OSTAFICZUK S. – Wspó³czesne problemy Eko-Geologii. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków 2011, 138 str.
Recenzowane opracowanie jest przegl¹dem pogl¹dów i koncepcji dotycz¹cych stanu geoœrodowiska oraz prognozy jego ewolucji z punktu widzenia nauk o Ziemi, a w szcze-gólnoœci geologii. Jest to pierwsza tego typu monografia na polskim rynku wydawniczym. Jej autorem jest profesor Stanis³aw Ostaficzuk, wybitny specjalista w zakresie sze-roko rozumianej kartografii geologicznej.
Tekst sk³ada siê z czterech rozdzia³ów i spisu litera-tury. Ca³oœæ poprzedza krótki s³owniczek arbitralnie dobranych terminów, bêd¹cych jednak w powszechnym u¿yciu i zwi¹zanych raczej z filozofi¹ ¿ycia i socjologi¹ (np. „prawda”, „dyskryminacja”, „przekonanie”, „przyroda”, „wiedza”, „zjawisko” itp.), ale zawiera on równie¿ wyjaœnie-nia skrótów stosowanych w tekœcie. S³ownik nie jest jed-nak kompletny, bo w dalszej czêœci opracowania i w przy-pisach znajduj¹ siê jego kolejne, pojedyncze uzupe³nienia. Zdaniem recenzenta bardziej przydatne by³oby raczej ze-stawienie objaœnieñ terminów specjalistycznych, powszech-nie u¿ywanych m.in. w rozdziale trzecim.
W rozdziale pierwszym („Wprowadzenie”) przed-stawiono w sposób przegl¹dowy problemy zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ cz³owieka, wywieraj¹cego wp³yw na œro-dowisko Ziemi. Autor zwraca uwagê na sprzê¿enia zwrotne oraz na inercjê przyrody w reakcji na ingerencjê antropoge-niczn¹, podkreœla wyraŸn¹ konfliktowoœæ bêd¹c¹ efektem szybkiego rozwoju spo³eczeñstw i koniecznoœci korzysta-nia przez cz³owieka z zasobów œrodowiska naturalnego. W rozdziale drugim („Œrodowisko cz³owieka”) opisano niektóre aspekty rozwoju œrodowiska przyrodniczego z punktu widzenia geologa, m.in. wynikaj¹ce z ewolucji Ziemi, cyklicznoœci procesów przyrodniczych i zmian œro-dowiska, tak¿e wskutek dzia³alnoœci cz³owieka, w tym przede wszystkim zwi¹zanej z pozyskiwaniem i tworze-niem nowych Ÿróde³ energii. Zwrócono uwagê na w¹tpliw¹ realnoœæ niektórych szeroko rozpropagowanych prognoz ewolucji œrodowiska, koncentruj¹cych siê na wp³ywie cz³owieka, a nieuwzglêdniaj¹cych elementu niepewnoœci i wp³ywu ewentualnych globalnych katastrof naturalnych lub uwzglêdniaj¹cych te czynniki jedynie w znikomym stopniu. Oba pierwsze rozdzia³y opracowania zawieraj¹ nawi¹zania do innych dziedzin wiedzy i zosta³y napisane prostym jêzykiem, zrozumia³ym równie¿ dla osób nie-posiadaj¹cych wykszta³cenia przyrodniczego.
W rozdziale trzecim („Rola i mo¿liwoœci geosynoptyki”) szczegó³owo omówiono mo¿liwoœci kartografii geologicz-nej, przede wszystkim pod k¹tem jej wykorzystania w ana-lizach ekogeologicznych i modelowaniu geosynoptycznym. Ten rozdzia³ jest bardziej hermetyczny pod wzglêdem treœci i zawiera wiele sformu³owañ zrozumia³ych jedynie dla specjalistów (np. „wariacje klimatyczne”, „prezentacja anaglifowa”, „fotogrametria”, „sekwestracja CO2”, „CCS”, „siatka interpolacyjna”, „mapa œciêcia poziomego” itd.).
Rozdzia³ czwarty („Zakoñczenie”) jest bardzo krótki, a jego integraln¹ czêœæ stanowi obszerna tabela przedsta-wiaj¹ca szeœæ problemów i postulatów zwi¹zanych z dzia³al-noœci¹ cz³owieka, jego wp³yw na œrodowisko oraz propo-zycje rozwi¹zania sprzecznoœci pojawiaj¹cych siê na linii cz³owiek–œrodowisko.
Na wyró¿nienie zas³uguje w szczególnoœci myœl prze-wodnia opracowania, któr¹ jest przedstawienie naszej wiedzy – czy raczej, z powodu obszernoœci tematyki, pewnego jej wycinka – umo¿liwiaj¹cej zrozumienie mechanizmu
wybranych zjawisk przyrodniczych. Autor wielokrotnie wykazuje fragmentarycznoœæ i prymitywizm niektórych szeroko rozpowszechnionych scenariuszy rozwoju œrodo-wiska, równie¿ geologicznego, formu³owanych czêsto przez osoby nieposiadaj¹ce ¿adnego dorobku naukowego w tym zakresie.
Opracowanie jest bogato ilustrowane, bo zawiera 61 rycin barwnych, chocia¿ brak czêœci z nich nie spowodowa³by istotnego uszczerbku na jasnoœci wywodu. Z drugiej strony niektóre ilustracje w rozdziale trzecim powinny byæ zast¹pione przez inne, bardziej odpowiednie do specjali-stycznej treœci. Jakoœæ opracowania nieco obni¿a grupowa-nie rycin po ka¿dym rozdziale, zamiast w³amywania ich w odpowiednim miejscu tekstu. Z kolei cytowanie niektórych pozycji literatury jest doœæ swobodne, szczególnie w roz-dziale trzecim.
W podsumowaniu nale¿y podkreœliæ, ¿e recenzowana monografia jest znacz¹c¹ pozycj¹ wydawnicz¹, która mo¿e stanowiæ impuls do tworzenia podobnych opracowañ popularyzuj¹cych geologiê i podkreœlaj¹cych jej wysok¹ u¿ytecznoœæ w podejmowaniu racjonalnych decyzji gospo-darczych, koniecznie wynikaj¹cych z wszechstronnej oceny œrodowiska. Jednak¿e recenzent wyra¿a ¿al, ¿e opi-niowane opracowanie ukaza³o siê w niewielkim nak³adzie (150 egzemplarzy), w niszowym wydawnictwie i w jêzyku polskim, w zwi¹zku z czym ma niewielkie szanse na dotar-cie do decydentów podejmuj¹cych wa¿ne i bardzo kosz-towne decyzje gospodarcze, czêsto na podstawie niepe³nej lub strywializowanej wiedzy, wynikaj¹cej z doktrynalnego podejœcia do skomplikowanych i wieloprzyczynowych zja-wisk przyrodniczych. Pomijanie roli geologii – nierzadko spotykane w takich decyzjach – wynika z faktu, ¿e jakieœ 20 lat temu zosta³a ona uznana za naukê „upad³¹”, coraz mniej przydatn¹ w spo³eczeñstwach o szybkim rozwoju gospodarczym i cywilizacyjnym. Mo¿na wyraziæ nadziejê, ¿e recenzowana praca przczyni siê do odzyskiwania przez geologiê nale¿nej jej roli.
Leszek Marks 81
