O metaforze

Ryszard Nycz

O metaforze

Biuletyn Polonistyczny 23/4 (78), 67-71 1980

p r z e i s t o c z e n i a ( k t ó r e obecne j e s t w d z i e l e S ło w ack ieg o ) z kon­ cep cjam i te ra p e u ty c z n y m i w s p ó łc z e sn e j p s y c h i a t r i i . - Т . В θ ­

ά у ń s к i n a t o m i a s t próbował wykazać i s t n i e n i e wpływów f i ­

l o z o f i i h i n d u s k i e j w m is ty c z n e j tw ó r c z o ś c i S łow ackiego, dopa­ tru jąc s i ę j e j elementów ju ż w p rz e d m isty c z n y c h d z i e ł a c h p o e ty

("G o d z in a m y ś l i " ) . - L. ś w i r a p o r u s z y ł a spraw ę, czy d i a ­

lo g Słow ackiego z p r z e s z ł o ś c i ą można i n t e r p r e t o w a ć w k a te g o ­ r i a c h g e n o lo g ic z n y c h - omawiając p r z y tym "Wacława" w k o n t e k ś ­ c i e " M a r ii" M alczew skiego. - W reszcie Z. W ó j c i c k a

p r z e d s t a w i ł a i n t e r p r e t a c j ę " U sp o k o je n ia " , wykazując " n i e t y p o ­ wość" te g o utworu na t l e in n y ch d z i e ł m isty c z n y c h .

*

Obrady sympozjum, k t ó r e m iały w p r z e w a ż a ją c e j m ierze cha­ r a k t e r "mówiony", z o s t a ł y w c a ł o ś c i z a r e j e s t r o w a n e na ta śm ie m agnetofonowej, k t ó r a p o s łu ż y za podstaw ę opracowania p u b l i k a ­ c j i na tem at tw ó r c z o ś c i Słow ackiego w o k r e s i e mistycznym.

Mgr Marta Z i e l i ń s k a

O M ETA FO R ZE

Sprawozdanie z konferencji naukowej

W d n ia c h od 17 do 19 g ru d n ia 1979 £· odbyła s i ę w Warsza­ wie k o n f e r e n c j a na tem at m e ta fo ry , zorganizow ana p r z e z Pracow­ n i ę P o e ty k i H i s to r y c z n e j IBL P/N. W c z t e r n a s t u w ygłoszonych r e ­ f e r a t a c h p o d j ę t o - a potem, w d y s k u s j i , szczegółowo i k r y t y c z ­ n i e omówiono - ró żn o ro d n e k w e s tie z z a k r e s u h i s t o r i i i t e o r i i m e ta f o ry . Można s ą d z i ć , i ż d a d z ą s i ę one z a s a d n ie zgrupować w t r z y z e s p o ły z a g a d n ie ń , k o n c e n tr u ją c y c h s i ę , po p i e r w s z e , na

p ro b le m a ty c e h i s t o r i i t e o r i i m e ta fo ry b ądź p ró b a c h p ra k ty c z n e g o s p ra w d z e n ia w ybranej k o n c e p c j i ; po w t ó r e , na h i s t o r y c z n o l i t e r a c ­ k i e j i n t e r p r e t a c j i k o n k re tn y c h z ja w is k m e ta fo ry c z n y c h ; po t r z e ­ c i e w r e s z c i e , na t e o r e t y c z n o - i n t e r p r e t a c y j n y c h d o c i e k a n i a c h b a ­ dawczych z m i e r z a ją c y c h do nowych, t r a f n i e j s z y c h p r o b l e m a t y z a c j i te g o - wymykającego s i ę , j a k d o t y c h c z a s , jednoznacznym d e f i n i ­ cjom - p r z e d m io tu .

1 . W "Uwagach o budowie i semantyce m etafo ry " Η. M a r -

k i e w i с z

(uj)

sz y c h k o n c e p c j i : t e o r i i porównawczej, s u b s t y t u c y j n e j o r a z i n t e r ­ a k c y j n e j . H e f l e k s j a nad możliwymi u j ę c i a m i , j a k i z a sa d n ic z y m i typam i p r z e k s z t a ł c e ń m e ta f o ry c z n y c h ,d o p r o w a d z iła p r e l e g e n t a do n a s t ę p u j ą c e j o g ó ln e j d e f i n i c j i : " m e ta fo ra t o w y r a ż e n ie , k t ó r e w z n a c z e n iu właściwym powodowałoby n i e s p ó j n o ś ć sem antyczną ( n a r u ­ s z e n i e i z o t o p i i ) t e k s t u , j e s t je d n a k motywowane polem w sp ó ln o ty se m ic z n e j z w yrażeniem , k t ó r e ek w iw a le n ty zuj e ( m e t a f o r a k o n f ro n ­ t a c y j n a ) lu b składniow o z a s t ę p u j e ( m e ta f o r a ew o k a c y jn a )" . - J .

J a p o 1 a (KUL) w r e f e r a c i e "M e ta fo ra a t e o r i a aktów mowy"

s k o n c e n tro w a ł s i ę na p r e z e n t a c j i poglądów głównych p r z e d s t a w i ­ c i e l i a n g l o s a s k i e j f i l o z o f i i a n a l i t y c z n e j r o z w i j a j ą c y c h p r o b l e ­ matykę aktów mowy ( J . L . A u s tin , J . R . S e a r l e ) . Wskazując na o b ie ­ c u ją c e z a s to so w a n ia t e j t e o r i i w b a d a n ia p h nad l i t e r a t u r ą ( R. Ohmann), a w s z c z e g ó l n o ś c i nad m e ta f o rą ja k o specy ficzn y m aktem mowy (D. Magg), r e f e r e n t zary so w ał program d a l s z y c h badań nad m e ta f o r ą , prowadzonych zgodnie z omówioną k o n c e p c ją . - R. T o -

k a r s k i (UMCS) w "Uwagach o sem antycznych mechanizmach

zmian m etafo ry c z n y c h " p o s t a w i ł s o b ie za c e l n a k r e ś l e n i e o g ó ln e ­ go modelu semantycznego ta k i e g o ty p u m e ta f o r , które"m ożna s p r o ­ w ad zić do fo rm u ły S j e s t P " . R e f e r e n t p o s ł u ż y ł s i ę w tym c e l u p rz y k ła d a m i m etafo r d o p e łn iaczo w y ch o r a z metodą s n a l i z y sem a n ty - czno-sem ow ej. - T . D o b r z y ń s k a (iB L ) omówiła "Antyczne

w ą t k i m y śle n ia o m e ta fo rz e w pismaoh s t a r o p o l s k i c h . " . Wychodząc od o g ó ln e j t e o r i i tropów , p r z e j a w i a j ą c e j s i ę w świadomości l i ­ t e r a c k i e j e p o k i, badaczka p r z e d s t a w i ł a kanon zag a d n ie ń p o d ję ­ ty c h p r z e z r e n e s a n s po antyku, a n a s t ę p n i e jeg o p r z e w a rto ś c io w a ­ n i e , zachodzące na p rz e ło m ie r e n e s a n s u i b a ro k u . - B. O t w i ­

n o w s k a (.IBL) w r e f e r a c i e p t . "Homo m e ta p h o ric u s w t e o r i i

t w ó r c z o ś c i XVII wieku" s k u p i ł a swoje z a i n t e r e s o w a n i e na dwóch k rę g e c h z a g a d n ie ń : zw iązanych z pojmowaniem m e ta fo ry ja k o e l e ­ mentu mowy i s t y l u o r a z ja k o s p e c y fic z n e g o r o d z a j u m y ślen ia ( a k t y w i z a c j i postaw y p o z n a w c z e j).

2 . W r e f e r a c i e "0 i r r a d i a c j i m e ta f o ry c z n e j" T. 3 к u b a -

1 a n к a (UMCS) próbow ała z n a le ź ć odpowiedź na p y t a n i e , "czy można w sposób naukowy opisywać p o e t y c k i e n a s t r o j e ? " . I n t e r p r e ­ t a c j a przykładow ych utworów n a s t r o j o w e j l i r y k i m ło d o p o lsk ie j po­ s ł u ż y ł a t u a u t o r c e do b l i ż s z e j c h a r a k t e r y s t y k i i r r a d i a c j i meta­ f o r y c z n e j ( k o n t e k s t o w e j , te k s to w e j i p o z a t e k s t o w e j ) . - W wypo­ w ie d z i "0 m e ta fo rz e w l i r y c e m ło d o p o ls k ie j" M. S t a ł a (UJ) p r z e d s t a w i ł s o so b liw e znamiona m o d ern isty czn eg o p r o c e s u m e ta fo - ry zacy .in eg o , p o k a z u ją c w k o n se k w e n c ji, w j a k i sposób młodopolska r e f l e k s j a o m e ta fo rz e z o s t g ł a w c h ło n ię ta p r z e z o g ó l n i e j s z ą p r o ­ b le m a ty k ę , za ś p y t a n i e o m e ta fo rę s t a ł o s i ę pytaniem a n t r o p o l o ­ gicznym i e p iste m o lo g ic z n y m . - H . P u s t k o w s k i (UŁ) w r e f e r a c i e "Współczesna p o e z ja p o ls k a wobec » p r z e s t r z e n n e j r e t o ­ r y k i s p o łe c z n e j « " omówił główne zasad y generow ania t e k s t u poetyc­ k ie g o z z e s p o łu k l i s z w erb aln y ch i zwrotów f r a z e o l o g i c z n y c h w s p ó łc z e s n e j p o ls z c z y z n y . - B . F a l ę c k a (IBL) na p r z y k ł a ­ d ach z in te r p r e to w a n y c h utworów J . / · M orsztyna i D. Nabórowskiego z a p re z e n to w a ła główne cechy i a r t y s t y c z n e w a lo ry kunsztow nej s z t u k i słowa w r e f e r a c i e zatytułowanym " P o e ta jak o tw órca meta­

3 . A. O k o p i e ń - S ł a w i ń s k a (IB L ) mówiła о "M e ta fo rz e bez g r a n i c " . W skazując, z j e d n e j s t r o n y - na t r u d - mości sk u te c z n e g o z a s to s o w a n ia , n i e p r z y s t a w a l n o ś ć tra d y cy jn y ch , t e o r i i m e ta fo ry do w s p ó łc z e s n e j p o e z j i , z d r u g i e j z a ś - na uni­ w e r s a l n o ś ć samego z j a w i s k a , pow szechnie w y stę p u ją c e g o w n a j r o z ­

m a its z y c h ty p a c h wypow iedzi, p r e l e g e n t k a z a ry so w a ła odmienny sposób u j ę c i a te g o problem u, zgodny z z a ło ż e n ia m i t e o r i i komu­ n i k a c j i l i t e r a c k i e j . - E . B a l c e r z a n (UAŁi) z a n a liz o w a ł w r e f e r a c i e "M e ta fo ra a i n t e r p r e t a c j a " s z c z e g ó ln e z w ią z k i ł ą ­ czące p o z o r n ie niewspółmierne p r o c e s y m e t a f o r y z a c j i i i n t e r p r e ­ t a c j i , dowodząc w r e z u l t a c i e , że p o rz ą d e k c z y n n o ś c i i n t e r p r e ­ t a c y j n y c h j e s t odwróceniem po rząd k u m e ta f o ry z a c y jn e g o , a i n t e r ­ p r e t a c j a - m e ta f o r ą à r e b o u r s . - M . G ł o w i ń s k i (iB L ) w

wypowiedzi "M etafora i k o n t e k s t y " omówił w p e r s p e k ty w ie o d b io ru ( c z y t a n i a m e ta f o r y ) a lte r n a t y w n e u j ę c i a m e ta fo ry , z k t ó r y c h p i e r w s z e , t r a k t u j ą c j ą jak o językowe o d s tę p s tw o , umotywowane i z i n s t y t u c j o n a l i z o w a n e w ramach sy stem u , n e u t r a l i z u j e r o l ę kon­ t e k s t u , gdy tymczasem d r u g ie w ła ś n ie w aktywnym o d d z ia ły w a n iu t e k s t u i k o n t e k s t u w id z i postaw ę k s z t a ł t o w a n i a nowych, m etafo­ ry c z n y c h znaczeń s ło w a . - M . P o r ę b s k i ( U J ) z a s t a n a w i a j ą c s i ę , "Czy m e ta fo rę można z o b a c z y ć ? ", p o d j ą ł problem p l a s t y c z ­ nych ekwiwalentów językowego p r o c e s u m e ta fo ry z a c y jn e g o , ja k

rów nież i n t e r p r e t a c j i m e ta fo ry c z n e j d z i e ł m a la r s k ic h na p r z y ­ kładzie l e k t u r y p o r t r e t u g e n . D em bińskiego, p ę d z la H. Rodakow­ s k ie g o , o ra z "Znaku" A. G r o t t g e r a . - J . F r a n k ó w s k i p r z e d s t a w i ł problem "M etafo ry w B i b l i i " , s k u p i a j ą c uwagę k o l e j ­ no na t r z e c h k rę g a c h z a g a d n ie ń : sposobów badawczego p o d e j ś c i a do m e ta fo ry w B i b l i i ; ro z u m ie n ia m e ta fo ry w związku z r e l i g i j ­ nym c h a ra k te re m Pisma ś w .; i n t e r p r e t a c j i k o n k re tn y c h , p r z y k ł a

-dowo z B i b l i i wybranych p o sz c z e g ó ln y c h m e t a f o r , j a k i c a ł y c h szeregów m e ta fo ry c z n y c h .

Mgr R y szard Nycz

X I X K O N F E R E N C JA TEO R E T Y C Z N O LITE R A C K A „A U T O R — PO D M IO T L IT E R A C K I — B O H A T E R ”

Gołuń, 25 lutego — 1 marca 1980

Odbywająca s i ę w G ołuniu k /K o ś c ie rz y n y XIX K o n fe re n c ja T e o r e t y c z n o l i t e r a c k a n t . "Autor - podmiot l i t e r a c k i - b o h a t e r " ,

zorganizow ana p r z e z I n s t y t u t F i l o l o g i i P o l s k i e j U n iw e rs y te tu Gdańskiego (w 1 0 - l e c i e i s t n i e n i a U n iw e r s y te tu ) o ra z IBL PAN, z g ro m a d z iła - zarówno wśród referen tó w ^ j a k s łu c h a c z y - p r z e d ­ s t a w i c i e l i w i ę k s z o ś c i ośrodków u n i w e r s y t e c k i c h .

I n t e n c j ą o r g a n iz a to ró w b y ło ponowne wzbudzenie z a i n t e r e ­ sowania d l a opisów , w y ja ś n ie ń i p r o b i e m a t y z a c j i p s y c h o lo g i c z ­ nych w b a d a n ia c h l i t e r a c k i c h (w s z c z e g ó l n o ś c i - in sp iro w a n y c h k la s y c z n ą p s y c h o a n a l i z ą ) . N ie w ie lu je d n a k r e f e r e n tó w p o d j ę ł o w p ro s t t o wyzwanie: w ię k sz o ść u s ił o w a ł a r a c z e j - w sposób do­

s k o n a ls z y n i ż w c z a s a c h przełom u a n ty p o y c h o lo g is ty c z n e g o - o k r e ś l a ć p ro b le m a ty k ę a u t o r a , podmiotu i p o s t a c i l i t e r a c k i e j ja k o k r e a c j i p rz e d e w szystkim te k sto w y c h . Mimo w ię c , że propo­ z y c j a o rg a n iz a to ró w z o s t a ł a p o d j ę t a n i e j a k o n e g a ty w n ie , ponow­

ne r o z p a t r z e n i e z a g a d n ie ń , zdawałoby s i ę p r z e b r z m ia ły c h , n a ­

b r a ł o płodnego c h a r a k t e r u .

K o n fe re n c ję r o z p o c z ę ł a A. 0 k o p i e ń - S ł a w i ń -

s к a (IBL) r e f e r a t e m "Semantyka l i t e r a c k i e g o *» j a « . » J a «