Bartosz Haduch
dr inż. arch., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego
ARCHITEKTURA AI WEIWEIA
Streszczenie
Celem artykułu jest ukazanie i analiza twórczości chińskiego artysty mul dycyplinarnego – Ai Wei-weia. Artykuł prezentuje spektrum projektów na pograniczu architektury i sztuki, analizuje też wzajemne podobieństwa i różnice w ramach wymienionych dziedzin oraz współpracę między ar-chitektami a artystami. Opisywane realizacje stanowią ilustrację nowych tendencji w projektowa-niu architektonicznym XXI wieku i różnych reakcji na kontekst lokalny i globalny. Prezentowany materiał i wyniki badań są punktem wyjścia dla dalszych opracowań dotyczących szerszych współ-zależności sztuki i architektury.
Słowa kluczowe: architektura, urbanistyka, sztuka, przestrzeń ekspozycyjna, eksperyment prze-strzenny, eksperyment materiałowy, instalacja przestrzenna, rzeźba, fotografi a
Ai Weiwei’s Architecture Abstract
Main aim of the ar cle is an analysis of selected works by Chinese mul disciplinary ar st – Ai Weiwei. The text presents a broad spectrum of architectural and ar s c projects, it also shows similari es and diff erences between above-men oned disciplines and focuses on diff erent forms of collabora ons between ar sts and architects. Presented realiza ons illustrate new tenden ons and trends in architectural design of XXI century and diff erent rec ons to local and global context. Presented material may be treated as a star ng point to broader research concerning interac ons between architecture and art.
Key words: architecture, urbanism, art, exhibi on space, spa al experiment, material experiment, art installa on, sculpture, photography
2017 (XVII) nr 1 e-ISSN 2451-0858 ISSN 1643-8299
Wprowadzenie
Odwieczne związki sztuki i architektury oraz dyskurs o podobieństwach i róż-nicach obu dziedzin to temat niezliczonych opracowań naukowych i kontekst wypowiedzi wielu twórców. Wzajemne oddziaływanie, inspiracje, łączenie i przenikanie idą w parze z postulatami o radykalnym podziale na dwa auto-nomiczne sposoby działań i kreacji. Jednoznaczne rozstrzygnięcia powyższych kwestii zdają się niemożliwe, jednak w ostatnich dekadach można zaobserwo-wać wzmożone wzajemne zainteresowanie artystów i architektów oraz przykła-dy efektywnych form współpracy obu grup. Jest to również ilustracja zjawiska interdyscyplinarności, coraz powszechniejszego w obrębie działań kreatywnych. Gwiazdy współczesnej architektury, takie jak Frank O. Gehry, Jean Nouvel, Ta-dao Ando, Norman Foster czy Renzo Piano zapraszają artystów do współpracy przy rozmaitych projektach na całym świecie. Z kolei artyści, tacy jak Dan Gra-ham, Anish Kapoor, Ai Weiwei, Vito Acconci, Thomas Schütte i Olafur Eliasson zajmują się czynnie architekturą. W tym kontekście coraz trudniej o precyzyjne defi nicje w obrębie obu dziedzin.
Z jednej strony, architektura wciąż jest postrzegana jako „matka sztuk” i platforma łącząca wiele różnych przejawów działań kreatywnych. Z drugiej, twórczość niektórych artystów, wspomagana przez najnowsze zdobycze tech-nologiczne, jest coraz bardziej zbliżona do procesu projektowego. Architektu-ra może być więc tArchitektu-raktowana w kategoriach artystycznych, tak jak sztukę co-raz częściej można analizować w kontekście architektonicznym. W książce Art + Architecture. Strategies of Collaboration („Sztuka + Architektura. Strategie współpracy”) Christian Bjone defi niuje główne motywy interakcji tych dwóch dziedzin na przełomie XX i XXI wieku. Według niego najnowsze realizacje po-wielają pewne schematy: sztuka jest integralną częścią architektury, sztuka jest eksponowana w ramach architektury, sztuka stanowi kontrast dla architektury, sztuka i architektura dzielą wspólny lejtmotyw, architektura zapożycza formy ze sztuki, sztuka posługuje się skalą i środkami wyrazu architektury, sztuka jest w konfl ikcie z architekturą1. Te przykłady sygnalizują wielość i różnorodność wzajemnych relacji, od punktowych interwencji uzupełniających kompleksowy obraz przestrzeni, po spektakularne całościowe koncepcje bazujące na integral-nej współpracy architektów z artystami na każdym etapie procesu projektowego. Nowe koncepcje, eksperymenty, formy, obrazy, techniki i materiały obserwowa-ne w sztuce pojawiają się również w architekturze. Artyści stają się architektami i vice versa. Te zjawiska ilustrują w pewnym sensie coraz większą płynność de-fi nicji i granic w zakresie szeroko pojmowanej współczesnej kultury. Dowodem na ogromy potencjał działania na styku architektury i sztuki jest bez wątpienia twórczość Ai Weiweia.
Weiwei – jako twórca
Ai Weiwei (ur. 1957) jest jednym z czołowych współczesnych artystów chiń-skich. Jego prace to głównie instalacje przestrzenne i rzeźby, ale tworzy on też fi lmy wideo i sztukę performance, a ostatnio nawet muzykę heavy-metal. Artysta zajmuje się również działalnością kuratorską, projektowaniem architektonicz-nym, designem i dziennikarstwem. Weiwei jest też znanym aktywistą walczącym o poszanowanie praw człowieka w Chinach.
Prace artysty często odnoszą się do kontekstu, czasu, historii i pamięci, poprzez wykorzystanie materiałów z recyklingu (np. cegła, drewno, stal czy ka-mień), czy też warstwę symboliczną. Na jednej z fotografi i widać jak Weiwei tłucze zabytkową urnę z epoki dynastii Han, co można odczytywać jako komen-tarz do aktualnej sytuacji politycznej w Chinach i stosunek obecnych władz do historii. W innej pracy artysta zestawia zabytkową ceramikę z domalowanym lo-gotypem Coca Coli, nawiązując do „amerykanizacji” i dynamicznych zmian we współczesnej kulturze Kraju Środka.
Weiwei często tworzy też prace architektoniczne. Zaprojektował m.in. własne studio połączone z centrum fotografi i Three Shadows2, magazynami Chi-na Art Archives i rezydencjami dla artystów w Caochangdi (kompleks rozbudo-wywany jest od 1999 roku i obecnie liczy ponad 20 budynków), bulwary nad rze-ką Yiwu w Jinhua (2002–2003) oraz restaurację „Go Where?”, w której w latach 2004–2010 koncentrowało się życie bohemy artystycznej Pekinu. W 2010 roku w ramach szlaku Ruta de Pelegrino w Meksyku Weiwei zrealizował podłużną kamienną kaplicę dla pielgrzymów.
Ze względu na sytuację polityczną i prześladowanie swojej osoby nie uda-ło się mu się zrealizować projektu fi lii własnej pracowni w Jiading Malu w Szan-ghaju, gdzie planował nauczać architektury; pracownia została zburzona przez władze prowincji tuż przed ukończeniem budowy (w styczniu 2011 r.).
Weiwei chętnie zgadzał się też na kooperacje z wybranymi architekta-mi. Wspólnie z pracownią HHF opracował projekt rezydencji Tsai w Ancram pod Nowym Jorkiem, z chińskim laureatem Nagrody Pritzkera – Wangiem Shu projektował tymczasowe struktury z pustych butelek PET, współpracował też ze Stevenem Hollem przy projekcie Sliced Porosity Block w Chengdu.
Najsilniejsze związki łączą jednak Weiweia ze szwajcarską pracownią Herzog & de Meuron3, z którą dość regularnie tworzy projekty w różnej skali od 2002 roku. Chyba najbardziej znanym owocem tej współpracy jest słynne „Ptasie Gniazdo”, czyli ukończony w 2008 roku Stadion Olimpijski w Pekinie. Ai Weiwei uczestniczył już w powstaniu koncepcji projektu konkursowego, za-kładającego stworzenie wyjątkowej, wielofunkcyjnej rzeźbiarskiej struktury,
na-2 W tym miejscu mieszka i pracuje również duet RongRong & Inri, laureaci nagrody za całokształt
twórczości Sony World Photography Awards 2016.
wiązującej pośrednio do chińskiej ceramiki i skomplikowanej konstrukcji wieży Eiffl a. Jacques Herzog w jednym z wywiadów uznał przestrzeń publiczną pod głównym symbolem Paryża za jedno z najbardziej inspirujących miejsc, do któ-rego chętnie wraca przy okazji każdego pobytu we francuskiej stolicy4. Podobny charakter ma zewnętrzna powłoka i najbliższe otoczenie pekińskiego stadionu. Gęsta, przestrzenna forma budynku może również przypominać niektóre rzeźby Ai Weiweia, bazujące na multiplikowaniu i nakładaniu na siebie poszczególnych warstw i elementów (il. 1, 2).
Weiwei kilkukrotnie miał okazję konfrontować własną sztukę z architektu-rą H&deM5. W 2010 roku w Muzeum Küppersmühle w Duisburgu miała miejsce wystawa „Barely Something” („Prawie Nic”), według projektu kuratorskiego Ro-gera Buergela, dyrektora Documenta 12 w Kassel. Jesienią 2010 roku otworzono też instalację artysty w Hali Turbin w Galerii Tate Modern w Londynie, zaprojek-towanej kilka lat wcześniej przez H&deM. Praca „Sunfl ower Seeds” („Nasiona Słonecznika”), złożona z ponad stu milionów ręcznie wyrabianych imitacji na-sion, pokryła, niczym gruby dywan, ponad tysiąc metrów kwadratowych posadzki w Hali Turbin. Misternie malowane porcelanowe ziarenka naturalnej wielkości, powstawały przez ponad dwa lata w manufakturze w mieście Jingdezhen. Nasiona słonecznika to nawiązanie do czasów rewolucji kulturalnej w Chinach w latach 1966–1976, kiedy wódz Mao przedstawiany był w materiałach propagandowych jako „słońce”, a naród jako „słoneczniki” zwrócone w jego stronę. Straty, znisz-czenia i tragizm tej epoki do dziś są skutecznie negowane przez ofi cjalne media i wielu historyków w Kraju Środka. Pracę Weiweia można traktować również jako głos w sprawie współczesnego oblicza Chin. Podążające za rekordowym wzrostem gospodarczym: masowa produkcja (także podróbek) i wszechobecność towarów z napisem „Made in China” to fakty, za którymi stoją miliony obywate-li pracujących w nieludzkich warunkach za minimalną płacę. Rozmiar instalacji Weiweia uzmysławia też skalę i rolę człowieka w społeczeństwie.
Od młodości miałem przeświadczenie, że jednostka powinna dawać przykład ogółowi. Nasze czyny świadczą o nas, ale też o naszych staraniach o ulepszenie świata wokół nas6
– mówił na otwarciu wystawy w Tate Modern Weiwei. Pracę można też trakto-wać jako interpretację powszechnych imitacji i modyfi kacji natury, oraz prób ingerowania w procesy nią rządzące.
H&deM kontynuowali współpracę z Ai Weiweiem przy projektach: dziel-nicy Jindong w Jinhua i kampusu Tree Village w Pekinie. Artysta zaprosił z ko-lei architektów do stworzenia struktur przestrzennych w Jinhua i selekcji mło-dych pracowni architektonicznych do prestiżowego projektu na pustyni w Ordos.
4 My favourite spaces: Jacques Herzog, http://tate.org.uk [dostęp: 4.12.2007].
5 Skrót nazwy Herzog & de Meuron.
Il. 1, 2. Stadion Olimpijski w Pekinie (2002–2008). Projekt: Herzog & de Meuron i Ai Weiwei (fot. B.H.)
Jednym z kolejnych wspólnych projektów była instalacja przestrzenna „Unti-tled”, pokazywana w Pawilonie Włoskim na XII Biennale Architektury w Wene-cji w 2008 roku, złożona z bambusowej konstrukWene-cji z zawieszonymi na różnych wysokościach i w różnych pozycjach krzesłami. Notabene Weiwei zaproponował bardzo podobną pracę (zatytułowaną „Bang”) na weneckie biennale sztuki w 2013 roku. Multiplikacje i deformacje tradycyjnych chińskich mebli – krzeseł, stołów, taboretów czy parawanów to motywy często powtarzające się w twórczości artysty. Herzog & de Meuron uczestniczyli również w kolejnej inicjatywie Ai Weiweia – unikalnym projekcie Jinhua Architecture Park. W małym chińskim mieście Jinhua, niedaleko bulwarów wzdłuż rzeki Yiwu, na długości dwóch ki-lometrów rozciąga się malowniczy park. Pośród zieleni rozmieszczono tu „mi-kro-miasto” siedemnastu pawilonów poświęconych pamięci chińskiego poety Ai Quinga. Projekt powstał z inicjatywy Weiweia, który jest synem Quinga. Artysta w 2002 roku do współpracy przy projekcie parku zaprosił szesnaście biur ar-chitektonicznych z całego świata, ofi cjalne otwarcie założenia urbanistycznego nastąpiło jednak dopiero w październiku 2007 roku. Każdy z pawilonów został zaprojektowany przez inną pracownię, w odmiennej stylistyce, formie i skali, każdy ma też odrębną funkcję. Wśród zaproszonych architektów znaleźli się: Ta-tiana Bilbao, Johan de Wachter Architects i Fun Design Consultancy, Michael Maltzan, Knowspace – Erhard An-He Kinzelbach, Till Schweizer, Christ & Gan-tenbein, Toshiko Mori, HHF Architects, Liu Jia Kun, LAR Fernando Romero, Wang Shu, Ding Yi & Chen Shu Yu, Yung Ho Chang, Wang Xing Wei & Xu Tian Tian, Buchner & Bruendler i oczywiście Herzog & de Meuron.
Sam Weiwei w ramach założenia krajobrazowego zrealizował Muzeum Ceramiki Neolitycznej. Mimo chińskich inspiracji niektórych z prac, Jinhua Ar-chitecture Park stanowi bezprecedensową, „multikulturową” mieszankę, swoistą architektoniczną wieżę Babel, dla której wspólnym mianownikiem jest odpo-czynek w otwartej, inspirującej przestrzeni. Całość założenia może przywodzić na myśl sławne czerwone folies Bernarda Tschumiego w paryskim Parku de la Villette. Rzeźbiarskie formy w wymienionych projektach pojawiają się rytmicz-nie w różnych punktach obu założeń urbanistyczno-krajobrazowych, defi niując i dominując przestrzeń wokół, stając się punktami charakterystycznymi, drogo-wskazami i obiektami site specifi c. Ich walory funkcjonalne ustępują w pewnym sensie miejsca znaczeniom symbolicznym i reprezentacyjnym.
Kolejnym wspólnym projektem Herzog & de Meuron i Ai Weiweia był tymczasowy pawilon Galerii Serpentine7 w Londynie, funkcjonujący w ogrodach Kensington od czerwca do października 2012 roku. Instytucja ta pod kierownic-twem dyrektorki Julii Peyton-Jones i znanego kuratora Hansa-Ulricha Obrista stała się ważnym punktem na mapie artystycznej Europy. Od 1970 roku gale-ria zlokalizowana jest w odrestaurowanym pawilonie herbacianym autorstwa James’a Grey Westa (wybudowanym w latach 1933–1934). W jej wnętrzach
w ostatnich dekadach można było podziwiać wystawy monografi czne takich artystów jak: Man Ray, Henry Moore, Andy Warhol, Gerhard Richter, Damien Hirst, Jeff Koons czy Marina Abramović.
W 2013 roku niedaleko pierwszej siedziby otwarto również dodatkową przestrzeń ekspozycyjną Serpentine Sackler Gallery z dobudowaną restauracją autorstwa Zahy Hadid. To właśnie brak możliwości rozbudowy historycznego obiektu Westa ze względu na uwarunkowania konserwatorskie stał u genezy cy-klicznego programu sezonowych pawilonów. Historia tymczasowych struktur wzbogacających ofertę kulturalną prestiżowej galerii sięga 2000 roku. Wówczas do współpracy zaproszono Zahę Hadid, a sukces jej realizacji zapoczątkował całą serię pawilonów projektowanych przez niekwestionowane gwiazdy architektury. W późniejszych latach w tym samym miejscu powstawały imponujące obiekty autorstwa: Daniela Libeskinda, Toyo Ito, Oscara Niemeyera, Álvaro Sizy i Edu-arda Souto de Moury, Rema Koolhaasa i Cecila Balmonda, Olafura Eliassona i Kjetila Thorsena, Franka O. Gehry’ego, pracowni SANAA, Jeana Nouvela, Pe-tera Zumthora, kolektywu Herzog & de Meuron + Ai Weiwei, Sou Fujimoto, Smiljana Radića, duetu SelgasCano, pracowni BIG i Diébédo Francisa Kéré8. Mimo niewielkiej skali i tymczasowego charakteru realizacji, takie zlecenie jest spełnieniem marzeń i nobilitacją dla wielu projektantów (il. 3).
Il. 3. Pawilon Galerii Serpentine w Londynie (2011–2012). Projekt: Herzog & de Meuron i Ai Weiwei (fot. B.H.)
Herzog & de Meuron wspólnie z Ai Weiweiem rozwinęli własną koncep-cję, bazując na nieistniejących już pawilonach poprzedników, co w efekcie dało rodzaj „architektonicznego wykopaliska”. Po nałożeniu na siebie różnorodnych rzutów wcześniejszych budynków oraz udokumentowaniu odkrywek pozostałych instalacji i fundamentów projektanci uzyskali ciekawą mozaikę skomplikowa-nych geometrii. Kolejnym krokiem było wytyczenie szlaków komunikacyjskomplikowa-nych i elementów konstrukcyjnych. Formy każdej z jedenastu kolumn zaczerpnięto z jednego z wcześniejszych projektów, ostatnia – dwunasta to dzieło tria H&deM + Weiwei. Poszczególne warstwy rzutów przeniesiono w trójwymiar, tworząc schody, tarasy, siedziska, leżanki i stoły, płynnie wpisane w stopniowo zagłębia-jące się wnętrze. Całość pokryto miękkim korkiem, nadającym nowej przestrze-ni specyfi czny aromat. Budynek pozbawiono też zewnętrznych ścian, osłaprzestrze-niając wnętrze jedynie fi ligranowym dachem ze zbiornikiem wodnym magazynującym wodę deszczową. Na jej brak trudno narzekać w Londynie, jednak w pierwszej wersji projektu zakładano również odprowadzanie jej do gruntu i wykorzysta-nie dachu jako sceny dla rozmaitych wydarzeń kulturalnych. Dzięki zagłębieniu większej części struktury 1,5 metra pod ziemią, odsłonięto i wyeksponowano historyczny budynek Galerii Serpentine, który odbijał się w płaskiej tafl i wody wieńczącej pawilon.
Archeologiczno-architektoniczno-artystyczne wykopalisko Herzoga, de Meurona i Weiweia stanowiło niezwykle celną odpowiedź na szeroko rozumiany kontekst. Z jednej strony było utrwaleniem i przypomnieniem minionej architek-tury, rodzajem hołdu dla znanych kolegów po fachu. Z drugiej, skromny, ukryty budynek H&deM i Weiweia udowodnił, że nowa architektura wcale nie musi dominować tej historycznej (większość wcześniejszych pawilonów kompletnie zasłaniała Galerię Serpentine). Pawilon reagował też na otaczającą naturę, eks-ponując ją, odbijając i włączając jej procesy w kształtowanie zewnętrznego wy-razu (blaszany dach pod wpływem wody stopniowo korodował, stapiając obiekt z krajobrazem). Półmrok, korkowy zapach i amfi teatralny układ wnętrza stały się z kolei pretekstem do rozmaitych akcji i interakcji wśród gości pawilonu, nadając tymczasowej architekturze wymiar społeczny. W szerszym, bardziej fi -lozofi cznym kontekście projekt można też uznać za trafną alegorię współczesne-go świata. „Hybryda”, złożona z zapożyczonych i nawarstwionych fragmentów przeszłości dała początek nowej, autonomicznej jakości i tożsamości.
Doświadczenie pracy z Jacques’em i Pierre’em polega na dzieleniu się różnymi koncep-cjami, a później spajaniu ich w konkretną całość. W tym procesie nie działamy oddzielnie, tylko tworzymy jedność, jak żołnierze na wojnie. Mamy też głębokie zrozumienie dla spe-cyfi ki i różnic w naszej działalności zawodowej. Po sprecyzowaniu wspólnej koncepcji ro-bimy wszystko, by stała się możliwa do zrealizowania. W naszej współpracy zapominamy o ego i odrębnych tożsamościach. W trójkę tworzymy jedną, nową tożsamość9
9 S. O’Brien, M. Larner, C. Feeley, Herzog & de Meuron + Ai Weiwei. Serpentine Gallery Pavilion
– tak w wywiadzie z 2012 roku relacje z Herzogiem i de Meuronem opisywał Ai Weiwei. Podczas tej samej konwersacji z Hansem Ulrichem Obristem i Julią Peyton-JonesJacques Herzog tłumaczył:
Szybkość i efektywność pracy z Weiweiem to dla mnie wciąż tajemnica i klucz do sukcesu naszych projektów. Współpracowaliśmy z Pierre’em od dzieciństwa, później w podobny sposób rozwijaliśmy idee z artystami – Thomasem Ruff em i Rémy Zauggiem. Weiwei to nowa, bardzo cenna postać w naszym życiu. Nasze pomysły powstają błyskawicznie, na zasadzie unikalnej, trudnej do wytłumaczenia płaszczyzny porozumienia. Nie jest to prosty wynik równania A + B + C, ale rodzaj dość skomplikowanej i zmiennej dynamiki10.
Weiwei, w przeciwieństwie do Herzoga, w wielu wywiadach podkreśla podobieństwa i integralność architektury oraz sztuki. Pawilon Galerii Serpen-tine jest poniekąd dosłowną ilustracją jego tez. Tymczasowa struktura tuż po zakończeniu działalności została sprzedana, niczym dzieło sztuki, rodzinie po-tentata przemysłowego i kolekcjonera – Lakshmi N. Mittala, a później odbudo-wana w identycznej formie w zupełnie innym miejscu. Współpraca Herzoga i de Meurona z Weiweiem to przykład wyjątkowej symbiozy twórczej. Liczba i róż-norodność wspólnych projektów ilustruje niesamowity potencjał łączenia bądź interakcji sztuki i architektury, ale też wielowątkowość i złożoność współczesne-go świata. Szwajcarsko-chińska współpraca może być też symbolem zbliżenia dwóch kultur i zwiastunem swoistej „mody” na sztukę z Kraju Środka.
Zamiast zakończenia
Ai Weiwei mimo ograniczania swobody w rodzinnych Chinach wciąż stara się działać na styku sztuki i architektury, w różnych formach, technikach i skali. W związku z aresztem domowym i nieustanną inwigilacją testuje nowe środ-ki wyrazu, komunikując się ze światem za pomocą Internetu (koncepcja pawi-lonu Serpentine Gallery była omawiana z H&deM wyłącznie przez Skype’a), czy udostępniając obraz z kamer zamontowanych we własnej pracowni i domu (w ramach projektu WeiweiCam). Artysta w 2011 roku został zatrzymany przez policję w związku z tzw. FAKE Case11 i od tego czasu nie może opuszczać tery-torium Chin, z premedytacją angażuje się jednak w organizację licznych wystaw monografi cznych na całym świecie (w ostatnich latach m.in. w Sewilli, Wenecji, Nowym Jorku, Miami czy Berlinie).
Międzynarodowy wymiar ma również opublikowana w czerwcu 2014 roku przez wydawnictwo TASCHEN monumentalna, ponad siedmiusetstroni-cowa monografi a Weiweia12, będąca fascynującą podróżą w świat artysty. Jej limitowana edycja opakowana jest w elegancki jedwabny szal przedstawiający
10 Ibidem, s. 93.
11 Sprawa dotyczyła oskarżeń o oszustwa podatkowe, zob. http://thefakecase.com.
zdjęcie słynnej instalacji „Straight” (praca składa się z setek celowo wyprosto-wanych drutów zbrojeniowych, znalezionych na miejscu trzęsienia ziemi w pro-wincji Syczuan w maju 2008 roku13). Ten kontrast ekskluzywnego materiału z fo-tografi ą dokumentującą ślady tragedii stał się idealną ilustracją wielowątkowej twórczości artysty. Sztuka Ai Weiweia przekracza wszelkie granice. Pozostaje mieć nadzieję, że sam artysta również uzyska wkrótce taki przywilej.
13 Amatorskie śledztwo prowadzone przez Weiweia i jego przyjaciół w sprawie zaniedbań władz
w czasie akcji ratunkowej po trzęsieniu ziemi w miasteczku Wenchuan oraz fałszowania danych dotyczących liczby ofi ar zakończyło się pobiciem i aresztem artysty. Był to początek serii działań ograniczających wolność osobistą i twórczą Weiweia w Chinach. W kolejnych latach zburzono pracownię artysty w Szanghaju i oskarżo-no go o oszustwa podatkowe, zamykając w więzieniu, a później w areszcie domowym.
