"Salute e malattia. Questioni di morale della vita fisica", Lino Ciccone, Milano 1986 : [recenzja]

Henryk Skorowski

"Salute e malattia. Questioni di

morale della vita fisica", Lino

Ciccone, Milano 1986 : [recenzja]

Collectanea Theologica 58/2, 188-190

R E C E N Z J E

d o s trz e g a p e w n e d a le k ie p o d o b ie ń s tw o m ię d z y w y p o w ie d z ia m i T e r tu l ia n a a in ic ja ty w ą K . R a h n e r a (r. II), ch o c ia ż — ja k sa m to w y z n a je — m oże to b y ć z b ież n o ść zg o ła p o w ie rz c h o w n a , a lb o w ie m o g ra n ic z e n ie się w a n a liz ie do sam e g o T e r tu lia n a — z p o m in ię c ie m g ru n to w n ie js z e g o s tu d iu m w ie lu in n y c h p rz e d s ta w ic ie li t r a d y c ji — n ie p o z w a la m u n a w y c ią g a n ie b a rd z ie j u m o ty ­ w o w a n y c h w n io sk ó w . T a k ie u s ta w ie n ie s p r a w y św ia d c z y o w ie lk ie j r z e te ln o ­ ści a u to r a ro z p r a w y , k tó r a m im o sw y c h w a lo ró w n a u k o w y c h n ie d a je — j a k ju ż w s p o m n ia n o — p o d s ta w d o ja k ie jś p e łn e j s y n te z y w z a k re s ie c e n tr a l­ n eg o d la n ie j p o ję c ia osoby. O b sz e rn y w y k a z li te r a tu r y , in d e k s y : o so b o w y i rz e c z o w y , w z b o g a c a ją tę g o d n ą u w a g i p o z y c ję , k tó r e j n ie p o w in ie n o d tą d p o m in ą ć ż a d e n te o lo g z a jm u ­ ją c y się p r o b le m a ty k ą t r y n it a r n ą . k s . L u c ja n B a lte r S A C , W a r s z a w a

L in o C IC C O N E , S a lu te e m a la ttia . Q u e s tio n i d i m o r a le d e lla v ita fisie a. M i­ la n o 1986, E d iz io n i A re s, s. 537. W sp ó łc z e sn a rz e c z y w is to ś ć n ie s ie ze so b ą w z m o ż o n e z a in te re s o w a n ie ty m w sz y stk im , co w ią ż e się w ja k ik o lw ie k sp o só b z p ro b le m a ty k ą z d ro w ia i c h o ­ ro b y . W p ły w a n a to z je d n e j s tr o n y c o ra z w y ż sz y p o z io m m e d y c y n y i o p ie k i z d ro w o tn e j p o z w a la ją c y s k u te c z n ie j w a lc z y ć z z a g ro ż e n ia m i z d ro w ia , z d r u ­ g ie j z aś s tro n y — d o św ia d c z e n ie n o w y c h z a g ro ż e ń w p o s ta c i c h o ró b w s p ó ł­ c z e sn e j c y w iliz a c ji, w o b e c k tó r y c h n ie ty lk o p o szc z e g ó ln y czło w ie k , a le ta k ż e m e d y c y n a s t a j ą b e z ra d n i.

P r o b le m a ty k a z d ro w ia , a z ty m z w ią z a n e n ie r o z e rw a ln ie z a g a d n ie n ie c h o ro b y , k a le c tw a i c ie r p ie n ia , to je d n a k w b r e w p o z o ro m n ie ty lk o p o le z a in te re s o w a n ia m e d y c y n y . Im p lik u je o n a w so b ie ta k ż e w ie le is to tn y c h p ro b le m ó w n a t u r y m o r a ln e j. Z je d n e j s tro n y n a r a s t a b o w ie m p o tr z e b a b a r ­

d z ie j c ało ścio w eg o p o d e jś c ia do k w e s tii z d ro w ia , c h o ro b y i u m ie ra n ia , a n a w e t w p r o s t m o ż n a p o w ie d z ie ć p r a k ty c z n e j te o lo g ii p ra c y n a d z d ro w ie m , c ie r p ie n ia i w s p ó łc ie rp ie n ia , z d ru g ie j zaś s tr o n y z d ro ­ w ie i c h o ro b a to ta k ż e k o n k r e tn e s p r a w y e ty k i le k a r s k ie j się g a ją c e j często sam e g o p o s ła n n ic tw a le k a r z a , m o d e lu z d ro w ia o ra z p r io r y te tó w w o p iece z d ro w o tn e j. D la te g o te ż w te j d z ie d z in ie w sp o só b k o m p e te n tn y m o że i p o ­ w in n a w y p o w ia d a ć się n ie ty lk o m e d y c y n a , a le ta k ż e e ty k a i te o lo g ia m o r a ln a p o p rz e z p o d e jm o w a n ie w c ią ż n o w y c h p ro b le m ó w m o r a ln y c h w te j m a te rii.

I n te r e s u ją c y m g ło s e m w d y s k u s ji n a te m a t e ty c z n y c h p ro b le m ó w z d ro w ia i c h o ro b y w y d a je się p r a c a L in o C icco n e Z d r o w ie i ch o ro b a . M o ra ln e k w e s tie

ż y c ia fiz y c z n e g o . A u to r je s t p ro f e s o re m te o lo g ii m o r a ln e j w K o le g iu m im .

A lb e ro n ie g o w P ia c e n z ie . M a w sw o im n a u k o w y m d o ro b k u w ie le p u b lik a c ji k s ią ż k o w y c h , z k tó r y c h n a jw a ż n ie js z e to : II p r o b le m a d e ll’a b o rte e la risp o sta

c a tto lic a , M ila n o 1975; E tic a se s su a le c r is tia n a do p o la d ic h ia ra zio n e „ P erso ­ n a h u m a n a ”, M ila n o 1977; „ N on u c c id e r e ”, M ila n o 1984. P o d e jm u je w n ic h

a u to r c ią g le n o w e i is to to w o w a ż n e p ro b le m y e ty c z n e w sp ó łc z e sn e g o ży cia , w ty m ta k ż e te b e z p o ś re d n io z w ią z a n e z ż y c ie m i z d ro w ie m cz ło w ie k a .

P r e z e n to w a n ą p r a c ę n a le ż y w id z ie ć n a k a n w ie o s ta tn ie g o o p ra c o w a n ia a u to r a „N on u c c id e r e ” (o m ó w ie n ie w B iu le ty n ie te o lo g ic z n o m o r a ln y m , C o l­ le c ta n e a T h e o lo g ic a 56, 1986, z. 4, 86— 89) ja k o k o n ty n u a c ję p o d ję te g o te m a tu , p rz y czy m p u n k t c ię ż k o śc i p rz e n ie s io n y je s t z z a g a d n ie n ia ż y c ia n a z a g a d n ie ­ n ie z d ro w ia , k tó r e je d n a k sto i w śc isłe j do n ie g o r e la c ji. W ty m s e n s ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że s ta n o w i o n a z je d n e j s tr o n y is to tn e d o p o w ie d z e n ie do o g ó ln eg o z a g a d n ie n ia ży cia , z d ru g ie j z a ś o d r ę b n ą c a ło ść p o p rz e z w io d ą c y t e m a t z d ro w ia i c h o ro b y i w ią ż ą c y c h się z ty m p ro b le m ó w m o r a ln y c h .

C ało ść p r o b le m a ty k i u ję ta je s t w d w ó c h c z ę śc ia c h p o p rz e d z o n y c h ro z ­ d z ia łe m w s tę p n y m z a ty tu ło w a n y m M y ś li i z a s a d y o g ó ln e d o ty c z ą c e zd r o w ia

i c h o ro b y , w k tó r y m a u to r , u w z g lę d n ia ją c o b e c n ą s y tu a c ję k u ltu r o w ą , o m a ­ w ia is to tn e e le m e n ty w sp ó łc z e s n e j r e f le k s ji te o lo g ic z n e j n a d z a g a d n ie n ie m z d ro w ia i c h o ro b y w ra z z p o d s ta w o w y m i im p lik a c ja m i m o r a ln y m i. T re ść p ie r w s z e j części p t. O b ro n a zd r o w ia w y p e łn ia sześć ro z d z ia łó w , z k tó r y c h tr z y p ie rw s z e d o ty c z ą m o r a ln y c h p o w in n o śc i c z ło w ie k a w z a k re s ie z d ro w ia , a tr z y n a s tę p n e — m e d y c z n y c h d z ia ła ń s to ją c y c h w s łu ż b ie z d ro ­ w ia . Z a sa d n ic z ą p o w in n o ś c ią w z a k re s ie o b ro n y z d ro w ia je s t o b o w ią z e k w a lk i z c h o ro b ą (r. I). A u to r ro z p o c z y n a sw o je w y w o d y od p rz y p o m n ie n ia p o d s ta ­ w o w e j p ra w d y , że z d ro w ie je s t is to tn y m d o b re m w ita ln y m c z ło w ie k a s t a w i a ­ ją c y m p rz e d n im o k re ś lo n e z a d a n ia . P ie rw s z o p la n o w y m z n ic h je s t tr o s k a o w ła s n e z d ro w ie w y r a ż a ją c a się n ie ty lk o w p ła s z c z y ź n ie n e g a ty w n e j ja k o p o w s tr z y m y w a n ie się od d z ia ła ń sz k o d liw y c h , a le ta k ż e w p ła s z c z y ź n ie p o ­ z y ty w n e j p o p rz e z z d o b y w a n ie np. tzw . k u lt u r y c ie le sn e j. W a lk a z c h o ro b ą je s t z a te m szczeg ó ło w ą p o w in n o śc ią c z ło w ie k a w r a m a c h p o d s ta w o w e g o o b o ­ w ią z k u tr o s k i o życie i ja k o t a k a m u s i b y ć k la s y fik o w a n a ja k o k o n k r e tn y p rz e ja w o b o w ią z k u c h rz e ś c ija ń s k ie j m iło ści sieb ie. P o d k r e ś le n ie t e j p o w in n o ­ ści, k tó r a zaw sze w y m a g a ć b ę d z ie p r o f ila k ty k i i tr o s k liw e g o le c z e n ia , n ie je s t je d n a k ró w n o z n a c z n e z o b o w ią z k ie m w a lk i za w s z e lk ą cen ę. Is tn ie je je j g ra n ic a , k tó r ą je s t u m ie ję tn o ś ć z a a k c e p to w a n ia w ła s n e j c h o ro b y . W m y śl c h rz e ś c ija ń s k ie j r e f le k s j i te o lo g ic z n e j z a a k c e p to w a n a c h o ro b a m oże by ć t r a k ­ to w a n a ja k o o b d a ro w a n ie s łu ż ą c e d y n a m ic z n e m u ro z w o jo w i osobow ości.

I s to tn y m o b o w ią z k ie m m o r a ln y m c z ło w ie k a w z a k re s ie o b ro n y ży cia je s t ta k ż e w a lk a ze śm ie rc ią (r. II). I w ty m p r z y p a d k u is tn ie ją je d n a k jeg o g r a ­ n ic e . W y zn acza je p ra w o c z ło w ie k a do g o d n eg o u m ie r a n ia , k tó r e je d n a k n ie m oże by ć u to ż s a m ia n e z p r a w e m d e c y d o w a n ia o k o ń c u w ła sn e g o ży cia. P r a ­ w o do śm ie rc i z g o d n o śc ią to p ra w o do a k c e p ta c ji sp o so b u i c z a su ś m ie rc i, k tó r a w p is a n a je s t w lu d z k i los, a ta k ż e p ra w o do sp o k o jn e g o p rz y g o to w a ­ n ia się do je j p rz y ję c ia . W y d a je się, że is tn ie je tu z a sa d n ic z a sp rzeczn o ść p o m ię d z y o b o w ią z k ie m w a lk i ze ś m ie rc ią , a p r a w e m do je j a k c e p ta c ji. W g ru n c ie rzeczy , z d a n ie m a u to r a , sp rz e c z n o ść je s t ty lk o p o z o rn a . C h o d zi b o w ie m o w y e lim in o w a n ie teg o ro d z a ju w a lk i ze śm ie rc ią , k tó r a n ie je s t a u te n ty c z n y m p rz e d łu ż a n ie m ży c ia , a je d y n ie lu d z k ie j w e g e ta c ji, p o p rz e z sz tu c z n e u tr z y m y w a n ie c z y n n o śc i s e rc a i p łu c, a w ię c je s t n ic z y m in n y m ja k p rz e d łu ż a n ie m lu d z k ic h c ie r p ie ń i p ro c e s u u m ie r a n ia . P r a w o d o g o d n ej śm ie rc i n ie sto i z a te m w sp rz e c z n o śc i z m o r a ln y m o b o w ią z k ie m w a lk i ze śm ie rc ią i to z a ró w n o od s tro n y sam eg o cz ło w ie k a , j a k i s łu ż b y z d ro w ia , o ile is tn ie je c h o c ia ż b y ty ik o s ła b a n a d z ie ja n a a u te n ty c z n e p rz e d łu ż a n ie życia.

T rz e c ią p o w in n o śc ią m o r a ln ą w z a k re s ie o b ro n y z d ro w ia je s t o b o w ią z e k w a lk i z b ó lem , k tó r y to w a rz y s z y lu d z k ie j e g z y s te n c ji (r. III). M o ra ln ie u z a ­ sa d n io n e je s t sto s o w a n ie śro d k ó w p rz e c iw b ó lo w y c h , p o n ie w a ż k a ż d y m a p ra w o p o d e jm o w a ć d z ia ła n ia lik w id u ją c e ból. W y m a g a n e je s t je d n a k , b y ś r o d k i teg o ro d z a ju ze w z g lę d u n a p rz e d m io t lu b o k o liczn o ści, n ie b y ły zle. Z d a n ie m a u ­ to r a b io rą c p o d u w a g ę ró ż n o ro d n o ś ć śro d k ó w u ś m ie rz a ją c y c h z n a rk o ty c z n y m i w łą c z n ie (p rzy siln y c h b ó lach ) n a le ż y zaw sz e k ie ro w a ć się ro z s ą d n y m u m ia ­ re m , a b y z a p o b ie c e w e n tu a ln e m u u z a le ż n ie n iu się o rg a n iz m u o d ś ro d k ó w c h e m ic z n y c h . W p rz y p a d k a c h je d n a k b a rd z o c ię ż k ic h c ie r p ie ń m o ż n a s to s o ­ w a ć n a w e t t a k s iln e śro d k i, k tó r e m o g ą o d b ie ra ć o k re s o w o św ia d o m o ść , a u b o c z n ie n a w e t p rz y ś p ie s z a ć śm ie rć n p . w p rz y p a d k u c h o ró b n o w o tw o ro ­ w y ch . I n te n c ją d z ia ła n ia n ie je s t t u b o w ie m s p o w o d o w a n ie śm ie rc i, a le k o ­ n iecz n o ść u ś m ie rz e n ia b ó lu . N a b a z ie u ś w ia d o m io n y c h c z y te ln ik o w i o b o w ią z k ó w m o r a ln y c h w z a ­ k r e s ie o b ro n y z d ro w ia p o d e jm u je a u to r , w k o le jn y c h tr z e c h ro z d z ia ła c h te j części, p ró b ę o m ó w ie n ia is to tn y c h d z ia ła ń m e d y c z n y c h n a rzecz o b ro n y z d ro ­ w ia : te r a p e u ty c z n e in g e r e n c je w ią ż ą c e się z n ie o d w ra c a ln y m o g ra n ic z e n ie m in te g ra ln o ś c i w k o n te k ś c ie tz w . z a s a d y cało ścio w o ści (r. IV ); tr a n s p la n t a c je lu d z k ic h n a rz ą d ó w i o rg a n ó w z szcz e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m p rz e s z c z e p u k o ­

m ó re k m ó zg o w y ch i s e r c a (r. V); e k s p e r y m e n ty w z a k re s ie s to s o w a n ia n o ­ w y c h m e to d i n a rz ę d z i w c z a sie le c z e n ia (r. V I). W sz y s tk ie te g o ro d z a ju d z ia ła n ia o c e n ia a u to r p o z y ty w n ie ja k o s to ją c e w s łu ż b ie z d ro w ia lu d z k ie g o , ch o c ia ż z g łasza w ą tp liw o ś c i co do m o r a ln y c h a s p e k tó w tr a n s p la n t a c ji k o m ó ­ r e k m ó zg o w y ch i s e rc a o ra z s to s o w a n ia tzw . e k s p e r y m e n tó w n a u k o w y c h n ie d o ty c z ą c y c h b e z p o śre d n io le c z e n ia . D ru g ą część p r a c y z a ty tu ło w a n ą „ N ie u za s a d n io n a a u to a g r e sja w o b e c w ła sn e g o z d r o w ia i ż y c ia ” s ta n o w ią tr z y ro z d z ia ły , w k tó r y c h a u to r p o d e j­

m u je z a g a d n ie n ia b ę d ą c e ś w ia d o m y m g o d z e n ie m w z d ro w ie , a ty m sa m y m w m o r a ln y o b o w ią z e k jeg o o c h ro n y , k tó r e m u t a k w ie le m ie js c a p o św ię c o n o w p ie r w s z e j części. S z e ro k o i g r u n to w n ie o m ó w io n a je s t p r o b le m a ty k a n a r ­ k o m a n ii z p rz y to c z e n ie m n a jn o w s z y c h s ta ty s ty k , p rz y c z y n z w ię k s z a n ia się te g o z ja w is k a w e w sp ó łc z e s n y m św iecie, szk ó d fiz y c z n y c h i p s y c h ic z n y c h w y ­ n ik a ją c y c h z ic h u ż y w a n ia o ra z m o r a ln e j k w a lif ik a c ji te g o d z ia ła n ia c z ło w ie k a w o b e c sam eg o sie b ie (r. I). B a rd z o o b s z e rn ie p o tr a k to w a n e z o s ta ły ta k ż e z a ­ g a d n ie n ia a lk o h o liz m u (r. II) i n ik o ty n iz m u (r. III) ja k o w sp ó łc z e s n a a u to ­ a g r e s ja c z ło w ie k a w o b e c w ła s n e g o z d ro w ia , a w d a ls z e j p e rs p e k ty w ie — ży­ cia. C ało ść w y w o d ó w k o ń c z y a u to r k o n k lu z ją z a ty tu ło w a n ą M o ra ln o ść i b a ­

d a n ia b io lo g iczn e d ziś, w k tó r e j z w ra c a u w a g ę n a p o tr z e b ę ciąg łeg o u ś w ia ­

d a m ia n ia s łu ż e b n e j r o li w ie d z y i te c h n ik i w o b e c c z ło w ie k a o ra z w ię k s z e j h u ­ m a n iz a c ji m e d y c y n y .

Z a p re z e n to w a n a p r a c a L in o C icco n e p o z o sta w ia je d n a k p e w ie n n ie d o s y t. W y n ik a on p rz e d e w s z y s tk im z f a k t u p o m in ię c ia lu b z b y t p o w ie rz c h o w n e g o p o tr a k to w a n ia w ie lu is to tn y c h d ziś z a g a d n ie ń z z a k r e s u m e d y c z n y c h d z ia ła ń n a rzecz z d ro w ia c z ło w ie k a , a szczeg ó ln ie m a n ip u la c ji g e n e ty c z n y c h czy e k s ­ p e ry m e n tó w n a u k o w y c h n a lu d z k im o rg a n iź m ie . D a je się ta k ż e z a u w a ż y ć b r a k szerszeg o o p ra c o w a n ia w sp ó łc z e s n y c h fo r m a u to a g r e s ji w o b e c c z ło w ie k a . A u to r s p ro w a d z a je do trz e c h : n a r k o ty k i, a lk o h o l, n ik o ty n a , g d y ty m c z a s e m m o ż n a tu i n a le ż y u w z g lę d n ić ta k ż e in n e , j a k c h o c ia ż b y s p o r t w sp ó łc z e sn y . Z a s tr z e ż e n ia n a le ż y ta k ż e zg ło sić do f o r m u ło w a n ia n ie k tó r y c h te z bez s z e r­ szego ic h u z a s a d n ia n ia i bez r o z w ija n ia szczeg ó ło w y ch , c zęsto is to tn y c h im p li­ k a c ji m o r a ln y c h w n ic h z a w a rty c h .

P o w y ż sz e u w a g i n ie p o d w a ż a ją je d n a k g lo b a ln e j w a r to ś c i p ra c y . S a m a w so b ie je s t o n a c e n n y m p rz y c z y n k ie m do ju ż is tn ie ją c e j l i t e r a t u r y p o d e jm u ­ ją c e j z a g a d n ie n ie z d ro w ia i c h o ro b y w p ła s z c z y ź n ie m o r a ln e j. J e j w a rto ś ć p o d n o si fa k t, iż je s t o n a p ró b ą cało ścio w eg o u ję c ia te m a tu z g r u n to w n y m o m ó w ie n ie m m o r a ln y c h o b o w ią z k ó w c z ło w ie k a w r a m a c h o b ro n y z d ro w ia , o p is e m m e d y c z n y c h d z ia ła ń sto ją c y c h w jeg o słu ż b ie , a ta k ż e z p o d k re ś le n ie m n a jis to tn ie js z y c h f o r m a u to a g r e s ji c z ło w ie k a w o b e c w ła s n e g o z d ro w ia . W szy ­ s tk ie p o ru s z a n e z a g a d n ie n ia c h a r a k te r y z u ją się ja s n ą o c e n ą m o r a ln ą p o p rz e z o d w o ły w a n ie się a u to r a do d a n y c h B ib lii, f u n d a m e n ta ln y c h tw ie r d z e ń te o ­ lo g ic z n y c h i w y p o w ie d z i m a g is te r iu m K ościoła.

G o d n y m o d n o to w a n ia fa k te m je s t ta k ż e o b sz e rn a , w sp ó łc z e s n a li t e r a tu r a p rz y ta c z a n a p rz e z a u to r a po k a ż d y m z o m ó w io n y c h z a g a d n ie ń .

P r a c a ja s n a i p r z e jr z y s ta w sw e j tre ś c i, s ta n o w ić m o że c e n n ą p o m o c z a ­ ró w n o d la te o lo g ó w m o r a lis tó w , ja k i ś w ia ta m e d y c y n y w z a k re s ie r o z s trz y ­ g a n ia m o r a ln y c h w ą tp liw o ś c i w p ła sz c z y ź n ie z d ro w ia i c h o ro b y .