A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M IC A 58, 1986 E u g e n iu s z W o j c i e c h o w u k i ' O C Z Y S Z C Z A N IE W M I A S T A C H W STĘP J e d n y m z p o d s t a w o w y c h d z ia łó w g o s p o d a r k i k o m u n a l n e j s e n s u s tric to są u r z ą d z e n ia te c h n ic z n o - s a n ita r n e . W ś r ó d n ic h w y r ó ż n ia m y u rz ą d z e n ia s łu ż ą c e do o c z y s z c z a n ia m iast. S ta n o w ią o n e z a r ó w n o e l e -m e n t k o -m u n a l n y c h u r z ą d z e ń s a n i t a r n e j o c h r o n y -m iast, j a k ró w n ie ż c z y n n ik o c h r o n y ś r o d o w i s k a 1. O c z y s z c z a n ie t r a k t o w a n e j a k o u r z ą d z e n ie k o m u n a l n e j e s t i s to tn y m k o m p o n e n t e m l o k a ln e j in f r a s tr u k tu r y t e c h -nicznej. Za z a s a d n ic z ą c e c h ę i n f r a s tr u k tu r y u w a ż a m y m. in. im m o b iln o ść p o l e g a j ą c ą na i n t e g r a ln y m z w ią z k u u r z ą d z e ń z d a n y m te re n e m . W o d r ó ż n ie n iu od in n y c h o b ie k tó w in f r a s tr u k tu r y k o m u n a l n e j (np. d r o g o w nictw o, w o d o c ią g i i k a n a liz a c j a , e n e r g e t y k a ciep ln a ) u s łu g i o c z y s z c z a n ia w y k o n y w a n e s ą za p o m o c ą u r z ą d z e ń t r w a le p o łą c z o n y c h z o to c z e -n ie m (w y sy p isk a , w y le w is k a , sz a le ty , z s y p y o d p a d o w e ), j a k ró w -n ie ż u rz ą d z e ń m o b iln y c h (tab o r i s p r z ę t s p e c ja lis ty c z n y , p o je m n ik i, kosze). T e d w ie g r u p y u r z ą d z e ń p o s i a d a j ą w s to s u n k u d o s ie b ie c h a r a k t e r k o m -p le m e n ta r n y . A n a lo g ic z n a s y t u a c j a w y s t ę -p u j e w -p r z y -p a d k u k o m u n ik a c j i p u b lic z n e j t r a m w a j o w e j (to ry i sieć t r a k c y j n a o ra z j e d n o s t k i p r z e w o -zowe).
O d m i e n n y c h a r a k t e r u r z ą d z e ń w y k o n u j ą c y c h z r ó ż n ic o w a n e fu n k c je o c z y sz c z a n ia d e t e r m in u j e o d r ę b n o ś ć fo rm ic h o rg a n iz a c ji i e k s p l o a -ta c j i 2.
* Dr, a d iu n k t w Z ak ład zie G o sp o d ark i K o m u n aln ej UŁ.
1 Por. A . G i n s b e r t - G e b e r t , Z ary s p o li ty k i k o m u n a ln e j, W a rs z a w a 1977, s. 117 oraz Z. K a r s t , Z ary s te c h n ik i in f r a s t r u k t u r y k o m u n a ln e j, W ro c ła w —W arsza-szaw a 1976, s. 206.
2 S zerzej o ty m pisze K. K r a s s o w s k i , E le m e n ty te c h n ic z n e g o spodarki m ie js
I s to tn y m e l e m e n te m e k o n o m ic z n e j c h a r a k t e r y s t y k i te c h n ic z n y c h ś r o d k ó w o c z y sz c z a n ia m ia st j e s t ich w y s o k a k a p ita lo c h ło n n o ś ć . R e a liza c ja z a d a ń w a r u n k o w a n a j e s t z a b e z p ie c z e n ie m o d p o w ie d n ie j liczby t a -b o ru o ra z sp rz ę tu s p e c ja lis ty c z n e g o i p o s ia d a c h a r a k t e r d z ia ła ln o śc i tra n s p o r to w o u s łu g o w e j. Z a k u p j e d n o s t e k w y w o z o w y c h i ich e k s p l o a -ta c ja w y m a g a p o w a ż n y c h n a k ł a d ó w ś r o d k ó w fin a n s o w y c h .
A p a r a t o c z y s z c z a n ia m iasta, p o d le g ły o r g a n o m g o s p o d a r k i k o m u n a ln e j, d ziała w o b e c n y c h w a r u n k a c h na z a s a d a c h w y łą c z n o ś c i n a d a -n y m te re -n ie .
Z a s a d n ic z y m c e le m k o m p le k s u d z ia ła ń p o l e g a j ą c y c h na o c z y s z c z a -niu m ia s t j e s t u t r z y m y w a n i e c z y s to ś c i i p o rz ą d k u . N a Lak o k r e ś lo n y cel s k ł a d a j ą się z a d a n ia o d c in k o w e (c ząstkow e ):
— d z ia ła n ia p r o f ila k ty c z n e (z a p o b ie g a n ie z a n ie czy sz cze n iu ), — o c z y sz c z a n ie ulic i p lacó w , — g r o m a d z e n i e i u s u w a n i e n ie c z y s to śc i s t a ł y c h i p ły n n y c h , — u n ie s z k o d liw ia n ie i u ty liz a c j a t y c h n ie c z y s to śc i d la p o n o w n e g o ich w y k o r z y s t a n i a w p r o c e s ie g o s p o d a r c z y m , — u t r z y m a n ie i e k s p l o a t a c j a s z a le tó w publicznych*. A b y a p a r a t o c z y sz c z a n ia m ia s ta re a liz o w a ł s k u te c z n ie s w o je funkcje, m u s z ą być s p e łn io n e o k r e ś lo n e w a r u n k i te c h n ic z n o e k o n o m ic z n e . N a -leżą do nich: — z a b e z p ie c z e n ie o d p o w ie d n ie j liczby t a b o r u i s p r z ę tu s p e c ja l is t y c z -nego, — p o s i a d a n i e z a p le c z a m a g a z y n o w o - te c h n ic z n o - e k s p lo a ta c y j n e g o , — d o s t ę p n y z e s ta w części z a m ie n n y c h , p aliw a, o g u m ie n ia , ś r o d k ó w c h e m ic z n y c h , — p r a w id ło w a o r g a n iz a c j a p r o c e s ó w o c z y szcz an ia,
— z o r g a n iz o w a n y t e r e n dla u n ie s z k o d liw ia n ia n ieczystości,
— m o ż liw ie n a j m n ie j s z e o d d a le n ie t e r e n ó w s k ła d o w a n ia nie c z y sto śc i od m iejsc ich g r o m a d z e n ia (w y m ó g m in im a ln e j d łu g o śc i t r a s y p r z e -w o z u )4.
C e le m o p r a c o w a n i a j e s t c h a r a k t e r y s t y k a a n a lity c z n o o p is o w a w y p o s a ż e n ia m ia s t w o j e w ó d z t w a m ie j s k ie g o łó d z k ie g o w p o d s t a w o w e u r z ą -d z e n ia s łu ż ą c e -d o ich o c z y szcz an ia. P rz e -d m io te m z a in t e r e s o w a n ia są k lu c z o w e z a d a n ia w z a k r e s ie o cz y sz c z a n ia , r e a liz o w a n e p rz e z s łu żb y k o m u n a ln e . H o r y z o n t b a d a n ia o b e j m u j e la ta 1975— 1980. R o zsz e rz e n ie c z a s o w e b a z y in f o r m a c y j n e j b y ło n ie m o ż liw e ze w z g lę d u n a b r a k w ia -r y g o d n y c h i p o -r ó w n y w a l n y c h d a n y c h dla w s z y s tk ic h j e d n o s t e k m
iej-3 Por. J. R o s s m a n , T e c h n ik a ko m u n a ln a , W ro c ła w 1969, s. 71 o raz B. K o n - ł o w i c z , T e c h n ik a k o m u n a ln a , W a rs z a w a 1976, s. 116.
sk ic h oraz, z w ią z a n e z r e f o r m ą a d m i n i s t r a c y j n ą k r a ju , z m ia n y o r g a n i -z a c y j n e j e d n o s t e k w y k o n u j ą c y c h u s łu g i o c-z y s-z c -z a n ia .
J a k o c a ło ś ć o p r a c o w a n i e p o s ia d a c h a r a k t e r d i a g n o s ty c z n y . I n t e r p r e ta c j a m a t e r ia łu lic z b o w e g o z o s ta ła w y k o r z y s t a n a t a k ż e d la p r z e p r o w a d z e n ia o g ó ln y c h r o z w a ż a ń i s y g n a liz a c j i n i e k t ó r y c h p r o b le m ó w w y -s t ę p u j ą c y c h n ie ty lk o w -s k a li j e d n e g o w o je w ó d z tw a . S łu ż b y o c z y s z c z a n ia n a t e r e n i e w o j e w ó d z t w a z o r g a n i z o w a n e są w tr z e c h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h k o m u n a ln y c h . Za o c z y s z c z a n ie t e r e n u Lodzi o ra z d w ó c h p r z y le g ł y c h g m in : A n d r e s p o l a i N o w o s o ln e j o d p o w i e d z ia ln e j e s t M ie js k ie P r z e d s ię b io r s tw o O c z y s z c z a n ia . M P O s t a n o w i j e d -n o s tk ę j e d -n o b r a -n ż o w ą , k t ó r e j p o d s t a w o w y z a k r e s z a d a ń o b e jm u je ; — o d p ła tn e w y k o n y w a n i e u s łu g ; w y w o z u n ie c z y s to ś c i s t a ł y c h i p ł y n n y c h , o c z y s z c z a n ia ulic i p la c ó w , p r o w a d z e n i a szaletów* p u b lic z -n y ch ,
— p r o w a d z e n i e s c h r o n is k a d la zw ie rz ą t,
— p e łn ie n ie lu n k c j i k o o r d y n a t o r a w s p r a w a c h z w ią z a n y c h z o c z y -s z c z a n ie m n a t e r e n i e c a łe g o w o je w ó d z tw a .
P o n a d to w r a m a c h d z ia ła ln o ś c i p o m o c n ic z e j p r z e d s i ę b i o r s t w o ś w i a d -czy usługi n a rz ecz in n y c h z le c e n io d a w c ó w , tj. u słu g w a r s z ta to w y c h , d ia g n o s ty c z n y c h , t r a n s p o r t o w y c h o ra z s p r z e d a j e ta l o n y w y s y p i s k o w e p r z e d s ię b io r s tw o m u s u w a j ą c y m o d p a d k i w e w ł a s n y m z a k re s ie .
M ia s ta w p ó łn o c n e j cz ę śc i w o j e w ó d z t w a (z w y j ą t k i e m O z o rk o w a ) o b s łu g iw a n e są p rz e z R e j o n o w e P r z e d s ię b io r s tw o G o s p o d a r k i K o m u n a ln e j i M ie s z k a ln io w e j z sie d z ib ą w Z gierzu. P o s ia d a o ln o 4 o d d z ia ły t e r e -n o w e w p o s z c z e g ó l-n y c h m ia s ta c h , w k t ó r y c h b e z p o ś r e d -n io p r o b le m a m i o c z y sz c z a n ia z a jm u j ą się o d p o w ie d n ie Z a k ł a d y O c z y s z c z a n ia M iasta. O d 1981 r. w O z o r k o w i e o c z y s z c z a n ie w c h o d z i w z a k r e s d z ia ła ln o śc i O z o r k o w s k ie g o P rz e d s ię b io r s tw a K o m u n a ln e g o . R e jo n o w e P r z e d s ię b io r s tw o G o s p o d a r k i K o m u n a ln e j i M i e s z k a n io -w e j -w P a b ia n ic a c h z a jm u je się o c z y s z c z a n ie m m ia s t -w p o ł u d n io -w e j części w o je w ó d z tw a , tj. P a b ia n ic (Z a k ła d O c z y s z c z a n ia M iasta) ora z K o n s t a n t y n o w a (Z akład U słu g K o m u n a ln y c h ) j a k o w y d z ie lo n y e le m e n t o r g a n iz a c y j n y o d d ziału te r e n o w e g o w ty m o s ta tn im m ieście. P r z e d s ię -b io rs tw a r e j o n o w e są j e d n o s t k a m i o c h a r a k t e r z e w ie lo -b r a n ż o w y m .
OCZY SZCZANIE ULIC I PLA CÓ W
P o d s ta w o w e fu n k c je służb w y k o n u j ą c y c h t e n ty p u słu g p o l e g a -j ą na:
— k s z ta łto w a n iu p r a w i d ło w y c h w a r u n k ó w s a n i t a r n y c h i p o r z ą d k o -w y c h ,
— z a p e w n ie n iu b e z p ie c z n e g o i n ie z a k łó c o n e g o r u c h u uliczn e g o , — u s u w a n i u n ie c z y s to śc i z p o w ie r z c h n i c ią g ó w k o m u n ik a c y jn y c h . W ie lk o ś ć g r o m a d z o n y c h o d p a d k ó w z a le ż y g ł ó w n ie od: — in te n s y w n o ś c i r u c h u p ie s z e g o i k o ło w e g o , —■ c h a r a k t e r u miast, — ty p u z a b u d o w y , — r o d z a ju n a w ie rz c h n i,
— g ę s to ś c i sieci u r z ą d z e ń g r u p u j ą c y c h n ie c z y s to śc i (kosze uliczne). W d z ia ła ln o ś c i o c z y s z c z a n ia w y o d r ę b n i a się n a s t ę p u j ą c e r o d z a je cz y n n o śc i: a) o m ia ta n ie ulic i p la c ó w — s e z o n o w e (m ec hanicz ne), — c a ło r o c z n e (ręczne), b) p o l e w a n ie ulic i p lacó w , c) z m y w a n ie ulic, d) o d ś n ie ż a n ie ulic i placó w . O m i a t a n i e m e c h a n ic z n e r e a l i z o w a n e j e s t prz ez 8 m ie s ię c y w ro k u (1.04— 30.09), p o l e w a n ie i z m y w a n ie n a to m ia s t o d b y w a się o d 15 k w i e t -n ia d o 30 w rz e ś-n ia . O d ś -n ie ż a -n ie od 1 lis to p a d a do 31 m arca. P o le g a o-no n a g r o m a d z e n iu i u s u w a n i u śn ieg u , błota, lodu o ra z p rz e c iw d z ia ła n iu i z w a lc z a n iu gołoledzi. W s z y s tk i e z a te m fo r m y o c z y sz c z a n ia w tym ro d z a ju d z iała lnośc i, p o za o m ia ta n ie m rę c z n y m , p o s ia d a ją c h a r a k t e r s e z o n o w y . R e a liz a c ja z a d a ń o k r e ś lo n y c h w p l a n a c h te c h n ic z n o e k o n o m ic z -n y c h z w ią z a -n a je s t w z -n a c z -n y m s to p -n iu z w y s t ę p u j ą c y m i w a r u -n k a m i atm o s fe r y c z n y m i. T a b e l a 1
P o w ierzch n ia o czy szczan y ch ulic i p lacó w
P o w ierzch n ia oczyszczania —
M iasto w tys. m2 1976 = 100 u d ział procc ntow y
1976 1980 1978 1980 1976 1980 Łódź 4 183,0 4 349,8 104,9 103,9 81,4 80,6 A le k sa n d ró w 55,0 72,0 109,0 130,9 1,1 1,3 G łow no 49,8 67,5 135,5 135,5 1,0 1,2 K o n sta n ty n ó w 140,0 160,0 114,2 114,2 2,7 3,0 O zorków 60,0 60,0 100,0 100,0 1.2 1,1 P ab ian ice 270,0 236,2 87,5 87,5 5,2 4,4 S try k ó w 5,8 28,0 172,4 482,7 0,1 0,5 Zgierz 371,3 421,3 105,7 113,4 7,3 7,9 O gółem 5 134,9 5 394,8 104,7 105,0 100,0 100,0 Ź r ó d ł o : O p ra c o w a n o n a p o d s ta w ie R o c z n ik ó w s ta ty s t y c z n y c h w o je w ó d z tw a m ie j s k ie g o łó d z k ie g o z a la ta 1976— 1981, I n lo r m a c ji o d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a r c z e j Z je d n o c z e n ia га la ta 1976— 1980 [m a s z y n o p is y w ZG K ш . L o d z ił; m a te r ia łó w M ie js k ie g o P r z e d s ię b io r s tw a O c z y s z c z a n ia w Ł odzi.
P o w ie rz c h n ia p r z y j ę t a do o c z y s z c z a n ia (tab. 1) w y k a z u j e w p o s z c z e g ó l n y c h m ia s ta c h r ó ż n o k ie r u n k o w e z m ia n y , p r z y r ó w n o c z e s n y m z w ię k -sz e n iu g lo b a ln e j w ie lk o ś c i w r a m a c h w o j e w ó d z tw a . P r z e w a ż a n a ogół te n d e n c ja d o s ta b iliz a c ji p o w ie r z c h n i, p r z y c z y m s iln y w z r o s t z a u w a ż a się w m i a s t a c h n a j m n ie j s z y c h . N a jw ię k s z a p o w ie r z c h n ia o c z y sz c z a n ia p rz y p a d a na j e d n o s tk i s tr e f y c e n tr a l n e j w o je w ó d z tw a . P o z o s ta łe m ia sta p o s ia d a ją w s t r u k t u r z e u d z ia ły p r z e k r a c z a j ą c e n ie w ie le 1%. T a b e l a 2
O czy szczan ie ulic i p laców
M iasto O czy szczan ie sposobem zm ec h a-nizo w an y m w % D rogi m iejsk ie o b ję te z o rg an izo -w an y m oczy sz-czaniem w % 1976 1980 1976 1980 Łódź 93,9 95,3 75,7 71,2 A lek san d ró w 78,1 93,1 26,3 54,9 G łow no • 96,3 33,9 48,2 K o n stan ty n ó w 67,8 78,8 76,5 85,3 O zorków • 100,0 49,8 37,5 Pitbi.m ice • 69,3 56,1 45,5 Si ry k ó w • 53,6 9,2 64,4 Z gierz • 96,5 88,9 63,7 O gółem 89,9 93,6 70,5 67,5 Ź r ó d ł o : Jak w tab. 1. P o n ie w a ż p r o c e s y o c z y sz c z a n ia są p ra c o - i c z a so c h ło n n e , g łó w n y m k i e r u n k ie m ich re a liz a c ji je s t c o r a z w ię k sz a m e c h a n iz a c ja . I l u s t r a c j ą tego je st w z r a s t a j ą c y o d s e t e k p o w ie r z c h n i o b j ę te j o c z y s z c z a n ie m z m e -c h a n iz o w a n y m . Z d e -c y d o w a n a w ię k s z o ś ć p o w ie r z -c h n i w m ia s ta -c h je s t u t r z y m y w a n a w c z y sto śc i d zięki z a s to s o w a n iu s p r z ę tu w y s p e c j a l i z o w a n e g o (tab. 2). S ta n o w i to o b i e k t y w n ą k o n ie c z n o ś ć i w y z n a c z n ik s u b s t y tucji p r a c y ż y w e j p rz e z u ż y c ie m a s z y n i u rz ą d z e ń , tw o rz ą c j e d n o c z e ś n ie w y s o k ą k a p ita ło c h ło n n o ś ć te g o r o d z a j u usług. T e c h n ic z n e u z b r o je -nie p r a c y w M P O (d a n e za 1980 r.) w y n o s iło 206,7 tys. zł, a poziom k a p ita ło c h ło n n o ś c i 1,54 — p r z y ś r e d n ic h w ie lk o ś c ia c h dla w s z y s tk ic h p r z e d s ię b io r s tw z g r u p o w a n y c h w Z je d n o c z e n iu G o s p o d a r k i K o m u n a ln e j w Łodzi o d p o w ie d n io : 156,5 i 1,235.
P r z y j m u j ą c z k o le i w s k a ź n ik o b r a z u j ą c y p o w ie r z c h n ię d ró g m ie j
-5 1 ni от mac ja o działalności gospodarczej Z jed n o cz en ia za 1980 r., [m aszynopis w ZGK m Lodzi], Łódź 1981.
s k ic h o b j ę t y c h z o r g a n i z o w a n y m ocz y sz c z a n ie m , u w a ż a n y za j e d n ą z m ia r s to p n ia z a s p o k o je n ia p o tr z e b w z a k r e s ie o c z y szcz an ia, nie o t r z y m u je m y już je d n o z n a c z n e j o c e n y . Z a u w a ż a ln y j e s t j e g o s p a d e k w m ia -s ta c h d u ż y c h o ra z i-s to tn y w z r o -s t w j e d n o -s t k a c h m ały ch . T łu m a c z y ć to m o żn a z m n ie js z e n ie m d u ż y c h d y s p r o p o r c j i p o m ię d z y ty m i g r u p a m i m ia s t o ra z z n a c z n y m p r z y r o s te m p o w ie r z c h n i ulic i p la c ó w w d u ż y c h m ia s ta c h (rozw ój b u d o w n ic tw a o sie d lo w e g o ) n ie p r o p o r c j o n a l n y m do fa k ty c z n e g o p o la d z ia ła n ia słu żb o cz y sz c z a n ia . P e w ie n w p ły w (choć ra c z e j p o ś re d n i) n a p r o c e s y g r o m a d z e n ia o d -p a d ó w u lic z n y c h i d z ia ła ln o ś ć służb, w y w i e r a c h a r a k t e r n a w ie rz c h n i ulic. M i a r y o p is u j ą c e s t a n d r ó g m ie js k ic h w s k a z u j ą n a j e g o s y s t e m a -ty c z n ą p o p r a w ę . C o ra z w ię k s z a d łu g o ść i p o w ie r z c h n ia ulic p o siad a n a w ie r z c h n ię u le p sz o n ą . P o w o d u je to j e d n a k ż e d w ie im p lik a c je o o d m ie n n y m c h a r a k te r z e . L epsza n a w ie r z c h n ia u m o ż liw ia s t o s o w a n ie d o -s k o n a l-s z e g o -s p r z ę tu -s p e c ja li-s ty c z n e g o i p r z y c z y n ia -się p ra w d o p o d o b n ie do n iż sz e g o n a t ę ż e n ia p o w s t a w a n i a n iecz y sto śc i. Z d r u g ie j j e d n a k s t r o -n y w s e z o -n ie zim o w y m , k o -n ie c z -n o ś ć u t r z y m y w a -n i a c ią g łe j p rz e je z d -n o ś c i ulic i d r ó g (choć w r ó ż n y m z a k re s ie ) p o w o d u je silne n isz c z e n ie ich n a w ie rz c h n i. D z ie je się tak, p o n ie w a ż w a k c ji z im o w e j u ż y w a się u r z ą -d z e ń i s p r z ę tu c ię ż k ie g o ty p u a s t o s o w a n e śro -d k i c h e m ic z n e w p ł y w a j ą n e g a ty w n ie , p o p rz e z o d d z ia ły w a n ie m e c h a n ic z n e i che m ic zne, n a s t r u k -tu r ę k o l e j n y c h w a r s t w n a w ie rz c h n i.
W p o s z c z e g ó ln y c h m ia s ta c h w y s t ę p u j e z n a c z n e z r ó ż n ic o w a n ie d ró g (p r z y jm u ją c za k r y t e r i u m p o d z ia łu ich z n a c z e n ie dla ruchu). N a ogół u d z ia ł je z d n i o c h a r a k t e r z e p o n a d m ie j s k im lub w Lodzi p o n a d d z ie ln i- c o w y m n ie p r z e k r a c z a 20— 2 5 % o g ó ln e j d łu g o śc i ulic m iasta. T e w ła ś n ie c iąg i k o m u n i k a c y j n e są p r z e d m io te m sz c z e g ó ln e j u w a g i słu żb o c z y -szc zan ia z a r ó w n o w o k r e s ie letnim , j a k z im ow ym . W ty m o sta tn im w y s t ę p u j e b a r d z o du ża k o n c e n tr a c j a p o te n c j a łu p r z e d s ię b io r s tw o c z y -szc zania, zw ła sz c z a w p r z y p a d k u w y s t ą p i e n i a d u ż y c h o p a d ó w śniegu, s p a d k u t e m p e r a t u r y i zamieci.
J e ś li ch o d z i o s z e ro k o ś ć d ró g m ie jsk ic h , d o m in u ją je zd n ie w ą sk ie . J e s t to w y n ik ie m p o d o b n e g o sp o s o b u z a b u d o w y m ia s t w o je w ó d z tw a , k t ó r y c h u k ł a d u r b a n is t y c z n y s ta n o w i s p u ś c iz n ę z p o p r z e d n ie g o stulecia. S tr u k t u r a jezdni w Łodzi w 1980 r. k s z t a ł t o w a ła się n a s tę p u j ą c o . J e z d n i 0 s z e ro k o ś c i 6— 8 m b y ło 70% , 8— 12 m — 2 6 % i p o n a d 12 m — 4%. O b o k w z ro s tu s t a n u ta b o r u w sk ali c a łe j s łu ż b y o c z y sz c z a n ia o ra z w Łodzi i A le k s a n d r o w ie , w p o z o s ta ły c h m i a s t a c h w y s t ą p i ł y w a h a n i a liczby s p r z ę tu (tab. 3). N a jc z ę ś c ie j m a m y d o c z y n ie n ia z t e n d e n c j ą do s ta b iliz a c ji tej liczby. N ie p o k o j ą c y j e s t jej is to tn y s p a d e k w Zgierzu, p o d c z a s g d y z n a c z n ie w z r a s ta ła ta m p o w ie r z c h n ia o c z y s z c z a n y c h ulic 1 p lacó w . P o r ó w n u j ą c d y n a m ik i w z r o s t u z a d a ń i p r z y r o s tu liczby
sprzę-T a b e l a 3
S tan i d y n a m ik a p rz y ro stu liczbow ego sp rzętu do o czy szczan ia ulic i placów M iasto S tan w ta b o ru szt. 1976 1978 1980 1976 = 100 1980 Łódź 84 98 106 126,2 A le k sa n d ró w 3 6 6 200,0 G łow no — 3 3 X K o n sta n ty n ó w 4 7 6 150,0 O zorków 5 3 3 60,0 P ab ian ice 16 16 15 93,7 S try k ó w — 3 3 X Z gierz 10 9 6 60,0 -O gółem 122 145 148 121,3 Ź r ó d ł o : D « n e Z je d n o c z e n ie G o sp o d n rk l K o m u n a ln e j m . Ł odzi. tu w Lodzi, A l e k s a n d r o w i e i K o n s t a n t y n o w i e z a u w a ż a m y , że te m p o p r z y r o s tu liczb y ta b o r u p r z e w y ż s z a ło z n a c z n ie te m p o p r z y r o s t u p o -w ie rz c h n i o c z y szcz an ia. W p o z o s ta ły c h m ia s ta c h o b s e r -w u j e m y r e la c j e o d w ro tn e , p rz y c z y m d o ść c z ę sto z a u w a ż a się n ie z m ie n n o ś ć p o r ó w n y -w a n y c h -w ielkości. T a b e l a 4 Liczba sprzętu p rz y p a d a ją c a oczy szczan y ch ulic i
na 10 ty s. m* placów
M iasto Liczba sprzętu na 10 tys. m*
1976 1978 1980 Łódź 0,20 0,22 0,24 A lek san d ró w 0,54 1,00 0,83 G łow no — 0,44 0,44 K o n stan ty n ó w 0,28 0,43 0,38 O zorków 0,83 0,50 0,50 P ab ian ice 0,59 0,67 0,63 S try k ó w — 3,00 1,07 Zgierz 0,27 0,23 0,14 O gółem 0,24 0,27 0,27 Ź r ó d ł o : O b lic z e n i« n a p o d s ta w ie ta b . 1 I 3. C i e k a w e sp o s trz e ż e n ia n a s u w a k s z t a ł t o w a n ie się w s k a ź n ik a liczby s p r z ę t u p r z y p a d a j ą c e g o na j e d n o s t k ę p o w ie r z c h n i o c z y sz c z a n e j (10 tys. m s).
D a n e tab. 4 i l u s tr u j ą n i e r ó w n o m i e r n y p o d z ia ł ś r o d k ó w w p o sz c z e -g ó l n y c h m ia sta c h , s t w a r z a j ą c y w y r a ź n e d y s p r o p o r c je . N a jn iż s z e r e la c j e d o ty c z ą d u ż y c h o r g a n iz m ó w m ie jsk ic h , w k t ó r y c h w y s t ę p u j e szc zególna k o n c e n tr a c j a lu d n o ści, p r z e m y s łu , h a n d l u i n a tę ż e n ia ruchu.
D uże w ą tp liw o ś c i b u d zi fakt, iż w o b liczu ś w ia d o m o śc i luki w z a s p o -k o j e n i u te g o ty p u po trze b , s łu ż b y o c z y s z c z a n ia w ła ś n ie w m n ie j s z y c h m ia s ta c h z g ła s z a ją p o s t u l a t y n a j w i ę k s z y c h d o s ta w je d n o s te k s p r z ę t o -w y c h . Z a s y g n a li z o -w a n a k -w e s t i a -w y m a g a p r z e p r o -w a d z e n ia p o g łę b io n e j a n a liz y w r a z z d o k o n a n ie m e k o n o m ic z n e j o c e n y e f e k ty w n o ś c i d z ia ła n ia w y k o n a w c ó w usług. P e w n e ś w ia tło rz u c a n a to poziom w y d a t k ó w b u d -ż e to w y c h na o c z y s z c z a n ie ulic i p la c ó w (tab. 5).
T a b e l a 5 K oszty o czy szczan ia (w y d atk i budżetow e)
w 1980 r. M iasto P o w ierzch n ia oczyszczania w ty s. m* W y d a tk i budżetow o w ty s. zł Koszt oczysz-czen ia 1000 m* w zł Łódź 4 326,0 75 319 17 780 A lek san d ró w 72,0 1 100 15 277 G łow no 65,0 1 040 16 000 K o n sta n ty n ó w 160,0 1 200 7 500 O zorków 60,0 1 459 24 316 P ab ian ice 206,2 4 313 20 916 S try k ó w 15,0 343 22 866 Z gierz 421,3 2 954 7 011 O gółom 5 235,5 87 728 16 756 2 r ó d ł o: J a k w ta b . 3, W ie lk o ś ć k o s z t ó w p r z y p a d a j ą c y c h n a j e d n o s t k ę o c z y szcz an ia (1000 m 2) ta k ż e p o tw ie r d z a w y s o k i e z r ó ż n ic o w a n ie w m iastach . W s k a -z u j e to n a r ó ż n y s to p ie ń w y k o r -z y s t a n i a p r-z y d -z ie lo n y c h śro d k ó w . Ze z n a c z n y c h ro z p ię to śc i p o zio m u k o s z tó w (2— 3 -k ro tn y c h ) w y p r o w a d z ić m o ż n a o g ó ln y w n io s e k o n i e r a c j o n a l n y m p r o w a d z e n iu w n ie k t ó r y c h m ia s ta c h d z ia ła ln o śc i o c z y szcz an ia. W y m a g a to w s z e c h s t r o n n e j o c e n y o p ła c a ln o ś c i f u n k c jo n o w a n i a służb k o m u n a l n y c h w ty m z a k re s ie . W y d a j e się, że ś ro d k i b u d ż e to w e o t r z y m a n e na s f in a n s o w a n ie ściśle o k r e ś -lo n y c h u słu g z o s ta ły ta k ż e p r z e z n a c z o n e na o p ła c e n ie in n y c h za dań k o m u n a l n y c h b ą d ź też ś w ia d c z y to o n isk ie j g o s p o d a r n o ś c i p r o w a d z o n e j d ziała lnośc i. R o zw in ięc ie te g o te m a tu w y k r a c z a j e d n a k poza r a m y o p r a -c o w a n ia .
W Y W O Ź NIECZYSTOŚCI STAŁYCH
P o w s ta w a n ie i g ro m a d z e n ie o d p a d ó w s ta ły c h s ta n o w i o b ie k t y w n ą k o n s e k w e n c j ę ro z w o ju s p o łe c z n o -g o s p o d a r c z e g o , p o s tę p u te c h n ic z n e n o i w z m o ż o n y c h p r o c e s ó w u r b a n iz a c y j n y c h . D o m in u ją c y m i ź ró d ła m i w y tw a r z a n ia ty c h n ie c z y s to śc i są g o s p o d a r s t w a d o m o w e i p r o c e s y w y -tw órcze. C e c h ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą e f e k tó w d z ia ła ln o śc i lu d zk iej je st b a r d z o d y n a m i c z n y p r z y r o s t m a s y o d p a d o w e j, p r z e w y ż s z a j ą c y te m p o w z ro s tu e l e m e n t ó w z w ią z a n y c h z w a r u n k a m i m a te r ia ln o - b y to w y m i o ra z a k t y w n o ś c ią z a w o d o w ą c z ło w ie k a . N a c a ły m ś w ie c ie r y s u j e się p r a w id ło w o ść, z g o d n ie z k t ó r ą na 1% p r z y r o s tu lu d n o ś c i m ie js k ie j p r z y -p a d a 5- 8 % w z ro s tu o d -p a d ó w ”. K o sz ty u s u w a n i a i u n ie s z k o d liw ia n ia n ie c z y sto śc i s ta ły c h są olb rzy m ie. R ó w n o c z e ś n ie o b s łu g a c a łe g o p r o c e s u te c h n o lo g ic z n e g o w y m a g a z a tr u d n ie n ia z n a c z n e j liczby p ra c o w n ik ó w . P ro b le m o m a w i a n y c h n ie c z y sto śc i s t a j e się c o r a z o s tr z e js z y w m ia -rę p o s tę p u j ą c e g o ro z w o ju o r g a n iz m ó w m ie jsk ic h . O w ie lk o śc i o d p a d ó w d e c y d u ją : — w z r o s t liczby m ie s z k a ń c ó w , — w z r o s t j e d n o s t k o w e g o w s k a ź n ik a n a g r o m a d z e n ia ,
— zm ian a s k ła d u w y w o ż o n e j m a s y (w z ro st u d z ia łu fra k c ji lekkich). E le m e n ty te są dla służb o c z y sz c z a n ia w ie lk o ś c ia m i z e w n ę tr z n y m i (niezależnym i). Z a s p o k o j e n ie p rz ez p r z e d s ię b io r s tw a r o s n ą c y c h p o trz e b w z a k r e s ie w y w o z u o d p a d ó w s t a ł y c h z a le ż y od:
— w ielk o ści i s t r u k t u r y p o s i a d a n y c h c z y n n ik ó w p ro d u k c ji, —• liczby w y s y p is k o ra z ich o d leg ło ści od r e j o n ó w w y w o z u , — c h a r a k t e r u z a b u d o w y z e s p o łó w m ie s z k a n io w y c h , — s to s o w a n e j o rg a n iz a c ji i te c h n o lo g ii w y w o z u . W w ię k sz o śc i m ia st o b s e r w u j e m y w z ro s t w y w o z u m a s y o d p a d o w e j (tab. 6). Z n a j d u j e to o d b ic ie w e w s k a ź n i k u n a g r o m a d z e n i a j e d n o s t k o w e g o . Z a u w a ż y ć n a le ż y d o ść z n a c z n e ro z p ię to śc i j e g o p o ziom u w p o -s z c z e g ó ln y c h m ia -sta c h . N a jw y ż -s z ą w a r t o ś c i ą c h a r a k t e r y z u j ą -się d w a n a j w ię k s z e m ia sta w o je w ó d z tw a , n a jn iż s z y poziom p rz yparła na n a j -m n ie js z ą jednostkę, tj. S tr y k ó w .
T r u d n o jest w ś w ie tle p rz y to c z o n y c h in fo rm a c ji w y p r o w a d z a ć je d -n o z -n a c z -n ą o c e -n ę z a le ż-n o ści w y w o z u o d p a d ó w od w ie lk o ś c i m iasta. W tr z e c h b o w ie m m ia s ta c h n a s tą p ił sp a d e k w y w o z u , p r z y czym w dość d u ż y m m ieście, ja k im jest Zgierz, w s k a ź n ik te n o d b ie q a z n a c z n ie od p o z io m ó w w y s t ę p u i ą c y c h w z n a c z n ie m n ie js z y c h j e d n o s tk a c h m iejsk ic h .
‘ .I. O s t a s z e w s k i , T e c h n o lo g ic zn e perp etu m m o b ile ?, „P rzeg ląd T ech n iczn y " 1979, n r 47, s. 26.
T o b e 1 a 6
W y w ó z n iecz y sto śc i st.iły rh
M iasto
W yw óz n iecz y sto śc i sta ły c h na 1 m ieszkańca W tys. m* w m , 197.б ľ 180 1975 1980 Łódź 1 032,0 1 573,0 t ,29 1,88 A le k sa n d ró w 26,1 21,3 1,70 1,25 G łow no 14,0 18,9 1,00 1,29 K o n stan ty n ó w 19,0 15,0 1,32 0,99 O zorków 20,0 19,5 1,06 1,00 P abianice 92,0 111,4 1,38 1,58 S try k ó w 1,6 2,8 0,44 0,75 Zgierz 36,1 40,4 0,75 0,76 O gółom 1 240,8 1 802,3 1,27 1,76 Z r ó d l o : J a k w tab. 4. T a b e l a 7 T ab o r do w yw ozu n iecz y sto śc i stały ch
M iasto 1976 T a b o r w szt. 1978 1980 Łódź 105 114 119 A lek san d ró w 6 5 4 G łow no 2 2 3 K o n stan ty n ó w ' 2 4 6 O zorków 5 3 3 P ab ian ice 12 13 12 S try k ó w 1 1 1 Zgierz 9 9 9 O gółem 142 151 157 % r A d 1 o : J » k w tn b . A. Liczba s p r z ę tu s p e c ja lis ty c z n e g o , g łó w n ie b ę d ą c e g o w d y s p o z y c ji MPO, w y k a z y w a ł a te n d e n c j e w z r o s to w e (tab. 7). T a b o r w p o z o s ta ły c h m ia s ta c h nie u le g a ł is to tn ie js z y m zm ianom . N o w e d o s t a w y p o k r y w a j ą je d y n i e p o tr z e b y p o w s t a j ą c e w s k u t e k lik w id a c ji j e d n o s t e k m o c n o w y -e k s p lo a to w a n y c h . N a l-e ż y z a z n a c z y ć , ż-e ok. 40 ś r o d k ó w s p r z ę to w y c h w p o s ia d a n iu w s z y s tk ic h służb o c z y sz c z a n ia e k s p l o a t o w a n y c h j e s t przez o k r e s d łu ż s z y niż 10 lat, a dla 50 j e d n o s t e k o k r e s te n w y n o si 6— 9 lat. O z n a c z a to, że z d e c y d o w a n a w ię k s z o ś ć ta b o r u w in n a b y ć już p r z e z n a -c z o n a do n a p r a w y . Z p r z e p r o w a d z o n y -c h a n a liz t e -c h n i-c z n y -c h w y n i k a
k o n ie c z n o ś ć z a k w a lif ik o w a n ia blisko 80 w o z ó w do k a sa c ji. D o d a tk o w ą tr u d n o ś c ią są d o tk liw e b r a k i z a o p a tr z e n io w e w czqšci z a m ie n n e (o g u -mienie, a k u m u l a t o r y itd.) o ra z z b y t m a łe z a p le c z e te c h n ic z n o -re m o n to w e . S p o w o d o w a ło to w k o n s e k w e n c j i o b n iż e n ie w s p ó łc z y n n ik a g o to w o śc i te c h n ic z n e j z 0,75 w 1976 do 0,68 w 1980 r.
T a b e l a 8
S tan l.ihoru bezpylnogo
W y szczeg ó ln ien ie T ab o r b ezp y ln y w szt. 1976 1978 1980 O gółem 142 151 157 w tyra: Łódź 105 114 119 — b a ja d e ra 29 24 16 w lym : Łódź 7 3 2 — bębnow y 102 106 117 w tym : Łódź 88 91 88 — k o n te n e ry 11 21 34 w tyra: Łódź 10 20 28 Ź r ó d ł o : D a n e M ie js k ie g o P r z e d s ię b io r s tw a O czyszczani*«. W s t r u k t u r z e r o d z a j o w e j ta b o r u b e z p y ln e g o m a l e j e u d z ia ł p o ja z d ó w typu „ b a j a d e r a " ( k r y te w y w r o tk i) na k o r z y ś ć c o r a z s z e rs z e g o s to s o -w a n ia sprzqtu do ob słu g i k o n t e n e r o -w e j (tab. 8).
D y n a m ik a w y w o z u n ie c z y s to śc i s t a ł y c h o ra z s ta n u ta b o ru w skali c a łe g o w o j e w ó d z tw a k s z ta łto w a ła się w la ta c h 1975— 1980 n a z b liż o -ny m pozio m ie (145,2 o ra z 145,3). B ardziej s z c z o q ó ło w y c h in fo rm ac ji d o sta rc z a s y t u a c j a w Lodzi (tab. 9).
T a b e l a 9
D yn am ik a w yw ozu n ieczy sto ści sta ły c h i praca tu b o m w Lodzi w la ta c h 1976— 1980 1975 = 100 W yszczeg ó ln ien ie 1G76 1977 1978 1979 1980 W yw óz nieczystości 113,3 121,3 ! .''2,4 142,2 152,4 Liczba taboru 128,(1 134,1 139,0 134,1 145,1 Liczba w y k o n an y ch w ozokilom etrów 115,6 114,9 121,2 138,0 146,3 2 r ó ł o: Juk W tälj. 8.
U w z g lę d n ia j ą c p r a c ę w y w o z o w ą ta b o ru , te m p o w y k o n a n y c h w ozo- k ilo m e tr ó w b y ło z n a c z n ie niższe od te m p a w y w o z u o d p a d ó w . T łu m a c z y ć to z a p e w n e n a le ż y s to s o w a n ie m c o r a z w ię k s z y c h p o j e m n ik ó w do w y -w o z u te g o ty p u n iecz y sto śc i. J e d n o c z e ś n i e -w r a z ze -w z ro s te m o b sza ru o b s ł u g iw a n y c h r e j o n ó w z m n ie js z a ła się c z ę sto tliw o ś ć w y w o z ó w .
J e d n y m z n a j i s to tn ie js z y c h e l e m e n tó w p r o c e s u u s u w a n i a n i e c z y stości s ta ły c h je s t ich s k ł a d o w a n ie i u n ie s z k o d liw ia n ie na te r e n a c h s p e c j a ln ie do te g o p r z e z n a c z o n y c h (w y sy p isk a c h ). W 1980 r. s łu ż b y o c z y -szc z a n ia e k s p l o a t o w a ł y 10 w y s y p is k , z te g o 3 o d b ie r a ły n ie c z y sto śc i z t e r e n u Łodzi. W p o z o s ta ły c h m ia s ta c h w y k o r z y s t y w a n o p o j e d y n c z e w y s y p is k a . Łódź dla c e ló w w y w o z o w y c h p o d z ie lo n a je st na 57 r e jo n ó w . Ś rednia o d leg ło ść z r e j o n ó w w y w o z o w y c h do e k s p l o a t o w a n y c h w y s y p is k w y -n o siła 15 km. Dw a w y s y p i s k a w o k o lic a c h m ia s ta p r z y s to s o w a -n e są do u n ie s z k o d liw ia n ia o d p a d ó w s ta ły c h , trz e c ie w y k o r z y s t y w a n e jest w y ł ą c z n i e do s k ła d o w a n ia g r u z u 1 ziemi o ra z zm io tek u liczn y c h .
P r a w id ło w a e k s p l o a t a c j a w y s y p is k jest u tr u d n i o n a p rz e z b r a k : — ziem i do bieżącecro p o k r y w a n i a o d p a d ó w ,
— części z a m ie n n y c h do sp rz ę tu p r a c u j ą c e g o na w y s y p is k a c h . N a le ż y p o d k re ślić , że t e r e n y p o z o s ta j ą c e w g estii p r z e d s ię b io r s tw z o s ta ły im p rz y d z ie lo n e b e z p o ś r e d n io p rz ed ro z p o c z ę c ie m e k s p lo a ta c ji, co rz u to w a ło na n i e w ła ś c iw e p r z y g o to w a n i e te c h n ic z n o -o rg a n iz a c y jn e .
P ro b le m e m n a j w a ż n i e j s z y m jest b a r d z o w y s o k i s to p ień z a p e łn ie n ia w y s y p is k . Ich p o j e m n o ś ć z o sta ła już p r a k ty c z n ie w y k o r z y s t a n a . Do 1983 r. p r z e w i d u j e się z a k o ń c z e n ie e k s p lo a ta c ji 4 w y s y p is k , n a to m ia s t do 1987 r. d a lsz y c h 4. W te j s y tu a c j i n a le ż y piln ie p o s z u k iw a ć n o w y c h m ie jsc s k ła d o w a n ia o d p a d ó w . M a ło b u d u j ą c y je st f a k t b r a k u ja s n y c h i w i ą ż ą c y c h u s ta le ń lo k a liz a c y jn y c h . P r z y z n a n ie n o w y c h t e r e n ó w dla M P O w 2 m ie js c o w o ś c ia c h n ie zm n ie jsz a skali p ro b lem u . P o te n c j a ln e w y s y p is k a są z lo k a liz o w a n e w z n a c z n e j o d ległości (d w u k r o tn ie d a le j niż d o ty c h c z a s o w e ) od m iasta. W y d ł u ż a n i e tra s p r z e w o z o w y c h r z u to w a ć b ę d z ie n a w y ż sz ą c z a s o c h ło n n o ś ć i d a ls z y w z r o s t k o s z tó w t r a n s -p o rto w y c h .
W z n lę d y e k o n o m ic z n e i o r a a n i z a c y i n e c o r a z siln ie j p r z e m a w i a j ą za z a s to s o w a n ie m p r z e ł a d u n k o w e g o s y s te m u w y w o z u . B u d o w a stacji p r z e ł a d u n k o w e j w n a jb liż s z y c h l a t a c h s t a j e się p a lą c ą k o n ie c z n o ś c ią . W y -m a g a to je d n o c z e ś n ie ta b o r u s p e c ja lis ty c z n e g o (nie p r o d u k o w a n e q o o b e c n ie w k ra ju ) , p r z y s to s o w a n e g o do w y w o z u o d p a d ó w n a d u ż e odle- ctłości. W p rz e c iw n y m p r z y p a d k u w y d ł u ż e n ie tr a s p r z e w o z o w y c h s p o -w o d u je , -w e d łu g d a n y c h M PO, W zrost z a tr u d n ie n ia (grupa ł a d o -w a c z y i k ie r o w c ó w ) o 2 0 % o ra z s p a d e k w y d a jn o ś c i p r a c y p r z y a k t u a l n y m s ta n ie t a b o r u o 50% . Z w ię k s z e n ie o d leg ło ści w y s y p i s k do 30 k m o z n a
cz ać będ z ie z m n ie js z e n ie o p o ło w ę c z ę s to tliw o ś c i w y k o n y w a n y c h w y -w ozó-w .
S y g n a liz o w a n e p r o b le m y w y s t ę p u j ą w d z ia ła ln o śc i służb k o m u n a l n y c h o d p o w ie d z ia ln y c h za s ta n s a n i t a r n y w e w s z y s tk ic h d u ż y c h a g lo m e r a c j a c h w Polsce. U t r z y m y w a n i e się teg o s t a n u p r o w a d z i d o n i e o d -w r a c a l n y c h z a k łó c e ń w k o e g z y s te n c j i s z tu c z n e g o i n a t u r a l n e g o ś r o d o w is k a c z ło w ie k a.
PO JEM N IK I DO GRO M ADZENIA NIECZYSTOŚCI
G r o m a d z e n ie o d p a d ó w s t a ł y c h s ta n o w i p o c z ą tk o w y e t a p p ro c e s u ich u s u w a n ia . Służą d o te g o c e lu p o j e m n ik i o ró ż n y c h ro z w ią z a n ia c h k o n s t r u k c y j n y c h i j e d n o s t k a c h p o je m n o śc i. S ta n w y p o s a ż e n ia w te u r z ą d z e n ia p r z e d s ta w ia tab. 10.
T u b a l u 10 Liczba pojem ników
M iasto P o jem n ik i w szt. 1976 1978 1980 Lótlż w tym : 69 097 69 256 57 070 110 i 65 162 61 578 46 393 1100 I 3 835 7 523 10 378 800 1 100 — — k o n te n e ry — 155 299 A lek san d ró w I 290 1 480 2 804 G łow no 1 347 1 957 2 285 K o n stan ty n ó w 1 090 2 600 3 000 O zorków 1 280 1 700 2 165 P ab ian ice 7 791 8 663 9 693 S try k ó w 120 255 290 Zgiorz 4 474 5 215 5 969 O gółem 86 489 91 126 83 276 2 [ ó d ł o : J a k w ta b . 4 i 8. W e w s z y s tk ic h m i a s t a c h o p ró c z Łodzi w y s t ą p i ł w y r a ź n y w z r o s t lic z eb n o ślici p o je m n ik ó w . S p a d e k ilich liliczby w Łodzi w p ł y n ą ł na z m n ie j -s z e n ie -się -s ta n u u r z ą d z e ń w -sk ali c a łe g o w o j e w ó d z tw a . Z w ią z a n e j e -s t to ze z m ia n ą s t r u k t u r y p o je m n ik ó w . S to p n io w e o g r a n ic z a n ie s to s o w a n ia p o je m n ik ó w 110 litr o w y c h w y n i k a z n a s t ę p u j ą c y c h p rz y c z y n :
— n i e p r z y s to s o w a n ia n o w y c h t y p ó w s a m o c h o d ó w do ich o p r ó ż n ia -nia,
— k o n ie c z n o ś c i u s u w a n i a c o r a z w ię k s z e j m a s y o d p a d ó w ,
— p o tr z e b y z a tr u d n ie n ia p r z y u s u w a n i u z g r o m a d z o n y c h o d p a d ó w z n a c z n ie w ię k s z e j liczby p r a c o w n ik ó w ,
— w y d łu ż e n ia c z a su p r o c e s u ich w y ła d o w y w a n ia .
P o m im o d o m in u ją c e g o j e sz c z e u d z ia łu tego ro d z a ju p o j e m n ik ó w w p r o w a d z a się c o r a z sz e rz e j p o j e m n ik i 1100 1. O b e c n ie j e d y n i e w P a b ia n ic a c h i K o n s t a n t y n o w i e s to s o w a n e są w y łą c z n ie p o j e m n ik i t r a d y c y jn e . Do w id o c z n y c h z a le t d u ż y c h p o je m n ik ó w n a le ż y zaliczyć: z m n ie j -sz e n ie p r a c o c h ło n n o ś c i, lep-sze w y k o r z y s t a n i e p o je m n o ś c i (sa m o istn y p r o c e s n a g n i a t a n ia pod w p ły w e m w ła s n e g o cięż aru) o ra z z w ię k s z e n ie w y d a jn o ś c i b ry g a d w y w o z o w y c h . P o je m n ik i te p o s i a d a j ą j e d n a k is to t-n e w a d y , t a k i e jak : z b y t t-n isk a j a k o ś ć w y k o t-n a t-n ia (co p r o w a d z i do k ró t- k o tr w a ło ś c i u ż y tk o w a n ia ) o ra z z b y t d u ż y c ię ż a r (co s ta n o w i isto tn e u t r u d n ie n ie p rz y w y ła d o w y w a n iu ) .
P o je m n ik a m i p o z w a la j ą c y m i n a z m n ie js z e n ie p ra c o c h ło n n o ś c i dzięki p e ł n e m u z m e c h a n iz o w a n iu c z y n n o ś c i za- i w y ł a d u n k o w y c h są k o n t e n e r y (p o je m n o ść 6, 7, 10 m 3). Są o n e w tej c h w ili s to s o w a n e g łó w n ie do w y w o z u o d p a d ó w p r z e m y s ło w y c h , c h o ć c o r a z c z ęściej s łu żą d o g r o m a dze n ia n ie c z y s to śc i na t e r e n a c h osied li m ie s z k a n io w y c h . W o b e c p r a w d o p o d o b n e g o s to p n io w e g o w p r o w a d z a n ia n ie w y m i e n n e g o s y s t e m u w y wozu, p o j e m n ik i t y p u k o n t e n e r o w e g o p o s ia d a ć b ę d ą d e c y d u j ą c e z n a czenie. W y m a g a ć to b ę d z ie w y m ia n y p a r k u s a m o c h o d o w e g o na z n a c z -n ie m -n ie js z ą liczbę w y s p e c j a l i z o w a -n y c h w ozów . Do r e a l n y c h z m ia n za lic zy ć n a l e ż y k o n ie c z n o ś ć c o r a z p o w s z e c h n i e j -szego s to s o w a n ia p o j e m n ik ó w w fo rm ie w o r k ó w p a p i e r o w y c h b ąd ź z t w o r z y w a sztu cz n eg o . R o z w ią z a n ie to, f u n k c j o n u j ą c e od d a w n a w in n y c h k r a ja c h , p o s ia d a z n a c z n e w a lo r y e s te ty c z n o h ig ie n ic z n e i e k o -n om icz-ne. W y s o k i e k o s z ty -n ie są w ty m p r z y p a d k u j e d y -n y m cz y -n -n ik ie m , k t ó r y m u si by ć b r a n y p o d u w a g ę w o b e c f a k ty c z n y c h k o r z y ś c i p o z a e k o n o m ic z n y c h i k o m p le k s o w e g o r a c h u n k u o p łaca ln o ści. W y m a g a j e -d y n ie ś m ia ły c h -d e c y z ji i -d o b rz e p r z y g o to w a n e j o rg a n iz a c ji -działa ń. Dla d o k o n a n ia p o r ó w n a n ia i e w e n t u a l n e g o z m in im a liz o w a n ia w ą tp liw y c h s t r a t n a le ż a ło b y te n sp o só b w p ro w a d z ić w n i e k t ó r y c h m ia s ta c h ty tu łe m e k s p e r y m e n tu . i SZALETY M IEJSKIE U s tę p y p u b lic z n e s ta n o w i ą s k ła d n ik i n f r a s tr u k tu r y k o m u n a ln e j w m ieście. Są to u r z ą d z e n ia n ie z b ę d n e , sz c z e g ó ln ie w c e n t r a c h m ie j sk ic h lub d z ie ln ic y śró d m ie js k ie j, m ie js c a c h p u b lic z n y c h o d u ż y m n a t ę -że n iu ru c h u p ie sz e g o a ta k ż e te re n a c h , n a k t ó r y c h w y s t ę p u j e z n a czn a k o n c e n tr a c j a lu d n o śc i (p lac e z g ro m a d z e ń , o b ie k ty s p o rto w e , parki).
T a b с 1 d И S z alety m ie jsk ie M iasto w szt. S zalety na 10 tys. m iesz-k ań có w 1975 11180 1975 1980 Łódź. 36 43 0,45 0,51 A lek san d ró w 1 1 0,65 0,60 O zorków 1 1 0,53 0,51 P ab ian ice 1 1 0,15 0,14 Z yicrz 1 1 0,21 0,19 O gółem 40 47 0,41 0,46 Z ió d ł o : .Ink w la b . 8. I s tn ie j ą c y s t a n w y p o s a ż e n ia m ia s t w s z a le ty w ś w ie tle p rz y to c z o n y c h d a n y c h n a le ż y o c e n ić j a k o k a t a s t r o f a l n y (tab. 11). S p o śró d 8 m ia st w w o je w ó d z tw ie ty lk o 5 p o s ia d a u s tę p y p u b liczn e , z te g o w c z te r e c h w y s t ę p u j e z a le d w ie p o j e d y n c z e u rz ą d z e n ie . W y s o k i e z r ó ż n ic o w a n ie d o ty c z y re la c ji liczby lu d n o ś c i p r z y p a d a j ą c e j ś r e d n io n a 1 szalet. W n a j -g o rs z e j s y tu a c ji są d w a n a j l u d n i e j s z e (poza Łodzią) m iasta, tj. P a b ia n ic e
i Zgierz. J e ś li p o r ó w n a m y w y p o s a ż e n ie w s t o s u n k u do n o r m a t y w ó w (1 sz a le t w in ie n p r z y p a d a ć n a 25— 65 h a p o w ie r z c h n i, n ie z a le ż n ie od w ie lk o ś c i m iasta i r o d z a j u re jo n u ) s tw ie rd z im y , ż e 1 u s tę p p u b lic z n y p r z y p a d a tu na o b s z a r k ilk a d z ie s ią t ra z y w ię k s z y niż o k r e ś lo n y n o rm ą.
W Łodzi na o g ó ln ą liczbę 43 s z a le tó w (d a n e z 1980 r.) 13 o b ie k tó w z lo k a liz o w a n y c h b y ło w d z ie ln ic y B a łu ty o ra z 11 w Ś ró d m ieściu . W p i e r -w sze j je d n o s tc e z a m ie s z k u j e n a j -w i ę c e j m ie s z k a ń c ó -w m iasta, -w d r u g ie j — n a j m n ie j s z e j — d z ie ln ic y s k o n c e n tr o w a n a j e s t w ię k s z o ś ć d z ia ła ln o śc i h a n d lo w o u s łu g o w e j i k u lt u r a l n o a d m i n i s t r a c y j n e j . Z n a c z n a część s z a le -tó w (8) u t r z y m y w a n y c h p rz e z M P O b y ła o b ie k ta m i n ie s k a n a liz o w a n y m i (tzw. suchym i), z lo k a liz o w a n y m i na k r a ń c ó w k a c h tra m w a j o w y c h .
Z g o d n ie z w y m o g a m i s a n ita r n o e p id e m io lo g ic z n y m i s z a le ty s k a n a -liz o w a n e w in n y b y ć c z y n n e w godz. 6— 22. O z n a c z a to, u w z g lę d n ia j ą c n ied zie le i św ięta, k o n ie c z n o ś ć z a tr u d n i e n i a 85 o s ó b obsługi. T y m c z a se m w o b e c tru d n o ś c i k a d r o w y c h (niskie z a ro b k i i p o z y c ja w opinii s p o -łecznej) w ię k sz o ść s z a le tó w c z y n n a b y ła j e d y n i e w c ią g u 1 zm iany.
W i e l e z a s tr z e ż e ń budzi ta k ż e e s t e t y k a z e w n ę t r z n a o ra z w y p o s a ż e n ie w p e łn y i s p r a w n y z e s ta w in s ta la c ji t e c h n ic z n o - s a n ita r n y c h . K a r y g o d n y c z ę sto s ta n w n ę tr z a z a p rz e c z a f u n k c ji j a k i e w i n i e n sp e łn ia ć sz a le t w n a z w ie p u b lic z n y . W sła b e j k u l t u r z e o so b iste j cz ęści u ż y t k o w n i k ó w u p a t r y w a ć n a le ż y g ł ó w n e p r z y c z y n y te g o n ie p o k o j ą c e g o i m a ło b u d u -j ą c e g o z -ja w isk a .
W y w ó z n ie c z y sto śc i w Łodzi n ie w y k a z y w a ł je d n o z n a c z n e g o k i e -r u n k u zm ian. Poziom w y w o z u w 1980 -r. był w y ż sz y w s t o s u n k u do 1975 r. j e d y n i e o 20,4 tys. ma. A n a lo g ic z n e t e n d e n c j e zm ian j a k w p r z y -p a d k u w y w o z u w y s t ą -p i ł y w liczbie w o z o k ilo m e tró w w y k o n a n y c h -przez s p r z ę t s p e c ja lis ty c z n y . W o b e c fa k tu w y ż sz e j d y n a m ik i p r a c y ta b o ru m o żn a s tw ie rd z ić z j a w is k o w y d ł u ż a n ia się tr a s p rz e w o z o w y c h . M P O w 1980 r. k o r z y s ta ło z 4 w y le w is k n iecz y sto śc i. Ś re d n ia o d le g ło ść w y -w o z u k s z ta łto -w a ła się n a p o zio m ie ok. 5 km.
G e n e r a l n i e rz ecz b io rąc , w u s u w a n i u te g o ty p u o d p a d ó w nie w y s t ą p iły n a ogół w ię k s z e tru d n o śc i. C z ę s to tliw o ś ć u s u w a n ia by ła d o s to s o -w a n a do -w y s t ę p u j ą c y c h p o trz e b . W y -w ó z d o k o n y -w a n y by ł na z lec en ia p is e m n e lub te le fo n ic z n e w c ią g u 2— 3 dn i o d d a t y zgłoszenia.
U W A G I K O Ń C O W E
W z r o s t z a d a ń w w a r u n k a c h ś w ia d o m o ś c i n ie p e łn e g o z a s p o k o je n ia p o tr z e b zm u sza d o p o s z u k iw a n ia n o w y c h r o z w ią z a ń w s k u t e c z n y m d z ia ła n iu słu żb o cz y sz c z a n ia . O g r a n ic z e n ia d o t y c z ą m. in. c z y n n ik ó w w y -tw ó r c z y c h p r o c e s u ś w ia d c z o n y c h usług.
P o tr z e b y s p r z ę to w e i k a d r o w e o ra z z a g a d n ie n ia w y s y p i s k s ta n o w ią n a j is to tn ie js z y zbiór p ro b le m ó w . W y w o ż e n i e o d p a d ó w s t a ł y c h n a w y -s y p i-s k a t r a k t o w a n e j e -s t w d a l-s z y m c ią g u j a k o p o d -s t a w o w a te c h n ik a ic h u n ie s z k o d liw ia n ia . W o b liczu n a r a s t a j ą c y c h tru d n o ś c i k o n ie c z n e w y d a j e się p o s z u k iw a n ie o p ł a c a l n y c h m e to d u n ie s z k o d liw ia n ia co ra z w ię k s z e j m a s y n iecz ystośc i.
W opinii s p o łe c z n e j p r a c a w s łu ż b a c h o c z y sz c z a n ia n ie c ie s z y się n a l e ż y t y m u z n a n ie m . N a w e t w y r a ź n e z a c h ę ty m a te r ia ln e n ie są w y s t a r c z a j ą c o s k u te c z n y m b o d ź c e m m o t y w a c y j n y m . J e s t to is to tn a p r z y -c z y n a b r a k ó w w z a tr u d n ie n iu .
R o d z a je m d z ia ła ln o śc i w y m a g a j ą c y m sz c z e g ó ln e j u w a g i je s t w y w ó z n ie c z y s to śc i sta ły c h . M o ż liw e są tu d w a k i e r u n k i ro z w ią z a ń :
a) p r a w i d ło w e z o r g a n iz o w a n ie p r o c e s u w y w o z u , b) s t o s o w a n ie p o s t ę p o w y c h te c h n o lo g ii w y w o z u .
P r o w a d z ić to w in n o do w z r o s tu w y d a jn o ś c i te g o z ło ż o n e g o i p r a c o -c h ło n n e g o p ro -c e su . J a k o p r z y k ła d o w e fo rm y zm ian n a le ż y w y m ie n ić o g r a n ic z e n ie liczby p o d j a z d ó w i o p e r a c j i z a ła d u n k o w y c h , s t o s o w a n ie w s z e rsz e j skali n o w o c z e s n y c h p o je m n ik ó w , w p r o w a d z a n ie p o ja z d ó w o w ię k s z y c h ła d o w n o ś c ia c h (w z ro st p o je m n o ś c i i w y ż sz y sto p ie ń u g n i a -ta n ia o d p a d ó w ).
N i s k ą e f e k ty w n o ś ć e k o n o m ic z n ą i c z ę s tą k r y t y k ę sp o łe c z n ą służb o c z y sz c z a n ia u z n a ć m o żn a za a r g u m e n t y u z a s a d n i a j ą c e p o tr z e b ę z m ia
-n y w a r u -n k ó w ich działa l-n o śc i. M o ż liw e j e s t b o w ie m z le c a -n ie z a d a ń w ię c e j niż j e d n e m u w y k o n a w c y . J e d n o s t k a o d p o w ie d z ia ln a za u t r z y -m a n ie c z y sto śc i i p o r z ą d k u o ra z d y s p o n u j ą c a ś r o d k a -m i fin a n s o w y -m i p o s ia d a ła b y s w o b o d ę w y b o r u r e a liz a to r a usług. M o g ła b y b y ć nim ta je d n o s tk a , k tó r a z o b o w ią z a ła b y się w y k o n a ć z a d a n ia na k o r z y s tn y c h dla z le c e n io d a w c y z a s a d a c h . W a r u n k i w z a j e m n y c h u s ta le ń p o m ię d z y k o n t r a h e n t a m i r e g u lo w a n e b y ł y b y tr e ś c ią u m o w y . P rzez i n n y c h niż s łu ż b y k o m u n a l n e w y k o n a w c ó w n a le ż y ro z u m ie ć je d n o s tk i g o s p o d a r k i
u s p o łe c z n io n e j, s p ó łd z ie lc z o ść b ą d ź o s o b y p r y w a t n e .
N a le ż y p o d k re ślić , ż e ta k ie ro z w ią z a n ie (ze w z g lę d ó w te c h n ic z n o - - o r g a n iz a c y jn y c h ) d o ty c z y ć m oże o c z y sz c z a n ia m a ły c h m ia s t lub ty c h je g o e l e m e n tó w w p o z o s ta ły c h m ia sta c h , co d o k t ó r y c h istn ie je u z a s a d -n io -n e p r z e k o -n a -n ie , że c z y -n -n o ś c i te b ę d ą lep iej i ta -n ie j w y k o -n a -n e . C e -n y za u sługi b y ł y b y u s t a l o n e w r a m a c h w z a j e m n y c h u z g o d n ie ń ( c e n y um o w n e). Do ro z w a ż e n ia p o z o s ta j e ta k ż e k w e s tia e w e n t u a l n e g o w p r o w a d z e n ia s y s te m u a je n c y jn e g o . J a k w ia d o m o p o d o b n e p r ó b y (choć j e sz c z e w s fe rze p r z y g o to w a ń ) p o d j ę to ju ż w d r o g o w n ic tw ie w w o je w ó d z tw ie k r a -kow sk im . E u geniusz W o j c ie c h o w s k i SA N IT A TIO N SERVICES IN T O W N S
1 he aim of th is stu d y w as to p ro v id e a d e s c rip tiv e -a n a ly tic a l c h a ra c te ristic of sa n ita tio n f u n litie s a v a ila b le in tow ns of the u rb an a d m in is tra tiv e p ro v in ce of Lodz. T he stu d y co v e rs a p erio d b etw een 1975 an d 1980, an d it e n c o m p a sses th e follo-w ing problem s co n n ected follo-w ith s a n ita tio n of to follo-w n s: c le a n in g of s tre e ts an d sq u ares, tia n s p o rt a n d dum ping of liquid an d sta b le g a rb a g e an d im p u rities, c o n ta in e rs for sto ra g e ol g a rb ag e, an d public la v a to rie s. In th e p erfo rm ed a n a ly sis p a rtic u la r to w n s w ere in te rp re te d in re la tio n to th e m ain ca u se s an d co n se q u e n c e s of c h an g es occu- rin g in v a rio u s elem en ts of to w n sa n ita tio n facilities.
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O E C O N O M IC A 58, 1986 A n n a C ie le c k a * ZIELEN W M IA S T A C H U W AG I OGOLNE T e r e n y zieleni s t a n o w i ą w a ż n y e l e m e n t u r z ą d z e ń k o m u n a l n y c h w m ieście. P r z y jm u j ą c p o d z ia ł i n f r a s tr u k tu r y n a s p o łe c z n ą i te c h n ic z n ą , t r u d n e je s t je d n o z n a c z n e z a k w a lif ik o w a n ie zie le n i do j e d n e j z nich. Z p u n k tu w id z e n ia s p e ł n i a n y c h f u n k c ji z ie le ń n a le ż y p o t r a k t o w a ć ja k o s k ła d n ik i n f r a s tr u k tu r y sp o łe c z n e j. Ze w z g lę d u na b u d o w ę te c h n ic z n ą — ja k o e le m e n t in f r a s tr u k tu r y te c h n ic z n e j. W n in ie j s z y m o p r a c o w a n i u p r z y j ę t o to d ru g ie u ję c ie . C e c h ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą e k s p lo a ta c j i t y c h t e r e n ó w w w o j e w ó d z t w i e m ie js k im łó d z k im j e s t z r ó ż n ic o w a n ie fo rm z a r z ą d z a n ia z ie le n ią — w y s t ę p u j e w ie le p o d m io tó w s p r a w u j ą c y c h b e z p o ś r e d n i n a d z ó r n a d nią. G ł ó w n y m i j e d n o s tk a m i są w y o d r ę b n i o n e lu b w y d z ie lo n e a u to n o m ic z n ie s łu ż b y w c h o d z ą c e w s k ła d g o s p o d a r k i k o m u n a l n e j (Łódzkie P r z e d s ię b io r -s t w o O g ro d n ic z e , Łódzki P a r k K u l t u r y i W y p o c z y n k u , P r z e d -s ię b io r -s tw a G o s p o d a r k i M ie s z k a n io w e j, M O Z, z a k ła d y ziele n i w R e j o n o w y c h P r z e d s ię b io r s tw a c h G o s p o d a r k i K o m u n a ln e j i M ie s z k a n io w e j z s ie d z i-bam i w O z o rk o w ie , Z g ie rz u i P a b ia n ic a c h ). O b s z a r e m f u n k c jo n o w a n i a ŁPO je st m ia s to Łódź. U r z ą d z a n ie m t e -r e n ó w zieleni w g -r a n ic a c h a d m i n i s t-r a c y j n y c h p o s z c z e g ó ln y c h dzielnic z a jm u j e się PGM . N a to m i a s t w p r z y p a d k u o d d z ia łó w p r z e d s ię b io r s tw r e j o n o w y c h o b ie k te m ich d z ia ła n ia są m ia sta , w k t ó r y c h je d n o s tk i te p o s ia d a j ą s w o ją siedzibę. O b o k j e d n o s te k k o m u n a l n y c h z ie le n ią z a j -m u je się r ó w n ie ż sp ó łd z ie lc z o ść -m ie s z k a n io w a , z a k ła d y p r a c y , zw ią zk i za w o d o w e , w y z n a n io w e , o r g a n iz a c j e t u r y s t y k i i w y p o c z y n k u .
Z p u n k t u w id z e n ia p r a w id ło w e g o k s z t a ł t o w a n ia t e r e n ó w ziele n i ja k o e le m e n tu z a g o s p o d a r o w a n ia m iasta, k o n ie c z n e je s t p r o w a d z e n i e c ią g łe j
