FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 25, 2016: 131–153 http://dx.doi.org/10.18778/1508-1117.25.07
Łukasz Musiaka
PERCEPCJA MATERIALNEGO DZIEDZICTWA ZAKONU
KRZYŻACKIEGO NA PRZYKŁADZIE PUCKA
Zarys treści Jednym z ważnych miejsc na mapie dawnego państwa
krzyżackie-go nad Bałtykiem był Puck. Do dzisiaj zachowały się tam fara, rui-ny zamku krzyżackiego oraz doskonale widoczrui-ny układ przestrzenrui-ny miasta lokacyjnego z dużym rynkiem. Elementy średniowiecznego dziedzictwa kulturowego pełnią dziś ważną rolę w promocji miasta, jak również w kształtowaniu poczucia dumy i patriotyzmu lokalnego mieszkańców. W artykule autor podjął próbę określenia poziomu wie-dzy osób mieszkających na terenach dawnego państwa zakonnego na temat historii i materialnej spuścizny kulturowej zakonu krzyżackiego. Podstawę prowadzonych analiz stanowiły wyniki badań ankietowych zrealizowanych w Pucku w maju 2015 roku.
Słowa kluczowe Percepcja, dziedzictwo kulturowe, zakon krzyżacki, Puck.
1. Wprowadzenie
W średniowieczu Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie drogą nadań, kupna, zbrojnych podbojów i działalności dyploma-tycznej utworzył u południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego potężne państwo zakonne. Obecność zakonników na tych terenach trwała od XIII do XVI wieku, kiedy to dokonano sekularyzacji zakonu krzyżackiego. Na terytorium państwa zakonnego powstała w tym czasie gęsta sieć 96 miast lokacyjnych oraz ponad 1 400 wsi. Trwałym śladem dawnej organizacji państwowej są również pozosta-łości ponad 100 zamków warownych, umocnień miejskich, szereg kościołów i innych budynków użyteczności publicznej (Musiaka 2015). Jednym z ważniej-szych miejsc na mapie państwa zakonnego był Puck. Najstarsza wzmianka o mie-ście pochodzi z 1220 roku. Na jej podstawie możemy stwierdzić, że Puck był wsią, w której organizowane były targi. Wieś nadana przez pomorskiego księcia Sambora należała do cystersów z Oliwy, później miejscowość zakonnikom ode-brano. Zdaniem B. Śliwińskiego (1998), w Pucku znajdował się również gród
stanowiący centrum lokalnego opola, w okresie późniejszym gdańskiej kasztelanii. W 1311 roku, po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków, Puck włączono do komturstwa gdańskiego, a urzędnik rezydujący w zamku puckim piastował godność rybickiego puckiego, czyli urzędnika odpowiedzialnego za dostarczanie ryb do państwa zakonnego, ale również za administrowanie podległym mu okrę-giem. Puck uzyskał prawa miejskie chełmińskie 16 listopada 1348 roku (Grzegorz 2014, s. 25). Miasto otrzymało prawo połowu ryb w Bałtyku i Zatoce Puckiej. W 1440 roku mieszczanie puccy złożyli deklarację przystąpienia do Związku Pru-skiego (Grzegorz 2014, s. 26). Doprowadziło to do przejęcia przez związkowców kontroli nad zamkiem Puckim w 1454 roku.
Z czasem miasto znalazło się pod silnym wpływem Rady Miejskiej Gdań-ska. Ciekawe wydarzenie miało miejsce w 1457 roku, kiedy to w mieście schro-nił się król Szwecji Karol Knutson Bonde, który poszukiwał pomocy w walce z duńskim królem Chrystianem o odzyskanie tronu (Kruppe, Milewska 2014, s. 18). Mieszczanie gdańscy pożyczyli znaczną kwotę pieniędzy od szwedzkiego uciekiniera, za co ten otrzymał pod zastaw okręg pucki i łebski. Karol Knutson Bonde rezydował w mieście przez trzy lata. W 1460 roku, na okres czterech lat, Puck zajmują Krzyżacy i lokują tu swoją bazę kaperską. Po tych wydarzeniach miasto stało się siedzibą królewskiego starostwa. Pod panowaniem polskim Puck został siedzibą polskiej floty kaperskiej i był ważnym punktem w zbrojnych roz-grywkach na Bałtyku między Rzeczpospolitą a Danią i Szwecją. W 1772 roku miasto, w wyniku pierwszego rozbioru, przechodzi pod panowanie pruskie. W tym czasie zamek stopniowo podupadał. Na jego terenie w 1845 roku po-święcono luterański kościół. Budowla przetrwała do 1958 roku, kiedy to została zburzona i rozebrana celem pozyskania materiałów budowlanych i budowy na jego miejscu zakładu produkcyjnego (Kruppe, Milewska 2014, s. 24). Przypusz-czalny wygląd zamku w okresie krzyżackim przedstawia rys. 1, a współczesny wygląd terenu zamku prezentuje fot. 1A. Obecna funkcja turystyczna zamku pu-ckiego jest bardzo ograniczona. W ostatnim czasie pojawiły się plany lokalnego samorządu, aby dokonać rekonstrukcji zamku1 na podstawie danych zebranych w wyniku prac archeologicznych prowadzonych od 1991 roku przez Instytut Ar-cheologii Uniwersytetu Warszawskiego wspólnie z Instytutem ArAr-cheologii i Etno-logii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. W okresie uzyskania praw miejskich (1348) najprawdopodobniej przystąpiono do otoczenia miasta murami obronnymi (Sypek, Sypek 2003, s. 111). Do czasów obecnych żaden fragment murów nie ocalał oprócz niewielkiego zagłębienia, śladu po fosie w północno-wschodniej części miasta lokacyjnego. W zupełnie odmiennej kondycji technicznej znajduje
1
się pucka fara. Obecny kościół pw. św. Piotra i Pawła (fot. 1C), według źródeł pochodzi sprzed XIV wieku. Powstał on na miejscu wcześniejszej świątyni, która ufundowana była jeszcze w wieku XII, co stawia parafię pucką w rzędzie naj-starszych na Pomorzu Wschodnim (Kruppe, Milewska 2014, s. 16). Doskonale jest również zachowany układ przestrzenny miasta lokacyjnego z dużym rynkiem (fot. 1B), który został wpisany do rejestru zabytków. Jak podaje M. Grzegorz (2014, s. 25), „w mieście powinno być 100 działek o łącznej długości 7 prętów i szerokości 3 prętów”. Obecne wymiary rynku wynoszą 110 x 43 metry (Starski 2011, s. 150).
Do pozostałych elementów dziedzictwa kulturowego w Pucku, które zostały wpisane do rejestru zabytków należą: cztery domy z połowy XIX wieku, dawny „Zajazd pod Lwem” i hotel „Kaszubski” z XIX wieku, obecnie domy mieszkal-ne, dwór przy ul. Przebendowskiego oraz dawny szpital pw. św. Jerzego z XVIII wieku. W budynku tzw. szpitalika i kamienicy przy pl. Wolności 28 mieści się Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy.
Rys. 1. Rekonstrukcja domu wójta krzyżackiego w Pucku według Milewskiej, Zborowskiej i Kruppe
A
C
B
D
Fot. 1. Elementy średniowiecznego dziedzictwa kulturowego w Pucku A – ruiny zamku krzyżackiego, B – fragment zachodniej pierzei rynku lokacyjnego, C – fara w Pucku pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła, D – widok na miasto od strony portu
fot. Ł. Musiaka
2. Przedmiot, cel oraz metody badań
Przedmiotem badań była percepcja respondentów dotycząca dwóch grup zagad-nień związanych z zakonem krzyżackim i jego dziedzictwem. Pierwsza grupa pytań dotyczyła historii zakonu krzyżackiego, atrakcyjności turystycznej i wyko-rzystania materialnego dziedzictwa zakonu, które przetrwało na obszarze dawne-go państwa zakonnedawne-go we współczesnych granicach Polski. Druga grupa pytań, posiadająca silny rys regionalny, dotyczyła znajomości historii zakonu w Pucku i jego spuścizny materialnej.
Podstawowym celem badania było uzyskanie informacji dotyczących poziomu wiedzy mieszkańców Pucka na temat dziedzictwa zakonu krzyżackiego, sposobów
i możliwości jego wykorzystania. Kolejnym celem było określenie poziomu wiedzy i świadomości historycznej mieszkańców i poczucia ich patriotyzmu lokalnego.
Informacje niezbędne do realizacji założeń badawczych dzieli się na pierwotne i wtórne (Altkorn 1994, s. 177). Dane pierwotne, które uzyskuje się za pomo-cą badań terenowych (field research) zostały zebrane przez odpowiednio poin-struowanych i przeszkolonych studentów drugiego roku studiów licencjackich
kierunku Studia Regionalne na Wydziale Nauk Geograficznych Uniwersytetu Łódzkiego, w ramach ćwiczeń terenowych „Działalność człowieka w regionie”. W badaniach terenowych wzięło udział 12 studentów, podzielonych na dwuoso-bowe zespoły. Zebranie i wstępną analizę pozyskanego materiału badawczego powierzono kolejnym dwóm osobom. Zastosowano metodę badań ankietowych i technikę ankiety. Przeprowadzone badania mają charakter pilotażowy i należy traktować je jedynie jako wstęp do pogłębionych analiz zagadnienia percepcji dziedzictwa zakonu krzyżackiego w Polsce. Pomimo tego, stosunkowo duża ilość zebranych kwestionariuszy ogółem (n = 257), pozwala określić przeprowadzone badania jako wartościowe. Oprócz zastosowania metody badań ankietowych, do-konano również analizy źródeł zastanych (dostępnych źródeł wtórnych), inaczej określanej jako desk research.
W ramach ćwiczeń studenci zapoznali się z historią i dziedzictwem zakonu krzyżackiego oraz zrealizowali badania ilościowe w Pucku w dniach 25 i 26 maja (poniedziałek i wtorek) 2015 roku. Kwestionariusze ankiety były wypełniane w godzinach od 1000 do 1400. Podstawą zaliczenia ćwiczeń terenowych przez stu-dentów było poprawne przeprowadzenie badań kwestionariuszowych, sporządze-nie bazy danych w programie Excel oraz analiza wyników przedstawiona w postaci raportu. Autor artykułu był pomysłodawcą i opiekunem przeprowadzonych badań. Dobór próby badawczej należy określić jako dostępnościowy prosty. Polega on na bezpośrednim i nieograniczonym pozyskiwaniu badanych jednostek (Bab-bie 2003, s. 204). Ze względu na to, że nie każda napotkana przez ankieterów osoba mogła wziąć udział w badaniu (zbyt młody wiek, miejsce zamieszkania i in.), wybór respondentów można określić inaczej jako nielosowy. Polega on na tym, że „dobór jednostek próby uzależniony jest od osoby prowadzącej badanie. Jest to więc wybór subiektywny, uzależniony od wiedzy i poglądów prowadzą-cego badanie” (Wasilewska 2008, s. 30). Wiek, rodzaj wykonywanej pracy i inne czynniki charakteryzujące respondentów, w pewnym stopniu były konsekwencją metody doboru próby. Dotyczy to przede wszystkim kwestionariuszy przeprowa-dzanych w Liceum Ogólnokształcącym oraz w Urzędzie Miasta. W przypadku większości badanej populacji (81%) wybór ankietowanych był zróżnicowany. Ze względu na nieprobabilistyczny dobór próby, uzyskanych wyników nie można uogólniać na całą populację mieszkańców Pucka. W wyniku zastosowanej meto-dy nie ma również możliwości oceny popełnianego błędu przy doborze respon-dentów (Wasilewska 2008, s. 30). Z racji ograniczonego czasu badania i dużej liczby mieszkańców Pucka (11 317 osób w 2015 roku)1 zastosowanie losowego doboru próby nie było możliwe.
Kwestionariusze ankiety były zbierane w następujących miejscach w Pucku: ry-nek i obszar starego miasta, Urząd Miejski, Liceum Ogólnokształcące im. Stefana
Żeromskiego w Zespole Szkół Ogólnokształcących oraz na terenie na południe od ul. Wejherowskiej, na obszarze ogródków działkowych i w ich sąsiedztwie (rys. 2). W Urzędzie Miasta respondentami byli pracownicy, a w liceum – ucz-niowie szkoły.
Rys. 2. Obszar realizacji badań ankietowych w Pucku Źródło: opracowanie własne
Kwestionariusz ankiety składał się z 13 pytań dotyczących historii i dziedzi-ctwa zakonu krzyżackiego, w tym 4 pytania dotyczące Pucka oraz metryczka. W kwestionariuszu wykorzystano głównie pytania otwarte, jedno pytanie za-mknięte oraz dwa pytania wartościujące, gdzie respondenci udzielali odpowiedzi według skali ocen od 1 do 5.
3. Charakterystyka badanej zbiorowości
Głównym czynnikiem, który wzięto pod uwagę podczas planowania proce-su badawczego, było miejsce zamieszkania respondentów. Osoby mieszkające w Pucku, bądź silnie z nim związane, to jest dojeżdżające do pracy, szkoły lub w celu skorzystania z innych usług w mieście z okolicznych terenów, uznano za podmiot badań. Spośród grupy 257 respondentów, 5% ankietowanych stanowili pracownicy Urzędu Miasta, a 14% – uczniowie Liceum Ogólnokształcącego. Naj-liczniejszą grupę, 81% badanych, stanowili pozostali mieszkańcy miasta i okolic, w tym 49% osób dojeżdżających. Blisko połowa respondentów, którzy mieszka-ją poza miastem, wynika w dużej mierze ze znacznej liczby uczniów pochodzą-cych z okolicznych miejscowości oraz osób dojeżdżająpochodzą-cych do pracy, na zakupy i w innych celach. Puck jest miastem powiatowym i stanowi lokalne centrum usług społecznych i komercyjnych. Odsetek osób mieszkających od urodzenia w mieście koresponduje z ich wiekiem. Jedynie 3% ankietowanych mieszka w Pucku poniżej 5 lat. W badanej grupie dominowały kobiety (57%) nad męż-czyznami (43%). Struktura wieku respondentów przedstawia się następująco: 39% to osoby młode w wieku poniżej 20 lat (znaczny odsetek uczniów bada-nej szkoły oraz młodzieży szkolbada-nej z innych placówek), 17% osób w przedzia-le wiekowym 21–30 lat, 14% w wieku 31–40 lat, 9% w przedziaprzedzia-le 41–50 lat, 10% w wieku 51–60 lat i 11% powyżej 61. roku życia.
Wśród ankietowanych aż 68% to osoby aktywne zawodowo. W przypadku osób nieaktywnych zawodowo (32% respondentów), osoby bezrobotne stanowią 52%, emeryci 27%, a renciści 21%. Znaczny odsetek bezrobotnych w badanej grupie nieaktywnych zawodowo wynika z wieku respondentów, są to w dużej mierze osoby młode, które nie podjęły jeszcze działalności zarobkowej. Struktura wykształcenia badanej grupy wygląda następująco: 45% osób z wykształceniem średnim, 17% osób z wykształceniem zawodowym, 20% z wykształceniem gim-nazjalnym, 6% osób z wykształceniem wyższym magisterskim, 5% z wykształce-niem policealnym, 4% z wykształcewykształce-niem podstawowym i 3% z wykształcewykształce-niem podyplomowym.
4. Wiedza respondentów na temat zakonu krzyżackiego
Pierwsze pytanie, na które musieli odpowiedzieć respondenci brzmiało następu-jąco: „Czy zakon krzyżacki nadal istnieje?” Niecała połowa, czyli 46% ankie-towanych odpowiedziała negatywnie. Trzydzieści cztery procent badanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi, a jedynie 20% osób odpowiedziało zgodnie z praw-dą, że zakon krzyżacki cały czas istnieje i funkcjonuje. Taki rozkład odpowiedzi spowodowany jest małym zainteresowaniem zakonem krzyżackim oraz traktowa-niem Krzyżaków w kategoriach historycznych. Poprawną odpowiedź udzielała
głównie młodzież szkolna, oraz osoby zainteresowane historią regionu i historią zakonu, które swoją wiedzę czerpią w dużej mierze z przekazów medialnych.
W drugim, rozbudowanym pytaniu, ankietowani mieli udzielić odpowiedzi, w którym wieku i w którym roku miały miejsce następujące wydarzenia: powsta-nie zakonu krzyżackiego, sprowadzepowsta-nie zakonu do Polski, sekularyzacja państwa zakonnego. Prawidłowe daty, według kolejności to: 1198 r. (zatwierdzenie dzia-łalności zakonu), 1226 r., 1525 r. Ankieterzy zaliczali prawidłową odpowiedź w przypadku podania dokładnego roku lub pomyłki o 1–2 lata. W przypadku py-tania o wiek wydarzenia, zaliczano tylko precyzyjną odpowiedź. Rozkład odpo-wiedzi ilustruje tab. 1. Respondenci na wymienione pytania odpowiadali podob-nie, zdecydowana większość nie znała ani roku, ani wieku, kiedy rozgrywały się wspomniane wydarzenia. Zakres prawidłowych odpowiedzi wahał się w grani-cach od 9% w przypadku roku sekularyzacji zakonu do 20% w pytaniu o wiek powstania zakonu krzyżackiego.
Tabela 1 Odsetki odpowiedzi respondentów na pytanie nr 3, dotyczące ważnych wydarzeń
z dziejów zakonu krzyżackiego
Treść pytania Odpowiedź (%)
Prawidłowa Nieprawidłowa Brak
Wiek powstania zakonu 20 20 60
Rok powstania zakonu 13 18 69
Wiek sprowadzenia zakonu
do Polski 13 26 61
Rok sprowadzenia zakonu
do Polski 11 20 69
Wiek sekularyzacji państwa
zakonu krzyżackiego 11 20 69
Rok sekularyzacji państwa
zakonu krzyżackiego 9 16 76
Razem 100 100 100
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych.
Najwięcej poprawnych odpowiedzi uzyskano w grupie osób starszych i z wyż-szym wykształceniem. Rozkład uzyskanych odpowiedzi na pytanie trzecie należy uznać za niezadowalający i wskazujący na niską wiedzę historyczną ankietowa-nych. Szczególnie zastanawiający jest fakt dużej liczby nieprawidłowych odpo-wiedzi bądź ich braku w grupie młodzieży szkolnej.
Kolejne pytanie dotyczyło dowolnych skojarzeń związanych z zakonem krzyżackim. Respondenci mogli podać od jednego do czterech skojarzeń. Łącz-na suma wszystkich skojarzeń, które mogli wymienić respondenci i która była podstawą wyliczenia struktury procentowej odpowiedzi, wynosi 1 028. Rozkład procentowy udzielonych odpowiedzi zaprezentowano na rys. 3. Siedmiu procen-tom ankietowanych zakon krzyżacki z niczym się nie kojarzy, a ponad połowa (53%) badanych osób, nie była w stanie podać czterech skojarzeń. Do najczęściej wymienianych skojarzeń należały: symbole zakonu krzyżackiego (np. czarny krzyż na białym płaszczu, zbroja, pawie pióra itp. – 16% wszystkich możliwych odpowiedzi), zamek w Malborku (12%) oraz bitwa pod Grunwaldem (8%). Re-spondenci wskazywali również na krucjaty i wyprawy wojenne Krzyżaków (7%), chrześcijański charakter zgromadzenia zakonnego (5%), postaci historyczne, jak Ulrich von Jungingen, Konrad Mazowiecki, Władysław Jagiełło (łącznie 3%). Po-jedyncze osoby wskazywały na powieść „Krzyżacy” Henryka Sienkiewicza bądź film Aleksandra Forda z roku 1960 oraz na niemiecki charakter zakonu (około 1% odpowiedzi w obu przypadkach). Analizując strukturę skojarzeń responden-tów z zakonem krzyżackim, należy stwierdzić, że były to głównie odpowiedzi stereotypowe, nie wymagające znaczącej wiedzy na temat zakonu. Bardzo mało odpowiedzi można uznać za oryginalne. Autor zalicza do nich: inne miasta poza Malborkiem i Puckiem, budowę infrastruktury drogowej, sieci osadniczej oraz podanie takich wydarzeń, jak bitwa pod Świecinem z 17 września 1462 roku czy Hołd Pruski. Odpowiedzi te zaklasyfikowano jako inne. Zdaniem autora, wysoki odsetek badanych (53%), którzy nie potrafili podać czterech skojarzeń, wskazuje na ich duże braki w wiedzy historycznej i ogólnej. Zadanie przed jakim stanęli re-spondenci było tym prostsze, że ankietowane osoby mieszkają na terenie dawne-go państwa zakonnedawne-go. Ponadto, niedaleko Pucka, w województwie pomorskim, znajdują się atrakcyjne turystycznie zamki pokrzyżackie w Gniewie czy Byto-wie. Co ciekawe, jedynie 5 osób miało skojarzenia związane z ruinami zamku krzyżackiego w Pucku. Może to świadczyć o braku powiązania historii lokalnej i powszechnej w świadomości większości ankietowanych. Na tle badanej gru-py osób pozytywnie wyróżniała się młodzież szkolna, która nie miała problemu z podaniem czterech skojarzeń związanych z zakonem.
W pytaniu czwartym, ankietowane osoby miały odpowiedzieć na pytanie: „Czy zwiedzałeś/aś kiedykolwiek jakiś obiekt/y krzyżacki/e?” Struktura odpo-wiedzi przedstawia się następująco: 76% badanych osób odpoodpo-wiedziało twier-dząco, 20% negatywnie, a 4% odpowiedziało „nie wiem”. Respondenci popro-szeni o doprecyzowanie jaki/e obiekt/y zwiedzali, najczęściej podawali zamek w Malborku (87,5% badanych). Jedynie 3% ankietowanych wymieniło inne za-mki: w Kwidzynie, Toruniu i w Gniewie oraz Grunwald, który jest miejscem bitwy, a nie konkretnym obiektem wzniesionym przez zakon krzyżacki. Cztery
Rys. 3. Struktura procentowa deklarowanych skojarzeń respondentów z zakonem krzyżackim
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych
procent ankietowanych zadeklarowało wizytę w innym zamku, nie precyzując jego lokalizacji. Trzy i pół procent respondentów, którzy odpowiedzieli pozy-tywnie na zadane pytanie, nie potrafiło podać nazwy lub lokalizacji zwiedzanego obiektu. Pozostałe odpowiedzi zaklasyfikowano jako błędne lub „brak odpowie-dzi”. Ani jeden z ankietowanych nie podał żadnego kościoła gotyckiego, bramy miejskiej, ratusza lub fragmentów obwarowań miejskich wybudowanych przez Krzyżaków. Wskazuje to jednoznacznie, że respondenci utożsamiają budowni-ctwo zakonu z zamkami średniowiecznymi. Ciekawie wypada także porównanie odpowiedzi respondentów z wynikami analizy pytania trzeciego, gdzie zapyta-no o skojarzenia z zakonem. W pytaniu czwartym znacznie większa liczba osób wymieniła zamek w Malborku jako zwiedzany obiekt pokrzyżacki niż w pytaniu trzecim, gdzie trzeba było podać dowolne skojarzenie z zakonem krzyżackim.
Pytanie piąte dotyczyło znajomości Szlaku Polskich Zamków Gotyckich, łą-czącego wybrane i zagospodarowane zamki dawnego państwa zakonnego. Łącz-nie skupia on 12 obiektów znajdujących się w granicach Polski w następujących miejscowościach: Bytów, Malbork, Sztum, Kwidzyn, Olsztyn, Nidzica, Ostróda, Lidzbark Warmiński, Kętrzyn, Ryn, Gniew, Nowe nad Wisłą. Rozkład odpowie-dzi prezentuje rys. 4. Ponad połowa ankietowanych (53%) nie słyszała o szlaku, ⅓ (33%) zadeklarowała znajomość szlaku, 13% ankietowanych było niezdecydo-wanych, a 1% respondentów nie potrafił udzielić odpowiedzi.
Rys. 4. Struktura odpowiedzi respondentów na pytanie o znajomość Szlaku Zamków Gotyckich
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych
Respondenci, którzy słyszeli o Szlaku Zamków Gotyckich, poproszeni o wy-liczenie obiektów leżących na jego trasie, najczęściej wymieniali zamek w Mal-borku. Zdecydowanie rzadziej pojawiały się inne zamki: w Bytowie, Kwidzynie i Gniewie. Największy odsetek negatywnych odpowiedzi zanotowano w grupie najmłodszych respondentów (poniżej 20 lat), co wynika z jednej strony z dużej li-czebności tej grupy w badanej populacji, a z drugiej strony jest efektem niewielkie-go zainteresowania i słabą wiedzą ogólną młodzieży w zakresie atrakcji turystycz-nych północnej Polski. Poziom wiedzy respondentów o Szlaku Polskich Zamków Gotyckich należy określić jako słaby. Wynikać to może z jednej strony z braku zainteresowania dziedzictwem kulturowym i atrakcjami turystycznymi, ale może być również efektem niewystarczającej promocji i niedofinansowania informacji turystycznej i organów zarządzających Szlakiem Polskich Zamków Gotyckich.
W kolejnym pytaniu respondenci byli poproszeni o samodzielną ocenę włas-nego poziomu wiedzy na temat historii i dziedzictwa kulturowego państwa za-konnego (w skali od 1 do 5, gdzie 1 – najsłabsza ocena, 5 – najlepsza ocena) oraz oceny działalności zakonu krzyżackiego w średniowieczu, na obszarze dzisiej-szej Polski (1 – źle, 5 – dobrze). Swoją wiedzę na temat historii i dziedzictwa zakonu, respondenci w większości oceniali nisko. Najczęściej padały oceny od 1 do 3. Odpowiedziało tak łącznie 89% ankietowanych, przy czym odpowiedzi te rozłożyły się mniej więcej równomiernie, od 26% do 33% na każdą z trzech najniższych rang (rys. 3). Tak słaba ocena wiedzy dotyczącej zakonu krzyżackie-go wynika prawdopodobnie z braku zainteresowania tą częścią historii naszekrzyżackie-go kraju. W podpunkcie b) dotyczącym oceny działalności zakonu krzyżackiego w średniowieczu, najczęściej padały oceny krytyczne. Aż 83% respondentów oceniło działalność zakonu w najniższych przedziałach, tj. od 1 do 3 (rys. 5).
Rys. 5. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie o ocenę poziomu wiedzy respondentów na temat historii i dziedzictwa zakonu krzyżackiego w Polsce (A) i ocenę działalności zakonu krzyżackiego w średniowieczu na obszarze dzisiejszej Polski (B)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych
A B
Krytyczna ocena działalności krzyżaków przez ankietowane osoby, wynika w dużej mierze z postrzegania działalności zakonu krzyżackiego jako organiza-cji szkodzącej ówczesnemu Królestwu Polskiemu, poprzez dyplomację, zbrojne podboje i wojny. W mniejszym stopniu brano pod uwagę działalność gospodar-czą, osadniczą czy kulturową zakonników na podbitych terenach.
W pytaniu nr 7 respondenci mieli za zadanie ocenić w skali od 1 do 5 atrak-cyjność turystyczną dziedzictwa pokrzyżackiego w Polsce oraz stopień wykorzy-stania dziedzictwa zakonu dla rozwoju turystyki w Polsce. Rozkład odpowiedzi prezentuje rys. 6.
Rys. 6. Rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie o ocenę atrakcyjności turystycznej dziedzictwa pokrzyżackiego w Polsce (A) oraz stopień wykorzystania dziedzictwa
zakonu dla rozwoju turystyki w Polsce (B)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych
Odpowiedzi ankietowanych osób należy uznać za zróżnicowane. Połowa re-spondentów oceniła atrakcyjność dziedzictwa pokrzyżackiego dobrze lub bardzo dobrze (50%), łącznie z oceną średnią daje to 75% wszystkich odpowiedzi. Naj-niższe oceny (1 i 2) przyznało 24% badanych. W uproszczeniu można przyjąć, że ankietowani uważają dziedzictwo kulturowe zakonu za atrakcyjne turystycznie. Druga część pytania dotyczyła oceny stopnia wykorzystania dziedzictwa pokrzy-żackiego dla rozwoju turystyki. W tym przypadku rozkład odpowiedzi był mniej wyrównany. Najwyższą ocenę przyznało 11% badanych, ocenę 4 i 3 po 32% re-spondentów, a dwie najniższe rangi przyznało łącznie 23% ankietowanych. Trzy najwyższe rangi przyznało 75% ankietowanych, czyli dokładnie tyle samo ile w przypadku oceny atrakcyjności dziedzictwa. Zasadnicze różnice polegają na dwukrotnie mniejszej liczbie wskazań najwyższej rangi i ponad dwukrotnie wyż-szej liczbie wskazań dla rangi najniżwyż-szej w przypadku oceny wykorzystania tu-rystycznego dziedzictwa. Analiza struktury odpowiedzi nasuwa wniosek, że zda-niem ankietowanych dziedzictwo pokrzyżackie jest atrakcyjne, ale w pewnym stopniu nadal stanowi niewykorzystany potencjał, który można lepiej przystoso-wać dla pełnienia funkcji turystycznej.
W pytaniu nr 8 respondenci mieli za zadanie wymienić 5 zabytków pokrzyża-ckich w Polsce. Zgeneralizowany rozkład odpowiedzi ankietowanych przedsta-wiono na rys. 7. Łącznie respondenci mogli podać 1 285 odpowiedzi (257 x 5), z czego de facto udzielono 526, a więc mniej niż połowę (642,5) możliwych. Pięćdziesiąt pięć osób nie odpowiedziało wcale na zadane pytanie, bądź nie potra-fiło wymienić poprawnie ani jednego obiektu pokrzyżackiego (21% wszystkich respondentów). Wskazuje to jednoznacznie na słabe rozeznanie w historii i te-matyce dziedzictwa pokrzyżackiego. Osoby które najczęściej udzielały błędnych i niepełnych odpowiedzi to głównie respondenci w grupach wiekowych 41–50, 51–60, 61 i więcej. Jedynie w grupie młodzieży szkolnej odpowiedzi były właś-ciwe i wyczerpujące, co należy tłumaczyć obecnością zagadnień związanych z zakonem krzyżackim na lekcjach historii. Należy uznać, że osoby poniżej 20. roku życia mają wystarczającą wiedzę w zakresie obiektów pokrzyżackich, a osoby starsze mają duże trudności, by wymienić pięć zamków bądź innych bu-dowli pokrzyżackich. Rozkład odpowiedzi zaprezentowano na rys. 7. Wyraźnie dominująca w strukturze odpowiedzi jest pozycja Malborka jako największego i najbardziej znanego zamku wybudowanego przez zakon szpitalników Najświęt-szej Marii Panny (15% wszystkich możliwych odpowiedzi). Kolejne miejsca zaję-ły obiekty w Gniewie, Toruniu i Bytowie. Zamki w Gniewie i Bytowie są położo-ne na obszarze województwa pomorskiego, a więc niedaleko od miejsca realizacji badania. Ruiny zamku w Toruniu znajdują się w dużym mieście, które znane jest ze swoich zabytków średniowiecznych. Mimo prośby o podanie obiektów po-krzyżackich znajdujących się poza Puckiem, 18 osób (niecałe 1,5% wszystkich odpowiedzi) wymieniło ruiny zamku w swoim mieście. Mimo, iż Grunwald nie
jest obiektem pokrzyżackim, a miejscem rozegrania bitwy w której zakonnicy wzięli udział oraz trudno uznać odpowiedź „Gdańsk” za w pełni właściwą, autor zdecydował się nie umieszczać tych odpowiedzi w kategorii „inne”. Do grupy tej ze względu na znikomą liczbę powtarzających się odpowiedzi, zaliczono na-tomiast zamki lub ich pozostałości zlokalizowane w: Szczytnie, Giżycku, Sztu-mie, Lęborku, Morągu, Nidzicy, Grudziądzu, Człuchowie, Golubiu-Dobrzyniu, Olsztynku, Ełku, Radzyniu Chełmińskim, Świeciu. Kilka osób wymieniło rów-nież Królewiec (dzisiejszy Kaliningrad) jako miejsce związane z zakonem krzy-żackim.
Rys. 7. Rozkład procentowy odpowiedzi respondentów na pytanie o znane obiekty pokrzyżackie w obecnych granicach Polski Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych
Analiza odpowiedzi wskazuje na fakt, że ankietowane osoby utożsamiają obiekty pokrzyżackie głównie z zamkami, w mniejszym stopniu zdając sobie sprawę, że zakonnicy wznieśli też szereg innych obiektów, jak choćby kościoły, bramy miejskie itd. Kolejna prawidłowość widoczna w odpowiedziach ankieto-wanych osób, wymienianie przede wszystkim obiektów znajdujących się w do-brej kondycji technicznej bądź chociaż częściowo zagospodarowanych i przysto-sowanych do obsługi ruchu turystycznego (Toruń i Radzyń Chełmiński). Jest to zjawisko naturalne, gdyż sława i renoma takich miejsc jest znacznie większa niż obiektów znajdujących się w stanie kompletnej ruiny.
Ankietowane osoby na pytanie nr 9 dotyczące tego, czy działalność zakonu krzyżackiego na terenach należących dziś do Polski miała swoje dobre strony,
w większości (44%) odpowiedziały „nie wiem”. Druga pod względem liczebno-ści grupa respondentów (31%) udzieliła odpowiedzi twierdzącej, 23% badanych odpowiedziało „nie”, a 2% nie udzieliło odpowiedzi na pytanie. Wśród osób, które dostrzegają pozytywne aspekty działalności zakonu, najczęściej padały odpowiedzi: rozwój wsi i miast (33% ankietowanych, obecność zabytków po-krzyżackich, a więc działalność budownicza (16%), ogólny rozwój gospodarczy i rozwój infrastruktury (po 10%). Trzydzieści jeden procent badanych osób nie potrafiło sprecyzować dobrych stron gospodarowania zakonników na obecnych terytoriach Polski. Wniosek płynący z analizy struktury odpowiedzi na pytanie nr 9 jest taki, że tylko ⅓ respondentów (31%) dostrzega pozytywne aspekty dzia-łalności Krzyżaków, co świadczy generalnie o negatywnym postrzeganiu zakonu lub braku wiedzy bądź refleksji większości respondentów w tej kwestii.
Kolejna grupa pytań, od 10 do 13, dotyczyła roli zakonu krzyżackiego i wie-dzy respondentów na temat dziejów Pucka. W pytaniu nr 10 ankietowane osoby zostały poproszone o podanie wieku oraz dokładnej daty lokacji Pucka. Ponad połowa ankietowanych osób (51%) nie odpowiedziało na pytanie, 29% osób po-dało właściwy wiek, a 20% udzieliło odpowiedzi błędnej. W przypadku pyta-nia o dokładną datę lokacji, rozkład odpowiedzi był podobny. Pięćdziesiąt trzy procent ankietowanych nie odpowiedziało, 30% podało prawidłową datę (1348), a 17% udzieliło odpowiedzi błędnej. Podobny odsetek prawidłowych odpowiedzi wskazuje, że w większości te same osoby znały zarówno rok, a w konsekwencji wiek lokacji miasta. Tak wysoki odsetek poprawnych odpowiedzi może wynikać z tego, że obecne władze Pucka wprowadziły zwyczaj odgrywania hymnu miasta nie w samo południe, ale o godzinie 1348, co ma przypominać datę lokacji miasta. Większość poprawnych odpowiedzi udzieliła młodzież szkolna.
W pytaniu nr 11 poproszono respondentów o podanie pięciu największych atrakcji turystycznych Pucka w kolejności od najatrakcyjniejszej do najmniej atrakcyjnej. Rozkład odpowiedzi był zróżnicowany. Wskazania respondentów w liczbach bezwzględnych przedstawiono w tab. 2, a strukturę procentową na rys. 8. Największy odsetek respondentów wskazał na farę jako na główną atrakcję Pucka (14%). Na kolejnych czterech miejscach znalazły się następujące atrakcje: port (11%), molo (10%), rynek (9%) i muzeum puckie (9%).
Odpowiedzi respondentów można podzielić na dwie grupy. Do pierwszej za-liczają się atrakcje antropogeniczne, elementy dziedzictwa kulturowego (fara, rynek itd.), drugą grupę tworzą atrakcje związane z nadbrzeżnym położeniem miasta (molo, port itd.). Co ciekawe, po zsumowaniu elementów dziedzictwa kulturowego średniowiecza (fara, rynek, ruiny zamku) oraz atrakcji związanych z morzem (port, molo, zatoka, pielgrzymka rybacka) okazało się, że większa licz-ba wskazań dotyczyła pierwszej grupy – 26% ogólnej liczby odpowiedzi, wobec 23% dla grupy drugiej.
Tabela 2 Rozkład odpowiedzi respondentów w liczbach bezwzględnych na pytanie o największe
atrakcje turystyczne Pucka uszeregowane od najbardziej do najmniej atrakcyjnej Treść odpowiedzi Ranga Razem 1 2 3 4 5 Fara 67 35 43 21 12 139 Rynek 19 38 26 27 11 132 Ruiny zamku 3 13 3 4 5 119 Muzeum 21 36 27 24 11 15 Ratusz 3 1 4 6 1 31 Port 29 45 32 28 5 178 Molo 55 34 19 16 8 121 Zatoka 17 0 8 4 2 28 Inne 18 23 31 20 39 131 Brak odpowiedzi 25 32 64 107 161 389 Razem 144 134 154 175 217 1285
Wytłuszczonym drukiem zaznaczono odpowiedzi zaklasyfikowane jako dziedzictwo kulturowe średniowiecza.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.
Rys. 8. Struktura procentowa odpowiedzi respondentów na pytanie o największe atrakcje turystyczne Pucka uszeregowane od najbardziej do najmniej atrakcyjnej
Po dodaniu muzeum (9%), dystans ten jeszcze się powiększa. Taki rozkład odpowiedzi wskazuje jednoznacznie, że mieszkańcy Pucka na pierwszym miej-scu stawiają walory kulturowe swojego miasta, a dominującą rolę w tym zakresie odgrywa dziedzictwo pokrzyżackie (średniowieczne).
Pewne znaczenie dla takiej struktury odpowiedzi może mieć również fakt, że Puck nie jest najbardziej znanym kąpieliskiem w okolicy, większą renomą w tym względzie cieszy się niedalekie Władysławowo i miejscowości położone na Mierzei Helskiej.
Pytania zapisane pod nr 12 miały na celu sprawdzenie wiedzy mieszkańców Pucka na temat historii, dziedzictwa kulturowego i jego roli w budowaniu atrak-cyjności i promocji miasta. Procentowy rozkład odpowiedzi badanych osób za-prezentowano w tab. 3. Pierwsze dwa pytania dotyczyły historii Pucka i związ-ków zakonu krzyżackiego z miastem. Niespełna ¼ respondentów odpowiedziała niezgodnie z prawdą, że Puck w przeszłości nie należał do państwa zakonnego, co po dodaniu 14% osób niezdecydowanych daje łącznie ponad ⅓ ogółu badanych (36%). W drugim pytaniu – „Czy w Pucku znajdował się zamek krzyżacki?”, 28% badanych odpowiedziało negatywnie, co po dodaniu osób niezdecydowa-nych daje blisko połowę badanej grupy (49%). Tak wysokie odsetki błędniezdecydowa-nych odpowiedzi wskazują na dużą ignorancję historyczną i niewiedzę badanych. Ne-gatywną ocenę stanu wiedzy respondentów pogłębia fakt, że do czasów obecnych zachowały się ruiny zamku pokrzyżackiego, które nie zostały włączone w struk-turę jakiegoś współczesnego budynku. Negatywne odpowiedzi najczęściej poda-wały osoby z wykształceniem średnim i po 50. roku życia. Najmniejszy odsetek błędnych odpowiedzi zanotowano wśród najmłodszej grupy wiekowej.
Następne pytanie dotyczyło kwestii ewentualnej rekonstrukcji zamku w Pu-cku. Zdecydowana większość respondentów (59%) popiera takie działania, a 22% badanych jest przeciwna takim zabiegom. Zdaniem autora taki rozkład odpowie-dzi zgodny jest z powszechną opinią społeczeństwa, że więcej korzyści może przynieść obiekt zrekonstruowany, niż zachowany w postaci tak zwanej „trwałej ruiny”. Głosy przeciwne padały wśród osób, które twierdziły, że miasto nie ma pieniędzy na takie inwestycje (co nie wyklucza poparcia samej idei rekonstrukcji obiektu).
Na pytanie, czy układ przestrzenny Pucka stanowi atrakcję turystyczną, ponad połowa (53%) badanych osób przytaknęła, dodając, że są z niego bardzo dum-ni. Zdaniem autora duży wpływ na znaczny odsetek takich odpowiedzi ma este-tyczny widok dużego rynku puckiego, poddanego procesom rewaloryzacyjnym w 2011 roku.
Kolejne dwa pytania dotyczyły kwestii promocji miasta poprzez dziedzictwo kulturowe zakonu krzyżackiego. Respondenci stwierdzili, że władze miasta tylko w niewielkim stopniu wykorzystują dziedzictwo pokrzyżackie do promocji Pucka (15% wszystkich odpowiedzi) i wyrazili ubolewanie z tego powodu. Zdaniem
Tabela 3 Struktura procentowa odpowiedzi respondentów na pytania dotyczące historii, dziedzictwa kulturowego i jego roli w budowaniu atrakcyjności i promocji miasta
Treść pytania Odpowiedzi (%) Razem
Tak Nie wiemNie Brak odp. Czy Puck położony był w obrębie
państwa krzyżackiego? 62 22 14 2 100
Czy w Pucku znajdował się zamek
krzyżacki? 49 28 21 2 100
Czy zamek w Pucku należy
zre-konstruować? 59 22 17 2 100
Czy układ przestrzenny Pucka
stanowi atrakcję turystyczną? 53 28 17 2 100
Czy miasto wykorzystuje dziedzi-ctwo pokrzyżackie jako element
promocji? 15 57 25 2 100
Czy jesteś za wykorzystaniem dziedzictwa pokrzyżackiego do
promocji Pucka? 69 18 12 1 100
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych.
mieszkańców miasta jest to niewykorzystany potencjał turystyczny, który mógłby przyciągnąć turystów do Pucka. Jednocześnie ponad ⅔ badanych (69%) postulu-je wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego zakonu krzyżackiego do promo-cji miasta. Jeśli zamek w Pucku zostanie poddany rekonstrukpromo-cji, odsetek osób twierdzących, że lokalny samorząd nie wykorzystuje dziedzictwa pokrzyżackiego do promocji miasta na pewno znacznie się obniży. Negatywna opinia większości respondentów na temat działań promocyjnych władz Pucka, nie do końca jest zgodna z prawdą, gdyż obecne walory miasta są dobrze oznaczone w terenie i opi-sane, a pucka fara, ruiny zamku czy układ przestrzenny miasta są uwzględniane w materiałach promocyjnych (fot. 2).
Ostatnie, 13 pytanie miało na celu określenie poziomu deklarowanego pa-triotyzmu lokalnego. Na pytanie: „Czy jesteś dumny/a z tego, że mieszkasz w Pucku?”, 45% respondentów odpowiedziało twierdząco, 33% negatywnie, zaś 18% było niezdecydowanych (w obu tych grupach znaczny odsetek stanowiły oso-by mieszkające w okolicach Pucka), 4% badanych nie odpowiedziało na pytanie.
Na rys. 9 zaprezentowano rozkład odpowiedzi na pytanie o przyczynę odczu-wania dumy z miasta. Prawie połowa respondentów mieszkających w samym Pucku (48%) odpowiedziała, że jest dumna z miejsca swojego zamieszkania.
Fot. 2. Elementy promocji wizualnej i informacji turystycznej dziedzictwa kulturowego w Pucku
A – tablica informacyjna przed wjazdem do Pucka od strony ul. 10 lutego B – tablica informacyjna przy ruinach zamku puckiego przy ul. Zamkowej
fot. Ł. Musiaka
A B
Ankietowani swoją odpowiedź motywowali głównie tym, że miasto jest spokoj-ne (17%), co ma duże znaczenie w zatłoczonym w sezonie letnim regionie nad-morskim, posiada dogodną lokalizację (13%), ponadto doceniona była estetyka i wygląd miasta (14%). Stosunkowo często (15%) padała również odpowiedź, że dana osoba odczuwa dumę, ponieważ urodziła się w tym mieście i utożsamia się z nim. Najrzadziej respondenci podawali jako motywację rolę Pucka w historii Polski (5%) oraz atrakcje dla mieszkańców i turystów, jakie są dostępne w mie-ście (2%). Po przeanalizowaniu odpowiedzi ankietowanych osób należy stwier-dzić, że odsetek zarówno osób starszych, jak i młodszych, które mieszkają w Pu-cku, deklaruje dumę z miasta i patriotyzm lokalny.
Rys. 9. Rozkład procentowy odpowiedzi respondentów na pytanie o przyczyny deklarowanej dumy z mieszkania w Pucku
5. Podsumowanie
Jednym z celów badania było określenie poziomu wiedzy i świadomości histo-rycznej mieszkańców Pucka oraz poczucia ich patriotyzmu lokalnego. Wyniki przeprowadzonych analiz należy uznać za niezadowalające. Zakres wiedzy re-spondentów o miejscu swojego zamieszkania jest niewystarczający. W przypad-ku deklarowanego poziomu patriotyzmu lokalnego sytuacja wygląda znacznie lepiej. Wyniki badań potwierdzają wcześniejsze analizy autora zrealizowane w latach 2008–2010 w wybranych szkołach średnich sześciu miast: Bytowa, Gnie-wu, Lidzbarka Warmińskiego, Rynu, Reszla i Nidzicy (łącznie 616 osób). Badana młodzież szkolna dostrzega istotną rolę dziedzictwa kulturowego w kształtowa-niu pozytywnego wizerunku miejsca zamieszkania i zdaje sobie sprawę z jego wartości kulturowej i historycznej. Na pytanie: „Czy jesteś dumny/a z zamku i swojego miasta”, pozytywną odpowiedź udzieliła prawie połowa respondentów (48,7% badanych). W strukturze procentowej jest to prawie identyczna wartość, jaka osiągnięta została w Pucku. Nie jest to wysoki wskaźnik dla miejscowo-ści Pomorza, Warmii i Mazur, postrzeganych jako atrakcyjne turystycznie (któ-rych ranga turystyczna jednakże nie zawsze równa jest randze Pucka). Wpływ na taki poziom dumy lokalnej badanych zbiorowości ma szereg czynników, jak: młody wiek respondentów, warunki i jakość życia, poziom zamożności, wartości i wiedza przekazywane w rodzinie i wiele innych (Musiaka 2014). Wyniki badań autora są również zbieżne z analizami prof. Izabeli Lewandowskiej z Olsztyna, która uznała, że „świadomość regionalna młodego pokolenia istnieje, lecz nie jest zbyt wysoka. Spowodowane jest to przede wszystkim słabymi więziami intelek-tualnymi, czyli niską wiedzą o regionie oraz więziami emocjonalnymi, które nie-zbyt głęboko organizują osobowość uczniów”. Równocześnie autorka zauważa, że młodzież jest „bardzo emocjonalnie związana z przyrodą i krajobrazem regio-nu warmińsko-mazurskiego” (Lewandowska 2002, s. 349). W przypadku Pucka, gdzie badano zarówno młodzież szkolną, jak i osoby starsze, duży wpływ na de-klarowany poziom odczuwanej dumy z miasta (48% ankietowanych) ma oprócz wieku, także miejsce zamieszkania. Nie wszyscy respondenci mieszkają w Pucku, lecz w okolicznych miejscowościach. Zdaniem autora, rzeczywisty poziom pa-triotyzmu wśród lokalnej społeczności jest znacznie wyższy.
Podstawowym celem badania było uzyskanie informacji dotyczących pozio-mu wiedzy mieszkańców Pucka na temat dziedzictwa zakonu krzyżackiego oraz sposobów i możliwości jego wykorzystania. Poziom wiedzy respondentów ogó-łem na temat historii zakonu krzyżackiego można określić jako niski. Wyróżnia-jącą się na tym tle grupą była młodzież szkolna, zapewne z racji konieczności uczęszczania na lekcje historii. W przypadku znajomości dziedzictwa pokrzy-żackiego na terenach dawnego państwa zakonnego, wyniki badań również na-leży określić jako niezadowalające, tym bardziej, że były one przeprowadzane
w mieście leżącym niegdyś w obrębie państwa krzyżackiego, czego namacalne dowody przetrwały w tkance miejskiej do dziś. Podobnie skojarzenia responden-tów związane z zakonem krzyżackim zazwyczaj bazowały na ogólnej wiedzy o Krzyżakach, jak elementy wizualnej identyfikacji zakonników, militarny i jed-nocześnie chrześcijański charakter zakonu, zamek w Malborku czy bitwa pod Grunwaldem.
Szczególnie interesujące dla autora były zagadnienia związane ze znajomością historii, dziedzictwa kulturowego i jego roli w budowaniu atrakcyjności i pro-mocji Pucka. Struktura odpowiedzi badanych osób wskazuje na ich dużą igno-rancję historyczną i niewiedzę (na tym tle po raz kolejny pozytywnie odznaczyła się grupa młodzieży szkolnej). Jednocześnie mieszkańcy Pucka i okolic uwa-żają miasto za atrakcyjne turystycznie. Zdaniem autora, w pierwszym rzędzie o atrakcyjności miasta decyduje nadmorskie położenie, a także bliskość aglome-racji trójmiejskiej, Półwyspu Helskiego i rejonu Kaszub. Z pewnością można tu również dodać lokalne tradycje kulturowe i możliwości uprawiania aktywnego wypoczynku. Bardzo ciekawa jest również historia miasta. Jednakże jak pokazują wyniki badań ankietowych, znaczna część mieszkańców miasta i okolic uważa, że o atrakcyjności Pucka decydują w znacznym stopniu walory antropogeniczne śred-niowiecza – pucka fara, rynek lokacyjny i oczywiście ruiny zamku pokrzyżackie-go. Mieszkańcy popierają wykorzystywanie elementów dziedzictwa kulturowego do promocji miasta i twierdzą, że znaczny potencjał kulturowy nie jest w pełni wykorzystywany w celach promocyjnych. Bardzo mocnym impulsem do rozwo-ju funkcji turystycznej miasta byłaby rozważana obecnie rekonstrukcja zamku, w większości popierana przez respondentów (głosy przeciwne wynikały głównie z obawy o brak funduszy na realizację zadania). Według strategii rozwoju miasta, rekonstrukcja miałaby polegać na udostępnieniu „pozostałości zamku krzyżackie-go poprzez odsłonięcie i rewitalizację zabytkowych murów, zakrzyżackie-gospodarowanie otoczenia w sposób umożliwiający przebywanie turystów, poprawę dostępności poprzez budowę parkingu” (Strategia…, s. 129). Pomijając sporne kwestie dok-tryny konserwatorskiej dotyczące rekonstrukcji obiektów zabytkowych pozosta-jących w ruinie, inwestycja taka z pewnością przyciągnęłaby do miasta znaczną grupę turystów w sezonie letnim. Przy odpowiednim zarządzaniu obiektem i or-ganizacji imprez historycznych oraz propagowaniu tzw. historii żywej, wartości te mogłyby wzrosnąć jeszcze bardziej. Jak podaje portal historyczny3,1„władzom
miasta zależy na stworzeniu atrakcji, z której sami mieszkańcy będą dumni”. W ramach strategii rozwoju Pucka planuje się także odsłonić relikty pierwotne-go ratusza, stworzyć model 4D miasta z okresu średniowiecza i makietę planu miasta z 1810 roku na rynku, a także utworzyć ścieżkę turystyczno-edukacyjną
31
i zagospodarować plac północny wraz z naprawą okalającego muru. Wszelkie działania podejmowane w celu promocji i popularyzacji dziedzictwa kulturowego średniowiecza i innych epok należy uznać za bardzo cenną inicjatywę. Oprócz możliwości uzyskania doraźnych korzyści płynących ze zwiększenia skali ruchu turystycznego w Pucku, z pewnością przyczynią się one do poszerzenia wiedzy mieszkańców miasta i turystów w tym zakresie.
Podziękowanie
Autor artykułu wyraża podziękowanie studentom II roku studiów licencjackich kierunku Studia Regionalne za wykonaną pracę w ramach ćwiczeń terenowych „Działalność czło-wieka w regionie”.
LITERATURA
Altkorn K., 1994, Marketing w turystyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 203 s.
Babbie E., 2003, Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-wa, 659 s.
Grzegorz M., 2014, Słownik historyczno-geograficzny okręgu puckiego komturstwa
gdań-skiego w średniowieczu, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego,
Byd-goszcz, 103 s.
Kruppe J., Milewska M., 2014, Dzieje zamku w Pucku, Warszawa, 195 s.
Lewandowska I., 2002, Świadomość historyczna i regionalna licealistów: wnioski z
ba-dań w regionie warmińsko-mazurskim, [w:] Kubis B., (red.) Edukacja historyczna a współczesność. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi dr hab. Adamowi Su-chońskiemu w czterdziestolecie pracy dydaktycznej i naukowej oraz z okazji siedem-dziesiątych urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, s. 335–350.
Musiaka Ł., 2014, Dziedzictwo i współczesne wykorzystanie średniowiecznych zamków
państwa zakonu krzyżackiego a świadomość historyczna uczniów wybranych szkół województw warmińsko-mazurskiego i pomorskiego, rozdział w monografii, Ryn,
(w druku).
Musiaka Ł., 2015, Medieval heritage of small towns in the State of the Teutonic Order in
the register of monuments, [w:] Sobczyński M., Rykała A. (red.), Geographical-politi-cal aspects of the transborder conservation of natural and cultural heritage, „Region
and Regionalism”, 12 (1), s. 219–238.
Starski M., 2011, Dzieje rynku w Pucku, [w:] Archeologia pradziejowa i
średniowiecz-na. Archeologia Polski, Światowit, Rocznik Instytutu Archeologii Uniwersytetu
War-szawskiego, t. 8 (2009–2010), Pascykuł B, Warszawa, s. 149–161.
Sypek A., Sypek R., 2003, Zamki i obiekty warowne Pomorza Gdańskiego, Almapress, Warszawa, 160 s.
Śliwiński B., 1998, Dzieje Pucka w świetle najstarszych źródeł pisanych (do 1308 r.), [w:] Groth A., (red.), Historia Pucka, Gdańsk, s. 55–68.
Wasilewska E., 2008, Statystyka opisowa nie tylko dla socjologów, Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 268 s.
Źródła internetowe http://muzeumpuck.pl/ (dostęp: 04.04.2016). http://www.nid.pl/pl/ (dostęp: 04.04.2016). http://www.polskawliczbach.pl/ (dostęp: 04.04.2016). http://www.puck.uw.edu.pl/ (dostęp: 04.04.2016). http://strefahistorii.pl/article/1391-w-pucku-zaplanowano-odbudowe-zamku-bazy-floty--zygmunta-iii (dostęp: 04.04.2016). Pozostałe źródła
„Wyniki badań percepcji dziedzictwa zakonu krzyżackiego w Pucku w 2015 roku” – opra-cowanie wykonane w ramach ćwiczeń terenowych „Działalność człowieka w regio-nie” przez studentów II roku studiów licencjackich na kierunku Studia Regionalne.
Strategia Rozwoju Gminy Miasta Puck na lata 2015–2025,
http://miastopuck.pl/wp-con-tent/uploads/strategia_v.4.pdf (dostęp: 04.04.2016).
PERCEPTION OF THE CULTURAL HERITAGE OF THE TEUTONIC ORDER ON THE EXAMPLE OF PUCK
Abstract One of the important places on the map of the former State of the Teutonic
Or-der on the Baltic Sea shore was Puck. Nowadays, there are: parish church, ru-ins of the castle of the Teutonic Knights and the clearly visible spatial layout of the chartered town with a large market preserved. Except natural attracti-veness of the seashore location, elements of the medieval heritage play an important role in the promotion of the town, as well as in shaping a sense of pride and patriotism of the local residents. In the presented article the author attempts to determine the level of knowledge of the people living in the area of the former Teutonic State in the field of history and material cultural heri-tage of the Teutonic Order. The basis of analyzes were the results of a survey carried out in Puck on May 2015.
Keywords Perception, cultural heritage, Teutonic Order, Puck.
Dr Łukasz Musiaka Katedra Geografii Politycznej i Studiów Regionalnych
Wydział Nauk Geograficznych Uniwersytet Łódzki
