Kowalik. 262. Przyjćie do oceny p∏ynnoÊci finansowej przedsi´biorstwa ∏àcznych jego aktywów bie˝àcych zaciemnia obraz zdolnoÊci tego przedsi´biorstwa do wywiàzywania si´ ze zobowiàzaƒ krótkoterminowych. Aktywa te charakteryzujà si´ bowiem ró˝nym stopniem p∏ynnoÊci, czyli szybkoÊci zamiany ich na gotówk´. Powstaje wić potrzeba wy∏àczenia z tych aktywów zapasów, które nie mogà byç odpowiednio szybko up∏ynnione, a ponadto cz´Êç tych zapasów mo˝e byç przestarza∏a i trudna do sprzeda˝y. Stàd do oceny p∏ynnoÊci wykorzystuje si´ dodatkowo wskaênik przyspieszonej p∏ynnoÊci finansowej (quick ratio), ustalany wed∏ug wzoru: Wskaênik p∏ynnoÊci przyspieszonej. =. aktywa bie˝àce – zapasy – rozliczenia mi´dzyokresowe czynne zobowiàzania bie˝àce. .. Wskaênik ten pokazuje, jaki jest stopieƒ pokrycia zobowiàzaƒ krótkoterminowych aktywami o du˝ym stopniu p∏ynnoÊci. Wskaênik szybki wynoszàcy 1,0 uwa˝any jest za satysfakcjonujàcy i pokazuje, i˝ przedsi´biorstwo mo˝e szybko sprostaç bie˝àcym zobowiàzaniom. Podobnie jak w wypadku wskaênika bie˝àcego wyst´pujà znaczne ró˝nice w jego interpretacji. Jednak zdecydowana cz´Êç autorów twierdzi, ˝e dopiero wskaênik wy˝szy ni˝ 1,0 zapewnia, ˝e przedsi´biorstwo jest w stanie bie˝àco regulowaç zobowiàzania krótkoterminowe. Z praktyki jednak nasuwa si´ wniosek, ˝e nie istnieje idealny wskaênik, który móg∏by stanowiç podstaw´ odniesienia. To, co dla jednej firmy jest dobre, dla innej jest niedorzeczne, gdy˝ poziom tego wskaênika jest zmienny w czasie i zale˝ny od specyfikacji bran˝y i polityki finansowej zarzàdu spó∏ki. Oprócz wymienionych wskaêników w analizach p∏ynnoÊci finansowej wykorzystuje si´ równie˝ wskaênik Êrodków pieni´˝nych. Ustala si´ go wed∏ug formu∏y: Wskaênik Êrodków pieni´˝nych. =. inwestycje krótkoterminowe zobowiàzania bie˝àce. .. W liczniku tej relacji uwzgl´dnia si´ tylko te aktywa, których zdolnoÊç do regulowania zobowiàzaƒ jest najszybsza. OkreÊla ona zatem, jaka cz´Êç zobowiàzaƒ mo˝e byç uregulowana na podstawie aktywów, które nie sà ju˝ zwiàzane w procesie operacyjnym, a majà postaç gotówki lub inwestycji krótkoterminowych o charakterze jej substytutów. Brak Êrodków pieni´˝nych na koncie nie oznacza jednak utraty p∏ynnoÊci finansowej przez przedsi´biorstwo, zw∏aszcza gdy ma ono zagwarantowany dop∏yw Êrodków pieni´˝nych z regularnie inkasowanych nale˝noÊci. Zupe∏ny brak Êrodków pieni´˝nych w przedsi´biorstwie mo˝e prowadziç do strat wynikajàcych z braku mo˝liwoÊci zawierania szybkich transakcji czy skorzystania z nadarzajàcych si´ na rynku okazji. Natomiast nadmiar gotówki powoduje powstawanie kosztów utraconych mo˝liwoÊci, zw∏aszcza gdy Êrodki te mog∏yby byç zainwestowane i przynosiç okreÊlone dochody. Obliczanie wskaênika Êrodków pieni´˝nych wskazane jest.

(5) Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej.... 263. zw∏aszcza w warunkach zatorów p∏atniczych, charakterystycznych dla gospodarki polskiej. Przedsi´biorstwo zgodnie ze wskaênikiem p∏ynnoÊci przyspieszonej mo˝e wykazywaç wysoki stopieƒ p∏ynnoÊci finansowej, ale Êrodki s∏u˝àce do regulowania zobowiàzaƒ mogà byç ulokowane w nale˝noÊciach przeterminowanych, nieÊciàgalnych bàdê spornych. W literaturze proponuje si´ równie˝ bardziej rygorystyczne obliczenie wskaênika Êrodków pieni´˝nych na podstawie tzw. wskaênika treasury ratio. Jest on stosunkiem Êrodków pieni´˝nych i takich ich substytutów, z których mo˝na odzyskaç gotówk´ do trzech miesićy, do zobowiàzaƒ natychmiast wymagalnych, czyli takich, których okres wymagalnoÊci przypada na najbli˝sze 3 miesiàce. Êrodki pieni´˝ne i inne aktywa pieni´˝ne Wskaênik natychmiastowej = . p∏ynnoÊci zobowiàzania bie˝àce o okresie zapadalnoÊci do 3 miesićy. W praktyce nie ma wypracowanego standardu odnoszàcego si´ do poziomu tego wskaênika. Przedsi´biorstwo musi zatem porównywaç go w czasie. Nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e wskaêniki p∏ynnoÊci finansowej oparte na bilansowym ujćiu aktywów bie˝àcych sà niewystarczajàce do pomiaru p∏ynnoÊci finansowej w gospodarce polskiej. Przedsi´biorstwo mo˝e bowiem wykazywaç wysoki stopieƒ p∏ynnoÊci finansowej ustalony statycznie na podstawie wielkoÊci zasobowych, ale Êrodki s∏u˝àce do regulowania zobowiàzaƒ mogà byç ulokowane w nale˝noÊciach trudno Êciàgalnych przeterminowanych, spornych, nieÊciàgalnych czy trudnych do up∏ynnienia zapasach wyrobów gotowych. Pomiar p∏ynnoÊci finansowej na podstawie wielkoÊci zasobowych, statycznych na dany moment ma wić szereg niedoskona∏oÊci, dlatego dla celów pe∏nego jej pomiaru muszà byç wykorzystane równie˝ inne metody. Do najprostszych nale˝y wskaênik p∏ynnoÊci gotówkowej. Ustala si´ go jako relacj´: Wskaênik p∏ynnoÊci = gotówkowej. przep∏ywy pieni´˝ne netto z dzia∏alnoÊci operacyjnej zobowiàzania bie˝àce. .. Wskaênik p∏ynnoÊci gotówkowej okreÊla stopieƒ pokrycia zobowiàzaƒ krótkoterminowych gotówkà wygospodarowanà w dzia∏alnoÊci operacyjnej. Sk∏adajà si´ na nià wynik finansowy netto (zysk, strata) skorygowany o wyniki na operacjach, które dotyczà dzia∏alnoÊci inwestycyjnej i finansowej, oraz amortyzacja. Tak ustalona gotówka jest powi´kszana o Êrodki uwolnione z dzia∏alnoÊci operacyjnej (spadek zapasów, nale˝noÊci, wzrost zobowiàzaƒ spontanicznych) bàdê pomniejszona o Êrodki zaanga˝owane w tej dzia∏alnoÊci (wzrost zapasów, nale˝noÊci, rozliczeƒ mi´dzyokresowych, sp∏ata zobowiàzaƒ spontanicznych). Wzrost gotówki operacyjnej w wyniku wzrostu zobowiàzaƒ krótkoterminowych (bez kredytów) zawsze wymaga kontroli struktury czasowej tych zobowiàzaƒ. Zatem wzrost tego wskaênika b´dzie informowa∏ o poprawie.

(6) Maria Sierpiƒska, Ma∏gorzata Kowalik. 264. p∏ynnoÊci pod warunkiem, ˝e nie jest spowodowany narastaniem trudnoÊci p∏atniczych.. 3. Analiza p∏ynnoÊci finansowej przedsi´biorstw w przemyÊle chemicznym Sytuacja w zakresie p∏ynnoÊci finansowej przedsi´biorstw dzia∏ajàcych w przemyÊle chemicznym zosta∏a oceniona na podstawie obliczonych wskaêników p∏ynnoÊci. Wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej dla tej bran˝y przez ca∏y okres badawczy kszta∏towa∏ si´ w granicach normy, za którà uznaje si´ wartoÊci 1,2–2,0, tylko dla czterech spó∏ek. W wypadku pozosta∏ych spó∏ek Êrednie wartoÊci wskaênika znacznie przekracza∏y norm´. Bioràc równie˝ pod uwag´ Êrednie wartoÊci tego wskaênika dla ca∏ej bran˝y w poszczególnych latach, nale˝y zauwa˝yç, ˝e jego poziom znajduje si´ w ca∏ym analizowanym okresie powy˝ej wartoÊci 2,00 (tabela 1). Tabela 1. Wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 Wyszczególnienie. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Ârednia. Boryszew Jelfa O∏awa Orlen Permedia Polfa Kutno Polifarb Cieszyn Wroc∏aw Pollena Ewa Ropczyce Unimil. 1,16 5,86 4,29 1,54 6,99 2,03. 1,40 4,06 3,07 0,98 5,72 1,47. 2,73 5,51 5,52 1,04 5,25 1,28. 1,99 3,71 2,25 1,11 4,84 1,27. 1,28 4,03 0,85 1,08 6,08 0,98. 1,27 3,91 0,71 0,96 6,25 1,11. 1,16 2,88 3,48 1,45 3,58 1,14. 1,57 4,28 2,88 1,17 5,53 1,33. 5,15 1,32 3,43 10,28. 3,59 1,40 2,42 9,14. 5,67 2,01 2,07 7,03. 5,48 2,32 2,31 6,91. 4,04 2,30 2,08. 5,45 2,43 2,25. 3,00 1,71 2,34. 4,63 1,93 2,41 8,34. Ârednia wartoÊç wskaênika. 4,21. 3,33. 3,81. 3,22. 2,52. 2,70. 2,30. 3,16. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. Najwy˝szy poziom Êredniej wartoÊci bran˝owej tego wskaênika zanotowano w 1997 r. (WBP = 4,21), w póêniejszym okresie wystàpi∏ jednak spadek Êredniej wartoÊci wskaênika, a˝ do poziomu najni˝szego w 2003 r., w którym Êrednia wartoÊç wskaênika dla ca∏ej bran˝y wynosi∏a 2,3. Jak ju˝ wczeÊniej wspomniano, analizujàc Êrednie wartoÊci wskaênika bie˝àcej p∏ynnoÊci dla ca∏ej bran˝y nale˝y stwierdziç, ˝e w analizowanym okresie nie wyst´powa∏y problemy z utrzymaniem p∏ynnoÊci finansowej, wrćz wyst´powa∏a nadp∏ynnoÊç..

(7) Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej.... 265. Pasywa bie˝àce znajdowa∏y pe∏ne pokrycie w aktywach bie˝àcych, które by∏y ponad 2-krotnie wi´ksze ni˝ pasywa bie˝àce. Najwi´kszà wartoÊç wskaênika bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej w 1997 r. zanotowa∏a spó∏ka Unimil SA. Analizowany wskaênik wynosi∏ 10,28, co Êwiadczy o nadp∏ynnoÊci finansowej utrzymywanej w latach 1997–2000. Najni˝szy wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci, wynoszàcy 0,71, odnotowano dla spó∏ki O∏awa SA w 2002 r. Osiàgnà∏ on wić wartoÊç znacznie poni˝ej normy, a w spó∏ce wystàpi∏y okresowe trudnoÊci z utrzymaniem p∏ynnoÊci finansowej. W 2003 r. wskaênik bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej w wymienionej spó∏ce wynosi∏ 3,48. Analizujàc z kolei Êredni poziom wskaênika z badanych 7 lat dla poszczególnych przedsi´biorstw, obserwujemy najni˝sze jego wartoÊci dla spó∏ek Orlen SA, Boryszew SA i Polfa Kutno SA. Natomiast nadp∏ynnoÊcià charakteryzowa∏y si´ spó∏ki, takie jak: Permedia SA, Jelfa SA, Polifarb Cieszyn Wroc∏aw SA i Unimil SA. Uogólniajàc analiz´ p∏ynnoÊci w bran˝y chemicznej na podstawie wskaênika bie˝àcej p∏ynnoÊci nale˝y stwierdziç, ˝e generalnie spó∏ki nie mia∏y problemów z utrzymaniem p∏ynnoÊci finansowej, aczkolwiek w analizowanym okresie obserwuje si´ tendencj´ spadkowà wskaênika, co nie jest zjawiskiem pozytywnym (rys. 1).. Ârednia wartoÊç wskaênika. 4,5. 4,21 3,81. 4,0 3,5 3,0. 3,22 3,33. 2,70 2,30. 2,5. 2,52. 2,0 1,5 1,0 0,5 0 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Rys. 1. Ârednie wartoÊci wskaênika bie˝àcej p∏ynnoÊci finansowej w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. Ze wzgl´du na fakt, ˝e aktywa bie˝àce charakteryzujà si´ ró˝nym stopniem p∏ynnoÊci, przyjćie ich ∏àcznie do oceny p∏ynnoÊci finansowej przedsi´biorstwa zaciemnia obraz zdolnoÊci tego podmiotu do wywiàzywania si´ ze zobo-.

(8) Maria Sierpiƒska, Ma∏gorzata Kowalik. 266. wiàzaƒ krótkoterminowych. Dlatego powstaje potrzeba wy∏àczenia z tych aktywów zapasów, jako sk∏adnika aktywów bie˝àcych, z up∏ynnieniem którego mogà wystàpiç trudnoÊci. Dlatego do oceny p∏ynnoÊci wykorzystuje si´ dodatkowo wskaênik p∏ynnoÊci przyspieszonej (quick ratio). Oceniajàc stopieƒ pokrycia zobowiàzaƒ krótkoterminowych aktywami o du˝ym stopniu p∏ynnoÊci na podstawie Êredniej wartoÊci wskaênika p∏ynnoÊci przyspieszonej dla bran˝y chemicznej w kolejnych latach, nale˝y zauwa˝yç tendencj´ spadkowà tego wskaênika.W badanym okresie Êrednia dla bran˝y wartoÊç wskaênika stopniowo mala∏a. W 1997 r. wskaênik ten wynosi∏ 2,91, w 2003 r. zaÊ zmala∏ do poziomu 1,5 (rys. 2).. Ârednia wartoÊç wskaênika. 3,5 3,0. 2,91 2,60. 2,5 2,0. 2,10 1,61. 2,03. 1,5. 1,50. 1,58. 1,0 0,5 0 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Rys. 2. Ârednie wartoÊci wskaênika p∏ynnoÊci przyspieszonej w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. Âredniobran˝owe wartoÊci wskaênika znajdowa∏y si´ zatem powy˝ej cz´sto przyjmowanej w analizach normy, tj. 1,0. W bran˝y chemicznej nie wyst´powa∏y zasadniczo problemy z terminowym regulowaniem bie˝àcych zobowiàzaƒ. Szczególnie widoczne by∏o to w spó∏kach Unimil SA (do 2000 r. Êrednia wartoÊç wskaênika wynosi∏a 6,72), Permedia SA (3,48), Jelfa SA (3,22) i Polifarb Cieszyn Wroc∏aw SA (2,52). Mo˝na stwierdziç, ˝e w spó∏kach tych wyst´powa∏a nadp∏ynnoÊç. Wysokà Êrednià wartoÊç wskaênika ze wszystkich lat zanotowano te˝ dla spó∏ki O∏awa SA (tj. 2,08), pomimo ˝e w 2001 i 2002 r. zobowiàzania bie˝àce tylko w po∏owie mog∏y byç sp∏acane z aktywów p∏ynnych. W trzech analizowanych spó∏kach Êrednie wartoÊci wskaênika dla 7 lat kszta∏towa∏y si´ na poziomie zbli˝onym do 1,0. Chodzi tu o takie spó∏ki, jak Ropczy-.

(9) Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej.... 267. ce SA (1,21), Pollena Ewa SA (1,19) i Boryszew SA (0,95). Najni˝szy Êredni poziom wskaênika, wynoszàcy 0,49, zanotowa∏ Orlen SA (tabela 2). Tabela 2. Wskaêniki p∏ynnoÊci przyspieszonej w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 Wyszczególnienie Boryszew Jelfa O∏awa Orlen Permedia Polfa Kutno Polifarb Cieszyn Wroc∏aw Pollena Ewa Ropczyce Unimil Ârednia wartoÊç wskaênika. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Ârednia. 0,65 4,61 2,86 0,75 5,22 1,24. 0,82 2,89 1,82 0,49 3,50 0,59. 1,57 4,09 4,28 0,44 3,51 0,70. 1,30 2,71 1,57 0,43 3,06 0,74. 0,81 3,10 0,55 0,41 3,86 0,73. 0,78 2,84 0,53 0,31 3,22 0,87. 0,70 2,28 2,98 0,58 2,01 0,89. 0,95 3,22 2,08 0,49 3,48 0,82. 2,56 0,77 1,53 8,95. 1,74 0,84 0,91 6,72. 3,14 1,33 1,09 5,80. 3,14 1,52 1,17 5,40. 2,12 1,47 1,21. 3,05 1,58 1,27. 1,90 0,83 1,29. 2,52 1,19 1,21 6,72. 2,91. 2,03. 2,60. 2,10. 1,58. 1,61. 1,50. 2,05. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. Ârednia wartoÊç wskaênika. 1,6. 1,51. 1,4 1,2 1,0 0,79. 0,8. 0,85 0,71. 0,6. 0,48 0,41. 0,4 0,2. 0,30. 0 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Rys. 3. Ârednie wartoÊci wskaênika Êrodków pieni´˝nych w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. OkreÊlajàc w przemyÊle chemicznym, jaka czeÊç zobowiàzaƒ bie˝àcych mo˝e byç uregulowana na podstawie aktywów, które nie sà zwiàzane w procesie.

(10) Maria Sierpiƒska, Ma∏gorzata Kowalik. 268. operacyjnym, a majà postaç gotówki lub inwestycji krótkoterminowych o charakterze jej substytutów, obliczono wskaêniki Êrodków pieni´˝nych dla lat 1997–2003. Ârednie wartoÊci dla ca∏ej bran˝y w poszczególnych latach wykazujà, podobnie jak poprzednie wskaêniki, tendencj´ malejàcà (rys. 3). Najwy˝szy poziom Êredniej wartoÊci wskaênika dla bran˝y zanotowano w 1997 r. (1,51). Przez kolejne trzy lata poziom wskaênika waha∏ si´ w granicach 0,7–0,85, w 2001 r. zmniejszy∏ si´ do 0,48, w 2002 r. osiàgnà∏ wartoÊç 0,30, a w 2003 r. wzrós∏ do poziomu 0,41. Na poczàtku analizowanego okresu w bran˝y chemicznej przedsi´biorstwa utrzymywa∏y zbyt wysoki poziom Êrodków pieni´˝nych, co powodowa∏o powstawanie kosztów utraconych mo˝liwoÊci, zw∏aszcza gdy Êrodki te mog∏yby byç zainwestowane i przynosiç okreÊlone dochody. Analizujàc Êrednie bran˝owe wartoÊci tego wskaênika, mo˝na zauwa˝yç, ˝e od 2001 r. spó∏ki zmniejszy∏y zasoby utrzymywanych Êrodków pieni´˝nych. Poziom utrzymywanych Êrodków pieni´˝nych zale˝y od specyfiki bran˝y, warunków dzia∏alnoÊci przedsi´biorstwa, efektywnoÊci zarzàdzania Êrodkami pieni´˝nymi i innych czynników. Najwy˝szy poziom Êrodków pieni´˝nych w bran˝y chemicznej posiada∏y spó∏ki Unimil SA (Êrednia wartoÊç wskaênika z czterech lat wynosi∏a 3,43), Permedia SA (2,07) i Jelfa SA (1,61). Z kolei najni˝szà Êrednià wartoÊç wskaênika z analizowanych 7 lat osiàgn´∏y: Ropczyce SA (0,03), Orlen SA (0,07) i Boryszew SA (0,12) – tabela 3. Tabela 3. Wskaênik Êrodków pieni´˝nych w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 Wyszczególnienie Boryszew Jelfa O∏awa Orlen Permedia Polfa Kutno Polifarb Cieszyn Wroc∏aw Pollena Ewa Ropczyce Unimil Ârednia wartoÊç wskaênika. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Ârednia. 0,08 2,85 0,71 0,22 4,05 0,35 0,15. 0,03 1,49 0,49 0,08 2,28 0,01 0,06. 0,23 2,17 1,51 0,04 2,01 0,07 0,50. 0,24 1,47 0,42 0,03 1,70 0,07 0,57. 0,09 1,53 0,03 0,03 2,40 0,09 0,03. 0,08 1,26 0,04 0,02 1,16 0,08 0,06. 0,07 0,47 1,70 0,04 0,86 0,18 0,31. 0,12 1,61 0,70 0,07 2,07 0,12 0,24. 0,11 0,12 6,48. 0,08 0,05 3,38. 0,46 0,01 1,53. 0,27 0,02 2,34. 0,08 0,00 –. 0,02 0,01 –. 0,01 0,01 –. 0,14 0,03 3,43. 1,51. 0,79. 0,85. 0,71. 0,48. 0,30. 0,41. 0,72. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. Zbyt niski poziom Êrodków pieni´˝nych czy ich brak na koncie nie oznacza utraty p∏ynnoÊci finansowej przez przedsi´biorstwo, zw∏aszcza gdy ma ono zagwarantowany dop∏yw Êrodków pieni´˝nych z regularnie inkasowanych nale˝noÊci. Zupe∏ny brak Êrodków pieni´˝nych mo˝e jednak powodowaç straty wy-.

(11) Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej.... 269. nikajàce z braku mo˝liwoÊci zawierania szybkich transakcji czy skorzystania z nadarzajàcych si´ na rynku okazji.. 1,2 Ârednia wartoÊç wskaênika. 1,11 1,03. 1,0 0,8 0,74. 0,6. 0,54. 0,52. 0,4. 0,47. 0,45. 0,2 0 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Rys. 4. Ârednie wartoÊci wskaênika p∏ynnoÊci gotówkowej w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria.. Tabela 4. Kszta∏towanie si´ wskaênika p∏ynnoÊci gotówkowej w przemyÊle chemicznym w latach 1997–2003 Wyszczególnienie Boryszew Jelfa O∏awa Orlen Permedia Polfa Kutno Polifarb Cieszyn Wroc∏aw Pollena Ewa Ropczyce Unimil Ârednia wartoÊç wskaênika. 1997. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. Ârednia. 0,59 0,79 0,34 0,74 1,28 0,36. 0,15 0,28 0,95 0,77 0,11 0,26. 1,26 1,27 1,85 0,29 1,51 0,41. –0,22 1,47 0,79 0,23 1,52 1,06. 0,74 0,77 –0,06 0,51 1,64 0,48. 0,60 1,54 0,34 0,24 0,34 0,52. 0,29 1,00 0,47 0,37 1,21 0,47. 0,49 1,02 0,67 0,45 1,09 0,51. 0,44 0,32 0,36 2,16. 0,86 0,17 0,39 0,73. 1,62 0,08 0,26 2,56. 1,15 0,16 0,44 3,72. 0,01 –0,08 0,03 –. 0,76 0,13 0,19 –. 0,72 –0,02 0,33 –. 0,79 0,11 0,29 2,30. 0,74. 0,47. 1,11. 1,03. 0,45. 0,52. 0,54. 0,69. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych zawartych w bazie Notoria..

(12) 270. Maria Sierpiƒska, Ma∏gorzata Kowalik. Monitorowanie p∏ynnoÊci finansowej statycznie jest cz´sto uzupe∏niane za pomocà wskaênika p∏ynnoÊci gotówkowej. W bran˝y chemicznej gotówka wygospodarowana na dzia∏alnoÊci operacyjnej pokrywa∏a w ca∏oÊci zobowiàzania krótkoterminowe w 1999 i 2000 r. W nast´pnych latach poziom wskaênika zmniejszy∏ si´. Tendencje te pokazujà dane zawarte w tabeli 4 i na rys. 4. Najwy˝szy Êredni poziom wskaênika p∏ynnoÊci gotówkowej zanotowa∏ Unimil SA (Êrednia wartoÊç z czterech lat wynosi∏a 2,30), wysoki jego poziom odnotowano tak˝e dla spó∏ek Permedia SA (1,09) oraz Jelfa SA (1,02). W wypadku pozosta∏ych spó∏ek Êrednia wartoÊç wskaênika kszta∏towa∏a si´ na ni˝szym poziomie, przyjmujàc wartoÊci od 0,11 dla spó∏ki Pollena Ewa SA i 0,79 dla spó∏ki Polifarb Cieszyn Wroc∏aw SA. Ogólnie dla ˝adnej ze spó∏ek nie mo˝na zaobserwowaç wyraênych tendencji w kszta∏towaniu si´ tego wskaênika w kolejnych analizowanych latach ich dzia∏alnoÊci. Nale˝y stwierdziç, ˝e w przemyÊle chemicznym gotówka operacyjna w znacznym stopniu pokrywa∏a zobowiàzania bie˝àce.. 4. Podsumowanie P∏ynnoÊç finansowa warunkuje utrzymanie równowagi finansowej. Nie mo˝na mówiç o równowadze ani w warunkach braku p∏ynnoÊci, ani nadp∏ynnoÊci. Statyczny poziom nadp∏ynnoÊci mo˝e byç wynikiem utrzymywania nadmiernych zapasów, zbyt szerokiego kredytowania odbiorców oraz utrzymywania zbyt wysokiego poziomu Êrodków pieni´˝nych. Niedobór p∏ynnoÊci zmierzony statycznie mo˝e natomiast byç skutkiem wykorzystywania przez zarzàd krótkoterminowych, elastycznych êróde∏ finansowania. W warunkach wysokiej p∏ynnoÊci finansowej przedsi´biorstwo posiada: – pe∏nà dost´pnoÊç wariantowych rozwiàzaƒ polityki finansowej, co ogranicza koszty finansowe ewidencjonowane, mo˝e jednak prowadziç do powstawania kosztów utraconych mo˝liwoÊci. Koszty korzystania z ró˝nych êróde∏ finansowania b´dà wy˝sze ni˝ przychody z lokat wolnej gotówki; – mo˝liwoÊci szerszego kredytowania odbiorców i elastycznego stosowania instrumentów polityki kredytowej, co wp∏ynie na zdynamizowanie sprzeda˝y; – zdolnoÊç do wygospodarowania dodatkowego zysku i mo˝liwoÊç sterowania wynikiem finansowym; – pe∏nà zdolnoÊç do terminowej obs∏ugi d∏ugów, zwrotu kredytów, zakupów surowców za gotówk´ przy wykorzystaniu opustów za p∏atnoÊç gotówkowà; – mo˝liwoÊci zmniejszenia ryzyka rynkowego i wzrost szans rozwojowych. Reasumujàc nale˝y podkreÊliç, ˝e prawid∏owe ustalenie poziomu p∏ynnoÊci jest podstawà do podejmowania decyzji w obszarze sterowania zdolnoÊcià do terminowego regulowania zobowiàzaƒ bie˝àcych. W krótkim okresie p∏ynnoÊç decyduje o trwaniu firmy na rynku, w d∏ugim zaÊ o rozwoju i zdolnoÊci do przetrwania w sytuacjach kryzysowych. Utrata p∏ynnoÊci finansowej jest pierwszym z symptomów bankructwa. Prowadzi ona bowiem do ograniczenia dop∏ywu.

(13) Kszta∏towanie si´ p∏ynnoÊci finansowej.... 271. Êrodków do firmy bàdê to w postaci kredytów w wyniku spadku zaufania banków, bàdê kredytów kupieckich. W warunkach wzrostu ryzyka kredytowego dostawcy wycofujà lub znacznie ograniczajà poziom kredytów kupieckich, stosujàc przy tym rygorystyczne zabezpieczenia. W wyniku niedoborów surowców i materia∏ów oraz braku mo˝liwoÊci kredytowania odbiorców kurczy si´ obszar dzia∏ania firmy na rynku, spadajà zyski i zmniejsza si´ wartoÊç firmy. Zapobieganie tym negatywnym konsekwencjom wymaga umiej´tnego sterowania przep∏ywem gotówki w przedsi´biorstwie oraz doboru najtaƒszych sposobów przywracania równowagi gotówkowej. Podstawà decyzji w tym obszarze jest bie˝àce monitorowanie poziomu p∏ynnoÊci finansowej i w∏aÊciwa interpretacja osiàgni´tych wyników. Literatura Rzepnikowska M., Âni˝ek E., Przep∏ywy Êrodków pieni´˝nych, FRR w Polsce, Warszawa 1995. Wojciechowska U., P∏ynnoÊç finansowania polskich przedsi´biorstw w okresie transformacji gospodarki. Aspekty mikroekonomiczne i makroekonomiczne, SGH, Warszawa 2001.. Financial Liquidity in the Chemicals Industry Maintaining financial liquidity is the basis for maintaining financial equilibrium in an enterprise and thus it determines enterprise development. Proper measurement and interpretation of results is the basis for making decisions to manage the capability for making timely payments of current liabilities. In this article, the authors analyse financial liquidity in chemical industry companies. Based on the conducted research, it turned out that in general companies did not have problems maintaining financial liquidity, although over the course of the seven analysed years of operations of these companies, a downward trend was noted in liquidity ratios, which is certainly not a positive phenomenon..

(14)