Patrycja Szwaczka, Małgorzata Grembecka, Justyna Brzezicha-Cirocka, Piotr Szefer
SUBSTANCJE O CHARAKTERZE ANTYOKSYDACYJNYM W SUPLEMENTACH DIETY NA BAZIE HERBATY
Katedra i Zakład Bromatologii, Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik: prof. dr hab. P. Szefer
Hasła kluczowe: antyoksydanty, suplementy diety, herbata, polifenole. Keywords: antioxidants, dietary supplements, tea, polyphenols. Suplementy diety
Według defi nicji, zawartej w art. 3 ust. 3 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 2006 roku, suplement diety „jest to środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fi zjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kro-plomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepi-sów prawa farmaceutycznego” (1).
Jednakże suplementy pomimo podobnej do leków postaci, nie mają tak su-rowych obwarowań prawnych odnośnie kontroli, a do wprowadzenia takiego produktu do sprzedaży wystarczy jedynie złożyć odpowiednie powiadomienie do Głównego Inspektora Sanitarnego. Dodatkowo, suplementy diety mogą być sprzedawane zaraz po złożeniu takiego wniosku, bez wcześniejszej weryfi kacji. Wprowadzone do obrotu suplementy diety bardzo trudno wykluczyć z obiegu, nawet w przypadku wystąpienia wątpliwości, co do ich jakości i bezpieczeństwa. Z danych GIS wynika, że nawet połowa nowo wprowadzanych suplementów w ostatnich latach nie jest kontrolowana pod kątem bezpieczeństwa ich stoso-wania (2). Niestety, Inspekcja Sanitarna wychodząc z założenia, że suplementy diety mają bezpieczny, deklarowany przez producenta skład, nie przeprowadza badań odnośnie rzeczywistego składu tych produktów, jak również deklarowanej zawartości poszczególnych substancji (2).
Suplementy diety powinny spełniać nie tylko wymagania ogólne określone w przepisach prawa żywnościowego dla środków spożywczych powszechnie kon-sumowanych, ale również szczegółowe określone w odpowiednich przepisach.
Producent, w oparciu o deklarowaną przez siebie zawartość witamin i składników mineralnych (określaną w jednostce masy oraz jako procent zalecanego spoży-cia), ustala zalecane dzienne dawkowanie suplementu, które będzie bezpieczne dla przyjmującego go pacjenta. Według przepisów na opakowaniu, oprócz dawki wraz z informacją ostrzegającą przed jej przekroczeniem, powinno znaleźć się:
• określenie „suplement diety”,
• kategoria substancji lub składników odżywczych, które charakteryzują produkt, ewentualnie wskazanie ich właściwości,
• informacja o tym, że suplement to nie zamiennik zróżnicowanej diety, • przypomnienie o przechowywaniu w miejscu niedostępnym dla dzieci.
Produkty te powinny spełniać również inne regulacje, m.in. przepisy dotyczące znakowania albo wymagania, które dotyczą substancji dodatkowych, zanieczysz-czeń mikrobiologicznych i chemicznych, pozostałości środków stosowanych pod-czas uprawy, ochrony, przechowywania czy transportu roślin (3).
Suplementy diety, które są na bazie składników roślinnych, oprócz wyżej wy-mienionych wymogów, powinny spełniać także kryteria określone w European Food Safety Authority Scientifi c Cooperation Report (ESCO). Jest to regularnie uaktualniany wykaz roślin i substancji pochodzenia roślinnego, których stosowanie w produktach spożywczych (czyli także suplementach diety) może być przyczyną problemów na tle zdrowotnym (3).
Suplementy diety na bazie herbaty
Właściwości prozdrowotne herbaty znane są człowiekowi już od starożytno-ści. Zgodnie z nową piramidą zdrowego żywienia i aktywności fi zycznej, herbata powinna być konsumowana bez cukru i z umiarkowaną częstotliwością. Jednak jej spożycie określa się jako drugie najczęstsze na świecie, zaraz po wodzie (4). Napary z herbaty stanowią dobre źródło makro- i mikropierwiastków oraz anty-oksydantów (5). Wśród wszystkich gatunków, wyróżnia się herbata zielona, której proces produkcji, pozbawiony fermentacji, nie pozwala na utlenienie aktywnych związków (6). Dłużej parzone napary, podobnie jak te przygotowywane w wyższej temperaturze, są bogatsze w katechiny oraz kofeinę. Jednak zbyt długie parzenie wpływa negatywnie na właściwości sensoryczne herbaty ze względu na uwalnianie garbników w dużych ilościach, co przyczynia się jednocześnie do zmniejszenia dostępności kofeiny (7). Chcąc uzyskać bardziej pobudzający efekt herbaty, należy poddawać ją krótszemu okresowi parzenia.
Z danych GIS wynika, że dla 453 produktów zawierających w składzie zieloną herbatę zostały złożone wnioski o rejestrację jako suplement diety, przy czym 85 z nich zostało zarejestrowanych, natomiast dla 317 postępowanie jest w toku (8).
Sugerowane przez producentów wskazania do stosowania suplementów na ba-zie herbaty są zróżnicowane. Najczęściej mają być to preparaty przeznaczone dla osób odchudzających się. Wśród innych proponowanych zastosowań można zna-leźć wzmocnienie systemu obronnego organizmu, wpływ na gospodarkę wodną, polepszenie sprawności fi zycznej oraz regulację równowagi kwasowo-zasadowej.
Suplementy diety na bazie herbaty mogą zawierać zarówno wyciągi jak i sprosz-kowane liście herbaciane w zróżnicowanej ilości. Jednakże przy określaniu
działa-nia tych preparatów należy sugerować się nie tylko zawartością herbaty, ale także biodostępnością związków aktywnych. Dla większości substancji zawartych w her-bacie badania biodostępności nie zostały przeprowadzone albo nie dają jednoznacz-nych wyników. Natomiast wnioskowanie o skuteczności działania pojedynczych substancji na podstawie analizy efektów biologicznych żywności jest utrudnione. Przyczyną tego są zazębiające się właściwości i mechanizmy działania pomiędzy poszczególnymi związkami (9).
Nie oznacza to jednak, że suplementy diety zawierające herbatę zieloną nie od-działywają na nasz organizm. Wykazano, że suplementacja produktami zawierają-cymi zieloną herbatę ma pozytywny wpływ na zapobieganie cukrzycy typu 2 oraz chorób układu krążenia, a także powoduje utratę masy ciała. Zgodnie z badaniami z 2012 r. konsumpcja suplementu zawierającego zieloną herbatę przyczynia się do obniżenia poziomu triglicerydów i cholesterolu, oraz wpływa na gospodarkę mi-neralną u otyłych pacjentów (10). Wszystkie właściwości suplementów diety zależą od jakości ich składu.
Podział substancji antyoksydacyjnych
Mianem antyoksydantów defi niuje się związki zapobiegające utlenianiu się mo-lekuł w organizmie (11). Związki o takim charakterze można podzielić na antyok-sydanty enzymatyczne (dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksydaza gluta-tionowa) i nieenzymatyczne (np. witaminy, polifenole, karetonoidy, betalainy) (12). Jednym z najważniejszych antyoksydantów posiadających charakter enzyma-tyczny jest dysmutaza ponadtlenkowa. Jej mechanizm działania polega na neu-tralizowaniu dwóch cząsteczek anionorodnika ponadtlenkowego do atomów tlenu i cząsteczek nadtlenku wodoru, ulegających następnie redukcji do cząsteczek wody przez katalazę oraz peroksydazę (13). Katalaza jest enzymem odgrywającym rów-nież znaczącą rolę podczas redukcji stresu oksydacyjnego, powstającego podczas nagromadzenia się substancji utleniających. W zdrowych komórkach ludzkich wy-soka produkcja cząsteczek nadtlenku wodoru powoduje wzrost ekspresji katalazy (14). Z kolei peroksydaza glutationowa, oprócz redukowania cząsteczek H2O2, po-średniczy w przekazywaniu sygnałów redoks (15).
Do antyoksydantów pochodzenia roślinnego należą polifenole, karotenoidy i be-talainy. Polifenole, są związkami organicznymi, pochodnymi fenolu, które są natu-ralnie występującymi składnikami roślin (16). Zawierają one co najmniej dwie gru-py hydroksylowe, które związane są z pierścieniem aromatycznym. Źródłem tych związków w diecie człowieka są: herbata, owoce i soki owocowe oraz warzywa (17). Natomiast karotenoidy są to barwniki w odcieniach żółtego, pomarańczowego i czerwonego. Najpopularniejszymi z nich są beta-karoten (marchew) oraz likopen (pomidory), które redukują różnego rodzaju rodniki oraz reagują z nadtlenkiem wodoru. Betalainy są to barwniki, występujące w buraku, posiadające zdolność do przerywania łańcuchowej reakcji rodnikowej (11).
Witaminy posiadające właściwości przeciwutleniające to witamina C oraz E. Witamina C, która występuje w postaci kwasu L-askorbinowego, jest powszech-nie stosowanym dodatkiem do żywności o zdolnościach regeneracji innych an-tyoksydantów, np. witaminy E (18). Witamina E, która składa się z 8 cząsteczek
tokotrienoli i tokoferoli jest silnym przeciwutleniaczem, posiadającym zdolność hamowania peroksydacji lipidów (18).
Substancje antyoksydacyjne w suplementach diety na bazie herbaty
Główną grupą antyoksydantów, będących składnikiem ekstraktów herbacianych, są polifenole. Najistotniejsze podgrupy jakie można z niej wydzielić to: kwasy fenolowe (kwas: kawowy, wanilinowy, 3,4-dihydroksybenzoesowy, 4-hydroksyben-zoesowy, galusowy) oraz fl awonoidy, które następnie dzielą się m.in. na fl awonole (kemferol, kwercetyna, rutyna), fl awony (apigenina) czy fl awanole (katechina, epi-katechina, galusan epigalokatechiny) (19).
Badania wskazują, że herbata jest głównym źródłem polifenoli w diecie (20). Są one często związane z biopierwiastkami, a gorąca woda, stosowana podczas tworzenia naparu, powoduje rozerwanie tych połączeń (5).
Odznaczają się one silnymi właściwościami przeciwutleniającymi, czego efek-tem jest działanie profi laktyczne przed stresem oksydacyjnym, który może przy-czyniać się do rozwoju m.in. chorób układu krążenia czy chorób neurodegenera-cyjnych (17). Przypisuje się im także możliwość obniżania ciśnienia krwi, poziomu cholesterolu i glukozy (4). Regularne spożywanie polifenoli może zmniejszać ry-zyko zapadania na choroby serca dzięki działaniu przeciwutleniającemu na LDL (6). Istnieją także badania sugerujące zdolność tych związków do ochrony skóry przed szkodliwymi skutkami promieniowania UV (21).
Mechanizm antyoksydacyjny polifenoli polega na dostarczaniu protonu pocho-dzącego z ich grupy -OH. Powstający rodnik fenolowy jest strukturą stabilną, a im więcej grup hydroksylowych, tym powstająca forma jest bardziej trwała oraz wyka-zuje silniejszą aktywność antyoksydacyjną (22). Mechanizm ich działania opiera się również na oddziaływaniu na przekazywanie sygnałów, m.in. na szlak MAP kinazy oraz kaskadę PI3 kinazy/Akt. Wpływa to na funkcjonowanie komórki, zarówno to prawidłowe jak i patologiczne – stąd też wynika ich działanie przeciwnowotworo-we czy zmniejszające ryzyko rozwoju chorób neurodegeneracyjnych np. Alzhei-mer’a i Parkinson’a. Hamujący wpływ polifenoli na nowotwory jest także efektem usuwania kancerogenów, pobudzania komórek do apoptozy i zmiany aktywności enzymatycznej (23). Mechanizm, powodujący obniżenie ryzyka powstania chorób układu krążenia, polega na oddziaływaniu na poziom i aktywność syntazy tlenku azotu (eNOS), czego skutkiem jest zmniejszenie działania tlenku azotu (NO) na śródbłonek naczyń krwionośnych (23). Dzięki swojej wielokierunkowości polife-nole neutralizują różnego typu rodniki, co świadczy o ich właściwościach antyok-sydacyjnych (11).
Polifenole tworzą nierozpuszczalne kompleksy z jonami żelaza i cynku, co zmniejsza biodostępność tych pierwiastków. Związki fenolowe prawdopodobnie hamują także wchłanianie magnezu, co potwierdzają badania z udziałem szczurów (17).
Badania sugerują również niską biodostępność polifenoli (poniżej 5%) (9, 24). Katechiny monomeryczne (katechina i epikatechina) odznaczają się krótkim okre-sem półtrwania w osoczu oraz szybkim klirenokre-sem. Ulegają II fazie biotransfor-macji, w osoczu pojawiają się wyłącznie w formie zmetylowanej lub związanej
z kwasem siarkowym lub glukuronowym, podczas gdy galusan epigalokatechiny (EGCG) jest obecny w osoczu głównie w formie wolnej. Los procyjanidyn w ustro-ju jest nieznany, ale po spożyciu osiągają one niskie stężenia w osoczu (9).
Dominującą grupą wśród herbacianych antyoksydantów są katechiny (ok. 23– 35% suchej masy). Ich cząsteczki składają się z dwóch pierścieni aromatycznych oraz pierścienia heterocyklicznego z grupą hydroksylową, od której położenia jak i liczby, zależy aktywność przeciwutleniająca tej grupy związków. Wzrost tej ak-tywności jest związany również z występowaniem grup funkcyjnych zawierających atomy tlenu w pierścieniach aromatycznych. Ze względu na ich budowę występują w konfi guracjach trans – katechina oraz cis – epikatechina (25).
Katechiny wykazują silne właściwości przeciwutleniające, ale ich struktury są mało stabilne i różne czynniki mogą powodować spadek ich aktywności. Jednym z nich jest wysoka temperatura, która chociaż wpływa korzystnie na uwalnianie cząsteczek katechiny z liści herbaty, może też powodować epimeryzację, degrada-cję oraz utlenianie tych związków. Podobny efekt można otrzymać także podczas zmiany odczynu na zasadowy, gdyż katechiny wykazują dobrą stabilność w pH poniżej 4 (25).
Przedstawicielami grupy polifenoli są również między innymi: kwas galusowy, kwas kawowy, katechina, epikatechina, kwas 3,4-dihydroksybenzoesowy, kwerce-tyna i galusan epigalokatechiny.
Kwas galusowy jest substancją organiczną pochodzenia roślinnego. Występuje przede wszystkim w liściach herbaty, orzechach i wielu owocach, takich jak tru-skawki, banany, ananasy i winogrona (26).
Posiada on silne właściwości antyoksydacyjne, które wynikają z obecności wielu grup hydroksylowych (22). W organizmie jest szybko metabolizowany do związ-ków (kwasu 4-O-metylogalusowego oraz pirogalolu, a następnie do ich pochod-nych), które są porównywalnie silnymi przeciwutleniaczami (26). Przypisuje się mu działanie przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe (22). Zgodnie z badaniami BenSaad’a kwas galusowy hamuje produkcję czynników prozapalnych: NO, PGE-2 i IL-6 (27).
Kwercetyna należy do grupy fl awonoidów i jest organicznym związkiem pocho-dzenia roślinnego, występującym w herbacie, a także cebuli, jabłkach, brokułach, orzechach oraz czerwonym winie (9, 28).
Podobnie jak inne polifenolowe pochodne, kwercetyna posiada szereg korzyst-nych dla organizmu właściwości antyoksydacyjkorzyst-nych, przeciwzapalkorzyst-nych, przeciwwi-rusowych, przeciwhistaminowych, przeciwnowotworowych, psychostymulujących i immunosupresyjnych. Działanie redukujące stan zapalny jest wynikiem szeregu mechanizmów, m.in. zmniejszenia wydajności syntezy tlenku azotu, cytokin oraz prostaglandyn (28).
Galusan epigalokatechiny (EGCG) jest związkiem fl awonoidowym pochodzenia roślinnego, który należy do grupy polifenoli. Jest najbardziej popularną katechiną występującą w zielonej herbacie (ok. 60–65% wszystkich katechin), która jest jej praktycznie jedynym źródłem (9)
Ze względu na obecność wielu grup hydroksylowych, EGCG odznacza się naj-silniejszymi ze wszystkich katechin, właściwościami antyoksydacyjnymi. Poprzez ograniczenie magazynowania triglicerydów w adipocytach ma wpływ na utratę
masy ciała (24). EGCG posiada właściwości przeciwzapalne, a także zdolność do odbudowywania tkanki mięśniowej oraz polepszania sprawności pracy mięśnia sercowego, zmniejszając tym samym ryzyko śmierci z powodu chorób układu krwionośnego (29).
Inny przedstawiciel polifenoli, epikatechina jest izomerem cis katechiny. Oby-dwa związki są naturalnymi składnikami występującymi w roślinach. Bogatymi źródłami epikatechiny są herbata, kakao, czekolada i owoce takie jak winogrona, jagody, jabłka, wiśnie, gruszki i maliny (30)
Epikatechina należy do antyoksydantów, działa przeciwzapalnie, obniża ciśnie-nie krwi i cholesterol. Chroni rówciśnie-nież przed wytworzeciśnie-niem insulinooporności oraz wpływa na zmniejszenie trzewnej tkanki tłuszczowej (30).
Podsumowanie
Suplementy diety są to środki spożywcze, które mają za zadanie uzupełniać nie-dobory w diecie. Zawierają one najczęściej witaminy, składniki mineralne a także ekstrakty roślinne, które powinny wywierać prozdrowotny wpływ na organizm człowieka. W porównaniu do leków, nie mają one właściwości leczniczych. Po-pularnym składnikiem suplementów diety jest zielona herbata, której ekstrakty zawierają wiele cennych substancji odżywczych, przede wszystkim o charakterze antyoksydacyjnym. Liczne badania sugerują, że związki te, do których należą m.in. galusan epigalokatechiny, epikatechina, kwercetyna oraz kwas galusowy, mają korzystny wpływ na zdrowie, przede wszystkim na profi laktykę chorób układu krążenia oraz chorób nowotworowych. Jednakże brak wymogu przeprowadzania badań suplementów diety może skutkować produkcją suplementów wątpliwej ja-kości, które pomimo obiecującego składu mogą nie wywierać korzystnego efektu zdrowotnego. Owo zróżnicowanie jakości tych produktów jak i ich wzrastająca popularność powinny być przyczyną zwiększenia częstości badań monitorujących skład suplementów diety oraz rzetelność producenta odnośnie deklarowanej zawar-tości związków aktywnych.
P. S z w a c z k a, M. G r e m b e c k a, J. B r z e z i c h a-C i r o c k a, P. S z e f e r ANTIOXIDANT COMPONENTS IN DIETARY SUPPLEMENTS BASED ON TEA
PIŚMIENNICTWO
1. USTAWA z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Dziennik Ustawa 2006 r. Nr 171, poz. 1225. – 2. NIK o dopuszczaniu do obrotu suplementów diety. https://www.nik.gov. pl/aktualnosci/nik-o-dopuszczaniu-do-obrotu-suplementow-diety.html. [Online; dostęp 01.04.2017]. – 3. Stoś K.: Suplementy diety. http://ncez.pl/informacje-dla-producentow-zywnosci/artykuly-tematyczne/ suplementy-diety. [Online; dostęp 04.04.2017]. – 4. Koch W.: Napary z czarnej herbaty jako główne źródło związków polifenolowych w racjach pokarmowych studentów. Bromat. Chem. Toksykol., 2016; 49(3): 308-312. – 5. Brzezicha-Cirocka J., Grembecka M., Jezusek M., Szefer P.: Ocena zawartości wybranych mikropierwiastków w herbatach owocowych. Bromat. Chem.Toksykol., 2015; 48(3): 274-277. – 6. Fik
M., Zawiślak A.: Porównanie właściwości przeciwutleniających wybranych herbat. Żywność,2000;
the healthy profi le of tea. Curr. Opin. Food Sci., 2017; 14: 7-12. – 8. Rejestr produktów Departamentu Żywności Prozdrowotnej Głównego Inspektoratu Sanitarnego. https://rejestrzp.gis.gov.pl/index.php/ szukaj/zielona%20herbata. [Online; dostęp 16.10.2017]. – 9. Williamson G., Manach C.: Bioavailability and bioeffi cacy of polyphenols in humans. II. Review of 93 intervention studies. Am. J. Clin. Nutr., 2005; 81: 243S-255S. – 10. Suliburska J., Bogdanski P., Szulinska M., Stepien M, Pupek-Musialik D.,
Jablecka A.: Effects of green tea supplementation on elements, total antioxidants, lipids, and glucose
values in the serum of obese patients. Biol. Trace Elem. Res., 2012; 149: 315-322.
11. Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M.: Antyoksydanty a reaktywne formy tlenu. Bromat. Chem.Toksykol., 2010; 43(1): 9-14. – 12. Maksimowicz T., Maksimowicz M., Załoga M.,
Karwowska A.: Oksydanty/antyoksydanty w żywieniu chorych na nowotwory. Bromat. Chem. Toksykol.,
2011; 44(3): 442-445. – 13. Griess B., Tom E., Domann F., Teoh-Fitzgeral M.: Extracellular superoxide dismutase and its role in cancer. Free Radic. Biol. Med., 2017; (112): 464-479. – 14. Glorieux C., Zamocky
M., Sandoval J., Verrax J., BucCalderon P.: Regulation of catalase expression in healthy and cancerous
cells. Free Radic. Biol. Med., 2015; (87): 84-97. – 15. Passaia G., Margis-Pinheiro M.: Glutathione peroxidases as redox sensor proteins in plant cells. Plant Sci.,2015; (234): 22-26. – 16. Pieszko C.,
Grabowska J., Jurek N.: Oznaczanie polifenoli i wybranych pierwiastków w kawie, herbacie i miodach.
Bromat. Chem Toksykol., 2015; 48(4): 653-659. – 17. Karmańska A., Stańczak A., Karwowski B.: Magnez aktualny stan wiedzy. Bromat. Chem Toksykol., 2015; 48(4): 677-689. – 18. Mock J., Chaudhari K.,
Sidhu A., Sumien N.: The infl uence of vitamins E and C and exercise on brain aging. Exp. Gerontol.,
2017; (94): 69-72. – 19. Zhang H. and Tsao R.: Dietary polyphenols, oxidative stress and antioxidant and anti-infl ammatory effects. Curr. Opin. Food Sci., 2016; 8: 33-42. – 20. Ilow R., Regulska-Ilow B.,
Różańska D., Misiewicz D., Grajeta H., Kowalisko A., Biernat J.: Assessment of dietary fl avonoid intake
among 50-year-old inhabitants of Wroclaw in 2008; Ocena zawartości fl awonoidów w diecie 50-letnich mieszkańców Wrocławia w 2008 roku. Adv. Clin. Exp. Med., 2012; 21(3): 353-362.
21. Hu S., Zhang X., Chen F., Wang M.: Dietary polyphenols as photoprotective agents against UV radiation. J Funct. Foods, 2017; 30: 108-118. – 22. Nabavi S.M., Habtemariam S., Nabavi S.F., Sureda
A., Daglia M., Moghaddam A.H., Amani M.A.: Protective effect of gallic acid isolated from Peltiphyllum peltatum against sodium fl uoride-induced oxidative stress in rat’s kidney. Mol. Cell. Biochem., 2013;
372: 233-239. – 23. Vauzour D., Rodriguez-Mateos A., Corona G., Oruna-Concha M.J., Spencer J.P.E.: Polyphenols and human health: prevention of disease and mechanisms of action. Nutrients, 2010; 2: 1106-1131. – 24. Bapat P., Wang S.: Effect of nano-encapsulated (-) epigallocatechin gallate on triglyceride accumulation in 3T3-L1 adipocytes. BMC Proceedings,2012; 6(3): 55. – 25. Senanayake N.: Green tea extract: Chemistry, antioxidant properties and food applications – A review. J Funct. Foods, 2013; 5: 1529-1541 – 26. Bhattacharyya S., Ahammed M., Saha B.P., Mukherjee P.: The gallic acid–phospho-lipid complex improved the antioxidant potential of gallic acid by enhancing its bioavailability. AAPS PharmSciTech,2013; 14(3): 1025-1033. – 27. BenSaad L.A., Kim K.H., Quah C.C., Kim W.R., Shahimi
M.: Anti-infl ammatory potential of ellagic acid, gallic acid and punicalagin A&B isolated from Punica granatum. BMC Complement. Altern. Med., 2017; 17: 47-57. – 28. Haleagrahara N., Miranda-Hernandez S., Alima M. A., Hayes L., Bird G., Ketheesan N.: Therapeutic effect of quercetin in collagen-induced
arthritis. Biomed. Pharmacother., 2017; 90: 38-46. – 29. Takahashi H., Suzuki Y., Mohamed J.S., Gotoh
T., Pereira S.L., Alway S.E.: Epigallocatechin-3-gallate increases autophagy signaling in resting and
unloaded plantaris muscles but selectively suppresses autophagy protein abundance in reloaded muscles of aged rats. Exp. Gerontol., 2017; 92: 56-66. – 30. Bettaieb A., Cremonini E., Kang H., Kang J., Haj
F.G., Oteiza P.I.: Anti-infl ammatory actions of (-)-epicatechin in the adipose tissue of obese mice. Int.
J. Biochem. Cell Biol., 2016; 81(B): 383-292. Adres: 80-416 Gdańsk, Al.Gen.Hallera 107
