• Nie Znaleziono Wyników

Język polskiej propagandy prasowej lat pięćdziesiątych

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Język polskiej propagandy prasowej lat pięćdziesiątych"

Copied!
23
0
0

Pełen tekst

(1)

Л С Т А Ü N I V E R S I T A T I S L (I O î I t N S I S F O L I A S O C I O L O G I C A 20, 1 9 9 0 M a ł g o r z a t a Z a l e ws k a J Ę Z Y K P O L S K I E J P R O P A G A N D Y P R A S O W E J L A T P I Ę Ć D Z I E S I Ą T Y C H 1. U w a g i w s t ę p n e T r a d y c y j n i e p r z y j m u j e s ię , że g ł ó w n ą f u n k c j ą j ę z y k a j e s t f u n k -c j a k o m u n i k a t y w n a , k t ó r a s p r o w a d z a s i ę d o p r z e k a z y w a n i a i n f o r m a c j i od n a d a w c y d o o d b i o r c y za p o m o c ą k o d u z n a n e g o z a r ó w n o n a d a w c y , j a k i o d b i o r c y o r a z k a n a ł u , p r z e z k t ó r y p r z e c h o d z i p r z e k a z . Z a ś z f a k -tu u ż y w a n i a k o d u z ł o ż o n e g o z s y g n a ł ó w m a j ą c y c h z n a c z e n i e wynika funk-c j a s e m a n t y funk-c z n a , r e p r e z e n t a t y w n e w s t o s u n k u d o r z e funk-c z y w i s t o ś funk-c i . Te d w i e f u n k c j e - k o m u n i k a t y w n a i r e p r e z e n t a t y w n a są p o d s t a w o w y m i funk-c j a m i j ę z y k a w y o d r ę b n i a n y m i p r z e z w i ę k s z o ś ć b a d a funk-c z y . P r o p a g a n d a t r a k t o w a n a j a k o " s z e r z e n i e , w y j a ś n i a n i e , r o z p o w s z e c h -n i e -n i e p e w -n y c h p o g l ą d ó w , i d e i , h a s e ł w c e l u p o z y s k a -n i a z w o l e -n -n i k ó w , w y w o ł a n i a u n i c h p e w n y c h dążort l u b s k ł o n i e n i a i c h do o k r e ś l o n e g o p o s t ę p o w a n i a " 1 d ą ż y d o u w y p u k l e n i a p e w n y c h c e c h l u b t r a n s f o r m a c j i p r z e d s t a w i o n e j r z e c z y w i s t o ś c i w c e l u ' u z y s k a n i a p o ż ą d a n y c h p r z e z n a d a w c ę p o s t a w , a w k o n s e k w e n c j i d z i a ł a n i a ze s t r o n y o d b i o r c y . D l a t e -go w i ę c j ę z y k p r o p a g a n d y , s ł u ż ą c r e a l i z a c j i t y c h c e l ó w , m u s i p e ł -n i ć i -n -n e , -n i e t y l k o w y m i e -n i o -n e f u -n k c j e , i -n i e o -n e w j ę z y k u t y m d o -m i n u j ą . F u n k c j e , j a k i e -m o ż n a u z n a ć za p o d s t a w o w e d l a j ę z y k a p r o p a -g a n d y , to f u n k c j a f a t y c z n a i p e r s w a ź y j n a . P e ł n i e n i e p r z e z j ę z y k p r o p a g a n d y f u n k c j i f a t y c z n e j , r o z u m i a n e j j a k o d ą ż n o ś ć d o u s t a n o w i e n i a , p o d t r z y m a n i a k o m u n i k a c j i , k o n t a k t u m i ę d z y n a d a w c ą a o d b i o r c ą , p o w o d u j e , że m n i e j s z ą w a g ę m a t r e ś ć , a * M g r , I n s t y t u t S o c j o l o g i i UL. 1 M a ł y s ł o w n i k j ę z y k a p o l s k i e g o , P W N , W a r s z a w a 19 6 8 , s. 633, [179]

(2)

I

в о

Małgorzata Zaiuwoka w i ę k s z ą f a k t s a m e g o p r o c e s u p o r o z u m i e w a n i a s i ę . " P a ń s t wo mus i j a k o ś m ó w i ć do o b y w a t e l a . H a s ł a mus zą i s t n i e ć . W y s t ą p i e n i a t e ż . 3 e s t t o r o d z a j n u d n e j , lec z k o n i e c z n e j g r y , k t ó r ą p a ń s t wo r o z g r y wa z e s p o -7 ł e c z s ń s t w e m " . S z c z e g ó l n ą j e d n a k r o l ę w j ę z y k u p r o p a g a n d y p r z y p i s u -j e s i ę f u n k c -j i p e r s w a z y -j n e -j . W p r z y p a d k u p r z e k a z ó w p r o p a g a n d o w y c h j ę z y k ma na c e l u s t y m u l o w a n i e d z i a ł a ń lu d z i bądź u j e d n o l i c e n i e p o s t a w ( r o z u m i a n y c h t u j a k o d y s p o z y c j e do b y c i a za c z y m ś l u b p r z e c i w -ko c z e m u ś ) . " K i e d y [...] n a d a w c a c h c e w p ł y n ą ć na p o s t ę p o w a n i e l ub p o g l ą d y o d b i o r c y [...], p o d p o r z ą d k o w u j e s w e a k t y j ę z y k o w e w ł a ś n i e o s o b i e o d b i o r c y , a d o m i n u j ą c a s t a j e s i ę w t e d y f u n k c j a p e r s w a z y j n a [.. .]. Z a b i e g i p r o p a g a n d o w e [...] s t a r a j ą s i ę o g r a n i c z y ć samodziel-ne r o z u m o w a n i e o d b i o r c y , a p e l u j ą c r a c z e j d o j e g o u c z u ć n i ż d o i n -t e l e k -t u [...]. S ł o w a n a b i e r a j ą n o w y c h z n a c z e ń , p e w n e określone zwro-ty, r ó ż n e g o r o d z a j u s t e r e o t y p y , w s z y s t k i e są n a k i e r o w a n e n a o s o b ę o d b i o r c y ' " 5 . E f e k t e m t e g o r o d z a j u d z i a ł a ń j e s t " i n t e n c j o n a l n e k r e o -w a n i e r z e c z y -w i s t o ś c i " 4 . Na z j a -w i s k o to z -w r a c a u -w a g ę m. in. M. G ł o -w i ń s k i , s t -w i e r d z a j ą c , że j e d n ą z p o d s t a w o w y c h c e c h p r o p a g a n d y j e s t m a g i c z n o ś ć p o l e g a j ą c a na m ó w i e n i u o s t a n a c h p o ż ą d a n y c h tak, j a k b y С b y ł y o n e s t a n a m i r z e c z y w i s t y m i . "T o co o f i c j a l n i e wypowiedziane sta-je s i ę r z e c z y w i s t e , b e z w z g l ę d u na f a k t y , to co n i e j e s t w y p o w i e -d z i a n e n i e i s t n i e j e " 6 . P r o p a g a n -d a t w o r z y w i ę c s p e c y f i c z n y o b r a z r z e c z y w i s t o ś c i , a s p r z y j a t e m u m o n o p o l w ł a d z y na d y s p o n o w a n i e ś r o d -k a m i m a s o w e g o p r z e -k a z u , b r a -k -k a n a ł u i n f o r m a c y j n e g o m o g ą c e g o o b r a z t e n z a k w e s t i o n o w a ć . T a k a w i z j a ś w i a t a z o s t a j e n a s t ę p n i e u t r w a l o n a d z i ę k i n a s t ę p n y m c e c h o m j ę z y k a p r o p a g a n d y : r y t u a l n o ś c i i a r b i t r a l -2 0. B r a l c z y k , 0 j ę z y k u n a s z e j p r o p a g a n d y , " Z e s z y t y P r a s o z n a w c z e " [.Kraków] 1 9 8 1 , n r 3, s. 14. J A. P i o t r o w s k i , M. Z i ó ł k o w s k i , Z r ó ż n i c o -w a n i e j ę z y k o -w e a s t r u k t u r a s p o ł e c z n a , ’ P W N , W a r s z a -w a 1 9 7 6 , s. 140. 4 T e r m i n te n w p r o w a d z a M. M a r o d y, o k r e ś l a j ą c w t e n s p o -só b " z a b i e g i na o b r a z a c h r z e c z y w i s t o ś c i s p o ł e c z n e j , podejmowane prze-de w s z y s t k i m w c e l u z m i a n y z a c h o w a ń p o s z c z e g ó l n y c h j e d n o s t e k , g r u p s p o ł e c z n y c h l u b c a ł y c h s p o ł e c z e ń s t w " . T e c h n o l o g i e i n t e l e k t u , P WN , W a r s z a w a 19 87 , s. 254. 5 M. G ł o w i ń s k i , T r z e b a m ó w i ć o n o w o - m o w i e , " S t u d e n t " 198 0, n r 25. H . B a n a s z a k , T e c h n o l o g i e m a n i p u l a c j i . P o l s k a p r a s a c o d z i e n n a : l i p i e c - s i e r p i e ń 1 9 8 0 , [w:] 3. K r z e m i ń s k i , G. B a k u n i a k , H. B a n a s z a k , A. K r u c z k o w s k a , P o l a c y - j e s i e ń 80, cz. II, W a r s z a w a 1 9 8 3 , s. 4 4 1 - 4 4 2 .

(3)

n o ś c i P i e r w s z a z n i c h p o l e g a n a u ż y c i u p e w n y c h ś c i ś l e u s t a l o n y c h f o r m u ł i z w r o t ó w , k t ó r e m u s z ą b y ć z a s t o s o w a n e w o k r e ś l o n y c h oko li czn o ś c i a c h , d r u g a czn a t o m i a s t d o t y c z y d o w o l czn e g o w p r o w a d z a czn i a lub u s u w a -n i a p e w -n y c h w y r a z ó w . P o w o d u j ą o -n e z j e d -n e j s t r o -n y , p o p r z e z c i ą g ł e p o w t a r z a n i e t y c h s a m y c h o k r e ś l e ń , u t r w a l e n i e p r o p o n o w a n e g o o b r a z u r z e c z y w i s t o ś c i , z d r u g i e j zaś s t r o n y - p o p r z e z z m i a n ę z n a c z e ń c z y z a s t ą p i e n i e j e d n y c h s f o r m u ł o w a ń p r z e z i n n e - m o ż n a z m i e n i ć t e n o- b r a z b ą d ź z m o d y f i k o w a ć go, z g o d n i e z p o t r z e b a m i p r o p a g a n d y , nie kwes t i o n u j ą c j e d n o c z e ś n i e kwes a m e j i kwes t o t y j e j j ę z y k a . ( Z a p o b i e g a to p o w s t a w a n i u s p o n t a n i c z n y c h , n i e k o n t r o l o w a n y c h n a z w w w y p a d k u z a i s t n i e -n i a z j a w i s k w y m a g a j ą c y c h -n a z w a -n i a ) . W te-n s p o s ó b p o w s t a j e o b r a z ś w i a t a , k t ó r e g o z a s a d n i c z ą c e c h ą j e s t d y c h o t o m i a p o d z i a ł w s z y s t -k i c h o p i s y w a n y c h z j a w i s -k na p o z y t y w n e l ub n e g a t y w n e 7 . Ta-k i d u a l i -s t y c z n y o b r a z w y n i k a z g ł ó w n e j c e c h y j ę z y k a p r o p a g a n d y - j e d n o w a r - t o ś c i o w o ś c i . W t e n s p o s ó b o k r e ś l a n e J e s t z j a w i s k o p o l e g a j ą c e na n a d a w a n i u k a ż d e m u s f o r m u ł o w a n i u w y r a z i s t e g o z n a k u w a r t o ś c i . T a k a j e d -n o z -n a c z -n a o c e -n a ma w y e l i m i -n o w a ć w s z e l k ą r e f l e k s j ę 0 . N a s u w a s i ę p y t a n i e , czy w y m i e n i o n e c e c h y , tj. m a g i c z n o ś ć , r y t u - a l n o ś ć , a r b i t r a l n o ś ć , j e d n o w a r t o ś c i o w o ś ć , są n i e z m i e n n y m i a t r y b u -tami p r o p a g a n d y , c z y też p o d l e g a j ą m o d y f i k a c j i z a l e ż n i e o d s y t u a c j i p o l i t y c z n e j . S p r ó b u j ę o d p o w i e d z i e ć na to p y t a n i e p o r ó w n u j ą c j ę z y k p r a s o w e j p r o p a g a n d y p o l i t y c z n e j w 19 5 2 i 1 9 5 7 r., c z y l i w l a t a c h s t a b i l i z a c j i s y s t e m u p o l i t y c z n e g o i k r y z y s u p o p r z e d z o n e g o w y d a r z e -n i a m i z c z e r w c a i p a ź d z i e r -n i k a 1 9 5 6 r. Z w i e l u z a g a d -n i e ń , k t ó r y m i z a j m u j e s i ę p r o p a g a n d a w o b u b a d a n y c h o k r e s a c h , c h c i a ł a b y m poddać a- n a l i z i e d w a s p o s ó b o p i s y w a n i a w r o g a i s p o s ó b o p i s y w a n i a s o j u s z n i ka, p r z y c z y m d e s y g n a t e m w r o g a j e s t i m p e r i a l i z m i o p o z y c j a w e w n ę -t rzna, a s o j u s z n i k a Z S R R i p a ń s -t w a s o c j a l i s -t y c z n e . P o z w o l i -to przeds t a w i ć c z ę ś ć d u a l i przeds t y c z n e j r z e c z y w i przeds t o ś c i l a n przeds o w a n e j p r z e z propa g a n -dę i s t w i e r d z i ć , c z y z m i a n a p o l i t y k i z a g r a n i c z n e j , tzn. z a k o ń c z e n i e o k r e s u " z i m n e j w o j n y " i z a p o c z ą t k o w a n y na V I I I P l e n u m К С P Z P R p r o -Na z j a w i s k o w a r t o ś c i o w a n i a t e g o r o d z a j u , o b o w i ą z u j ą c e w n a u c e p o l s k i e j w l a t a c h c z t e r d z i e s t y c h i p i ę ć d z i e s i ą t y c h z w r a c a u w a g ę J. L u t y ń s k i , 0 w a r t o ś c i o w a n i u i m a n i c h e j s k i e j p o s t a w i e w n a u -k a c h s p o ł e c z n y c h , " K u l t u r a i S p o ł e c z e ń s t w o " 1 9 5 8 , z. 4. d uÙ u Z o b ' P r ° P a £Jan d y , Z e s z y t y T o w a r z y s t w a K u r s ó w N a u k o w y c h , PW N, W a r s z a w a 1979, s. 9.

(4)

c e s r e g u l o w a n i a s t o s u n k ó w p o l s k o - r a d z i e c k i c h , m i a ł y w p ł y w na z m i a n ę p r o p a g a n d y . D l a r o z w i ą z a n i a p o w y ż s z y c h p r o b l e m ó w w y k o r z y s t a n a z o s t a ł a j a k o -ś c i o w a , a w b a r d z o o g r a n i c z o n y m z a k r e s i e r ó w n i e ż i l o -ś c i o w a a n a l i z a t r e ś c i p r z e k a z ó w p r a s o w y c h . J e j i l o ś c i o w y w y m i a r s p r o w a d z a ł s i ę do tzw, a n a l i z y c z ę s t o ś c i . T e k s t y p o c h o d z ą z " T r y b u n y L u d u " . Na w y b ó r te j g a z e t y j a k o j e d y n e g o ź r ó d ł a m a t e r i a ł ó w b a d a w c z y c h w p ł y n ę ł o k i l -k a w z g l ę d ó w ; 1. " T r y b u n a L u d u " j a k o c e n t r a l n y o r g a n p r a s o w y P Z P R s t a n o w i w y -k ł a d n i ę o f i c j a l n e g o s t a n o w i s -k a w ł a d z noii t y c z n y c h i p a ń s t w o w y c h , a p e w n e w y p o w i e d z i , c z y też z a w a r t e w r>ich p o g l ą d y z a m i e s z c z a n e p r z e z tę g a z e t ę , z n a j d u j ą s w e o d b i c i e r ó w n i e ż w i n n y c h w y d a w n i c t w a c h p r a -s o w y c h . " T r y b u n a L u d u " p e ł n i w i n c n ? -s t y l k o I n t e n c j o n a l n i e , a l e i f a k t y c z n i e f u n k c j ę n a j w a ż n i e j s z e g o ś r o d k a p r z e k a z u p r a s o w e g o . 2. " T r y b u n a L u d u " j e s t g a z e t ą c o d z i e n n ą o o g ó l n o k r a j o w y m z a s i ę -gu . 3. Za w y b o r e m " T r y b u n y L u d u " p r z e m a w i a ł y r ó w n i e ż je j c z y s t o for-m a l n e c e c h y ( ja k np. n i e z for-m i e n i o n y s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y p r o f i l toj g a z e t y ) , i s t o t n e p r z y d o k o n y w a n i u a n a l i z p o r ó w n a w c z y c h . O b i e k t e m z a i n t e r e s o w a n i a b y ł y tu d w i e k a m p a n i e p r o p ag a n d ow e: jed-na z w i ą z a n a z w y b o r a m i do S e j m u z 26 X 1 95 2 r . , d r u g a z w i ą z a n a z a n a l o g i c z n y m i w y b o r a m i z 20 I 1 9 5 7 r. 8y s p r o s t a ć w y m o g o w i s y s t e m a t y c z n o ś c i na e t a p i e d o b o r u p r z e k a zó w, k t ó r e m i a ł y b y ć a n a l i z o w a n e ( c z y l i w f a z i e t w o r z e n i a tzw. k o r -p u s u ) , -p r z e j r z a n o w s z y s t k i e n u m e r y g a z e t y z lat 1 95 2 i 1 9 5 6 / 5 7 i w y s e l e k c j o n o w a n o w s z y s t k i e t e k s t y t r a k t u j ą c e o w y b o r a c h do S e j m u O g ó ł e m b y ł a ich 722; 4 4 1 p o c h o d z i ł o z 1 9 5 2 г., a 281 z lat 1 9 5 6 / 5 7 . P r o c e d u r ę tę u ł a t w i a ł fa kt , że od m o m e n t u p o j a w i e n i a s i ę p i e r w s z e go a r t y k u ł u d o t y c z ą c e g o o r d y n a c j i w y b o r c z e j , w k a ż d y m k o l e j n y m n u -m e r z e g a z e t y p o j a w i a ł y s i ę a r t y k u ł y z w i ą z a n e z t e -m a t e -m w y b o r ó w , co r o z p o c z y n a ł o k a m p a n i ę p r o p a g a n d o w ą K o ń c z y ł a s i ę o n a w d n i u wyborów. T e k s t y w y b r a n e d o a n a l i z y b y ł y z r ó ż n i c o w a n e p o d w z g l ę d e m m s r y - t o r y c z n y m i f o r m a l n y m . M o ż n a je p o d z i e l i ć w n a s t ę p u j ą c y s p o s ó b ; - a r t y k u ł y w s t ę p n e , - p r z e m ó w i e n i a i i n n e o f i c j a l n e d o k u m e n t y , - f e l i e t o n y i r e p o r t a ż e , s p r a w o z d a n i a z p r z e b i e g u s p o t k a ń w y b o r c z y c h z k a n d y d a t a m i na p o -s ł ó w ,

(5)

к polski ргйрадйПиу Ici'. r> <■ 1 8 3 - ż y c i o r y s y k a n d y d a t ó w na p o s ł ó w , - w y w i a d y z k a n d y d a t a m i nc p o s ł ó w ( w y s t ę p o w a ł y t y l k o w 1 9 5 7 r. ), - w y p o w i e d z i z w i ą z a n e z a n k i e t ą pt. C z e g o o c z e k u j ę o d p r z y s z ł e g o S e j m u ? ( 1 9 5 7 ) , - n o t a t k i na t e m a t p r z e b i e g u k a m p a n i i w y b o r c z e j , - k r ó t k i e h a s ł a a g i t a c y j n e ( 1 9 5 2 ) . W o b u b a d a n y c h o k r e s a c h r ó ż n i c e f o r m a l n e w y n i k a j ą c e z g a t u n k o w e j r ó ż n o r o d n o ś c i z a m i e s z c z a n y c h w y p o w i e d z i p r a s o w y c h p r z y n i o s ł y w efek-c i e z n a efek-c z n e z r ó ż n i efek-c o w a n i e o b j ę t o ś efek-c i p o s z efek-c z e g ó l n y efek-c h b a d a n y efek-c h tekstów. O b o k a r t y k u ł ó w w s t ę p n y c h , z a j m u j ą c y c h n i e k i e d y p o n a d s z p a l t ę , a n a -l i z o w a n e b y ł y r ó w n i e ż p r z e k a z y z a m y k a j ą c e s i ę w p a r u w e r s a c h . J e d n o s t k ą a n a l i z y b y ł p o j e d y n c z y s ą d ( t e m a t ) t r a k t o w a n y j a k o t w i e r d z e n i e o d n o s z ą c e s i ę d o d a n e g o p r z e d m i o t u . P o z w o l i ł o to u p o -r z ą d k o w a ć b a d a n y m a t e -r i a ł p -r z y j e d n o c z e s n y m z a c h o w a n i u o b -r a z u c a -ł o ś c i o p r a c o w y w a n y c h t e k s t ó w . K l u c z k a t e g o r y z a c y j n y z b u d o w a n y zosta-ł O na p o d s t a w i e s c h e m a t u k l a s y f i k a c y j n e g o B. B e r e l s o n a , w k t ó r y m w y o d r ę b n i o n e są d w i e p o d s t a w o w e k a t e g o r i e a n a l i z y t r e ś c i ; " C o s i ę t w i e r d z i ? " i " J a k s i ę t w i e r d z i ? " . P i e r w s z a z n i c h u m o ż l i w i ł a s f o r -m u ł o w a n i e p o d s t a w o w y c h w y -m i a r ó w , p o z w a l a j ą c y c h n a j o g ó l n i e j p o k l a s y - f i k o w a ć p r o p a g o w a n e p r z e z " T r y b u n ę L u d u " t r e ś c i 1 0 . D r u g a g r u p a k a t e g o r i i z o s t a ł a u w z g l ę d n i o n a p r z y a n a l i z i e j ę z y k a p r o p a g a n d y . B a d a -n e t e k s t y b y ł y tu o p r a c o w y w a -n e z p u -n k t u w i d z e -n i a ś r o d k ó w j ę z y k o w y c h w y k o r z y s t y w a n y c h p r z y o p i s y w a n i u w r o g a i s o j u s z n i k a . Z z w i ą z k u z tym, ż e g ł ó w n ą c e c h ą j ę z y k a p r o p a g a n d y j e s t n a r z u c a n i e w y r a z i s t e g o z n a k u w a r t o ś c i , w y o d r ę b n i o n e p r z e k a z y p r a s o w e a n a l i z o w a n e b y ł y ze w z g l ę d u na w y s t ę p o w a n i e w n i c h t a k i c h ś r o d k ó w j ę z y k o w y c h , k t ó r e p o -z w a l a j ą w p r o w a d -z a ć w s k a ź n i k i w a r t o ś c i . 9 Zob. E. W n u k - L i p i ń s k i , M e t o d y a n a l i z y t r e ś c i w s o c j o l o g i i a m e r y k a ń s k i e j , O B O P , W a r s z a w a 19 6 7 , s. 20 10 W w y n i k u te j k l a s y f i k a c j i p o w s t a ł o 9 w y m i a r ó w b ę d ą c y c h p o d -s t a w ą a n a l i z y : 1. W a r t o ś c i w o k ó ł k t ó r y c h m i a ł -s i ę j e d n o c z y ć n a r ó d : a) r o z w ó j g o s p o d a r c z y k r a j u - 1 9 5 2 r., uzdrowienie gospodarki - 1957 r., b; p o l i t y k a s p o ł e c z n a i s o c j a l n a p a ń s t w a , c) r e a l i z a c j a p o d s t a w o w y c h i z a ł o ż e ń s o c j a l i z m u , d) Z S R R i o b ó z p a ń s t w s o c j a l i s t y c z n y c h ; 2. Siły p r z e c i w k o k t ó r y m m i a ł s i ę j e d n o c z y ć n a r ó d : a) i m p e r i a l i z m , b) o p o -z y c j a w e w n ę t r -z n a ; 3. O b r a z p o s ł a ; 4. S y l w e t k a p r z y w ó d c y p a ń s t w a 5. O r d y n a c j a i k a m p a n i a w y b o r c z a ; 6. R o l a i z n a c z e n i e b l o k u w y b o r -c z e g o F N / F J N , 7. R o l a i z n a -c z e n i e S e j m u ; B. R o l a i z n a -c z e n i e P Z P R ; ,9. R o l a i z n a c z e n i e s t r o n n i c t w p o l i t y c z n y c h , m a s o w y c h o r g a n i z a c i i s p o ł e c z n y c h i K o ś c i o ł a .

(6)

2_._ Ję лук p r o p a g a n d y p o li tyc zo e j w 1 9 52 r. K a m p a n i a w y b o r c z a d o S e j m u w 1 9 5 2 г. z b i e g ł a s i ę w c z a s i e z z a o s t r z e n i e m s i ę s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j . W p r z e k a z a c h p r o p a g a n d o -w y c h p o d k r e ś l a n o , ż e " z i m n a w o j n a " , r e m i l i t a r y z a c j e RF N, w o j n a w Ko-rei s t a ł y s i ę p o d s t a w ą d z i e l e n i a ś w i a t a , n i e t y l k o ze w z g l ę d u na u s t r ó j p o l i t y c z n y , na g r u p Q p a ń s t w s o c j a l i s t y c z n y c h i k a p i t a l i s t y c z -n y c h , a l e r ó w -n i e ż ze w z g l ę d u -na s t o s u -n e k do z a g r a ż a j ą c e j ś w i a t u woj-ny . W t e k s t a c h z a m i e s z c z o n y c h p r z e z " T r y b u n ę L u d u " ( T L) o p e r u j e s i ę d w o m a p r z e c i w s t a w n y m i p o j ę c i a m i - " o b ó z p o d ż e g a c z y w o j e n n y c h " (TL, 20 IX, s. 1) i " o b ó z p o k o j u ś w i a t o w e g o " (TL, 20 IX, s. 1). P r o p a g a n d a w y b o r c z a n i e d o k o n u j ą d o k ł a d n e j c h a r a k t e r y s t y k i państw w c h o d z ą c y c h w s k ł a d " o b o z u w o j n y " . N a j w i ę k s z e w n i m z n a c z e n i e i wpły-wy p o s i a d a U S A i n a j w i ę c e j w y p o w i e d z i d o t y c z y t e g o w ł a ś n i e państwa. T w i e r d z i s ię , że to i m p e r i a l i z m a m e r y k a ń s k i k i e r u j e d z i a ł a l n o ś c i ą o b o z u , i n s p i r u j e i n n e p a ń s t w a d o " w r o g i c h z b r o d n i c z y c h z a k u s ó w " (TL, 21 IX, s. 1). Z n a c z n i e m n i e j m ó w i s i ę o N i e m c z e c h Z a c h o d n i c h , p r z y c z y m z w o l e n n i c y w o j n y w R F N t r a k t o w a n i są j a k o c a ł k o w i c i e z a l e ż n i od US A . W s k a z u j ą na to m. in. 1;akie o k r e ś l e n i a , jak: " d o l a r o -wi a g e n c i i m p e r i a l i z m u " (TL, 21 IX, s. 1), " n e o h i t l e r o w s c y p a c h o ł -k o w i e a m e r y -k a ń s -k i c h l u d o b ó j c ó w " (TL, 3 IX, s. 3), " p o d -k a r m i a n a przez W a l l S t r e e t h i t l e r o w s k a b e s t i a " (TL, 20 X, з. 1) itp. Z a l e d w i e k i l -k a w y p o w i e d z i d o t y c z y i m p e r i a l i z m u b r y t y j s -k i e g o . O g r a n i c z a j ą s i ę o- n e d o w y m i e n i e n i a W i e l k i e j B r y t a n i i j a k o s i ł y w s p o m a g a j ą c e j d z i a -ł a l n o ś ć " o b o z u w o j n y " . W p r z y p a d k u i n n y c h p a ń s t w z a l e ż n y c h o d i m -p e r i a l i z m u a m e r y k a ń s k i e g o m ó w i s i ę j e d y n i e o d z i a ł a j ą c y c h t a m j e g o z w o l e n n i k a c h , o k r e ś l a n y c h j a k o " 3 f o r a f a s z y s t o w s k a " (TL, 11 X, s. 1). W ś r ó d z w o l e n n i k ó w i m p e r i a l i z m u a m e r y k a ń s k i e g o w y m i e n i a się: " t i t o w - s k i c h o p r a w c ó w z B e l g r a d u " , " m o n a r c h o f a s z y s t ó w z A t e n " , "f ran kis to w- s k i c h f a l a n g i s t ó w z M a d r y t u " , " m i l i t a r y s t ó w z A n k a r y " , "chadecką kli-k ę w s kli-k r z e s z a j ą c ą f a s z y z m M u s s o l i n i e g o " i " s i ł y p e t a i n o w s kli-k i s P i n a y ’a" (TL, И X, s. 1). I m p e r i a l i z m t r a k t o w a n y j e s t p r z e z p r o p a g a n d ę j a k o r e a l n e .zagro-ż e n i e p o k o j u , w i e l e m ó w i s i ę o p l a n a c h i p r z y g o t o w a n i a c h w o j e n n y c h . Z d r u g i e j z a ś s t r o n y ś w i a t i m p e r i a l i s t y c z n y p r z e d s t a w i a n y j e s t j a k o z m i e r z a j ą c y do s a m o z a g ł a d y , g i n ą c y , s k ł ó c o n y , u w i k ł a n y w ' w e w n ę t r z n e s p r z e c z n o ś c i , a s t o s u n k i m i ę d z y p a ń s t w a m i t e g o o b o z u o p a r t e są na

(7)

w y z y s k u , r y w a l i z a c j i , p r z e m o c y i b r a k u s u w e r e n n o ś c i 1 1 . " T r y b u n a Lu -d u" t w i e r -d z i r ó w n i e ż , że o p r ó c z -d z i a ł a ń s k i e r o w a n y c h p r z e c i w k o "obo-zo w i p o k o j u " k r a j e i m p e r i a l i s t y c z n e p r o w a d z ą d z i a ł a n i a z a g r a ż a j ą c e b e z p o ś r e d n i o n a s z e m u p a ń s t w u , tzn. s t a r a j g s i ę d o p r o w a d z i ć d o r e w i -zji z a c h o d n i c h g r a n i c P o l s k i , o s ł a b i ć k r a j e k o n o m i c z n i e , rozbić jed-n o ś ć jed-n a r o d u w o b l i c z u z b l i ż a j ą c y c h s i ę w y b o r ó w d o S e j m u . W z w i ą z k u z tym, że p r o p a g a n d a w y b o r c z a w 1 9 5 2 r. p r z y w i ą z u j e d u ż ą w a g ę do z a g r o ż e n i a p o k o j u p r z e z i m p e r i a l i s t ó w , n a j w i ę c e j w y p o -w i e d z i o d n o s z ą c y c h s i ę d o "o(jozu p o k o j u " d o t y c z y p o d e j m o -w a n y c h przez p a ń s t w a s o c j a l i s t y c z n e p r ó b , m a j ą c y c h na c e l u " p o k r z y ż o w a n i e t y c h i m p e r i a l i s t y c z n y c h p l a n ó w " (TL, 15 IX, s. 1) (n a 99 w s z y s t k i c h w y -p o w i e d z i z a m i e s z c z o n y c h w " T r y b u n i e L u d u " d o t y c z ą c y c h t y c h -p a ń s t w , aż 68 p o d e j m u j e t e n w ł a ś n i e t e m a t ) . P o d k r e ś l a s i ę r ó w n o c z e ś n i e , że p a ń s t w a s o c j a l i s t y c z n e d ą ż ą n i e t y l k o d o u t r z y m a n i a w ł a s n e j n i e -p o d l e g ł o ś c i , a l e t a k ż e -p o m a g a j ą ( f o r m y te j -p o m o c y n i e są s p r e c y z o -w a n e ) k r a j o m , -w k t ó r y c h t o c z y s i ę -w ł a ś n i e -w a l k a z imperializmem, prow a d z ą s t a r a n i a o prow p r o prow a d z e n i e z a k a z u u ż y c i a b r o n i a t o m o prow e j i b a k t e -r i o b ó j c z e j o -r a z o g -r a n i c z e n i e z b -r o j e ń . S z c z e g ó l n ą r o l ę w ś r ó d p a ń s t w s o c j a l i s t y c z n y c h s p e ł n i a ZSRR (wska-z u j e na to m . in. l i c (wska-z b a w y p o w i o d (wska-z i m ó w i ą c y c h o t y m p a ń s t w i e - 134 w o b e c 99 d o t y c z ą c y c h " o b o z u p o k o j u " ) . To Z S R R j e s t " k r a j e m z w y c i ę -s k i e g o s o c j a l i z m u " (TL, 22 X, s. 1), " o p o k ą p o k o j u św iat owego" (TL, 14 IX, s. 2), p r z y k ł a d e m d l a i n n y c h k r a j ó w d e m o k r a c j i l u d o w e j . W p r z e c i w i e ń s t w i e do " o b o z u i m p e r i a l i s t ó w " , " o b ó z p o k o j u " ł ą c z y p r z y -j a ź ń i b r a t e r s t w o . S t w i e r d z a s i ę , że to n i e p o t r z e b a w y n i k a -j ą c a z z a g r o ż e n i a ze s t r o n y i m p e r i a l i z m u , z d y s k r y m i n a c y j n e j polityki państw k a p i t a l i s t y c z n y c h , a l e w ł a ś n i e p r z y j a ź ń j e s t p o d s t a w ą w s p ó ł p r a c y i p o m o c y p a ń s t w s o c j a l i s t y c z n y c h . W s p ó ł p r a c a ta n i e o g r a n i c z a s i ę t y l k o d o s t w o r z e n i a w s p ó l n y c h si ł o b r o n n y c h , b ę d ą c y c h w s t a n i e z a -b e z p i e c z y ć i c h n i e p o d l e g ł o ś ć , d o t y c z y t a k ż e 3p r a w g o s p o d a r c z y c h i S p r z e c z n o ś ć ta ma s w o j e u z a s a d n i e n i e . J. J e d l i c k i p i s z ą c o " o r g a n i z o w a n i u n i e n a w i ś c i " , s t w i e r d z a , że w a r u n k i e m s k u -t e c z n e g o d z i a ł a n i a w -t y m z a k r e s i e j e s -t w y -t w o r z e n i e p s y c h o z y z a g r o -ż e n i a i p o d e j r z l i w o ś c i , w y b ó r w ł a ś c i w e j g r u p y , k t ó r a m a b y ć n o s i c i e l e m t e g o n i e b e z p i e c z e ń s t w a , p r z y c z y m n i e m o ż e to b y ć g r u p a s i l na, a p r z e c i w n i e s ł a b a , m o ż l i w a d o p o k o n a n i a o r a z z a i s t n i e n i e w y -d a r z e n i a , k t ó r e z a k t y w i z u j e w r o g ą g r u p ę , w t y m p r z y p a d k i - w y b o r y , L o o b ' ł e n ź e, O r g a n i z o w a n i e n i e n a w i ś c i , [w:] M a r z e c 1 9 6 8 , W a r s z a w a 1 9 81 , s. 4 0 - 4 6 .

(8)

kultfjrairiyoh. P o d k r e ś l a s i ę p r z y t y m n a j b a r d z i e j k o r z y s t n e d l a k a ż -d e g o z k r a j ó w z a ł o ż e n i a u m ó w g o s p o -d a r c z y c h . To s k r ó t o w e p r z e d s t a w i e n i e o b r a z u w r o g a i s o j u s z n i k a u m o ż l i w i a : t w i e r d z e n i e , że teza o d u a l i s t y c z n y m o b r a z i e ś w i a t a p r z e d s t a w i a n y m p r z e z p r o p a g a n d ę z n a j d u j e p o t w i e r d z e n i e w 1 9 5 2 r. Z a r ó w n o w p r z y -p a d k u o -p i s y w a n i a -p a ń s t w k a -p i t a l i s t y c z n y c h , ja k i s o c j a l i s t y c z n y c h m a m y d o c z y n i e n i a z j e d n o z n a c z n y m w a r t o ś c i o w a n i e m . J e d n y m z n a j p r o -s t -s z y c h i c z ę -s t o -s t o -s o w a n y c h -s p o -s o b ó w b e z p o ś r e d n i e g o w p r o w a d z a n i a w s k a ź n i k ó w w a r t o ś c i j e s t u ż y c i e p r z y m i o t n i k ó w ( G ł o w i ń s K i s t w i e r d z a n a w e t , że m n o ż e n i e p r z y m i o t n i k ó w j e s t j e d n y m z e l e m e n t ó w r ó ż n i c u j ą -c y -c h j ę z y k p r o p a g a n d y od i n n y -c h s t y l ó w j ę z y k o w y -c h ) 1 2 . J e d n a k w przy-p a d k u przy-p r o przy-p a g a n d y 19 5 2 r. j e s t to t y l k o d o d a t k o w y c z y n n i k w z m a c n i a -j ą c y w a r t o ś c i o w a n i e . R z a d k o b o w i e m w -j ę z y k u p r o p a g a n d y t e g o o k r e s u m o ż n a s p o t k a ć c a ł k o w i c i e n e u t r a l n e r z e c z o w n i k i , k t ó r y m d o p i e r o przy-m i o t n i k i n a d a w a ł y b y o k r e ś l o n ą w a r t o ś ć . K i e d y p i s z e s i ę o w r o g u , któr y m są k któr a j e k a p i t a l i s t y c z n e , u ż y w a s i ę p któr z e d e w s z y s t k i m s ł o w a " i m -p e r i a l i z m " , m a j ą c e g o z d e c y d o w a n ą k o n o t a c j ę n e g a t y w n ą i o d m i e n i a s i ę je n a r ó ż n e s p o s o b y ( s ł o w o to j e s t też c z ę s t o u ż y w a n e j a k o p r z y m i o t -n i k ) . P o -n a d t o i m p e r i a l i ś c i to " b a r b a r z y ń c y " (TL, U X, s. 2), "agre-s o r z y " (TL, 13 X, "agre-s. 1), " p o d ż e g a c z e " (TL, 8 IX, "agre-s. 3), “b a n d y c i " (TL, 20 IX, s. 1), " m o r d e r c y " (TL, 20 IX, s. 1) i " f a s z y ś c i " (TL, 18 X, s. 2), D o d a n i e d o t y c h o k r e ś l e ń p r z y m i o t n i k ó w takich jak: “nie-n a s y c e “nie-n i (w s w e j ż a r ł o c z “nie-n o ś c i ) " (TL., 13 X, s . l ) , " z w y r o d “nie-n i a l i " (TL, 13 X, s. 1), " d r a p i e ż n i " (TL, 26 X, s. 2), " s p a r s z y w i a l i " (IL, 19 X s. 1) itp. d o d a t k o w o u p l a s t y c z n i a o b r a z w r o g a , ma w i ę k s z ą n o ś n o ś ć p e r s w a z y j n ą . T ak i s p o s ó b o p i s y w a n i a w r o g a z g o d n y j e s t z z a b i e g i e m p r o p a g a n d o w y m w s k a z a n y m p r z e z W. P i s a r k a . S t w i e r d z a on, że " u ż y w a n i e w o d n i e s i e n i u do p r z e d m i o t ó w i p o j ę ć , d o k t ó r y c h s i ę c h c e w z b u -d z i ć p o s t a w y n i e p r z y j a z n e , w y r a z ó w b u -d z ą c y c h s k o j a r z e n i a n i e p r z y -j e m n e " -j e s t -j e d n ą z p o d s t a w o w y c h z a s a d p r o p a g a n d y 1 5 . D l a t e g o też d z i a ł a n i a w r o g a są o k r e ś l o n e •j a k o " z b r o d n i c z e " (TL', 12 X, s. 2), "sza-l e ń c z e " (TL, 13 X, s. 1), " b r u d n e " (TL, 29 IX, s. 3 ) ^ " n i e c n e " (TL, 29 IX, s. 3), " p e r f i d n e " (TL, 11 IX, s. 1) i z a w s z e z w i ą z a n e są z w a r t o ś c i a m i i s t o t n y m i d l a s p o ł e c z e ń s t w a , t a k i m i ja k o b r o n a p o k o j u , o d b u d o w a k r a j u , w z r o s t d o b r o b y t u itp. 12 G ł o w i ń s k i T r z e b a m ó w i ć . . . ł ' W. P i s a r e k, J ę z y k s ł u ż y p r o p a g a n d z i e , K r a k ó w 19 76, O ś r o d e k B a d a ń P r a s o z n a w c z y c h , z. 31, s. 44.

(9)

P i s z ą c za ś o Z S R R , u ż y w a s i ę o k r e ś l e ń w s k a z u j ą c y c h g ł ó w n i e na p o t ę g ę t e g o k r a j u , k t ó r a s p r a w i a , że z a g r o ż e n i e ze s t r o n y i m p e r i a -l i z m u s t a j e s i ę p r o b -l e m e m j e d y n i e t e o r e t y c z n y m . I tak Z S R R j e s t "mo-c a r s t w e m " (TL, 3 X, s. 3), " p o t ę g ą " (TL, 19 IX, s. 1), " s o j u s z n i k i e m " (TL, 20 X, s. 1), a j e g o " s e r d e c z n a " (TL, 29 IX, s. 3), " n i e -z ł o m n a " (TL, 20 X, s. 1), " n i e w z r u s z o n a p r z y j a ź ń " (TL, 12 X, s. 2) i " s z c z e r a " (TL, 11 X, s. 2} " s z e r o k a " (TL, 9 IX, s. 1), " b e z i n t e r e s o w n a p o m o c ” (TL, 23 IX, s. 1) p o w o d u j ą , t e " m o ż e m y s p o k o j n i e b u d o w a ć s z c z ę -ś c i e n a s z e j s o c j a l i s t y c z n e j o j c z y z n y " (TL, 7 X, s. 2). M a m y tu z k o l e i do c z y n i e n i a z z a b i e g i e m D o l e g a j ą c y m na " u ż y w a n i u w o d n i e s i e n i u do p r z e d m i o t ó w i p o j ę ć , d o których się chce w z b u d z i ć u odbi orcó w p o s t a w y ż y c z l i w e , w y r a z ó w bud zą cyc h takie w ł a ś n i e s k o j a r z e n i a " 1 4 . Z a b i e g i te z g o d n e są z zasadami p e r s w a z y j n e j t a k t y k i s f o r m u ł o w a n y m i p r z e z E. 0. L e e i A. M c L u n g L e e 1 5 . N a j w a ż n i e j s z e z n i c h n a k a z u j ą ł ą c z y ć w ł a s n e c e l e ( t u t a j : o c e n y l a n s o w a n e p r z e z p r o p a g a n d ę ) z p o j ę c i a m i o w y s o -k i m p r e s t i ż u s p o ł e c z n y m , j a -k np. w a l -k a o p o -k ó j , i p r z e n o s i ć powszech-n i e u z powszech-n a w a powszech-n e w a r t o ś c i powszech-na o b s z a r w ł a s powszech-n e g o ś w i a t a - powszech-np. to Z S R R w r a z z c a ł y m " o b o z e m p o k o j u " w a l c z y o w o l n o ś ć , s p r a w i e d l i w o ś ć i p o s t ę p . C h a r a k t e r y s t y c z n e p r z y t y m j e s t to, że k a ż d e n e g a t y w n e d z i a ł a n i e p a ń s t w i m p e r i a l i s t y c z n y c h z n a j d u j e o d p o w i e d n i k w p o z y t y w n y m d z i a ł a -n i u ZS R R . M o ż -n a w i ę c d o s t r z e c t a k i e -np. p o d z i a ł y : p r z y g o t o w a -n i a do w o j n y w a l k a o p o k ó j , u j a r z m i e n i e n a r o d ó w o b r o n a u c i s k a n y c h , d y w e r s y j n e prrtby z m i e r z a j ą c e do u t r u d n i e n i a b u d o w y s o c j a l i z m u p o -m o c w tej b u d o w i e itd. W a ż n y m e l e m e n t e m b e z p o ś r e d n i e g o w p r o w a d z e n i a w s k a ź n i k ó w w a r t o ś -ci są p e r y f r a z y . M a j ą o n e na c e l u z a s t ę p o w a n i e s ł o w a o z n a c z a j ą c e g o d a n y p r z e d m i o t , c z y n n o ś ć l u b c e c h ę p r z e z c h a r a k t e r y s t y k ę , omówienie. Ic h r o l a j e s t i s t o t n a n i e t y l k o z t o g o w z g l ę d u , że n a z y w a j ą o n e j a -k i e ś z j a w i s -k o , a l e d l a t e g o też, źe p r z e d s t a w i a j ą popularyzowane przez p r o p a g a n d ę c e c h y t e g o z j a w i s k a . P o n a d t o u ż y w a n i e p e r y f r a z w p ł y w a na t w o r z e n i e s i ę i u p o w s z e c h n i a n i e s t e r e o t y p o w y c h w y r a ż e ń ( }est to p i e r w s z a z a s a d a p e r s w a z y j n e j t a k t y k i L e e i M c L u n g a ) o k r e ś l a n y c h przez J. B r a l c z y k a j a k o s z a b l o n y j ę z y k o w e 1 6 . S z a b l o n y t a k i e , a ś c i ś l e j mó-14 L oc. cit. E. В, L e e , A. M с L u n g _ L e e . The F i n e A r t of P m — p a g a n d a , N e w Y o r k 19 3 9 , c y t . za: “P i s a r e k Język służy.,., s.

,16 B r a l c z y k 0 p o l s k i e j p r o p a g a n d z i e pol it yc znej lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h ( m p i s w Z a k ł . M e t o d i T e c h n i k Badań Społ. UL).

(10)

ltiü Małgcrzata Zalewska w i ą c w i e l o k r o t n e ich u ż y c i e p o w o d u j e , że d a n a p e r y f r a z a s t a j e si ę n a z w ą , " . . . u m o w n y m s y g n a ł e m c z y h a s ł e m , k t ó r e od r a z u n a s t a w i a 'jwa- gę o d b i o r c y w p o t r z e b n y m k i e r u n k u , a l b o w y w o ł u j e g o t o w e p o ż ą d a n o s k o j a r z e n i a " 1 7 . I tak w p r z y p a d k u i m p e r i a l i z m u u ż y w a s i ę z a m i e n n i e t a k i c h okreś-leń, jak : " w r ó g c a ł e j l u d z k o ś c i " (TL, 8 IX, s. 1), " s i e w c y z a r a z y " (TL, 7 IX, s. 1) c z y ’' r e a k c j o n i ś c i s p o d z n a k u w s k r z e s z o n e j s w a s t y -ki " (TL, Il IX, s. 3). N a t o m i a s t n a z w a Z S R R z a s t ę p o w a n a j e s t b ą d ź u z u p e ł n i a n a p r z e z o m ó w i e n i e t a k i e , jak: " o s t o j a o b o z u p o k o j u “ (TL, 8 IX, s. 1) c z y " o p o k a p o k o j u ś w i a t o w e g o " (TL, 2 0 IX, s. 1). W y j ą t -k o w o u b o g i m z a s o b e m s ł ó w d y s p o n u j e p r o p a g a n d a p r z y o p i s y w a n i u państw s o c j a l i s t y c z n y c h . N i e w y k r a c z a s i ę t u t a j p o z a o k r e ś l e n i a : " k r a j e de -m o k r a c j i l u d o w e j " (TL. 20 IX s. 1), " ś w i a t o w y o b ó z p o k o j u " (TL, 19 IX, s. 1), " o b ó z p o k o j u i d e m o k r a c j i " (TL, 8 IX', 5. 1). I n n y m e l e m e n t e m w a r t o ś c i u j ą c y m j e s t m e t a f o r a . Z w i ę k s z a o n a a- t r a k c y j n o ś ó p r z e k a z u , u m o ż l i w i a p o n a d t o w w i ę k s z y m s t o p n i u n i ż w p r z y p a d k u i n n y c h ś r o d k ó w j ę z y k o w y c h m a n i p u l o w a n i e p o z y t y w n y m i b ą c ź n e g a t y w n y m i s k o j a r z e n i a m i . " D o p e w n y c h o s ó b , p r z e d m i o t ó w i pojt/ć ż y w i ą l u d z i e u c z u c i a p o z y t y w n e , do i n n y c h c z u j ą n i e c h ę ć [... ]. A m - l o g i c z n e r e a k c j e w z b u d z a j ą w y r a z y n a z y w a j ą c e o w e o s o b y , p r z e d m i o t y i p o j ę c i a - Na s ł o w o l u d z i e r e a g u j ą p o d o b n i e ja k na o z n a c z o n y p r z e d - m i o t " i y . S f o r m u ł o w a n i a : " s t a d o p o ż e r a j ą c y c h s i ę n a w z a j e m w i l k ó w " (TL, 6 IX, s. 1) cz y " s f o r a f a s z y s t o w s k a ” (TL, I) X, 5. 1) n a w e t n i e z b y t c z ę s t o p o w t a r z a n e , p o p r z e z n i e p r z y j e m n e s k o j a r z e n i a i o b r a z o w o ś ć o p i s u ł a t w o p o z o s t a j ą w ś w i a d o m o ś c i o d b i o r c y p r z e k a z u p r o p a -g a n d o w e -g o , w z d e c y d o w a n y s p o s ó b w a r t o ś c i u j ą c d a n e z j a w i s k o , w t y m p r z y p a d k u i m p e r i a l i z m . J ę z y k p r o p a g a n d y w 1 9 C;2 r. j e s t b o g a t y w m e t a f o r y , s z c z e g ó l n i e w i e l e w y k o r z y s t u j e s i ę p r z y f o r m u ł o w a n i u o b r a -zu o p o z y c j i w e w n ę t r z n e j p o z o s t a j ą c e j p o d w p ł y w a m i i m p e r i a l i z m u . to t a k i e p r z e n o ś n i e , jak: " p a r s z y w a o w c a " (TL, 9 X, s. 2), " p i j a w k a J • B r a l c z y k , J ę z y k p o l i t y k i i p o l i t y k a j ą z y k o w a , " S o c j o l i n g w i s t y k a " 1977, nr 1, s. 11. I s t n i e n i e t e g o t y p u s c h e m a tów j e s t d o ś ć p o w s z e c h n e n i e t y l k o w p o l s k i e j p r o p a g a n d z i e . Na a n a -l o g i c z n e z j a w i s k o w s k a z u j e L . K o ł a k o w s k i w s w e j a n a l i -z i e j ę -z y k a p r o p a g a n d y r a d -z i e c k i e j . Zob. t e n ż e , G ł ó w n e n u r t y m a r k s i z m u - P o w s t a n i e - R o z w ó j - R o z k ł a d , t. III, US, Katowice 19 7 7 .

s. 15Г,.

18 n

(11)

k u ł a c k a " (TL, 13 IX, s. 1), " m a c k i m a g n a t ó w k a p i t a ł u i o b s z a r n i c - t w a " (TL, 3 IX, s. 3), " c i e n i e p o n u r e j b u r ż u a z y jnoobszarniczej p r z e -s z ł o ś c i " (TL, 3 IX, -s. 3), " k a r z e ł k i o -s p u c h n i ę t y c h g ł o w a c h " (TL, 13 X, s. 2) itp. O d w o ł u j ą s i ę o n e c z ę s t o d o w y r a ż e ń z w i ą z a n y c h ze z m y s ł o w ą o b r z y d l i w o ś c i ą i p o t o c z n y c h p o r z e k a d e ł . D l a Z S R R z a ś p r o -p a g a n d a z a r e z e r w o w a ł a i n n y t y -p m e t a f o r - m e t a f o r y m i l i t a r n e . T a k i e w ł a ś n i e m e t a f o r y m a j ą w y w o ł a ć p o p r z e z s k o j a r z e n i e z t r u d n ą , w y m a -g a j ą c ą a k t y w n o ś c i s y t u a c j ą , s z c z e -g ó l n i e z a a n -g a ż o w a n ą p o s t a w ę s p o -ł e c z e ń s t w a w o b e c p r o p a g o w a n y c h w a r t o ś c i , T a k i e o k r e ś l e n i a Z S R R , jak: " p o t ę ż n a t w i e r d z a p o k o j u " (Tl, 20 IX, s. 1), " n i e z w y c i ę ż o n y b a s t i o n o b o z u p o k o j u " (TL, 8 IX, s. 1) m a j ą p o z a t y m na c e l u s t w o r z e n i e o- b r a z u s o j u s z n i k a j a k o n i e m o ż l i w e g o d o p o k o n a n i a i p o t ę ż n e g o , na któ-r e g o m o ż n a l i c z y ć w m o m e n c i e z a g któ-r o ż e n i a . J ę z y k p r o p a g a n d y , t w o r z ą c s w ó j d u a l i s t y c z n y o b r a z ś w i a t a , o p e -r u j e t a k ż e e u f e m i z m a m i z a s t ę p u j ą c y m i w y -r a ż e n i a d -r a ż l i w e ł a g o d n i e j -s z y m i i h i p e r b o l a m i , p o l e g a j ą c y m i n a z a m i e r z o n e j p r z e -s a d z i e w o p i -s i e p r z e d m i o t u l u b z j a w i -s k a . I c h u ż y c i e z a l e ż n e j e -s t o d t y p u k o n -t e k s -t u ; p o z w a l a j ą o n e z m i e n i a ć z n a c z e n i e d a n e g o z j a w i s k a n a s k u t e k u ż y c i a ł a g o d n i e j s z y c h , o g l ę d n y c h s f o r m u ł o w a ń l u b t a k i c h , k t ó r e zmie-r z a j ą d o w y o l b zmie-r z y m i e n i a , z w i ę k s z e n i a i n t e n s y w n o ś c i c e c h o p i s y w a n e j r z e c z y w i s t o ś c i . J e s t to od d a w n a z n a n y c h w y t r e t o r y c z n y ; j u ż A r y -s t o t e l e -s mrtwił: "A j e ś l i c h c e -s z o k a z a ć c z ę ś ć , m u -s i -s z c z e r p a ć s w e p r z e n o ś n i e z j a k i e g o ś s z l a c h e t n i e j s z e g o p r z e d m i o t u , k t ó r y mieści się w t y m s a m y m z a k r e s i e ; j e ś l i c h c e s z o k a z a ć l e k c e w a ż e n i e - j a k i e g o ś g o r s z e g o f ...] p o s t ą p i s z w p o d a n y p r z e z e m n i e s p o s ó b , j e ś l i ż e -b r z ą c e g o n a z w i e s z p r o s z ą c y m , a p r o s z ą c e g o ż e -b r z ą c y m . [...] M o ż e m y 1 O n a z w a ć p r z e s t ę p s t w o b ł ę d e m , a b ł ą d p r z e s t ę p s t w e m " . P r o p a g a n d a c z ę s t o w y k o r z y s t u j e e u f e m i z m y i h i p e r b o l e , m. in. dla s c h a r a k t e r y z o w a n i a s y t u a c j i g o s p o d a r c z e j , z a m i a r ó w p o l i t y c z n y c h d a -n e g o p a ń s t w a itp. P i s z ą c o p a ń s t w a c h . k a p i t a l i s t y c z -n y c h , stosuje s i ę w y ł ą c z n i e h i p e r b o l e - m ó w i s i ę np. o “n a r a s t a j ą c y m k r y z y s i e " (TL, U X, s. 1), " n i e p o m i e r n y c h c i ę ż a r a c h z b r o j e n i o w y c h " (TL, 13 X, s.l), " w z m o ż o n y c h p r z e c i w i e ń s t w a c h " (TL, 20 IX, s. 1), " g i n ą c y m i o d c h o -d z ą c y m ś w i e c i e i m p e r i a l i s t y c z n y m " (TL, 16 X, s. 2). R ó w n i e ż p r z y o- p i s y w a n i u Z S R R u ż y w a s i ę h i p e r b o l , n i o s ą o n e j e d n a k i n n e t r e ś c i , 19 A r y s t o t e l e s , R e t o r y k a , [w:] T r z y s t y l i s t y k i grec-k i e . O s s . , W r o c ł a w 1 9 5 3 , s, 56.

(12)

п р . : "potężni, b u d o w n i c t w o " ( ï l , 2 iJ X, 3. i), ' w s p a n i a ł e o s i ą g n i ę -c i a " (TL, i IX, s, 3), " w i u l k i e b u d o w l e k o m u n i z m u p r o m i e n i u j ą c e sw ą p o t ę g ą " (TL, 7 IX, s. 3), " d o k o n a n i a z a p o w i a d a j ą c e d a l s z e , w s p a n i a -le p e r s p e k t y w y r o z w o j u " (TL, Ul IX, s. 3). P o j a w i a j ą s i ę tu t a k ż e , w z n i k o m y m j e d n a k s t o p n i u , e u f e m i z m y . S t w i e r d z a s i ę np . , ż e " X I X Z j a z d K P Z R w y k a z a ł n i t t y l k o n i e z w y c i ę ż o n ą m o c u s t r o j u s o c j a l i s t y c z -n e g o 1 j e g o w y ż s z o ś ć i.ad u s t r o j e m k a p i t a l i s t y c z n y m . W t r a k c i e j e g o o b r a d n i e u k r y w a n o t a k ż e d o r a ź n y c h t r u d n o ś c i i n i e b e z p i e c z e ń s t w ” (TL, 13 X, s. 1). P o d k r e ś l a n o p r z y tym, że w y n i k a ł y o n e n i e z j a -k i c h ś n i e w ł a ś c i w y c h d e c y z j i c z y b ł ę d ó w w f u n k c j o n o w a n i u systemu so - c j a l i s t y c z n e g o , al e s p o w o d o w a n e są " a g r e s y w n ą p o l i t y k ą a w a n t u r n i -k ó w i m p e r i a l i s t y c z n y c h na a r e n i e m i ę d z y n a r o d o w e j " (IL, 13 X, s. 1). W p o d o b n y 3 p o s ó b w y j a ś n i a s i ę t a k ż e n a s z e " n i e p r z e z w y c i ę ż o n e tu i ó w d z i e t r u d n o ś c i " (TL, 20 IX, s. I). D o d a t k o w o w p ł y w a n a n i e " d z i e -d z i c t w o z a c o f a n i a i n i e ś w i a -d o m o ś c i " (TL, 20 IX, s. 1), z c z y m n i e s p o t y k a m y s i ę w p r z y p a d k u ZSRR. P r o p a g a n d a d o k o n u j e n i e t y l k o p o d z i a ł u na z j a w i s k a o c e n i a n e p o z y t y w n i e b ą d ź n e g a t y w n i e , r ó w n i e ż w o b r ę b i e k a ż d e j z t y c h g r u p m o ż na d o s t r z e c p e w n e w a r t o ś c i o w a n i e . W s k a z u j e na n i e s z y k w y r a z ó w . N a -s t ę p -s t w o -s ł ó w m a o d p o w i a d a ć h i e r a r c h i i z j a w i -s k p r z e z n i e o z n a c z a -n y c h . D l a t e g o w i ę c , w s k a z u j ą c -na d o m i -n u j ą c ą r o l ę i m p e r i a l i z m u a m e -r y k a ń s k i e g o w " o b o z i e w o j n y " , n a j c z ę ś c i e j p o j a w i a ł y s i ę n a s t ę p u j ą c e s f o r m u ł o w a n i a : " i m p e r i a l i s t y c z n i l u d o b ó j c y z U S A i ici. s p r z y m i e r z e ń -c y " (TL, 8 IX, s. 1) c z y " p o d k a r m i a n a p r z e z W a l l S t r e e t h i t l e r o w -sk a b e s t i a " (TL, 20 IX, s. 1). J e d n a k riie j e s t tu r e g u ł ą s t o s o w a n i e z a w s z e t a k i e g o s a m e g o s z y k u w y r a z ó w , l e c z w s k a z a n i e na s z c z e g ó l n e z n a c z e n i e U S A w e w r o g i m o b o z i e . P o w s t a ł y w i ę c t a k ż e w y p o w i e d z i w b a r d z i e j b e z p o ś r e d n i s p o s ó b w s k a z u j ą c e na to z j a w i s k o , np. " r ü w i - z j o n i ś c i z B o n n i ic h a m e r y k a ń s c y m o c o d a w c y " (TL, 24 X, s. 1), "neo- h i t l e r o w s c y p a c h o ł k o w i e a m e r y k a ń s k i c h l u d o D ó j c ó w “ (TL, 10 X, s. 2) c z y " a g e n c i T r u m a n ó w " (TL, 19 X, s. 2). P o d o b n i e j e s t w ó w c z a s , g d y p r o p a g a n d a w y p o w i a d a s i ę ns t e m a t ZSR R. C z ę s t o p i s z e s i ę o p r z y j a ź n i i s o j u s z u z " w i e l k i m k r a j e m z w y c i ę s k i e g o s o c j a l i z m u Z w i ą z k i e m R a d z i e c k i m i c a ł y m ś w i a t o w y m o b o -z e m p o k o j u i p o s t ę p u " (TL, 26 X, s. 1), a l e r ó w n i e ż o " p r -z y j a ź n i z k r a j a m i o b o z u p o k o j u z w i e l k i m Z w i ą z k i e m R a d z i e c k i m na c r e l e , k t ó -r e g o w s p a n i a ł e o s i ą g n i ę c i a w s k a z u j ą n a m . . . " itd. (TL, 9 IX, s. 2).

(13)

lak w i ę c s z y k w y r a z ó w n i e j e s t c z y n n i k i e m w a r t o ś c i u j ą c y m w k a ż d y m p r z y p a d k u . J ę z y k p r o p a g a n d y n i e o g r a n i c z a s i ę t y l k o d o u ż y w a n i a w y r a z ó w b e z p o ś r e d n i o w p r o w a d z a j ą c y c h z n a k w a r t o ś c i , p o s ł u g u j e s i ę także s ł o -w a m i n e u t r a l n y m i . J e d n a k i o n e n i e p o z o s t a j ą n i e d o o k r e ś l o n e c o do w a r t o ś c i ; w j ę z y k u p r o p a g a n d y " . . . n i e m a s ł ó w n i e w i n n y c h , każde p o -? n w i n n o s t a n o w i ć p r z e k a ź n i k p o s t a w y o c e n i a j ą c e j . Propaganda w 1952 r. w n i e w i e l k i m s t o p n i u p o s ł u g u j e s i ę t e g o r o d z a j u słowami,, R z a d k o np . w r ó g o k r e ś l a n y j e s t j a k o " w r o g i e e l e m e n t y " (TL, 9 IX, s. 2), " s i ł y g a s n ą c e g o ś w i a t a " (TL, 26 X, s. 2) c z y " w r o g i e i c i e m n e s i ł y " (TL, 19 X, s. 1), j e d n a k w a r t o z w r ó c i ć u w a g ę na to z j a w i s k o , p o n i e w a ż m a m y tu do c z y n i e n i a z u ż y w a n i e m t y c h s a m y c h s ł ó w d l a o p i s y w a n i a z a -r ó w n o z j a w i s k p o z y t y w n i e , ja k i n e g a t y w n i e o c e n i a n y c h . P r z y k ł a d e m m o ż e tu b y ć s ł o w o " s i ł y " u ż y w a n e w z n a c z e n i u n e g a t y w n y m jako " w r o -g i e " i " w s t e c z n e " , w p o z y t y w n y m z a ś - j a k o " p o s t ę p o w e " , np. " Z S R R - c z o ł o w a s i ł a ś w i a t o w e g o o b o z u p o k o j u " (TL, 1 X, s. 1). S t o s o w a ni e ta-k i c h e n i g m a t y c z n y c h s ł ó w , j a ta-k "3iły" c z y " e l e m e n t y " , w r a z z t o w a -r z y s z ą c y m i im p r z y m i o t n i k a m i , w s k a z u j ą c y c h b a r d z i e j na o c e n ę n i ż na i c h z n a c z e n i e , j e s t m. in. w y n i k i e m c h a r a k t e r y s t y c z n e g o d l a j ę z y k a p r o p a g a n d y d o m i n o w a n i a o c e n y n a d z n a c z e n i e m - " . . . c z a s e m n i e j e s t w a ż n e c o d a n e s ł o w o z n a c z y , w a ż n e j e s t , j a k i e k w a n t y f i k a t o r y z n i m s i ę w i ą ż ą ” 2 1 . P o n a d t n r u g e r u j ą o n e - J a k z a u w a ż a J. B r a l c z y k 22 w y n i k a j ą c e zo w s p ó l n o t y i n t e r e s ó w p o r o z u m i e n i e m i ę d z y n a d a w c ą a o d -b i o r c ą , k t ó r e s p r a w i a , że d o p o w i e d z e n i e p e w n y c h r z e c z y d o końca j e s t z b y t e c z n e . To p o r o z u m i e n i e j e s t e l e m e n t e m n i e z w y k l e i s t o t n y m d l a p r o p a g a n d y . P r z y w i ą z u j e o n a b o w i e m d u ż ą w a g ę d o t o ż s a m o ś c i n a d a w c y z o d b i o r c ą . Z n a j d u j e to o d z w i e r c i e d l e n i e w c z ę s t y m s t o s o w a n i u c z a s o w n i k ó w 1 os. 1. m n o g i e j i z a i m k a o s o b o w e g o "m y ". " N a d a w c a z j e d -n e j s t r o -n y w y t w a r z a k o m u -n i k a t , z d r u g i e j ( m y ) w ł ą c z a s i ę w p e w i e n s p o s ó b , j a k o c z ł o n e k s p o ł e c z e ń s t w a , do g r o n a o d b i o r c ó w " 2 3 . S ł o w a ta-k i e , j a ta-k " m y " , c z y " n a s z " , s u g e r u j ą t » ta-k ą s a m ą o c e n ę o p i s y w a n e g o zja-w i s k a p r z e z n a d a zja-w c ę i o d b i o r c ę , zja-w s p ó l n o ś ć i n t e r e s ó zja-w zja-w ł a d z y i s p o -20 J ę ? y k p r o p a g a n d y , Z e s z . Tow. K u r s ó w N a u k . , Wa rs z a w a 1979, s. 11. 21 ’ I b i d e m , s. 4. 22

Zob. 3. B r a l c z y k , 0 j ę z y k u p o l s k i e j pro pagandy, [w:l Współczesna polszczyzna, red. H. K u r k o w s k a , PWN, Warszawa 1981.

(14)

i ' .zoństwi' '^hjżą t a k ż e u m a c n i a n i u u o d b i o r c y p r z e k o n a n i a o a k t y w - :>уи, z a a n g a ż o w a n y « u c z e s t n i c t w i e w p r o p a g a n d o w y c h d z i a ł a n i a c h ca - )o s p o ł e c z e ń s t w a . Z a b i e g taki j e s t z g o d n y z n a s t ę p n y m i z a s a d a m i p e r s w a z y j n e j t a k t y k i , m ó w i ą c y m i Ze p r o p a g a n d a p o w i n n a b u d z i ć w r a ż e n i u , iż w ü w y c h w y p o w i e d z i a c h r e p r e z e n t u j e p r o s t e g o c z ł o w i e k a , ca -ły n a r ó d , i s u g e r o w a ć , że k a ż d y c z ł o w i e k p o d z i e l a l a n s o w a n y p u n k t w i d z e n i a 4 . Inny s p o s ó b u ż y c i a s ł ó w n e u t r a l n y c h w c e l u w a r t o ś c i o w a n i a p o -le g a na w y k o r z y s t y w a n i u p e w n y c h w y r a z ó w , n a z w i s f o r m u ł o w a ń , k t ó r e w n o s z ą lio w y p o w i e d z i o c e n ę p r z e z to, że 3t a j ą s i ę s y m b o l a m i z j a w i s k o c e n i a n y c h p o z y t y w n i e b ą d ź n e g a t y w n i e . S y m b o l a m i p o s ł u g u j e s i ę n a j -c z ę ś -c i e j i w n a j b a r d z i e j z r ó ż n i -c o w a n y s p o s ó b p r o p a g a n d a d l a o k r e ś - j u n i a i m p e r i a l i z m u a m e r y k a ń s k i e g o . N a j b a r d z i e j r o z p o w s z e c h n i o n a b y -ła n a z w a Wall S t r e e t . C z ę s t o u ż y w a n o j e j w f o r m i e b a r d z i e j r o z b u -d o w a n e j , np. " a m e r y k a ń s c y b a n -d y c i we f r a k a c h , b r u t a l e i m e u c y z W a l l S t r e e t " (TL, 1 X, s. 3). I nn e s y m b o l e to d o l a r ; p i s z e s i ę np. o " k r a j a c h u j a r z m i o n y c h p r z e z w ł a d c ó w d o l a r a " (TL, 22 X, s. 3) c z y z d r a d z i e za a m e r y k a ń s k i e d o l a r y " (TL, 14 IX, s. 1) i s y m b o l i c z n e n a z w y a m e r y k a ń s k i c h p a r t i i p o l i t y c z n y c h - " p r z y r z e k a ł « p r a w d z i w ą .» , n i e f a ł s z o w a n ą , t a k ą w i e c i e a n d e r s o w s k ą « w o l n o ś ć » j a k t y l k o z n o w u w j e d z i e d o W a r s z a w y r e p u b l i k a ń s k i s ł o ń c z y też d e m o k r a t y c z n y o s i o ł na B i a ł y m k o n i u " (TL, 8 IX, s. 1). B o g a c t w o t e g o t y p u ś r o d k ó w z a w a r ł w j e d n y m ze s w y c h a r t y k u ł ó w w " T r y b u n i e L u d u " A. S ł o n i m s k i . P i s a ł on: " Ż o ł n i e r z A r m i i R a d z i e c k i e j i d ą c na B e r l i n n i ó s ł w t o r n i s t r z e to m y w i e l k i c h p i s a r z y r o s y j s k i c h , a n g i e l s k i c h i f r a n c u s k i c h . Ż o ł n i e r z a m e r y k a ń s k i p r z y n i ó s ł d o E u r o -py p o ń c z o c h y n y l o n o w e , k o m i k s , s t r e a p - t e a s e i g a n g s t e r y z m " 2 ^ . S y m -b o l a m i s t a j ą s i ę te ż n a z w i s k a p o l i t y k ó w ; -b y ł y o n e u ż y w a n e d l a o k r e - ś l e n i a z j a w i s k z w i ą z a n y c h z i c h p o l i t y k ą i d ą ż e n i a m i ( c z a s e m p i s z e s i ę je z m a ł e j l i t e r y i w l i c z b i e m n o g i e j , t w o r z ą c w te n sposób n a z -w y p o s p o l i t e ) . I t a k p o -w s t a j ą s f o r m u ł o -w a n i a : " a g e n c i T r u m a n ó -w " (TL, 14 X, s. 1), " s o j u s z n i c y A d e n a u e r a " (TL, 28 IX, s. 3) itp ., lub bar-d z i e j r o z b u bar-d o w a n e f o r m y , np. " n i e b ę bar-d z i e m i k o ł a j c z y k ó w , a n d e r s ó w , Z a r e m b ó w i r ó ż n y c h s z p i e g ó w i d y w e r s a n t ó w na l i s t a c h F r o n t u N a r o -d o w e g o " (TL, 28 IX, s. 3). 24 . ^ L e e, M с L o n g L e e , T h e F i n e Ar t. s. 44, " A . S ł o n i m s k i , " T r y b u n a L u d u " 23 X 1 95 6 , s. 3.

(15)

W p r z y p a d k u o p i s y w a n i a s o j u s z n i k a - j a k j u ż w s p o m n i a ł a m - s y m -b o l e -b y ł y z n a c z n i e u -b o ż s z e l i c z e -b n i e i m n i e j z r ó ż n i c o w a n e . Stały się n i m i K r e m l i M o s k w a . J e d y n ą o s o b ą , k t ó r e r e p r e z e n t o w a ł a o b ó z p o k o -ju, b y ł " C h o r ą ż y P o k o j u - J ó z e f S t a l i n " ( TL , 2 IX, s. 3). 3. J ę z y k p r o p a g a n d y p o l i t y c z n e j w 1 9 5 7 r. K a m p a n i a w y b o r c z a w 1 9 5 7 r. p r z e b i e g a ł a w o d m i e n n e j s y t u a c j i p o l i t y c z n e j . " O d m a j a 1 9 5 5 r o k u w E u r o p i e o s t a t e c z n i e s t a n ę ł y n a -p r z e c i w k o s i e b i e d w a s k o n s o l i d o w a n e b l o k i -p o l i t y c z n o - m i l i t a r n e : NATO i U k ł a d W a r s z a w s k i . O c z y w i ś c i e c e l e i z a ł o ż e n i a o b u t y c h o r g a n i z a -c j i b y ł y d i a m e t r a l n i e p r z e -c i w s t a w n e . M i m o w s z y s t k o z i m n a w o j n a w E u r o p i e n i e z a o g n i ł a s i ę w s t o p n i u n i e p o k o j ą c y m . Je j a p o g e u m p r z y p a d ł o n a p r z e ł o m l a t 1 9 5 2 1 9 5 3 i o b e c n i e n a w e t o k r e s o w e w z r o s t y na -26 p i ę c i a m i ę d z y n a r o d o w e g o n i e s i ę g a ł y ta k w y s o k o j a k p o p r z e d n i o " S y t u a c j a ta z n a j d u j e o d z w i e r c i e d l e n i e w k a m p a n i i w y b o r c z e j , m i m o że n a d a l - c h o ć j u ż n i e t a k c z ę s t o j a k w p o p r z e d n i e j k a m p a n i i - m o ż n a s p o t k a ć w y p o w i e d z i t e g o ty p u : " . . . w y b o r y d o S e j m u o d b y w a j ą s i ę w s y t u a c j i m i ę d z y n a r o d o w e j , k t ó r ą c e c h u j e w z r o s t n a p r ę ż e n i a i w z r o s t a g r e s y w n o ś c i s i ł i m p e r i a l i s t y c z n y c h . S i ł y te w z m a g a j ą a t a k i p r z e c i w k r a j o m o b o z u s o c j a l i s t y c z n e g o , p r z e c i w k o w s z e l k i m e l e m e n t o m p o s t ę -p o w y m " (TL, 15 I 1 9 5 7 , s. 1). 0 i l o w 1 9 5 2 r. p o j a w i ł o s i ę w " T r y -b u n i e L u d u " n a t e m a t i m p e r i a l i z m u 18 7 w y p o w i e d z i , to w 1 9 5 7 r. z a -l e d w i e 33, w t y m 14 d o t y c z y ł o R FN . R F N s t a ł s i ę t e ż w t e j k a m p a n i i g ł ó w n y m w r o g i e m P o l s k i . P o d k r e ś l a s i ę f a k t c i ą g ł e g o u z b r a j a n i a a r -m i i n i e -m i e c k i e j - " o d w e t o w e d y w i z j e ‘N R F s t a j ą s i ę r z e c z y w i s t o ś c i ą " (TL, 16 I 1 9 5 7 , s. 4); p r z y t a c z a s i ę w y p o w i e d z i p o l i t y k ó w n i e m i e c -k i c h , -k t ó r z y " b e z o g r ó d e -k r o z t a c z a j ą p e r s p e -k t y w y w y p r a w y w o j e n n e j p r z e c i w k o k r a j o m s o c j a l i s t y c z n y m " (TL, 16 I 1 9 5 7 , s. 4). N i e w y m i e -n i a s i ę j u ż i m p e r i a l i z m u a m e r y k a ń s k i e g o j a k o p r o t e k t o r a R F N . N i e m -c y Z a -c h o d n i e p o p i e r a n e są t e r a z p r z e z e n i g m a t y -c z n y -c h " n i e k t ó r y -c h t a m n a Z a c h d d z i e " ( TL , 20 I 1 9 5 7 , s. 4). W p r z y p a d k u U S A i i n n y c h państw k a p i t a l i s t y c z n y c h p r o p a g a n d a n i e s k u p i a s i ę na o p i s y w a n i u i c h p l a -26 L. M o c z u l s k i , O y l e m a t y . W s t ę p d o h i s t o r i i E u r o p y Z a c h o d n i e j 1 9 4 5 - 1 9 7 0 , M O N , W a r s z a w a 1 9 7 1 , s. 2 75 .

Cytaty

Powiązane dokumenty

W pracy przedstawiono list otwarty Konrada Dobrskiego (1849-1915), znanego warszawskiego lekarza praktyka, w sprawie dokształcania polskich lekarzy, w dziedzinie otiatrii

Rolę grzałki może tu pełnić zarówno prosta grzałka do gotowania wody, jak też czajnik elektryczny.. Korzystając z wzoru (10) obliczamy żądaną

Powyz˙szy przegl ˛ad opinii dotycz ˛acych miejsca realizacji kapłan´stwa chrze- s´cijan w Apokalipsie ukazuje trzy grupy uczonych: tych, którzy wyraz˙aj ˛a po- gl ˛ad,

W tych zainteresowaniach, zgodnie z pełnym rozumieniem feno- menu kultury, której częścią jest religijność ludowa, „należy widzieć nie tylko podkreślaną nagminnie

Celem opracowania jest analiza i  przedyskutowanie wybranych, innowacyjnych rozwiązań w obszarze ich funkcjonalności, wdrożonych w środkach i infrastrukturze transportu

Drapieżny pies mego wroga, Jaskiniowcy i drabina, Gwiazdy o złych oczach, Czerwony pas gasnącego dnia I białe, puszyste pisklęta bocianie.

w nowym brzmieniu zakreśla ramy czasowe, kiedy wniosek o ściganie może być cofnięty i cofnięcie wniosku uzależnia od zgody prokuratora.. W dotychczasowym reżimie

Część odpisów z owej księgi zużytkow ałem był już przed kilkoma laty, w rodzaju przyczynku do spraw y chełmskiej, do jej zaczątków w czasach ongi