Krystyna Korotajowa
500-lecie narodzin sztuki drukarskiej
w Polsce
Biuletyn Polonistyczny 17/53, 160-166
-
160
-Niewielka liczba wypowiedzi poświęconych problematyce kom- paratystyki zdominowana została przez blok referatów dotyczą
cych zagadnień poetyki tekstów para- lub pozaliterackich. Za
wprowadzenie do rozważań nad kwestiami poetyki tekstów użytko-
wyoh mógł służyć komunikat Janusza M a c i e j e w s k i e -
g o (Warszawa): "Literatura, folklor a obszary ^ t r z e c i e ^ " .
Inni autorzy zajęli się analizą semantyczną i poetyoką poszoze- gólnyoh rodzajów wypowiedzi. 0 różnorodności ioh zainteresowań badawozyoh świadozą tytuły referatów: "Poetyka piosenki agita
cyjnej" Petera L i b y (SSRS), "Poetyka porad seroowyoh w
ozasopismaoh kobiecych* Ewy P r ą o k o w i a k - W i e g a n d
t o w e j (Poznań), "Poetyka przeglądu prasowego" Magdaleny
L u b e l s k i e j (Kraków), "Poetyka przepisów kulinarnych"
Anny B a r a ń o z a k o w e j (Poznań), "Dzieoięoe teksty
użytkowe" Jana K o p a ł a (CSRS), "Próba semantyki dzien
ników radiowyoh” Mariana P ł a o h e o k i e g o (Warsza
wa), "Konwenoje osasu w tekstaoh prasowych" Aleksandra B e
r e z y (Wrooław). Problematykę związków pomiędzy literaturą
a piśmiennictwem użytkowym omówili: Małgorzata C z e r m i ń
s k a (Gdańsk) w szkiou "Pomiędzy listem a powieśoią", Anna
M a r t u s z e w s k a (Gdańsk) w referacie "List, pamięt
nik i dziennik w strukturze powieści pozytywistycznej" oraz
Zbigniew J a r o s i ń s k i (Warszawa) w praoy "Tekst u
żytkowy a tekst literacki w drugiej połowie XII w.*.
Wypowiedź Jerzego B a r t m i ń a k i e g o (lublin), za
tytułowana "Uwagi o stylu erotyku ludowego” , poświęcona była
analizie słowniotwa, symboliki i obrazowania w folklorystycz nej literaturze miłosnej. Problematyką teoretyczną komunikaoji
językowej zajęła się Hanna W a l i ń s k a (Wrooław) w praoy
"Kompetencje nadawcy i odbiorcy w sytuacji komunikacyjnej*.
Mgr Marek Gumkowski
500 - LECIE NARODZIN SZTUKI DRUKARSKIEJ W POLSCE
Staraniem Biblioteki Narodowej,Uniwersytetu Jagiellońskie go i Biblioteki Jagiellońskiej została zorganizowana Międzyna
t€r1
-karskiej w Polsce. Obrady Sesji odbywały się w Warszawie (6-8
maja) oraz w Krakowie (9— 10 maja). Uozestniczyli w nich goście
ze Związku Radzieckiego, Bułgarii, Pranoji, Szwecji i Czecho
słowacji, a także wybitni uczeni z Polski, zajmująoy się zagad nieniami związanymi z książką. Ogółem wygłoszono 33 referaty i k omunikaty.
Otwaroia konferenoji dokonał rektor Uniwersytetu Jagielloń
skiego, p rof. dr Mieczysław K a r a ś. Jako pierwszy dyskutant
zabrał głos doc.dr hab. Witold S t a n k i e w i o z , dyrek
tor Biblioteki Narodowej, wygłaszając referat(opracowany wspól
nie z doo. Stanisławem S i e k i e r s k i m ) : "Kształtowanie
się polityki wydawniozej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej".
Część referatów poświęcona była podsumowaniu dotychczaso
wych badać i wysunięciu postulatów badawczyoh na przyszłość w
poszczególnych dziedzinach nauk związanych z produkoją książki.
Prof.dr Alodia K a w e o k a - G r y o z o w a w refera
cie "Dzieje drukarstwa w Polsce IV i XVI w." stwierdziła, że
szereg postulatów wysuniętyoh przed 20 laty - na Sesji Odrodze niowej w 1954 r. - zostało już zrealizowanych,należałoby jednak
intensywniej prowadzić prace nad dziejami sztuki drukarskiej.
Pogłębienie i poszerzenie tych badań będzie korzystne dla wielu
nauk, jak socjologia1, historia kultury 1 historia graf iki książ
kowej. Autorka apelowała o przyspieszenie prao nad drugim tomem inkunabułów, o wydanie bibliografii przedmiotowej retrospektyw
nej z zakresu dziejów książki, o ujednolioenie terminologii w
pracach księgoznawozyoh.
Doo. dr hab* Paulina P e 1 o o w a poruszyła zagadnienie
szczególnie istotne dla badań historyoznoliteraokioh: w refera
cie "Historia książki a historia literatury" podkreśliła rolę
badań nad społeczną funkcją książki i korzyściami,jakie te b a dania mogą przynieść historykowi literatury. Z wielu drobnych,
szczegółowych prac trudno jest stworzyć nie tylko obraz oałej
c z y t e l n i publioznośoi, ale nawet " czy te ln iozą historię twór ców literatury". Oczywiście, badania nad ozytelniotwem wymagają współudziału badaczy literatury. Pamiętać należy również o zna- ozeniu badań księgoznawozyoh dla historyka literatury,zwłaszoza
badań dotyczących analizy typografioznej. Przyozyniają się one
poddru 162 poddru
-ków. Pozwalają korygować ohronologię druków, poprawność wydań,
ustalają adres wydawniozy.
Za główne zagadnienie w dalszy
oh badaniach nad paple
rnio-
twen doo*dr hab. Kazimiera M a l e o z y ń e k a - w refera-
ole "Papierniotwo w Polsce Z? 1 XVI w." - uznała dążenie
do
stworzenia kolekojl polskich filigranów. Dla wykonania tego za
dania konieczne jest opracowanie 1 ujednolicenie norm
opisu.
Ogólne wskazania sugerują, iż kartoteka polskioh znaków wod
nych sprzed r. 1650 winna być możliwie pełna, w zasadzie
bez
skrótów 1 niepełnyoh fora rejestraoji. Równolegle powinno się
przeprowadzać kwerendę arohiwalną, zmierzającą
do ustalenia
sieci polskioh młynów paplernlozyoh. Szozególną uwagę
należy
zwróoló na ośrodek pomorski. Opraoowanie pełnej
bibliografii
papierniotwa polskiego Jest niezbędne wobeo wielkiego rozpro
szenia artykułów w różnyoh wydawnlotwaoh.
V zakresie badań nad oprawą postulaty zgłoszone w refera
cie dr Anny L e w l o k i e j - I a a i ń s k i e j
"Dzie
je oprawy książkowej w Polsoe” zamykały się
w 6
punktaoh:
1. opraoować wytyozne do katalogowania opraw 1 ustalić termi
nologię faohową) 2. saohęoió do studiów 1 przeszkolić
w tym
zakresie młodyoh bibliotekarzy naukowyoh) 3* objąć systematy
czną rejestracją możliwie największą liozbę bibliotek) 4.prze
prowadzić segregację zebranego materiału przynajmniej
według
grup terytorialnych) 5. opracować ogólnopolski katalog opraw
zabytkowych) 6. opublikować katalogl-albumy opraw wlelkloh bi
bliotek.
Frof. dr‘hab. Leszek H a j d u k l e w l o z
postulował
w swoim referaole nt. "Czytelniotwa w Polsoe w XVI i XVII w."
opraoowanie historii bibliotek i księgozbiorów okresu staro
polskiego, a następnie, w miarę możliwoćol, kontynuowanie wy-
dawnlotwa inwentarzy blblloteoznyoh. Praoe te były wstępem do
podjęola systematyoznyoh studiów nad metodologią badań czytel
nictwa 1 opracowania historii ozytelnlotwa w Polsoe.
Poza referatami o charakterze ogólnym,podeumowująoym, zna
lazło się też wiele informująoyoh o wykonanyoh lub planowanyoh
praoaoh w zakresie poszczególnyoh speoJalnośoi. Na szozególną
uwagę zasługiwały wśród nloh: referaty dra nauk. hlst.
E.L.
N l e m i r o w s k l e g o
(ZSRR), który omawiał wydania S.
163
-hist. S.K. G u t i a n s k i e g o
(ZSRR): "Polskaja kniga
i sowriemiennyj je
jo ozytatiel na Ukrainie”, dr L. D r a g o -
1 o w e j
(Bułgaria): "Polskije awtory pieriewiedionnyje na
bołgarskij jazyk w epoohu Bołgarskogo wozrożdlenija";
dr L.
Z b r a l e w i o z
(ZSRR): "Polskije izdanija XVI-XVIII ww.
w fondaoh bibliotiek Biełorussi"; dr E.
U r b a n k o ? e j
(CSRS): "0 prvotiscioh ceskeho puwodu". 0 polonikach w zbio-
raoh Bibliotheąue Hatlonale w Paryżu aówiła M-me L. R a p a o-
k a - C u i s i n i e r , a prof. dr J. T r y p u ó k o
z
Uppsali - o "Próbie rekonstrukcji biblioteki kolegium jezuio-
kiego w Braniewie wywiezionej w r. 1626 przez Szwedów".
Ponadto wygłoszono szereg komunikatów poświęconych d z i e
j o m
d r u k a r s t w a : "U źródeł XV-wiecznego drukarstwa
na Pomorzu" (Z. N o w a k ) . - "Drukarstwo greokie w Polsoe w
ХУ1 i IYII w." (J. C z e r n l a t o w i o z). - "Stan i za
dania badań nad dziejami lwowskiej książki w Х71-Г711 w.” (E.
R ó ż y o k i - ) . - "Książka drukowana w Warszawie XVI i XVII
(X. K o r o t a j o w a ) . - "Polskie druki cząstkowe sprzed
roku 1521 1 ioh zaaozenie dla historii drukarstwa
i
języka
polskiego*
(V. W y d r a ,
f.R. R z e p k a ) ;
z
z a k r e s u
p a p l e r n i o t w a : "Papier dru
kowy źródłem' badań księgoznawozyoh" (J. S i n i a r s k a -
- C z a p l l e k a ) ;
z
z a k r e s u
b a d a ń
n a d
o z y t e l n l o -
t w e a: "Problematyka badań nad dziejami ozytelniotwa"
(K.
M
i g o ń). - "Rola książki w żyoln umysłowym Polski XV
w."
(W. S z e l i ń e k a ) . - "Książka i księgozbiory w XV-wie-
oznym Poznaniu” (j. f i e s i o ł o w s k 1). - "Polscy pi
sarze i uozenl ХУ1-ХТ111 wieku wobeo problematyki książki" (B.
B i e ń k o w s k a ) . - "Problematyka badań nad historią książ
ki naukowej w okresie staropolskim"
(G.
T a l a r ) . -."Książ
ka naukowa w produkoji typografioznej polskiego
Oświecenia"
(A.
Ż b i k o w s k a - l i g o ń ) . - "Książka historyozna w
środowisku mieszozan krakowskich w XVII w."
(R.
Ż u r k o
w a ) . - "Metody badań mieszozańskioh księgozbiorów w Gdańsku
XYII-XVIII"
(P. S z a f r a n). - "Z badań prowenienoyjnych"
(M. M u s z y ń s k i ) . - "Problematyka badań nad ozytelnio-
twem w Szczeoinie w XVI wieku"
(U. S z a j k o ) .
-
16
*-G r a f i c e k s i ą ż k o w e j poświęcony był refe-?
rat doc.dr hab. E. C h o j e c k i e j "Historia grafiki
polskiej XVI w."j
o o p r a w" a o h mówiła mgr M. K r y n i c k a :
"Motywy figuralne polskich opraw z pierwszego 30-lecia XVI wie
ku i ich związki z graf iką'książkową i iluminatorstwem” .
Prof. d r T . U 1 e w i o z przedstawił "Powiązania w e n e c
kie inkunabułi8 ty ki krakowskiej", stanowiąoe fragment większej
praoy.
W związku z nieobecnością na sesji prof. dra J. J u r g i -
n i s a z Wilna jego referat "Pierwsze przekłady książek pol
skich na język litewski i ioh znaozenie kulturalne" został udo stępniony uczestnikom konferencji w postaoi powielonej.Podobnie
postąpiono z referatem doo. dra hab. Ł. S z c z u c k i e g o
"Z badań nad rzymskim indeksem ksiąg zakazanyoh w XVI i XVII w. ”,
z tym, iż pewne uzupełnienia zostały odczytane (przez doo. dra
h a b . T .Bieńkowskiego).
W dyskusji głos zabierali m.in.: prof. T.Ulewioz, doo. doc. dr hab. K.Higoń, W.Stankiewioz, J.Zathey, dr dr 1. Sipayłło, J. Szczepanieo, M.śoiebora, M.Bahateowa (z Pragi), mgr mgr K.Cho rzowska, L.Jarzębowski.
Obrady zamknął 1 podsumował prof. S. G r z e s z o z u k
z Krakowa, podkreślając znaczenie 1 rolę Sesji, która pozwoliła
poznać 1 w pełni dooenlć problemy polskiej bibllologli. Mówił
również o związkach łąozącyoh badania księgoznawcze z literatu
rą, dziejami czytelnictwa i reoepcją książki. W końoowyoh po-
stulataoh zwrócił uwagę na konleozność integracji interdyscypli narnej, na potrzebę koordynaoji ogólnokrajowych badań księgo- znawozyoh i ustalenia ich wspólnego programu,na konieczność po wołania ośrodka koordynująoego praoe. Podziękował za udział goś ciom zagranicznym, referentom i wszystkim uczestnikom konferen
cji. Dooenlając wielkie zasługi dla badań nad dziejami książki
polskiej nieobecnej na Spsji prof. A.Kaweokiej-Gryozowej posta
nowiono wysłać do niej telegram z wyrazami uznania i podzięko
wania.
z
W związku z Sesją Biblioteka Harodowa zorganizowała wystawę
165
-drukarskiej w Polsce". Otwaroia wystawy w Pałacu Rzeczypospoli
tej dokonał w dniu 6 maja wioeprezes Rady Ministrów i minister
kultury i sztuki, Józef Tejchma.
Ekspozycja składa się z dwóch ozęśoi - obszernej historycz nej i współczesnej. Część pierwsza ukazuje poozątki i rozwój sztu ki drukarskiej w Polsoe, część druga - najwybitniejsze osiągnię- oia trzydziestolecia w zakresie sztuki edytorskiej.
V dziale historyoznym eksponowano piękną i rzadką książkę
dawnej Polski, i to zarówno jej piękno zewnętrzne, jak i zawar
tości treśolowe. Dział ten podzielony został na trzy ozęśoi,pre zentujące oficyny XV wieku, drukarstwo krakowskie stałe XVI wie
k u oraz ofioyny prowinojonalne drugiej połowy XVI w., a ponadto
wkład drukarzy w ustalenie zasad pisowni polskiej, w produkcję
podręczników do nauki języka ojozystego i jego upowszechnienie.
Ekspozycję otwiera pierwszy druk wydany w Polsoe, "Almanach
Craooviense” na rok 1474. Egzemplarz zachował się w zbioraoh Bi blioteki Jagiellońskiej. V gablocie drugiej pokazano dorobek nie dawno odkrytej XV-wleoznej drukarni, działającej prawdopodobnie na terenie Chełmna. Drukarz tej ofioyny znany jest jakoNTypograf kazań papieża Leona I". Z druków XVI-wieoznyoh na wystawie można obejrzeć m.in. S.Falimirza ”0 ziołach i o mooy ioh" (Kraków,Ung- ler 1534), M.Bielskiego "Kronikę wszytkiego świata", dzieła Re
ja, Modrzewskiego, Januszowskiego ("Nowy karakter Polski” ), Ko-
ohanowskiego oraz wiele prao z zakresu leksykografii (Artomiusa, Mączyńskiego, Murmeliusa, Volokmara). Plansze oharakteryżują cy
frowo i procentowo książkę okresu staropolskiego. I tak np. w
XVI w. było w Polsoe 55 drukarń w 24 miejsoowośoiaoh. Owoc ich
działalnośoi stanowiło około 6000 druków. Przeważała książka u
żytkowa, podręozniki, literatura polemiozna, literatura sowiz-
rzalska.
Osiągnięoia współczesnej sztuki edytorskiej na wystawie pre
zentują m.in. publikacje takioh firm, jak Państwowe Wydawniotwo
Naukowe (tom 1. "Dzieł wszystkich" M.Kopernika, 1972; "Zamek Kró
lewski w Warszawie. Architektura,*ludzie, historia" w oprać. A.
Gieysztora, 1971), "Czytelnik" (W.Broniewski, "Troska ji pieśń"
1967; Rousseau Miohel de La Valette, "Miłostki królewskie", 1971);
Państwowy Instytut Wydawniozy ("Tajna historia Mongołów. Anoni
mowa kronika mongolska z XIII w.", 1970), Wydawniotwo Minister
źoł--
166
-nierzom 1*10-19*5", 1970), Książka i Wiedza ("Historia Komuny Paryskiej", 1971).
Konsultantem naukowym wystawy jest prof. A.Kaweoka-Gryozo-
wa, komisarzem - Maciej Dąbrowski. On też opracował, wydany w
starannej i ładnej szacie graficznej, przewodnik po wystawie.
W czasie pobytu w Krakowie uozestnioy Sesji mieli okazję
obejrzeć inną wystawę, zorganizowaną przez Bibliotekę Jagiel
lońską: "300 lat drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1674
-1974". Wśród lioznyoh dokumentów i druków na wystawie tej znaj
dowały się oryginalne XVI-wieozne klocki drzeworytowe, a ma
szyna drukarska typu "Boston 1937" tłoczyła pamiątkowe druczki dla uczestników Sesji.
