ARTYKUŁY NAUKOWE Budowa geologiczna masywu Ciemniaka na podstawie danych z Jaskini Małej w Mułowej (Tatry Zachodnie)

Budowa geologiczna masywu Ciemniaka na podstawie danych

z Jaskini Ma³ej w Mu³owej (Tatry Zachodnie)

Jacek Szczygie³

, Urszula Borowska

, Piotr Jaglarz

Geological structure of the Ciemniak Massif on the basis of data from the Ma³a Cave in Mu³owa (Western Tatra Mts.). Prz. Geol., 62: 349–355. A b s t r a c t. The Ma³a Cave in Mu³owa has been explored to a depth of 555 m

at the beginning of the 21thcentury. It makes a good opportunity to review

the knowledge on the geological structure of the Ciemniak Massif. The geo-logical research was performed in two main conduits of the cave. The Ma³a Cave in Mu³owa developed in Lower and Middle Triassic carbonates belonging to the dziary Unit (CzerwoneWierchy Nappe – part of the High-Tatric Allochthon), as well as in marly shales of the Zabijak Forma-tion and limestones of the Wysoka Turnia Limestone FormaForma-tion belonging to the High-Tatric Autochthon. The cave is the second outcrop of the lower limb of the main syncline of the dziary Unit. It follows that the dziary Unit in the Ciemniak area is represented by a recumbent, open syncline with completely preserved both limbs. This syncline is open northtoward . The fold axes are subhorizontal and the axis surface

is inclined ~37oN. From a depth of 300 m (below the entrance), the cave was formed at the contact of Cretaceous rocks belonging to the

autochthonous cover and Triassic rocks of the dziary Unit. Keywords: cave, tectonics, High-Tatric Unit, Tatra Mts.

Wg³êbna budowa geologiczna Tatr by³a przedmiotem badañ od pocz¹tku XX w. Ju¿ Wójcik (1957) pisa³, ¿e kar-towanie geologiczne w jaskiniach mo¿e dostarczyæ no-wych danych niemo¿lino-wych do stwierdzenia na podstawie kartowania powierzchniowego. Badania takie prowadzili miêdzy innymi Grodzicki (1978), Grodzicki & Kardaœ (1989), Hercman (1989) i Szczygie³ (2011; 2012). Odkry-cie Jaskini Ma³ej w Mu³owej na pocz¹tku XXI w. i wyeks-plorowanie jej do g³êbokoœci 555 m da³o szansê na zwe-ryfikowanie dotychczasowych pogl¹dów na wg³êbn¹ budowê geologiczn¹ obszaru pod pó³nocnymi stokami Ciemniaka (ryc. 1A).

Niniejszy artyku³ ma na celu zrewidowanie dotychcza-sowych badañ zachodniej czêœci masywu Czerwonych Wierchów, opieraj¹c siê na szczegó³owych, wg³êbnych badaniach geologicznych w Jaskini Ma³ej w Mu³owej. Pre-zentowane wyniki opieraj¹ siê na badaniach wstêpnych. Podobne badania s¹ prowadzone w innych jaskiniach tego obszaru.

BUDOWA GEOLOGICZNA

Opisywany masyw Ciemniaka obejmuje górn¹, zacho-dni¹ czêœæ Doliny Miêtusiej, pomiêdzy dnem Doliny Mu³o-wej a G³adkim Up³aziañskim. Obszar ten buduje p³aszczo-wina Czerwonych Wierchów, nale¿¹ca do jednostki wiercho-wej, a rozbita na dwie jednostki ni¿szego rzêdu: dziarów i Organów (Kotañski, 1963).

Badany teren zbudowany jest ze ska³ mezozoicznych, których uproszczony profil przedstawia siê nastêpuj¹co

(por. Kotañski, 1961; Lefeld i in., 1985; Piotrowska i in., 2008):

– trias dolny – dolomity i czarne wapienie z prze³awice-niami mu³owców (warstwy myophoriowe);

– trias œrodkowy – czêœciowo zbioturbowane ciemne wapienie pelityczne z wk³adkami wapieni krynoidowych, dolomity p³ytowe, dolomity cukrowate (zdolomityzowane wapienie ziarniste; Jaglarz & Rychliñski, 2010);

– jura œrodkowa – formacja wapieni ze Smolegowej (bajos) – wapienie krynoidowe; formacja wapieni z Kru-pianki (baton) – czerwone i ró¿owe wapienie bulaste;

– jura górna–dolna kreda (kelowej–hoteryw) – forma-cja wapieni z Raptawickiej Turni – ró¿owe wapienie i sza-re wapienie masywne;

– dolna kreda (barrem–apt) – formacja wapieni z Wyso-kiej Turni – jasnoszare wapienie bioklastyczne;

– dolna kreda (alb) – formacja z Zabijaka – wapienie glaukonitowe, ciemnozielone margle piaszczyste i margle z wk³adkami piaskowców.

Jednostka dziarów ma synklinaln¹ budowê. Jednost-ka ta sw¹ nazwê wziê³a od masywu dziarów, gdzie na powierzchni mo¿na obserwowaæ dolne skrzyd³o wspo-mnianej synkliny, w którym warstwy zapadaj¹ ku NE (Rabowski, 1959; Kotañski, 1963). Dalej na wschód obser-wowaæ mo¿na strefê przegubow¹ synkliny ze ska³ami kre-dowymi w j¹drze w rejonie Ma³ej Œwistówki (ryc. 1B). Synklina jednostki dziarów zanurza siê ku wschodowi (Szulczewski, 1963; Piotrowski, 1978). Wynikiem tego jest ods³anianie siê na powierzchni coraz starszych ska³ w pozycji odwróconej, zapadaj¹cych ku S, czyli górnego J. Szczygie³ U. Borowska P. Jaglarz

1

Katedra Geologii Podstawowej, Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; j_szczygiel@tlen.pl. 2

Instytut Nauk Geologicznych, Wydzia³ Biologii i Nauk o Ziemi, Uniwersytet Jagielloñski, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraków; urszula.

skrzyd³a (Grochocka-Reæko, 1963; Kotañski, 1963; Kostiu-kow, 1963; Sieciarz, 1963). Na przekroju przez Ciemniak Bac-Moszaszwili i in. (1984) prezentuj¹ jednostkê dzia-rów jako bardzo strom¹ monoklinê, zapadaj¹c¹ ku N, roz-bit¹ trzema uskokami. Bac-Moszaszwili & Nowicki (2006) jednostkê dziarów przedstawiaj¹ jako blok ska³ od triasu do kredy, le¿¹cy w pozycji odwróconej i zapadaj¹cy stro-mo ku S, opisuj¹c ten element jako górne skrzyd³o synkliny dziarów.

Grodzicki & Kardaœ (1989) skonstruowali przekrój w oparciu o badania w Jaskini Marmurowej le¿¹cej wzglê-dem Jaskini Ma³ej w Mu³owej oko³o200 m ku NW. Jed-nostka dziarów na tym przekroju rozbita jest na cztery dupleksy, w których równie¿ warstwy zapadaj¹ ku S lub s¹ w pozycji pionowej.

Geologia Jaskini Ma³ej w Mu³owej by³a opisana przez Bac-Moszaszwili & Nowickiego (2006). Opierali siê jed-nak oni na badaniach powierzchniowych.

Wstêpne i niepe³ne badania geologiczne z tej jaskini przedstawi³ Grodzicki (2008). O uwarunkowaniach struk-turalnych rozwoju Sali Fakro i Studni Czesanki pisa³ Szczygie³ (2013).

CHARAKTERYSKA JASKINI MA£EJ W MU£OWEJ

Otwór Jaskini Ma³ej w Mu³owej usytuowany jest na wysokoœci 1757 m n.p.m. w wapieniach i dolomitach œrod-kowotriasowych, nale¿¹cych do jednostki dziarów (ryc. 1B). Jaskinia ma 555 m g³êbokoœci, 3863 m d³ugoœci i 850 m rozci¹g³oœci w poziomie. Znajduj¹ siê w niej dwa g³ówne ci¹gi rozdzielaj¹ce siê na g³êbokoœci oko³o 60 m. Jedne z partii maj¹ charakter ci¹gu studni i siêgaj¹ g³êbokoœci 372 m (Syfon Krasnala; ryc. 2). Na g³êbokoœci oko³o 200 m znaj-duje siê najwiêksza w Tatrach sala jaskiniowa Fakro o przybli¿onych wymiarach 85´ 35 ´ 90 m. Drugie partie do g³êbokoœci oko³o 300 m równie¿ maj¹ wertykalny styl, Ryc. 1. Lokalizacja obszaru badañ: A – obszar badañ, na tle g³ównych jednostek tektonicznych Tatr (Bac-Moszaszwili i in., 1979); B – powierzchniowa budowa geologiczna obszaru badañ (Piotrowska i in., 2008, zmienione) na tle DEM; I – autochton wierchowy; II – p³aszczowina Czerwonych Wierchów: jednostka dziarów, jednostka Organów; III – p³aszczowina Giewontu; IV – p³aszczowina reglowa dolna (kri¿niañska); 1 – dolny trias; 2 – œrodkowy trias; 3 – bajos–baton: formacja wapieni ze Smolegowej (bajos), formacja wapieni z Krupianki (baton); 4 – kelowej–hoteryw: formacja wapieni z Raptawickiej Turni; 5 – barrem–apt: formacja wapieni z Wysokiej Turni; 6 – alb: formacja z Zabijaka; 7 – czwartorzêd

Fig. 1. Location of the studied area: A – study area, in relation to the main tectonic units of the Tatra Mts (Bac-Moszaszwili et al., 1979); B – surface geological structures of study area (Piotrowska et al., 2008; modified) on the background of DEM; I – High-Tatric Autochthon; II – Czerwone Wierchy Nappe: dziary Unit, Organy Unit; III – Giewont Nappe; IV – Lower Sub-Tatric (Krína) Nappe; 1 – Lower Triassic; 2 – Middle Triassic; 3 – Bajocian–Bathonian: Smolegowa Limestone Formation (Bajocian), Krupianka Limestone Formation (Bathonian); 4 – Callovian–Hauterivian: Raptawicka Turnia Limestone Formation; 5 – Barremian–Aptian: Wysoka Turnia Limestone Formation; 6 – Albian: Zabijak Formation; 7 – Quaternary

yc. 2. Plan strukturalny jaskini Ma³ej w Mu³owej: A – kontakt (czerwona przerywana linia) pomiêdzy wapieniami i dolomitami triasu œrodkowego jednostki dziarów (po prawej), a ³upkami formacji z Zabijaka nale¿¹cymi do autochtonu wierchowego (po lewej), w ³upkach widoczne s¹ fa³dy przyuskokowe (bia³e strza³ki), Sala 4 81; B – uskok normalno-przesuwczy, w bioklastycznych wapieniach formacji z Wysokiej Turni, nale¿acych do serii autochtonicznej (Sale Strzeliste) 2. Structural plan of the Ma³a w Mu³owej Cave: A– the contact between Middle Triassic limestone and dolomite of the dziary Unit (on the rigth) and marly shales of the Zabijak Formation belonging the High-Tatric Autochthon (on the left), in shales minor folds are present (white arrows); 481 Chamber; B – dextral oblique-normal-slip fault in bioclastic limestones of the Wysoka Turnia Limestone belonging to the autochthonous series (Strzeliste Chambers)

obejmuj¹c m.in. jedn¹ z g³êbszych studni jaskiniowych w Tatrach – Studniê Czesankê (130 m g³êbokoœci). Dalej jaskinia zmienia charakter na kaskadowy i ci¹gnie siê oko³o 800 m ku WNW do g³êbokoœci 555 m (Antkiewicz & Lorczyk, 2010; ryc. 2).

METODYKA

Badania terenowe w jaskini by³y przeprowadzone w dwóch g³ównych ci¹gach, od otworu do Syfonu Krasnala oraz do Syfonu A.M.P.I (ryc. 2) w sumie na 64 stanowiskach. W jaskini wykonano pomiary orientacji struktur (po-wierzchni u³awicenia, spêkañ, uskoków, tektoglifów) oraz pobrano próbki w celu okreœlenia wieku ska³ na podstawie obserwacji makroskopowych i mikrofacjalnych. W opar-ciu o dane pozyskane w jaskiniach opracowano plan struk-turalny (ryc. 2), który z kolei pos³u¿y³ do wykreœlenia przekrojów geologicznych przez jaskiniê. Wykonano rów-nie¿ podstawow¹, geometryczn¹ analizê strukturaln¹. Zebrane dane analizowano na podstawie diagramów kon-turowych (ryc. 3) w projekcji dolnej pó³kuli z wykorzysta-niem oprogramowania SpheriStat.

WYNIKI

Do g³êbokoœci oko³o 300 m Jaskinia Ma³a w Mu³owej rozwinê³a siê w cienko- i œrednio³awicowych wapieniach i dolomitach triasu œrodkowego, nale¿¹cych do jednostki dziarów. Pionowa czêœæ jaskini rozwiniêta jest w synkli-nie otwartej ku N. Fa³d ten ma geometriê pochylonej bra-chysynkliny o subhoryzontalnych osiach i p³aszczyŸnie osiowej zapadaj¹cej ku N pod k¹tem ok. 37o. W górnym skrzydle upad warstw wzrasta ku do³owi od 25o

przy otworze do 80ow Sali Fakro. Warstwy zapadaj¹ ku S i SSW (ryc. 3A), tworz¹c wygiêcia fa³dowe ni¿szego rzêdu.

Upady pó³nocne warstwy przyjmuj¹ na rzêdnych oko³o 1525 m w czêœci pó³nocnej jaskini i 1575 m w czêœci po³udniowej (ryc. 4). Warstwy dolnego skrzyd³a mo¿na obserwowaæ a¿ do dna jaskini. Zapadaj¹ one pod k¹tem ok. 70ow Studni Czesanka, a poni¿ej rzêdnej oko³o 1350 m upady wahaj¹ siê od 60 do 20o

, tworz¹c szerokopromienne wygiêcia ni¿szego rzêdu.

Na g³êbokoœci ~300 m, w p³ytszym ci¹gu w rejonie studni Bryjowiaków i £ubinki, œrodkowotriasowe

wapie-nie kontaktuj¹ z utworami triasu dolnego (Grodzicki, 2008).

W g³êbszym ci¹gu jaskini wapienie œrodkowotriasowe jednostki dziarów kontaktuj¹ z mu³owcami formacji mar-gli z Zabijaka nale¿¹cymi do autochtonu wierchowego. Kontakt z ³upkami pojawia siê nad Wodospadem Wiktorii. Powierzchnia kontaktu zapada pod k¹tem od 52 do 83oku SW i SSW. £upki zalegaj¹ wzglêdem kontaktu konse-kwentnie lub rzadziej subsekonse-kwentnie, lokalnie w strefie przy kontakcie mo¿na zaobserwowaæ podgiêcia przyusko-kowe (ryc. 2A). W zachodniej czêœci jaskini kontakt ma charakter jednej wyraŸnej powierzchni (ryc. 2A). Wyj¹tek stanowi fragment jaskini miêdzy Syfonem S¹deczoków, a koñcem meandru Telo Piekny Kielo Cud (TPKC), gdzie jaskinia skrêca z WNW na NNW. W rejonie Sal Strzeli-stych jaskinia przechodzi w wapienie bioklastyczne forma-cji wapieni z Wysokiej Turni. Dalej przy Wodospadzie £ez na niewielkim odcinku korytarz jaskini ponownie przecho-dzi przez utwory triasu œrodkowego, ale przy kontakcie z utworami triasu dolnego reprezentowanymi przez dolomi-ty prze³awicane pstrymi mu³owcami dolomidolomi-tycznymi (ryc. 4). Dalej ku pó³nocy meander TPKC rozwin¹³ siê w wapie-niach formacji z Wysokiej Turni, by tu¿ za meandrem jaskinia na powrót przebiega³a wzd³u¿ kontaktu wapieni œrodkowotriasowych z ³upkami marglistymi albu.

Wœród spêkañ dominuj¹ równole¿nikowe strome i bar-dzo strome spêkania oraz w nieco mniejszym stopniu wy-stêpujê strome spêkania zapadaj¹ce ku NW (ryc. 3B).

DYSKUSJA

W rejonie Twardego Up³azu i G³adkiego Up³aziañskie-go, a wiêc w niewielkiej odleg³oœci od linii przekrojów geologicznych prowadzonych przez Ciemniak, jednostka dziarów ma budowê synklinaln¹ z w pe³ni wykszta³cony-mi dwoma skrzyd³awykszta³cony-mi. Fakt ten zaprzecza interpretacji Bac-Moszaszwili i in. (1984), Grodzickiego & Kardasia (1989) oraz Bac-Moszaszwili & Nowickiego (2006). Wyni-ka z tego, i¿ najbardziej zbli¿on¹ interpretacj¹ danych powierzchniowych do opisanych powy¿ej danych wg³êb-nych jest przekrój Kotañskiego (1965). Przekrój ten wyja-œnia równie¿ obecnoœæ niewielkiego p³ata wapieni formacji z Wysokiej Turni (fWT). Ska³y te nale¿¹ do autochtonicz-nej pokrywy osadowej i s¹ rodzajem porwaka

tektoniczne-E +2S +4S E +2S +4S +6S +8S +10S 43 43 13 A B C

Ryc. 3. Diagramy konturowe: A – diagram konturowy warstw triasu œrodkowego w jaskini Ma³ej w Mu³owej; B – diagram konturowy spêkañ pomierzonych w jaskini Ma³ej w Mu³owej; C – diagram punktowy kontaktu jednostek dziarów i autochtonicznej

Fig. 3. Contour plots: A – contour plot of Middle Triassic strata from the cave; B – Contour plot of fractures from Ma³a w Mu³owej Cave; C – point plot of the contact between dziary and autochthonous units

Ryc. 4. Przekroje geologiczne przez Jaskinie Ma³¹ w Mu³owej (Szczygie³, 2013); dane geologiczne nie s¹ zrzutowane na jedn¹ p³aszczyznê, a ich lokalizacja odpowiada dok³adnie liniom wyznaczonym na rycinie 2

Fig. 4. Geological cross-section of the Ma³a w Mu³owej Cave (Szczygie³, 2013); geological data are not projected onto a single plane, and their location exactly corresponds to lines defined in Figure 2

go. Takie struktury wystêpuj¹ powszechnie wzd³u¿ kon-taktu jednostek autochtonicznej i Czerwonych Wierchów (Kotañski, 1965; Piotrowska i in., 2008; ryc. 1B). Jednak fragment kontaktu mog¹cy odpowiadaæ temu z jaskini przykryty jest przez ska³y krystaliczne p³aszczowiny Gie-wontu, uniemo¿liwia to weryfikacjê powierzchniow¹ tej teorii. Dodatkowo utrudnia j¹ stosunkowo ma³y zasiêg lateralny tych porwaków. Wapienie fWT w jednostce dziarów na badanym terenie widoczne s¹ w Ma³ej Œwistówce (Szulczewski, 1963) i w Jaskini Marmurowej (Grodzicki & Kardaœ, 1989). Potwierdzona, synklinalna budowa jednostki dziarów determinuje ograniczenie zasiêgu wapieni fWT do podrzêdnie zdyslokowanej strefy przegubowej tej synkliny. Obecnoœæ ska³ dolnego skrzyd³a synkliny równie¿ poni¿ej Meandru TPKC sk³ania do wnio-sku, i¿ wapienie fWT zalegaj¹ pomiêdzy ska³ami triasu œrodkowego i albu, co jest dodatkowym argumentem za ich przynale¿noœci¹ do jednostki autochtonicznej.

Zdublowanie ska³ triasu œrodkowego i wapieni fWT oraz pojawienie siê ska³ wêglanowych triasu dolnego spo-wodowane jest zapewne – jak wynika z obserwacji

tekto-glifów – dyslokacj¹ przebiegaj¹c¹ przez Sale Strzeliste o charakterze uskoku normalno-przesuwczego, prawoskrê-tnego (ryc. 2B).

Jako ¿e kontakt zapada ku S, a jed-noczeœnie ska³y triasu œrodkowego do-chodz¹ do niego od po³udnia (ryc. 2A), nale¿y przyj¹æ interpretacjê Bac-Mo-szaszwili & Nowickiego (2006) o przecinaniu w tym miejscu przez kory-tarze jaskiniowe dyslokacji Organów i rozwiniêcia dalszych partii jaskini ju¿ w jednostce Organów za niew³aœciw¹. Z zapadania kontaktu wynika, ¿e jest to kontakt jednostki dziarów z jed-nostk¹ autochtoniczn¹ w po³udniowej czêœci „klina” utworów albu, który rozdziela jednostki dziarów od Orga-nów, a nastêpnie dopiero wy¿ej prze-chodzi w dyslokacjê Organów. Fakt ten jednoczeœnie determinuje wykre-œlanie punktu, w którym klin przecho-dzi w dyslokacjê Organów na prze-krojach przez Ciemniak na rzêdnej nie ni¿szej ni¿ oko³o 1500 m. Jeœli zatem ciek wodny p³yn¹cy w dolnych par-tiach jaskini jest oddzielony od jed-nostki Organów nieprzepuszczalnymi ³upkami kredowymi, niepewnym staje siê przypuszczenie o migracji wód z jaskini Ma³ej w Mu³owej do systemu Lodowego ród³a, jak stwierdzili Bac-Moszaszwili & Nowicki (2006). Znane s¹ przypadki przep³ywu wód krasowych wzd³u¿ nieci¹g³oœci prze-cinaj¹cych ska³y niekrasowiej¹ce (np. Solicki & Koisar, 1971; Rogalski 1984). Nie wyklucza to jednak mo¿li-woœci, ¿e ewentualnym punktem wyp³ywu przynajmniej czêœci wody z jaskini Ma³ej w Mu³owej mog¹ byæ wywierzyska w ¿lebach nad Pisan¹. Wyp³yw w rejonie kontaktu ska³ albu jednostki autochtonicznej ze ska³ami œrodkowo triasowymi jednostki dziarów zaobserwowano 6 dni po ostatnich opadach (ryc. 5). Najd³u¿szy zarejestro-wany czas przep³ywu pomiêdzy punktem iniekcji i wyp³ywu wynosi³ 48 h dla wywierzyska Olczyskiego (D¹browski & G³azek 1968) i 42 h dla wywierzyska Cho-cho³owskiego (Solicki & Koisar, 1971). Mog³oby to wska-zywaæ, ¿e wspomniany ciek w ¿lebie nad Pisan¹ nie jest jedynie wynikiem opadów, a mo¿e byæ zasilany sta³ym przyp³ywem krasowym. Nale¿a³oby to jednak sprawdziæ np. metod¹ barwienia lub regularnymi obserwacjami tego cieku.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Do najwa¿niejszych wniosków niniejszych badañ nale¿¹ sprawy opisane poni¿ej.

1. Jednostka dziarów w rejonie Ciemniaka ma bu-dowê pochylonej brachysynkliny z w pe³ni wykszta³conymi Ryc. 5. Ciek wodny w ¿lebie nad Pisan¹, wyp³ywaj¹cy w ska³ach albu jednostki

auto-chtonicznej w pobli¿y kontaktu ze ska³ami œrodkowotriasowymi jednostki dziarów; zdjêcie wykonano w lipcu, 6 dni po ostatnich opadach. Fot. J. Szczygie³

Fig. 5. The stream in the couloir above Pisana, outflow is located in the autochthonous Albian rocks close to the contact with the Middle Triassic rocks of the dziary Unit; photograph was taken in July, six days after the last rainfall. Photo by J. Szczygie³

dwoma skrzyd³ami, co jest zbli¿one do interpretacji Kotañ-skiego (1965).

2. Jaskinia Ma³a w Mu³owej jest drugim po masy-wie dziarów ods³oniêciem dolnego skrzyd³a g³ównej syn-kliny jednostki dziarów.

3. Jaskinia Ma³a w Mu³owej rozwinê³a siê w ska³ach triasu œrodkowego i podrzêdnie w utworach wêgla-nowych triasu dolnego jednostki dziarów oraz w ³upkach marglistych formacji margli z Zabijaka i wapieniach for-macji z Wysokiej Turni, nale¿¹cych do autochtonu wier-chowego.

Przedstawione wyniki wskazuj¹ na potrzebê wykony-wania dalszych badañ w innych jaskiniach tatrzañskich. Brak ekstrapolacji wyników z opisywanej jaskini na ca³y masyw Ciemniaka podyktowany jest chêci¹ przedstawie-nia w przysz³oœci wg³êbnej budowy geologicznej tego obszaru w oparciu o dane z wiêkszej liczby jaskiñ, które nie by³y dotychczas obiektem badañ.

Dziêkujemy Markowi Lorczykowi za oprowadzenie po jaskini i udostêpnienie materia³ów kartograficznych, jak równie¿ dyrekcji Tatrzañskiego Parku Narodowego za umo¿liwienie badañ na terenie parku. Badania zosta³y sfinansowane dziêki „dotacji dla m³odych badaczy” Uniwersytetu Œl¹skiego dla Jacka Szczyg³a. Autorzy dziêkuj¹ Jerzemu Grodzickiemu za recenzjê, która pomog³a wzbogaciæ treœæ artyku³u.

LITERATURA

ANTKIEWICZ A. & LORCZYK M. 2010 – Jaskinia Ma³a w Mu³owej. http://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/jaskinie.

BAC-MOSZASZWILI M., BURCHART J., G£AZEK J., IWANOW A., JAROSZEWSKI W., KOTANSKI Z., LEFELD J., MASTELLA L., OZIMKOWSKI W., RONIEWICZ P., SKUPIÑSKI A. &

WESTWALIWICZ-MOGILSKA E. 1979 – Mapa geologiczna Tatr Pol-skich 1 : 30 000. Wyd. Geol., Warszawa.

BAC-MOSZASZWILI M., JAROSZEWSKI W. & PASSENDORFER E. 1984 – W sprawie tektoniki Czerwonych Wierchów i Giewontu. Ann. Soc. Geol. Pol., 52: 67–88.

BAC-MOSZASZWILI M. & NOWICKI T. 2006 – Uwagi o rozwoju jaskiñ w strukturze p³aszczowinowej Czerwonych Wierchów w Tatrach. Prz. Geol., 54: 56–60.

D¥BROWSKI T., & G£AZEK J. 1968 – Badania przep³ywów kraso-wych we wschodniej czêœci Tatr Polskich. Speleologia, 3:85–98. GROCHOCKA-REÆKO K. 1963 – Budowa geologiczna Wy¿niej Œwistówki. Acta Geol. Pol., 13: 240–270.

GRODZICKI J. 1978 – Nowe elementy strukturalne jednostki Orga-nów miêdzy Dolin¹ Koœcielisk¹ i Dolin¹ Miêtusi¹. Kras i Speleologia, 2: 77–81.

GRODZICKI J. 2008 – Uwagi o rozwoju jaskiñ w strukturze p³aszczo-winowej Czerwonych Wierchów w Tatrach – czyli jak fabrykowaæ fakty,

by potwierdziæ wyznawan¹ teoriê. [W:] Szelerewicz M., Urban J. & Polonius A. (red.) Materia³y 42. Sympozjum Speleologicznego, 24–26.10.2008. Wyd. Sekcja Speleologiczna PTP im. Kopernika, IOP PAN, Kraków: 57–60.

GRODZICKI J. & KARDAŒ R. 1989 – Tektonika masywu Czerwo-nych Wierchów w œwietle obserwacji z jaskiñ. Ann. Soc. Geol. Pol., 59: 275–293.

HERCMAN H. 1989 – Z geologii Jaskini Magurskiej w Tatrach. Kras i Speleologia, 6: 79–84.

JAGLARZ P. & RYCHLIÑSKI T. 2010 – Uwagi do nomenklatury ska³ wêglanowych triasu tatrzañskiego. Prz. Geol., 58: 327–334.

KOSTIUKOW J. 1963 – Zdjêcie geologiczne Wielkiej Œwistówki oraz Kot³a Mu³owego i Litworowego. Acta Geol. Pol., 13: 223–238. KOTAÑSKI Z. 1961 – Tektogeneza i rekonstrukcja paleogeografii pasma wierchowego w Tatrach. Acta Geol. Pol., 11: 187–396. KOTAÑSKI Z. 1963 – Nowe elementy budowy masywu Czerwonych Wierchów. Acta Geol. Pol., 13: 149–181.

KOTAÑSKI Z. 1965 – Przekrój geologiczny wschodniego zbocza Doliny Koœcieliskiej w Tatrach w historycznym rozwoju. Acta Geol. Pol., 15: 257–322.

LEFELD J., GADZICKI A., IWANOW A., KRAJEWSKI K. & WÓJCIK K. 1985 – Jurassic and Cretaceous lithostratigraphic units of the Tatra Mountains. Studia Geol. Pol., 84: 1–93.

PIOTROWSKA K., CYMERMAN Z. & R¥CZKOWSKI W. 2008 – Szczegó³owa mapa geologiczna Tatr w skali1 : 10 000, ark. Czerwone Wierchy – mapa geologiczna powierzchniowa. Centralna Baza Danych Geologicznych.

PIOTROWSKI J. 1978 – Charakterystyka mezostrukturalna g³ównych jednostek tektonicznych Tatr w przekroju Doliny Koœcieliskiej. Studia Geol. Pol., 55: 7–89.

RABOWSKI F. 1959 – Serie wierchowe w Tatrach Zachodnich. Pr. Inst. Geol., 27: 1–166.

ROGALSKI R. 1984 – Badania znacznikowe przep³ywów podziem-nych w Dolinie Chocho³owskiej w Polskich Tatrach Zachodnich, Prz. Geol., 32: 223–225.

SIECIARZ K. 1963 – Budowa geologiczna wschodniego zbocza Kopy Kondrackiej. Prz. Geol., 13: 271–289.

SOLICKI T. & KOISAR B. 1973 – Zagadka Wywierzyska Cho-cho³owskiego, Taternik, 49: 30–31.

SZCZYGIE£ J. 2011 – Geologia Jaskini Studnia w Kazalnicy w Tatrach Zachodnich. Acta Geogr. Silesiana, 1: 73–77.

SZCZYGIE£ J. 2012 – Wg³êbna budowa geologiczna górnej czêœci W¹wozu Kraków w œwietle badañ Jaskini Wysokiej – Za Siedmiu Pro-gami, Tatry Zachodnie. Prz. Geol., 60: 232–238.

SZCZYGIE£ J. 2013 – The role of fold-and-thrust structure in the large shafts and chambers development: case study of the Polish Tatra Mts.

[W:] Filippi M., Bosak P. (red.) Proceedings of 16th

International Con-gress of Speleology, 3: 137–143.

SZULCZEWSKI M. 1963 – Budowa geologiczna Ma³ej Œwistówki. Acta Geol. Pol., 13: 199–216.

WÓJCIK Z. 1957 – Uwagi w sprawie geologii Jaskini Magurskiej. Prz. Geol., 4: 186.

Praca wp³ynê³a do redakcji 5.08.2013 r. Akceptowano do druku 24.10.2013 r.

GEOLOGICZNY

GEOLOGICZNY

PRZEGLĄD

PRZEGLĄD

TOM 62 Nr 7 (LIPIEC) 2014

Geologia Masywu Ciemniaka

(Tatry Zachodnie)

Zarz

– dolina

ądzanie przestrzenią

środkowej Odry

Cechy fizykochemiczne

źródeł Szreniawy

Mikrosonda jonowa

SHRIM

P II

e/MC

jej przegubu (Masyw dziarów, zachodnie zbocza Czerwonych Wierchów, Tatry) (zob. Szczygie³ i in., str. 349). Fot. J. Szczygie³ Cover photo: Steeply dipping strata of the Middle Triassic limestone and dolomite located in the lower limb of the dziary Syncline, close to the hinge (dziary Massif, western side of Czerwone Wierchy, Tatra Mts.) (see Szczygie³ et al., p. 349). Photo by J. Szczygie³