W s t ę p n a a n a l i z a o d o n t o l o g i c z n a z a c h o w a n e g o u z ę b i e n i a l u d z k i e g o z e s t a n o w i s k a M a s ł o m ę c z 1 5 . M a t e r i a ł
z
s e z o n ó w 1 9 9 6 i 1 9 9 7 Pa w e ł Dą b r o w s k iA rtykuł stanow i kontynuacją opracow ań na tem at stanu uzębienia m ieszkańców K otliny H rubieszow skiej w okresie od II do IV w.n.e. Badania stom atologiczne w ykopaliskow ych szczątków ludzkich w św ietle rozpo znanych do tej pory uw arunkow ań schorzeń narządu żucia pozw alają na ocenę m .in. panujących ów cześnie w arunków bytow ych oraz na ocenę stopnia higieny. N a tom iast stan zdrow otny m ożna oceniać na podstaw ie w szelkich patologii narządu żucia: przetok, cyst, ropni; na podstaw ie urazów, zm ian degeneracyjnych lub roz w ojow ych. W ielu badaczy uw aża, że najbardziej przy datnym i cecham i do oceny statusu żyw ieniow ego są de fekty szkliw a zębów oraz w szelkie uszkodzenia uzębie nia pochodzenia próchnicow ego (S. H illson 1996).
Podstaw ow ym celem pracy je s t ogólna charaktery styka schorzeń narządu żucia dawnych mieszkańców Ma- słom ęcza na podstaw ie wstępnej analizy m ateriału kost nego w yeksplorow anego w latach 1996 i 1997. O bser w acje zm ian patologicznych prow adzono m akroskopo wo z zastosow aniem techniki zgłębnikowania. Badaniem stom atologicznym objęto m ateriał ze stanow iska M asło m ęcz 15 p ochodzący z p ow iększonego w 1997 roku w ykopu 54 A oraz wcześniejszy, w ydobyty w sezonie 1996.
Wiek w chw ili śm ierci określono tam gdzie było to m ożliw e na podstaw ie diagnostycznych cech czaszek i szkieletów postkranialnych (za D. H. U belakerem 1978) uzupełniając w nioskow anie o m orfologiczną analizę star cia pow ierzchni żucia koron zębow ych z w iekiem , z w y korzystaniem dostępnych w zorców dla populacji histo rycznych (A. M iles 1963, C. O. Lovejoy 1985). Do oce ny płci zastosow ano kom pleksow ą m etodę G. Acsadi i J. N em eskeri (1970). B adając szkielet danego osobni ka zw racano uw agę na jeg o ogólną m asyw ność, a w nie których przypadkach diagnozow anie w spom agano ce chami m etrycznym i nasad kości długich.
N a nienajlepszy stan zachow ania m ateriału kostne go m asłom ęckiego stanow iska w ielokrotnie zw racano uw agę podczas poprzednich opracow ań (P. D ąbrow ski, J. Szczurow ski 1994 i 1996). I tym razem stan zachow a nia szczątków określono jak o bardzo zły zwłaszcza w od niesieniu do narządu żucia. W ynikał on w dużej m ierze ze specyficznych w arunków glebow ych panujących na terenie cm entarzyska. M im o, że zęby podczas zalegania w glebie zachow ują się spośród całego szkieletu najle piej, to jednak liczne uszkodzenia zachow anych łuków
zębodołow ych i częsta fragm entaryczność aparatów żu cia utrudniły w ykonanie niektórych badań. Zw ykle ob serw o w a n o p o ła m a n e k o śc i szczęk o w e o raz trzo n y żuchw z odłam anym i zew nętrznym i blaszkam i zębodo- łów. W iele zębów spośród nadających się do badań znaj dow ało się luzem poza łukam i zębodołow ym i.
Przed w łaściw ą analizą częściow o zrekonstruow a no aparat m astykacyjny dopasow ując odłam ane elementy kostne oraz pojedyncze zęby. Szczegółow y opis zacho w anych fragm entów narządu żucia zaw iera tabela 1.
O ceniając m asłom ęcki m ateriał zw rócono uw agę na zróżnicow anie zm ian patologicznych koron zębowych. Z badano w ielk o ść i m iejsce w y stęp o w an ia ubytków próchnicow ych stosując klasyfikację w g Blacka (Z. Jań- czuk 1996) oraz niepraw idłow ości w m ineralizacji szkli wa o charakterze ilościow ym , które były widoczne w po staci poziom o przebiegających linii i row ków - hypo-
p la sia enameli. W iek pow stania zaburzeń rozw ojow ych
oceniono stosow nie do w zorca m ineralizacji przedsta w ionego przez Sw ardstedta (A. H. G oodm an i in. 1980). Stopień zaniku w yrostka zębodołow ego w yrażono zgod nie z propozycją Tala (1984) w skaźnikiem ubytku (BLI) blaszek kostnych, przy czym za stan zanikow y uznano za w ię k sz o śc ią b ad aczy o b n iżen ie o około 3-4 mm. M niejsze obniżenie m ogłoby być przypadkow e i w du żej m ierze w ynikać z m echanicznego urazu p o st mor-
tem (Ciarkę i H irsch 1991). Zbadano rów nież podsta
w ow e typy starcia pow ierzchni żucia koron zębow ych stosując klasyfikacje A. M iles'a (1963) i C. O. Lovejoy'a (1985) oraz M urphy'ego (za S. H illsonem 1996).
Do badań odontologicznych nadaw ały się szczątki aparatów żucia pochodzące z 18 ja m grobow ych otw ar tych w sezonie 1996 oraz szczątki pochodzące z 4 jam grobow ych eksplorow anych w 1997 roku. Przeanalizo w ano łącznie 244 zęby należące do 24 osobników w tym 6 płci m ęskiej (70 zębów ), 8 żeńskiej (129 zębów ) oraz 10 osobników o nieustalonej płci (45 zębów). W iększość zid en ty fik o w an y ch szczątk ó w u z ęb ien ia n a leżała do osobników dorosłych (13). W 6 przypadkach szczątki aparatu żucia należały do dzieci. Jedynie w 5 przypad kach fragm enty szczęk i żuchw przypisano osobnikom m łodocianym . Rozkład liczebności przebadanych stom a tologicznie zębów w kategoriach w ieku przedstaw iono w tabeli 2.
Zm iany chorobow e narządu żucia u dawnych m iesz kańców M asłom ęcza dotyczyły zarów no osobników star
Tab. 1. Stan zachowania fragmentów narządu żucia wydobytych na stanowisku Masłomęcz 15 w latach 1996/97.
2 5 2 Pa w e ł Dą b r o w s k i
Numer grobu Płeć Wiek Stan zachowania narządu żucia
427/96 męska adultus fragment prawej kości szczękowej, uszkodzona żuchwa, 13 zębów szczęki i 15 zębów żuchwy dostępnych badaniu
432/96 męska juvenis / adultus fragment szczęki z wyrostkiem zębodołowym, kompletna żuchwa; 13 zębów stałych dostępnych badaniu
433/96 żeńska juvenis / adultus fragment prawej kości szczękowej oraz 10 zębów stałych luzem
435/96 żeńska adultus zachowana większa część obu kości szczękowych. 10 zębów stałych luzem 436/96 żeńska juvenis / adultus dwa fragmenty prawej i jeden lewej kości szczękowej, 16 zębów stałych luzem 444/96 żeńska adultus fragment trzonu żuchwy z zębami trzonowymi, fragment prawej kości
szczękowej z 3 zębami, 7 zębów stałych luzem
445/96 żeńska adultus + maturus prawa kość szczękowa z pełnym uzębieniem, fragment lewej kości szczękowej z 5 zębami, żuchwa z pełnym uzębieniem stałym; 2 zęby luzem
447/96 męska adultus kieł z żuchwy, pierwszy siekacz z szczęki, fragment łuku zębodołowego zczęki 448/ 96 nieokreślona adultus fragment trzonu żuchwy z jednym zębem trzonowym w zębodole
449/96, dziecko + osobnik młodociany
nieokreślona w obu przypadkach
infans I + juvenis dwa fragmenty szczęki, fragment trzonu żuchwy, 9 zębów mlecznych luzem, siekacz stały
451/96, dziecko + osobnik dorosły
płeć nieokreślona w obu przypadkach
infans I + adultus fragment żuchwy z zębami 2 mlecznymi, fragment żuchwy i szczęki bez zębodołów, fragment szczęki osobnika dorosłego, kieł stały
452/96 żeńska adultus drobny fragment trzonu szczęki na odcinku zębów trzonowych, fragment żuchwy bez zbodołów, 2 stałe zęby trzonowe luzem
456/96 nieokreślona infansl / infansll fragmenty żuchwy z zachowanymi zębodołami, 15 zębów mlecznych 459/96 męska juvenis / adultus zachowana prawa szczęka, 6 zębów stałych
460/96 nieokreślona infans I + adultus fragment szczęki, fragment trzonu żuchwy, 4 zęby mleczne, zawiązki 4 zębów stałych
462/96 nieokreślona infans 1 2 zęby mleczne
463/96 nieokreślonz adultus jeden siekacz szczęki, fragment zęba trzonowego 468/96 nieokreślona infans 1 ułamki blaszek zębodołowych
435/97 żeńska adultus 2 zęby trzonowe, fragment żuchwy 439/97 męska adultus 2 siekacze luzem, żuchwa zwierzęca
449/97 żeńska adultus fragment trzonu i gałęzi żuchwy, 13 zębów luzem
464/97 męska adultus fragment łuku zębodołowego żuchwy, 2 siekacze, ząb przedtrzonowy
szych ja k i m ieszczących się we w czesnych kategoriach w ieku. S poradycznie o d notow ano ślady po ropniach i przetokach zębodołow ych a w raz z nim i obniżony w y rostek zębodolowy. Zidentyfikow ano też anom alie roz wojow e szkliw a, oraz ślady apozycji sam ego cem entu korzeni zębow ych. O stre zapalenie tkanek okołow ierz- chołkow ych korzeni zębow ych m iało w badanych przy padkach charakter przew lekły i zaostrzony, zakończony w idoczną osteolizą kości w yrostka zębodołow ego. Zda niem klinicystów głów ną przyczyną zm ian zapalnych są zw ykle bakterie znajdujące się w kanale korzeniow ym (Jańczuk 1995). D odatkow o stan zapalny m oże być spo tęgow any ro z le g łą głęboką próchnicą powierzchni stycz nych i przykorzeniow ych głów nie zębów trzonowych. N asilenie stanu zapalnego doprow adziło w 4 przypad kach do pow stania ropni podokostnow ych oraz resorp- cji blaszek zębodołow ych (nr 433/96, 452/96, 460/96, 464/97). N iekiedy przew lekłe stany zapalne pow odują pow stanie ognisk i w ysięków ropnych. W w yniku m iej scow ego działania enzym ów proteolitycznych m artw a tkanka w okół korzenia zębow ego ulega rozm iękczeniu i ostatecznie dochodzi do osteolizy głębszych w arstw kostnych łuku zębodołow ego i pow stania przetoki (fis
tula). Przetoki zęb odołow e zaobserw ow ano w trzech
przypadkach: u dw óch osobników płci m ęskiej (nr 432/ 96 i 464/97) i jednego płci żeńskiej (436/96). W uzębie niu osobników pochodzących z ja m grobow ych nr 432/ 96 oraz 444/96 odnotow ano interesujące przypadki za burzeń rozw ojow ych szkliw a polegające na punktow ym przeroście nabłonka szkliw otw órczego w okolicy przy- szyjkowej zęba - enameloma.
N ajczęstszym schorzeniem w ystępującym na p o w ierzchni koron zębow ych była próchnica - 11 p rzy padków. Ł ącznie ubytki próchnicow e określono na 38 zęb ach (16% ogó ln ej lic z b y p rz e b a d a n y c h zębów ). W 6 przypadkach stw ierdzono w u zębieniu obecność próchnicy średnio zaaw ansowanej. W 4 przypadkach w y stąpiła próchnica głęboka. Podobnie ja k w m ateriale z se zonów 1993-1995 tak i w obecnie analizow anym zauw a żono spadek częstości próchnicy u tych osobników, u któ rych w ystąpiło znaczne starcie pow ierzchni koron zębo w ych w raz z m iejscam i retencji resztek pokarm ow ych. N a intensyw ne spożyw anie tw ardego pokarm u tzn. z do m ieszką np. zeszlifow anego pyłu pochodzącego z żaren w skazują charakterystyczne w zory starcia pow ierzchni żucia stałych zębów trzonowych. O znacza to, że na fi zjologiczne stopniow e starcie z w iekiem (atritio) natu ralnych m iejsc kontaktu zębów szczęki i żuchw y
nakła-Tab. 2. Liczebność przebadanych zębów w klasach wieku.
Płeć Wiek
in/ans juvenis adultus maturus razem
męska - 33 37 - 70
żeńska - 32 95 2 129
nieokreślona 36 1 8 - 45
razem 36 66 140 2 244
da się efekt działania m ateriałów ściernych - abrasio. U szkodzenie szkliw a pod w pływ em żucia tw ardego po karm u np. z dom ieszką piasku — w spółcześnie praktycz nie niespotykane, charakteryzuje się silnym starciem centralnej pow ierzchni zęba z nierów nom iernym odsło nięciem zębiny (za Z. Jańczukiem 1995). D latego próch nicę obserw ow ano zw ykle na pow ierzchniach stycznych oraz przyszyjkow o. Stopień starcia koron w yznaczono na podstaw ie liczebnej przew agi zębów z określonym typem zeszlifow ania guzków zębow ych. Poszczególne stopnie ocenione na podstaw ie skali M iles'a połączono w następujące kategorie: brak starcia, małe starcie, średnie oraz duże starcie. Za brak starcia uznano pow ierzchow nie zeszlifow ane guzki na koronach zębow ych bez miejsc odsłonięcia zęb in y Stw ierdzono równomierne i minim al ne starcie brzegów siecznych i szczytów kłów. W zę bach przedtrzonow ych i trzonow ych w ystąpił typow y dla konsum pcji produktów zbożow ych sposób starcia koron; w grupie w iekowej adultus średni (4°) i duży (6°).
W w iększości obserw ow anych przypadków obecny był tzw. dem astykacyjny typ starcia koron. D w ukrotnie stw ierdzono p ato lo g iczn e starcie p o w ierzchni zębów m ogące wiązać się z dysfunkcją stawu skroniowego (gro by 432 i 445). Intensyw ne żucie tw ardego pokarm u czę sto przyczynia się do p o w staw ania urazów m iękkich i tw ardych tkanek przyzębia. Starte korony zębow e tra cąc p unkty oparcia p o w o d u ją rozchw ianie uzębienia i utratę fizjologicznej linii zgryzu. W konsekw encji do chodzi do zaniku brzegu w yrostka zębodołow ego. Wy dłużanie klinicznej korony zęba związane z dystrofią bla szek zębodołow ych m oże być także skutkiem przebytej infekcji jam y ustnej, lokalnych stanów zapalnych oraz próchnicy. W w ielu przypadkach parodontopatii istotną rolę odgryw ają czynniki ogólnoustrojow e np. zaburze nia horm onalne. Patologiczna atrofia blaszek zębodoło w ych je st nierów nom ierna i przebiega zw ykle z pow i kłaniam i w postaci kieszonek kostnych. Z apaleniotw ór- cze czynniki m iejscow e dodatkow o w zm acniane są dzia łaniem ferm entujących zalegających resztek pokarm u, k tóre sta n o w ią p o d ło że dla ro zw o ju pły tk i nazębnej (H. H. Renggli 1995). W m asłom ęckim m ateriale kam ień nazębny odnotowano na pow ierzchniach przyszyjkowych zębów u 5 dorosłych i 4 m łodocianych osobników. Z a nik w yrostka zębodołow ego postępuje także z wiekiem . Jest w tedy ró w n o m iern y i m a charakter uogólniony.
W w iększości przebadanych przypadków zanik w yrost ka zębodołow ego przebiegał rów nom iernie i bez pow i kłań. Z m iany zanikow e dotyczyły jed y n ie osobników starszych. Ich n atężen ie w yrażono śred n ią w arto ścią w skaźnika BLI. W yniosła ona u osobników płci męskiej 3,7 mm a u osobników płci żeńskiej około 3 mm. Atro- fię w yrostka zębod o ło w eg o p o w iązan ą z p rzew lek łą próchnicą i kam ieniem nazębnym stw ierdzono w uzę bieniu osobników z grobów n r 444/96 oraz 445/96.
W u zębieniu k ilku o sobników stw ierdzono także zm iany pochodzenia niepróchnicow ego polegające na niedorozw oju szkliw a - hypoplasia enameli. K lasyfika cję defektów hypoplastycznych przyjęto zgodnie z m ię dzynarodow ą skalą defektów szkliw a - D D E-Index za lecaną przez C om m ission on O ral H ealth, Research and
E pidem iology (1982). W etiologii hypoplazji szkliw a
najczęściej w ym ienia się: niedobory żyw ieniow e, upo rczyw e biegunki, choroby w ieku dziecięcego, zburzenia horm onalne oraz „w eaning stress” . Z aburzenie pracy kom órek szkliw otw órczych m oże utrudniać proces m i neralizacji korony zębow ej.
N atom iast defekty hypoplastyczne w postaci pozio m o przebiegających row ków i linii odnotow ano zaled wie w 4 przypadkach. Stw ierdzono 8 zębów hypopla stycznych (3% ). Stosując diagram m ineralizacji M as- slera w m odyfikacji Sw ardstedta (A. H. G oodm an i in. 1980) obliczono w iek rozw ojow y, w którym zadziałały czynniki stresow e. D la o sobników z ja m grobow ych nr 427/96 i 432/96 został zaw arty w przedziale od 2,5 do 3,5 roku; dla osobnika z ja m y grobow ej n r 436/96 - w przedziale od 1,5 do 2,5 roku a dla osobnika z jam y grobowej 449/97 w przedziale od 3,5 do 4,5 roku. Wy stępowanie efektów stresu fizjologicznego w powyższych przedziałach w ieku rozw ojow ego sugeruje dość silne oddziaływ anie czynników chorobow ych. Z estaw ienie w szystkich stw ierdzonych przypadków schorzeń narzą du żucia przedstaw iono w tabeli 3.
Przeprow adzona analiza dość nielicznego i uszko dzonego m ateriału pozw oliła jed y n ie na ogólne próby interpretacyjne. W obrębie narządu żucia zidentyfiko w ano ślady zróżnicow anych procesów patologicznych. Biorąc pod uw agę wyniki w cześniejszych opracow ań na tem at stanu uzębienia daw nych m ieszkańców M asłom ę- cza można sądzić, że zm iany próchnicowe i choroby przy zębia były w śród nich dość pow szechne. Zarów no cha rak ter starcia k o ro n zęb o w y ch ja k i w ielkość zm ian próchnicow ych w skazują na sposób odżyw iania w łaści w y o siad ły m ludom p a ste rsk o -ro ln ic zy m . R esorpcja w yrostka zębodołow ego w skazyw ała na łagodny, postę pujący z w iekiem proces. W niektórych przypadkach zm iany atroficzne w yw ołane były czynnikam i m iejsco wymi: kam ieniem nazębnym oraz ogniskam i zapalnym i w blaszkach zębodołow ych. Z identyfikow ano także kil ka uzębień ze śladam i po ropniach i przetokach m ogące św iadczyć raczej o niskim poziom ie higieny i ograni czonych m ożliw ościach leczenia chorób jam y ustnej. Na
Tab. 3. Schorzenia narządu żucia rozpoznane w materiale kostnym ze stan. Masłomęcz 15/96/97
2 5 4 Pa w e ł Dą b r o w s k i
Numer
grobu Pteć Wiek
Liczba zbadanych zębów Kamień nazębny Stan wyrostka zębodołowego L. zębów z hypoplazją szkliwa Liczba zębów z próchnicą Inne schorzenia 427/96 męska adultus 1 2 -szczęka;
15- żuchwa
naddziąsłowy (wokół zębów bocznych)
nierównomierny zanik, średni ubytek
- 3,7 mm 2 siekacze żuchwy 3 zęby z próchnicą średnią brak 432/96 męska j u v / adultus 14- szczęka; 13- żuchwa naddziąsłowy - głównie wokół przednich równomierne obniżenie; średnio - 2,6 mm
brak 2 zęby trzonowe z próchnicą głęboką perła szkliwna na M l żuchwy 433/96 żeńska j u v / adultus 4-szczęka; 10- stale luzem naddziąsłowy (wokół zębów bocznych szczęki) średnia wartość obniżenia - 2,2 mm 1 i 2 siekacz z prawej szczęki M l i M2 szczęki - powierzchniowa na powierzchniach stycznych ślad po ropniu przy M2
435/96 żeńska adultus 10- szczęka; 10 stale luzem naddziąsłowy na powierzchniach policzkowych zębów szczęki równomierne obniżenie; średnio 3,1 mm brak średnia na powierzchniach stycznych od P2 do M3 szczęki brak 436/96 żeńska ju v / adultus 10-szczęka; 2 żuchwa; 10 stałych luzem przyszyjkowy wokół zębów przednich równomierne; średni ubytek 1,8 mm siekacze szczęki głęboka na powierzchniach stycznych zębów trzon, szczęki przetoka zębodołowa na wysokości M2 żuchwy 444/96 żeńska adultus 3-szczęka;
8-żuchwa; 10 zębów stałych luzem nadzdziąsł. wokół zębów policzkowych nierównomierne; średni ubytek 4,5mm brak średnia na powierzchniach żucia, głęboka na M l szczęki perła szkliwna na M2 żuchwy 445/96 żeńska adultus + maturus 13-szczęka; 14; żuchwa; 2 trzonowe luzem przyszyjkowy w szczęce i żuchwie nierównomierne; średni ubytek 2,1 mm
brak głęboka na pow. stycznych M l i M2 szczęki, P I, Ml żuchwy nadżerki korzeni zębowych, apozycja cementu korzeni zębowych
447/96 męska adultus 2 stałe zęby luzem brak brak pomiaru brak brak brak
448/96 nieokreślona adultus 1 ząb w żuchwie brak średni ubytek 2,5mm
brak brak brak
449/96 nieokreślona infans I + juvenis 9-zęby mleczne luzem; siekacz w szczęce; M l i M2 w żuchwie brak w obu przypadkach
brak pomiarów brak brak brak
451/96 nieokreślona infans I +
adultus
2- zęby mleczne luzem; 1 -ząb stały
luzem
brak brak pomiarów brak brak brak
452/96 żeńska adultus 2-trzonowe szczęki; 2- stałe zęby luzem
brak brak pomiarów brak średnia na powierzchni stycznej M l szczęki ślady po ropniu w żuchwie 456/96 nieokreślona infans 1 / infans II 4-zęby w żuchwie; 11- zęby mleczne luzem
brak brak pomiarów brak brak brak
459/96 męska j u v / adultus
6- zęby w szczęce przyszyjkowy wokół zębów bocznych równomierne; średnia wartość obniżenia -2,8 mm brak średnia na powierzchniach stycznych zębów przedtrzonowych brak 460/96 nieokreślona infans 1 + adultus 4- mleczne luzem; zawiązki 4 zębów stałych brak brak pomiarów
brak brak brak
462/96 nieokreślona infans I 2 zęby mleczne brak brak pomiarów brak brak przebarwienia szkliwa 463/96 nieokreślona adultus ewy siekacz szczęki;
fragment korony zęba trzonowego
brak brak pomiarów brak brak brak
468/96 nieokreślona infans I 2 mleczne siekacze luzem
brak brak pomiarów brak brak przebarwienia
szkliwa 435/97 żeńska adultus 6 - zębów w żuchwie;
2 trzonowe z szczęki luzem na powierzchniach stycznych równomierne; średnia wartość obniżenia 2,2 mm
brak głęboka na po wierzchni żucia
prawego M 1
brak
439/97 męska adultus 2 siekacze stałe luzem
brak brak pomiarów brak brak brak
449/97 żeńska adultus 2 zęby trzonowe w żuchwie; 13 zębów stałych
luzem
brak brak pomiarów linie hypo- plas tyczne na kłach średnia na 2 zębach trzonowych - powierzchnie styczne ślad po ropniu po stronie policzko wej na wysokości zębów trzonowych 464/97 męska adultus 4 zęby w żuchwie;
2 zęby stałe luzem
brak równomierne; średnia wartość obniżenia 2 mm
brak brak niewielka przetoka zębodołowa
przebadanych zębach określono rów nież rozw ojow e de fekty szkliw a o charakterze niepróchnicow ym . N a pod staw ie diagram ów m ineralizacji ustalono, że defekty hy- poplastyczne u kilku osobników pojaw iły się w pierw szych latach życia i m ogły być bardziej zw iązane z nie
specyficznym i czynnikam i chorobow ym i niż z tzw. w e
aning stress.
Pow yższe opracow anie należy traktow ać ja k o w stęp do szczegółow ej charakterystyki schorzeń narządu żu cia ludności gockiej z obszaru K otliny H rubieszow skiej.
Lit e r a t u r a
A c s a d i G., N e m e s k e r i J.
1970 History o f human life span and mortality, Bu
dapest.
C l a r k e N. G., H i r s c h R. S.
1991 Physiological, pulpal and periodontal factors influencing alveolar bone, [w:] Advances In
Dental Anthropology, New York.
C o m m i s s i o n on Oral Health, Research and Epidemiology 1982 An Epidemiological Index o f Developmental
Defects of Dental Enamel (DDE-Index), „In ternational Dental Journal”, t. 32, s. 159-167. D ą b r o w s k i P., S z c z u r o w s k i J.
1994 Wstępne informacje o szczątkach kostnych z cmentarzysk grupy masłomęckięj (okres rzym ski) w yeksplorow anych w sezonach 1993 i 1994. Spr. UMCS, s. 19-22.
1996 Sprawozdanie z analizy szczątków kostnych ze stanowiska Masłomęcz 15 z badań w latach 1994-1995. Spr. UMCS, s. 91-93.
G o o d m a n A. H., A r m e l a g o s G. J., R o s e J. C. 1980 Enamel hypoplasias as indicators o f stress in three prehistoric populations from Illinois. „Hu man Biology”, t. 52, s. 512-528.
H i 11 s o n S.
1996 Dental Anthropology, Cambridge.
L o v e j o y C. O.
1985 Dental wear in the Libben population: Its func tional pattern and role in the determination of adult skeletal age of death. Am. J. Phys. Anthr., t. 68, s. 47-56.
J a ń c z u k Z. (red.)
1995 Stomatologia zachowawcza. Zarys kliniczny,
Warszawa. M i l e s A.
1963 The dentition in assessment of individual age in skeletal material, [w:] Dental Anthropology, New York, Paris.
R e n g g 1 i H. H.
1995 Wskaźniki stanu przyzębia, [w:]
Parodontolo-gia, Wrocław.
T a l H.
1984 The prevalence and distribution of periodontal bone loss in dry mandibles of Bantu-speaking South African Blacks „Ossa”, t. 9, s. 181-188. U b e l a k e r D. H.
1978 Human Skeletal Remains, Chicago.
Pa w e l Da b r o w s k i
Pr e l i m i n a r y Od o n t o l o g i c a l An a l y s iso fa Pr e s e r v e d Hu m a n De n t it io n f r o m Sit e 1 5 in M a s l o m e c z. Ma t e r ia l f r o m t h e Fie l d Se a s o n s 1 9 9 6 a n d 1 9 9 7
The study presents the state of dentition of the people li ving in the Hrubieszow Basin in the period between the 2nd and the 4th centuries AD.
The main aim of the study is to provide general characte ristics of chronic illnesses of the masticatory system of the for mer inhabitants of Maslom^cz on the basis of a preliminary analysis o f the bone material excavated in the years 1996 and 1997. The analysed remains o f masticatory systems came from 18 grave pits unearthed in 1996 and 4 grave pits explored in 1997. In total, 244 teeth were studied, which belonged to 24 individuals including 6 male (70 teeth), 8 female (129 teeth) and 10 individuals of unidentified gender (45 teeth). The ma jority of the identified fragments of dentition belonged to adults (13). In 6 cases, the fragments belonged to children. Only in 5 instances, the fragments o f maxillas and mandibles were ascri bed to juvenile individuals. The changes in masticatory sys tem due to chronic diseases, which characterise the former in
habitants of Masłomęcz, concern individuals of all age catego ries. In 4 cases, subperiosteal abscesses and resorption of alve olar lamina occurred (Nos. 433/96, 452/96, 460/96, 464/97). Alveolar fistula was observed in three instances: two male in dividuals (Nos. 432/96 and 464/97), and one female individu al (No. 436/96). In the majority of cases, the so called demasti- catory attrition of crowns was present. In graves 432 and 445 a pathological attrition of tooth surface was recorded. On the other hand, hypoplastic defects in the form of horizontal gro oves and lines were noted only in four instances. Eight hypo plastic teeth were identified (3%). Ridge resorption pointed to a mild process progressing with age. In some instances, the atrophic changes were caused by tartar and inflammatory foci in the alveolar lamina. The above study should be treated as a first step towards a detailed characteristics of chronic dise ases o f the masticatory system o f the Goths from the Hrubie szów Basin.
