,QVW\WXW6WXGLyZ0LĊG]\QDURGRZ\Fh :\G]LDá1DXN6SRáHF]Q\FK
8QLZHUV\WHW:URFáDZVNL2
piotr.nowak@uwr.edu.pl
Äà$' 3267/,=%2ē6.,´ W EUROPIE
ABSTRAKT: $XWRU Z DUW\NXOH VWDZLD WH]Ċ ĪH RNUHV Z VWRVXQNDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK NWyU\
QDVWąSLá SR ]LPQHM ZRMQLH ]RVWDá MXĪ ]DNRĔF]RQ\ L REHFQLH ]QDjdXMHP\ VLĊ Z NROHMQ\P któremuQDGDMH QD]ZĊ RNUHVX SRVWOL]ERĔVNLHJR 'RW\FKF]DV Z G\VNXUVLH QDG VWRVXQNDPL PLĊG]\QDURGRZ\PLMHVWRQQD]\ZDQ\SR]LPQRZRMHQQ\PEH]Z\UDĨQHJRZ\]QDF]HQLDMHJRUDP F]DVRZ\FK$XWRUSRSU]H]WHRUHW\F]QHZSURZDG]HQLHRáDG]LHPLĊG]ynarodowym, jako sposobie RNUHĞODQLDUHODFMLPLĊG]\SRGPLRWDPLPLĊG]\QDURGRZ\PLRUD]SU]HGVWDZLHQLHQDMZDĪQLHMV]\FK SRVWDQRZLHĔ 7UDNWDWX ] /L]ERQ\ RUD] 1RZHM .RQFHSFML 6WUDWHJLF]QHM 1$72 SU]\MĊWHM w /L]ERQLH VWDZLDWH]ĊĪHQRZ\RNUHVQDOHĪ\RNUHĞODüPLDQHPáDGXSRVWOL]ERĔVNLHJR&HOHP DUWNXáX MHVW ]EDGDQLH SUDZG]LZRĞFL WHJR ]DáRĪHQLD $UW\NXá G]LĊNL DQDOL]LH SU]HGVWDZLRQ\FK ]DJDGQLHĔVWDQRZLSUyEĊXGRZRGQLHQLDSRVWDZLRQHMQDSRF]ąWNXWH]\
Sà2:$./8&=2:(:/L]ERQD1$728QLD(XURSHMVNDáDGPLĊG]\QDURGowy
“POST-LISBON” ORDER IN EUROPE
ABSTRACT: The author of the article puts forward a thesis that the period in the international
relations that came after the Cold War has already been completed and we are now in another one, to which he gives the name of the Post-Lisbon order. So far, in the discourse on the international relations it is called the post-Cold War order, without a clear distinction of its timeframe. The author, who presents a theoretical introduction of the definition of the international order which he perceives as a way of determining the relationship between international actors, who also presents the most important provisions of the Treaty of Lisbon and the New NATO Strategic Concept (adopted in Lisbon), called the new period a post-Lisbon order. By analyzing the presented problems the article constitutes an attempt to prove the thesis which was put forward at the beginning.
KEYWORDS:Lisbon, NATO, European Union, international order
1
Piotr Nowak – prawnik, doktorant III roku Stacjonarnych Studiów Doktoranckich Nauk o Polityce 8QLZHUV\WHWX :URFáDZVNLHJR :\G]LDá 1DXN 6SRáHF]Q\FK ,QVW\WXW 6WXGLyZ 0LĊG]\QDURGRZ\FK =DLQWHUHVRZDQLDEDGDZF]H 1$72JHRSROLW\NDSUDZRPLĊG]\QDURGRZH
W
PROWADZENIE
Wiek XIX, Wielka Wojna, okres PLĊG]\ZRMHQQ\,,ZRMQDĞZLDWRZDRUD]W]Z„zimna ZRMQD´WRRNUHV\ZQDXNDFKQDGVWRVXQNDPLPLĊG]\QDURGRZ\PLopisane, zdefiniowane i co QDMZDĪQLHMV]H – ] GRNáDGQLH RNUHĞORQ\PL UDPDPL F]DVRZ\PL 1DXND R VWRVXQNDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK ZLHORNURWQLH NRU]\VWD ] GRURENX Kistorii i jej periodyzacji dziejów. :VSyáF]HVQ\P EDGDF]RP ZLHOH SUREOHPyZ SU]\QRVL MHGQDN RNUHV SR zimnej wojnie, GRW\F]ąF\ NRĔFD ;; ZLHNX L SRF]ąWNX ;;, : OLWHUDWXU]H F]ĊVWR QD]\ZD VLĊ JR ]ELRUF]R ÄRNUHVHPSR]LPQRZRMHQQ\P´ZFLąĪFLHUSOLZLHZ\F]HNXMąFZ\darzenia lub zjawiska, które SRPRĪHZ\]QDF]\üQRZHUDP\F]DVRZH:\GDU]HQLHWDNLHXPRĪOLZLDáRE\Z\NUHRZDQLHUDP F]DVRZ\FK SR URNX D WR VNXWNRZDáRE\ E\ü PRĪH QDGDQLHP WHPXĪ RNUHVRZL QD]Z\ ZáDVQHM3 &HOHPQLQLHMV]HJRDUW\NXáXMHVWXGRZRGQLHQLHĪH wspyáF]HĞQLHPRĪQDMXĪPyZLü oQRZ\P HWDSLH Z VWRVXQNDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK Z VNDOL HXURSHMVNLHM 3RGVWDZRZą WH]ą SRQLĪV]HJR DUW\NXáX MHVW VWZLHUG]HQLH ĪH SRGMĊWH Z /L]ERQLH GHF\]MH GRW\F]ąFH ]DUyZQR Wspólnot Europejskich jak i Organizacji Traktatu 3yáQRFQRDWODQW\FNLHJR VWDQRZLą SXQNW JUDQLF]Q\RGG]LHODMąF\RNUHVSR]LPQRZRMHQQ\RGREHFQHJR– SRVWOL]ERĔVNLHJR:SLHUZV]HM NROHMQRĞFLDXWRUSU]HGVWDZLGHILQLFMHGZyFKRNUHĞOHĔQDSRU]ąGHNPLĊG]\QDURGRZ\ áDGRUD] V\VWHPDQDVWĊSQLHDQDOL]XMąFGHF\]MHSRGMĊWHZ/L]ERQLHZRUD]URNXSRVWDUDVLĊ XGRZRGQLüWH]ĊĪHREHFQLHVWRVXQNLPLĊG]\QDURGRZH]QDMGXMąVLĊZRNUHVLHSRVWOL]ERĔVNLP NWyU\MHGQRF]HĞQLHZ\]QDF]DWHĪJUDQLFĊRNUHVXSR]LPQRZRMHQQHJR
S
YSTEMY W STOSUNKACH 0,ĉ'=<1$52'2:<&+=GHILQLRZDQLHSRMĊFLDV\VWHPMHVWWUXGQH]HZ]JOĊGXQDLORĞü]DJDGQLHĔEDGDZF]\FK w których „syVWHP´ MHVW Z\NRU]\VW\ZDQ\ : ]ZLą]NX ] W\P NRQNUHWQD GHILQLFMD ]DOHĪ\ RG SRWU]HE ]DVWRVRZDĔ RUD]RGXĪ\ZDQHJRMĊ]\NDIRUPDOL]DFML=XZDJLQDWRĪHSRUXV]DP\ VLĊSR]DJDGQLHQLXSROLWRORJLF]Q\PRUD]VWRVXQNyZPLĊG]\QDURGRZ\FKZWDNLPNRQWHNĞFLH QDOHĪ\XĞFLĞOLüGHILQLFMĊV\VWHPX
2JyOQLH QDOHĪ\ VWZLHUG]Lü ĪH SRMĊFLH V\VWHPX EXGRZDQH MHVW ]D]Z\F]DM ZRNyá QDVWĊSXMąF\FKWU]HFKSRGVWDZRZ\FKLGHL
,GHD Z\RGUĊEQLHQLD V\stemu od otoczenia; system jest w stosunkach ze swym RWRF]HQLHP G]LĊNLRJUDQLF]HQLXW\FKVWRVXQNyZV\VWHP]DFKRZXMHSHZQąDXWRQRPLĊ ,GHDEXGRZ\V\VWHPX]SRGV\VWHPyZNWyUHRGG]LDáXMąQDVLHELHZ]DMHPQLHSU]\F]\P
LQWHUDNFMHWHPDMąLVWRWQ\ZSá\ZQDZáDĞFLZRĞFLV\VWHPXMDNRFDáRĞFL
3 3UREOHPDW\ND RNUHĞOHQLD F]\P MHVW ÄĞZLDW SR]LPQRZRMHQny” jest niezwykle rozbudowana w naukach oVWRVXQNDFKPLĊG]\QDURGRZ\FK1LHPDOĪHZV]\VWNLHWHRULHVWRVXQNyZSU]HGVWDZLDMąZáDVQąZL]MĊSU]\V]áRĞFL ĞZLDWD /LEHUDáRZLH ZLHV]F]ą SRNyM L ]D )UDQFLVHP )XNX\DPą – „koniec hLVWRULL´ 5HDOLĞFL RVWU]HJDMą o zaburzeQLDFK Z V\VWHPLH EH]SLHF]HĔVWZD L U\FKá\FK NRQIOLNWDFK QD Z]yU Ä]GHU]HQLD F\ZLOL]DFML´ 6DPXHOD +XQWLQJWRQD 3U]HZLG\ZDQR UyZQLHĪ QDVWDQLH ÄZLHNX $PHU\NL´ F]\ Pax Americana, jednak XXI wiek ]ZHU\ILNRZDáQHJDW\ZQLHWHNRQFHSFMH
,GHD RJUDQLF]RQHM ]PLHQQRĞFL V\VWHPX Z F]DVLH V\VWHP SRGOHJD ZLĊNV]\P OXE PQLHMV]\P ]PLDQRP Z F]DVLH DOH ]DFKRZXMH SU]\ W\P SHZQH ZáDĞFLZRĞFL SRGVWDZRZHVZRMąLVWRWĊ4
.
&KDUDNWHU\VW\F]Qą FHFKą EDGDĔ QDG V\VWHPDPL VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK co ]DXZDĪ\á Z VZRMHM NVLąĪFH GRW\F]ąFHM V\VWHPyZ %DUU\ %X]DQ MHVW WR ĪH GRW\FKF]DV QLH GRV]áR GR VNRQVWUXRZDQLD NODV\F]QHM SRZV]HFKQLH DNFHSWRZDQHM GHILQLFML WHJR ]MDZLVND -HV]F]HEDUG]LHM]DVNDNXMąF\MHVWIDNWĪHQLHRGE\áDVLĊGRWąGĪDGQDSRZDĪQDGHbata na temat NRQLHF]Q\FK L ]DUD]HP Z\VWDUF]DMąF\FK ZDUXQNyZ LVWQLHQLD V\VWHPX PLĊG]\QDURGRZHJR :LĊNV]RĞü EDGDF]\ SU]\MPXMH EDUG]R SRGVWDZRZą IRUPĊ GHILQLFML, mianowicie: „Zbiór RGG]LDáXMąF\FKQDVLHELHF]ĊĞFL´:LHOXZĞUyGNWyU\FKZ\PLHQLüPRĪQD7àRĞ-Nowak czy -( 'RXJKHUW\¶HJR XZDĪD ĪH NRQVWUXRZDQLH GHILQLFML E\áRE\ ]DELHJLHP V]WXF]Q\P L PDáR przydatnym poznawczo. 1LH SU]\F]\QLáRE\ VLĊ GR IDNW\F]QHJR UR]ZRMX EDGDĔ Z W\P REV]DU]H Z\ZRáXMąF MHG\QLH GRGDWNRZH GRNWU\QDOQH VSRU\ ,QWHUHVXMąFD MHVW GHILQicja R.$URQD NWyU\ VDP V\VWHP PLĊG]\QDURGRZ\ RNUHĞOLá MDNR ÄJUXSĊ SDĔVWZ XWU]\PXMąF\FK UHJXODUQHVWRVXQNL]GROQ\FKGRZVSyOQ\FKG]LDáDĔZSU]\SDGNX]DJURĪHQLD´5
. =DáRĪHQLHWR PRĪHE\üSU]\GDWQHSU]\ X]QDQLX]PLDQMDNLH ZSURZDG]Lá7UDNWDW /L]ERĔVNLGOD:spólnot Europejskich czy Nowa Koncepcja Strategiczna dla NATO.
0RGHO WHRUHW\F]Q\ ]DVWRVRZDQ\ Z SRGHMĞFLX V\VWHPRZym NV]WDáWXMH VLĊ ZHGáXJ schematu: ÄHOHPHQW LQWHUDNFMH VWUXNWXUD´ 3DĔVWZR SRGREQLH MDN VWUXNWXUD MHVW VWDá\P
HOHPHQWHP V\VWHPX PLĊG]\QDURGRZHJR 6\VWHP\ PLĊG]\QDURGRZH RELHNW\ZQLH LVWQLHMąFH ]DZLHUDMąZVRELHSRWHQFMDOQąG\QDPLNĊSU]HNV]WDáFHĔZ\QLNDMąF\FK]]DFKRZDĔDNWRUyZ LFKPRĪOLZRĞFLLRGJU\ZDQ\FKUyO6WUXNWXUDV\VWHPXPLĊG]\QDURGRZHJRSRMPRZDQDMDNR ZVSRPLQDQ\]HVSyáRGG]LDáXMąF\FKQDVLHELHF]ĊĞFLMHVWVWDáDW\ONRGODGDQHJRV\VWHPX0D RQ ZSUDZG]LH ]GROQRĞFL UHJXODF\MQH R UyĪQHM VNDOL L HODVW\F]QRĞFL PDMąFH ]DSHZQLü PX WUZDáRĞü L HIHNW\ZQRĞü QLHPQLHM MHGQDN LVWQLHQLH GDQHJR V\VWHPX PLĊG]\QDURGRZHJR ZHGáXJ7àRĞ-Nowak nie ma FKDUDNWHUXSRQDGF]DVRZHJR'RZRGHPQDVáXV]QRĞüWHMWH]\ MHVW ZLHORĞü L UyĪQRURGQRĞü V\VWHPyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK MDNLH Z KLVWRULL VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FKPRĪQD]LGHQW\ILNRZDü6
.7H]DWDMHGQDN]GDMHVLĊRGQRVLüGRZHZQĊWU]QHM struktury samego systemu, wówF]DV PHFKDQL]P\ L ]PLHQQH IDNW\F]QLH GRSURZDG]DMą GR tworzenia nowych cech charakterystycznych danego systemu, jednak on sam, w swojej RQWRORJLF]QHMSRGVWDZLHZFLąĪSR]RVWDMHWHQVDP– VWDá\F]DVRZR
.OXF]RZ\PLHOHPHQWDPLGRUR]ZDĪDĔLDQDOL]\MDNLHJRNROZLHNXNáDGXPLĊG]\QDURGRZHJR Z FKDUDNWHU]H V\VWHPX Vą GZD HOHPHQW\ PDMąFH ZSá\Z QD IXQNFMRnowanie systemu oraz na LORĞü i MDNRĞüLQWHUDNFMLV\VWHPRZ\FK6ąWRW]Z]PLHQQHQLH]DOHĪQHRUD]]DOHĪQH7HSLHUZV]HWR XF]HVWQLF\ VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK VWUXNWXU\ V\VWHPX QS VRMXV]H XNáDG\ FHFK\ ĞURGRZLVNRZH QDWXUDOQH ZRMVNRZH SROLW\F]QH 7H GUXJLH WR SR]\FMH L UROH XF]HVWQLNyZ
4
W. Findeisen, Analiza systemowa – podstawy i metodologia, Warszawa 1985, s. 294-295. 5
R. Aron, War and Peace,A Theory of International Relations, New York 1966, s. 94.
VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK VWDELOQRĞü EąGĨ QLHVWDELOQRĞü V\VWHPX ]GROQRĞü NRQWURORZDQLD ĞURGRZLVND ZSá\ZDQLDQDQLH 7
.
6\VWHP PLĊG]\QDURGRZ\ ]QDMGXMH VLĊ Z VWDQLH UyZQRZDJL ZyZF]DV JG\ SDĔVWZD SRVWU]HJDMą LVWQLHMący Z QLP áDG MDNR NRU]\VWQ\ GOD VLHELH ]DUyZQR SRG Z]JOĊGHP ekonomicznym, terytorialnym, politycznym, jak i cywilizacyjnym. Swym zachowaniem wobec systemu i reguáZQLPRERZLą]XMąF\FKQLHMDNROHJLW\PL]XMąRQHMHJRNV]WDáWVWUXNWXUĊ LURG]DMHLQWHUDNFMLZHZQąWU]V\VWHPRZ\FK-HVWWRURG]DMUyZQRZDJLG\QDPLF]QHMSRQLHZDĪ HZHQWXDOQH]PLDQ\MHJRVWUXNWXUZHZQĊWU]Q\FKPDMąQDFHOXutrzymanie iFKVWDELOQRĞFL'OD zachoZDQLD WHM ZHZQĊWU]QHM UyZQRZDJL NDĪG\ V\VWHP PD RNUHĞORQH ]GROQRĞFL REURQQH FKURQLąFH JR SU]HG ]DNáyFHQLDPL ]HZQĊWU]Q\PL : PRPHQFLH JG\ ]PLDQ\ Z VWUXNWXU]H V\VWHPX L FKDUDNWHU]H LQWHUDNFML ZHZQąWU] QLHJR Vą EDUG]R JáĊERNLH QDOHĪ\ PyZLü oUR]SRF]ĊFLX SU]H] V\VWHP ID]\ HZROXFML 0 .DSODQ WZLHUG]L ĪH PyZLP\ ZyZF]DV ĪH „(…) V\VWHPMDNRWDNLVLĊQLH]PLHQLá=PLHQLáVLĊW\ONRVWDQV\VWHPX.”8.
0RĪQD SU]\Mąü ĪH GHF\GXMąF\PL Z\]QDF]QLNDPL w procesie powstania, rozwoju iSU]HNV]WDáFHĔ ZUHV]FLH HZHQWXDOQHJR XSDGNX NDĪGHJR V\VWHPX PLĊG]\QDURGRZHJR Vą ]PLHQQH QLH]DOHĪQH 2EHMPXMą RQH XF]HVWQLNyZ VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK VWUXNWXUĊ V\VWHPX F]\QQLNL ĞURGRZLVNRZH V\VWHPX QS HNRQRPLF]QH VWUDWHJLF]QH JHRSROLW\F]QH 2SUyF] QLFK LVWQLHMH NDWDORJ ]PLHQQ\FK ]DOHĪQ\FK NWyU\FK Z\VWĊSRZDQLH Z V\VWHPLH PLĊG]\QDURGRZ\P MHVW SRFKRGQą MHJR HIHNW\ZQRĞFL G\QDPLNL L PRELOQRĞFL DNWRUyZ F]\ VNDOL ]UyĪQLFRZDQLD LFK SRWHQFMDáyZ 1DOHĪą GR QLFK SR]\FMD L UROD DNWRUD Z V\VWHPLH PLĊG]\QDURGRZ\P VWDELOQRĞü V\VWHPX OXE MHM EUDN ]GROQRĞü NRQWURORZDQLD ĞURGRZLVND IXQNFMHNWyUHVSHáQLDV\VWHP
à
$':672681.$&+0,ĉ'ZYNARODOWYCH(QF\NORSHG\F]QH SRMĊFLH áDGX GHILQLXMH JR MDNR LGHĊ SROLW\F]QR-SUDZQą RNUHĞODMąFą FDáRNV]WDáW SRU]ąGNX VSRáHF]QHJR àDG R]QDF]D SRU]ąGHN SUDZQ\ L DGPLQLVWUacyjny ]DSHZQLDMąF\ VSRNyM SXEOLF]Q\ L SRV]DQRZDQLH SUDZD 7DNLH UR]XPLHQLH áDGX Z XMĊFLX prawo-VSRáHF]Q\P]QDOD]áR]DVWRVRZDQLHWDNĪHZQDXNDFKRVWRVXQNDFKPLĊG]\QDURGRZ\FK ]ZáDV]F]DZNDWHJRULDFKGRW\F]ąF\FKSRU]ąGNXKLHUDUFKLLRUD]SHZQHJRURG]DMXVWabilizacji UHODFMLZVWRVXQNDFKPLĊG]\QDURGRZ\FK9 . %ROHVáDZ%DOFHURZLF]SU]\MPXMHF]WHU\]DVDGQLF]HZ\]QDF]QLNL]MDZLVNDRNUHĞODQHJR PLDQHPÄáDGXPLĊG]\QDURGRZHJR´NWyU\PLVą zasady; regulacje; 7
Vide7àRĞ-Nowak. ,op. cit., s. 135.
8
M.A. Kaplan, System Theory, [w:] Contemporary Political Analysis, red. J.C. Charleswort, , New York 1967, s. 152.
9
Vide A. Wielomski, àDG [w:] Encyklopedia polityczna, (red.) J. Bartyzel, B. Szlachta, A. Wielomski, Radom
instytucje;
uNáDGVLá SDĔVWZDOXENRDOLFMHSDĔVWZ 10
IstnieMHZLHOHUyĪQ\FKURG]DMyZáDGyZPLĊG]\QDURGRZ\FK MDNQSUyZQRZDJDVLáF]\ KHJHPRQLD DOH MDN VWZLHUG]D % %DOFHURZLF] LVWQLHMH MHGQD SRGVWDZRZD FHFKD áDGX PLĊG]\QDURGRZHJR D MHVW QLP MHJR FLąJáD ]PLHQQRĞü :HGáXJ QLHJR ÄNDĪG\ áDG FKURQLąF status quo, zDZLHUDZVRELH]DUD]HPG\QDPLNĊGąĪQRĞüGR]PLHQQRĞFLLWDGąĪQRĞü]]DVDG\ ]Z\FLĊĪD´11àDGPRĪHXOHJDü]PLDQLHZZ\QLNXZRMQ\ZVWU]ąVyZSROLW\F]Q\FKOXESRSU]H] procesy ewolucyjne, np. na drodze konsensusu dyplomatycznego.
àDG PLĊG]\QDURGRZ\ QDOHĪ\ WDNĪH XWRĪVDPLDü ] ]HVSRáHP VWUXNWXU PHFKDQL]PyZ UR]NáDGX VLá\ SRGPLRWyZ L LFK LQWHUHVyZ ZDUWRĞFL RNUHĞODMąF\FK NV]WDáW L IXQNFMRQRZDQLH ĞURGRZLVND PLĊG]\QDURGRZHJR Z GDQ\P RNUHVLH -HVW WR VSRVyE MHJR ]RUJDQL]RZDQLD RNUHĞODMąF\ ZDUXQNL ZVSyáĪ\FLD XF]HVWQLNyZ VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK ]ZáDV]F]D SDĔVWZ:]ZLą]NX]tym, MDN]DXZDĪD0DUHN3LHWUDĞPLĊG]\DQDUFKLF]Q\PĞURGRZLVNLHP PLĊG]\QDURGRZ\PDáDGHPPLĊG]\QDURGRZ\PQLHPDVSU]HF]QRĞFL12
2SUyF]SUyEGHILQLFMLáDGXPLĊG]\QDURGRZHJRLVWQLHMąUyZQLHĪSUyby zdefiniowania go SRSU]H] HOHPHQW\ FKDUDNWHU\VW\F]QH VNáDGRZH HOHPHQW\ VWUXNWXU\ L IXQNFMRQRZDQLD áDGX wGDQ\PRNUHVLH-y]HI.XNXáND]DOLF]\áGRQLFK VWRSLHĔLQVW\WXFMRQDOL]RZDQLDĞURGRZLVND PLĊG]\QDURGRZHJRZDUWRĞFLSUHIHURZDQH]ZáDV]F]DSU]H]JáyZQych uczestników stosunków PLĊG]\QDURGRZ\FK RUD] VWUXNWXUĊ LQWHUHVyZ L GąĪHĔ SDĔVWZ ]ZáDV]F]D W\FK EĊGąF\FK PRFDUVWZDPL 'RGDWNRZD DQDOL]D Z\PDJD MHV]F]H SRáąF]HQLD Z VSyMQą FDáRĞü WDNLFK HOHPHQWyZ MDN ELHJXQRZRĞü ĞURGRZLVND PLĊG]\QDURGRZHJR F]\OL LVWQLHQLD UR]NáDGX VLá ]HVSRáX SUHIHURZDQ\FK ZDUWRĞFL QRUP L Z]RUFyZ ]DFKRZDĔ ZLĊ]L LQVW\WXFMonalnych wSRVWDFLRUJDQL]DFMLPLĊG]\QDURGRZ\FKRUD]GRPLQXMąF\FKWHQGHQFMLHZROXFML13
.DĪG\]GRW\FKF]DVRZ\FKáDGyZPLĊG]\QDURGRZ\FKRSLHUDáVLĊZSHZQ\P]DNUHVLHQD HOHPHQWDFK Z\PLHQLRQ\FK SRZ\ĪHM àDG SHUVNL ]DNáDGDá RSDUFLH ]DVDG L UHJXODFML QD UHOLJLMQ\P XQLZHUVDOL]PLH 5R]SRF]ąá VLĊ Z RNUHVLH $FKHPHQLGyZ G]LĊNL QDXNRP =DUDWXV]WU\ Z SRáRZLH 9, Z SQH L WUZDá GR SRGERMyZ $OHNVDQGUD :LHONLHJR àDG ]DSRF]ąWNRZDQ\przez imperium $OHNVDQGUD:LHONLHJRVWDQRZLáXQLZHUVDOL]PHNRQRPLF]QR- NXOWXURZ\SROHJDMąF\QDSRáąF]HQLX$]MLL(XURS\5R]SRF]ąáVLĊRGSRGERMyZZODWDFK-SQHDMHJRNUHVQDVWąSLáZSRGNRQLHF,,,ZSQHZZ\QLNXUR]ZRMX5]\PX,PSHULXP rzymskie (od III w. p.n.e. do II w. n.e.) swój áDG NUHRZDáR QD SRGVWDZLH pax romana. :UHV]FLHáDG]LPQRZRMHQQ\RSDUW\ZGXĪHMPLHU]HQDSU]HFLZQ\FKLGHRORJLDFKLVNXSLRQ\ na „negatywnych” oczekiwaniach –áDGPLDáMHG\QLHHOLPLQRZDü]DJURĪHQLH14.
10
B. Balcerowicz, Pokój i „nie-pokój” na progu XXI wieku, Warszawa 2002, s. 120. 11
Vide Ibidem, s. 123.
1203LHWUDĞ3R]LPQRZRMHQQ\áDGPLĊG]\QDURGRZ\ [w:] 0LĊG]\QDURGRZHVWRVXQNLSROLW\F]QH (red.) M. 3LHWUDĞ Lublin 2007, s. 295.
13
Vide Ibidem, s. 295.
Obecnie postrzHJDQLH áDGX PLĊG]\QDURGRZHJR XOHJáR SHZQHM ]PLDQLH L ]PLDQD WD PD LVWRWQH]QDF]HQLHGODUR]ZDĪDĔZQLQLHMV]\PDUW\NXOH:VSyáF]HĞQLHZ\VRNLSR]LRPLQWHJUDFML iZVSyá]DOHĪQRĞFL SRGQRVL ]QDF]HQLH ÄSR]\W\ZQ\FK´ IXQNFML áDGX PLĊG]\QDURGRZHJR postrzeganego jakRĨUyGáRLJZDUDQFMDGRVWĊSXGRZLHOXGyEUVSRáHF]Q\FK0RĪHRQXVSUDZQLü SU]HSá\ZLQIRUPDFMLL]DVREyZJRVSRGDUF]\FK]DSHZQLüSU]HVWU]HJDQLHSUDZF]áRZLHNDRWZLHUD GRVWĊSGRJOREDOQ\FKUXFKyZVSRáHF]Q\FKLRUJDQL]DFMLSR]DU]ąGRZ\FK15 . 5yĪQHparadygmaty tHRULLVWRVXQNyZPLĊG]\QDURGRZ\FKZUyĪQ\VSRVyESRVWU]HJDMą ZVSyáF]HVQ\áDGPLĊG]\QDURGRZ\6]HURNRSRMĊW\UHDOL]PVNXSLDVLĊQDVWUXNWXU]HV\VWHPX aZLĊFQDOLF]ELHXF]HVWQLF]ąF\FKZQLPPRFDUVWZLUR]NáDGXLFK]GROQRĞFLF]\SRWHQFMDáXGR G]LDáDQLD Z V\VWHPLH 5HDOL]P SU]H] áDG UR]XPLH IXQNFMRQDOQą VWUXNWXUĊ EH]SLHF]HĔVWZD GDQHJRV\VWHPX8ZDĪDZLĊFRQĪHZUD]]RGHMĞFLHPRGáDGXGZXELHJXQRZHJR]DVWąSLRQ\ RQ]RVWDáwielobiegunowym16
.
/LEHUDOL]P SRGVWDZRZH ZL]MH áDGX PLHĞFL SRPLĊG]\ Gwoma modelami, skupiająF VLĊ naSRMĊFLX UHĪLPX L LQVW\WXFML =JRGQLH ] W\P QXUWHP wszelkie procesy integracyjne iZVSyá]DOHĪQRĞFL ]QDQH ] okresu zimnej wojny, na t\OH PRFQR ]DNRU]HQLá\ VLĊ MXĪ wUHODFMDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK ĪH SRZUyW GR ZRMHQ L GHVWDELOL]DFML MHVW MXĪ QLHPRĪOLZy – ZáDVQD G\QDPLND LQWHJUDFML WR XQLHPRĪOLZLD 5R]ZyM global governance SRZVWDMąF\ wÄUHDOLDFKUHDOL]PX´REHFQLHSR]ZDODPXSU]HWUZDü]PLDQĊáDGXĞZLDWRZHJR17.
7U]HFLD GURJD UHIOHNVML QDG áDGHP ]DNáDGD GXĪ\ ZSá\Z JOREDOL]DFML QD VWRVXQNL PLĊG]\QDURGRZH :HGáXJ MHGQHM ] WHRULL GRW\F]ąFHM ZSá\ZX JOREDOL]DFML QD áDG ĞZLDWRZ\ ZVSyáF]HVQ\ NRQJORPHUDW SDĔVWZ =DFKRGX WZRU]\ ]ELRURZR Z\áDQLDMąFH VLĊ SDĔVWZR globalneSRGSRVWDFLąPLQIXQNFMRQXMąFHMUyZQLHĪSRQDGQDURGRZR8QLLEuropejskiej18.
3RGVXPRZXMąF SU]H] áDG PLĊG]\QDURGRZ\ UR]XPLH VLĊ SU]HGH ZV]\VWNLP VWDELOQH iSRNRMRZH UHODFMH PLĊG]\ SDĔVWZDPL F]ĊVWR ]ZLą]DQH ] UyZQRZDJą VLá &KRü RGQRVL VLĊ ]D]Z\F]DMGREH]SLHF]HĔVWZDPLOLWDUQHJRQRZHSUyE\GHILQLFMLáDGXPRJąGRW\F]\üWDNĪHNZHVWLL politycznych, ekonomiF]Q\FK F]\ VSRáHF]Q\FK -HĞOL ZLĊF ]DZĊ]LP\ NUąJ JHRJUDILF]Q\ IXQNFMRQRZDQLD SRWHQFMDOQHJR áDGX GR REV]DUX (XURS\ PRĪQD VWZLHUG]Lü ĪH ]DUyZQR 8QLD (XURSHMVNDMDNL1$72Vą]REUD]RZDQLHPSHZQHJRURG]DMXáDGXPLĊG]\QDURGRZHJR
à
AD CZY SYSTEM POSTLI=%2ē6.,WE
UROPIE?
3U]HMĞFLHGRGDOV]\FKUR]ZDĪDĔPRĪOLZHMHVWGRSLHURSRMHGQR]QDF]Q\PRNUHĞOHQLX F]\ V\WXDFMĊ Z (XURSLH SR ]PLDQDFK OL]ERĔVNLFK XZDĪDü EĊG]LHP\ ]D SRZVWDQLH QRZHJR V\VWHPX F]\ WHĪ ]PLDQĊ VWDQX V\VWHPX F]\ WHĪ ]D QRZ\ URG]DM áDGX PLĊG]\QDURGRZHgo. 3U]\UyZQXMąFSRZ\ĪHMSU]HGVWDZLRQHGHILQLFMHGRZ\GDU]HĔLGHF\]MLSRGMĊW\FKZ/L]ERQLH
15
I. Clark, *OREDOL]DFMDLáDGSR]LPQRZRMHQQ\, [w:], J. Baylis(red.), S. Smith *OREDOL]DFMDSROLW\NLĞZLDWRZHM Kraków 2008, s. 900.
16
I. Clark, op. cit., s. 902. 17
Vide Ibidem, s. 903-904.
18
QDOHĪ\ X]QDü ĪH REHFQ\ FKDUDNWHU VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK Z (XURSLH SRZLQQR VLĊ ]DNZDOLILNRZDü MDNR SHZQHJR URG]DMX áDG PLĊG]\QDURGRZ\ Z którym umowy PLĊG]\QDURGRZHU]HF]\ZLVWDZVSyáSUDFDLLVWQLHMąFHLQVW\WXFMHZUDPDFK8(L1$72NUHXMą ÄSRU]ąGHN L VWDELOL]DFMĊ´ Z UHMRQLH HXURSHMVNLP 8WU]\PXMąF WDNLH ]DáRĪHQLH QDOHĪ\ SU]\VWąSLü GR DQDOL]\ ]PLDQ MDNLH Z\GDU]\á\ VLĊ Z REX XNáDGDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK SR Lizbonie, zarówno w 2007 jak i 2010 roku$QDOL]DWDXPRĪOLZLRGSRZLHGĨQDS\WDQLHF]\ REHFQLHPRĪHP\PyZLüRQRZ\PáDG]LHPLĊG]\QDURGRZ\PZ(XURSLHNWyU\PyJáE\]RVWDü QD]ZDQ\áDGHPSRVWOL]ERĔVNLP
O
RGANIZACJAT
RAKTATUP
Ïà12&12$7/$1TYCKIEGO POS
ZCZYCIEW
L
IZBONIE W2010
ROKU6]F]\W1$72Z/L]ERQLHZURNXE\áLVWRWQ\ZKLVWRULLRUJDQL]DFMLSRGZLHORPD Z]JOĊGDPL3RSLHUZV]HVWDQRZLáSLHUZV]HVSRWNDQLHSDĔVWZF]áRQNRZVNLFKSRRVWDWQLP QDVWDQ URNX UR]V]HU]HQLX 1$72 R &KRUZDFMĊ L $OEDQLĊ 3R GUXJLH E\á szczytem, na którym SU]\MĊWR1RZą.RQFHSFMĊ6WUDWHJLF]QąRERZLą]XMąFąGRG]LĞ3RWU]HFLHE\áWRRVWDWQLV]F]\W 1$72NLHG\5RVMDWUDNWRZDQDE\áDZFKDUDNWHU]HUHDOQHJRSDUWQHUD:\GDU]HQLDSRURNX ]PLHQLá\V\WXDFMĊPLĊG]\QDURGRZąZ(XURSLHLQD%OLVNLP:VFKRG]LHVSUDZLDMąFĪHGOD1$72 UR]SRF]ąá VLĊ NROHMQ\ QLH]Z\NOH WUXGQ\ HWDS WUDQVIRUPDFML ]DSRF]ąWNRZDQHM SR ]DNRĔF]HQLX ]LPQHMZRMQ\1DMZDĪQLHMV]\PHOHPHQWHPV]F]\WXE\áRSU]\MĊFLH.RQFHSFML6WUDWHJLF]QHMLWRMHM SRĞZLĊFRQDEĊG]LHGDOV]DF]ĊĞüDUW\NXáX
3UDFHQDG1RZą.RQFHSFMą6WUDWHJLF]Qą]ZLą]DQHE\á\]G\QDPLF]QLH]PLHQLDMąF\P VLĊ ĞURGRZLVNLHP PLĊG]\QDURGRZ\P 3U]\MĊWD QD MXELOHXV]RZ\P V]F]\FLH 1$72 Z roku koncepcja zwana „NATO Transformed´ Z ]ZLą]NX ] Z\GDU]HQLDPL URNX UR]SRF]ĊFLHPwojny z terroryzmem, LQZD]MąQDAfganistan, UR]SRF]ĊFLHPZRMQ\z Irakiem RUD] SU]HMĊFLHP PLVML ,6$) Z $IJDQLVWDQLH w 2003 roku SU]H] 1$72 VWDáD VLĊ PRFQR QLHDNWXDOQDLQLHSDVXMąFDGRU]HF]\ZLVW\FKG]LDáDĔSRGHMPRZDQ\FKSU]H]6RMXV]QDDUHQLH PLĊG]\QDURGRZHM -HGQRF]HĞQLH WUZDá\ LQWHQV\ZQH UR]PRZ\ L QHJRFMDFMH QDG GDOV]\PL UR]V]HU]HQLDPL 1$72 NWyUH ]DRZRFRZDá\ SU]\MĊFLHP NROHMQ\FK SDĔVWZ Z L U 6\WXDFMDPLĊG]\QDURGRZDZ\PDJDáDRG1$72XDNWXDOQLHQLDFDáHMNRQFHSFMLVWUDWHJLF]QHM
Zadanie wypracowaQLD Z\W\F]Q\FK L SRGVWDZRZ\FK ]DáRĪHĔ NWyUH PLDá\ VWDQRZLü SRGVWDZĊ GOD NRQFHSFML VWUDWHJLF]QHM SRZLHU]RQR JUXSLH HNVSHUWyZ SRG SU]HZRGQLFWZHP E\áHM DPHU\NDĔVNLHM 6HNUHWDU] 6WDQX – 0DGHOHLQH $OEULJKW (IHNWHP SUDF\ JUXS\ E\á dokument „NATO 2020. ZapewnionHEH]SLHF]HĔVWZR G\QDPLF]QH]DDQJDĪRZDQLH´ NATO 2020: assured security; dynamic engagement, ]ZDQ\ UyZQLHĪ Ä5DSRUWHP $OEULJKW´ NWyU\ VWDáVLĊSyĨQLHMSRGVWDZąGODQRZHMNRQFHSFMLVWUDWHJLF]QHM1$72]U
Zgodnie z raportem X]JRGQLRQRĪHSRGVWDZRZ\Pi ]DGDQLDPL6RMXV]XVą ]ELRURZD REURQD ]DU]ąG]DQLH NU\]\VDPL L SRGHMPRZDQLH G]LDáDĔ QD U]HF] PLĊG]\QDURGRZHM VWDELOQRĞFL 6RMXV] ]ZáDV]F]D SR ]DNRĔF]HQLX ]LPQHM ZRMQ\ jest obecnie postrzegany jako
VWUXNWXUD EH]SLHF]HĔVWZD ]ELRURZHJR NWyUD GRGDWNRZR UR]ZLQĊáD VLĊ SRG Z]JOĊGHP instytucjonalnym: SRZVWDáR 3DUWQHUVWZR GOD 3RNRMX 5DGD 3DUWQHUVWZD (XURDWODQW\FNLHJR
Rada NATO-Rosja, Komisja NATO-Ukraina czy inne19.
3U]\MĊWD Z /L]ERQLH .RQFHSFMD 6WUDWHJLF]QD Z SLHUZV]\P SXQNFLH VWZLHUG]D ĪH fundamentalnym i trZDá\P FHOHP 1$72 MHVW ]DJZDUDQWRZDQLH ZROQRĞFL L EH]SLHF]HĔVWZD ZV]\VWNLFKF]áRQNyZ]Z\NRU]\VWDQLHPSROLW\F]Q\FKLZRMVNRZ\FKĞURGNyZ20
.
6NXWHF]QDUHDOL]DFMDWHJRFHOXPRĪOLZDMHVWZ]ZLą]NX]UHDOL]DFMąWU]HFKJáyZQ\FK]DGDĔ 1$72 REURQ\ ]ELRURZHM ]DU]ąG]DQLD NU\]\VRZHJR RUD] EH]SLHF]HĔVWZD NRRSHUDW\ZQHJR -HGQRF]HĞQLH 1$72 ]JRGQLH ] DUW 7UDNWDWX :DV]\QJWRĔVNLHJR VWDQRZL XQLNDWRZH WUDQVDWODQW\FNLH IRUXP NRQVXOWDFML ZH ZV]\VWNLFK VSUDZDFK NWyUH GRW\F]ą WHU\WRULDOQHM LQWHJUDOQRĞFLSROLW\F]QHMQLH]DOHĪQRĞFLLEH]SLHF]HĔVWZDZV]\VWNLFKMHJRF]áRQNyZ
Dodatkowo NATO w]PDJDü EĊG]LH Z\PLDQĊ GDQ\FK Z\ZLDGRZF]\FK DE\ OHSLHM SU]HZLG\ZDü NLHG\ NU\]\V\ PRJą VLĊ Z\GDU]\ü L MDN LP QDMOHSLHM ]DSRELHJDü RUD] w]PDFQLDü ]LQWHJURZDQH F\ZLOQR-wojskowe planowanie w caá\P spektrum kryzysowym. Drzwi do F]áRQNRVWZD Z 1$72 SR]RVWDMą Z SHáQL RWZDUWH GOD ZV]\VWNLFK europejskich GHPRNUDFML NWyUH SRG]LHODMą ZDUWRĞFL 6RMXV]X NWyUH Vą FKĊWQH L ]GROQH GR SU]\MĊFLD RGSRZLHG]LDOQRĞFL L ]RERZLą]DĔ Z\QLNDMąF\FK ] F]áRQNRVWZD, i któU\FK ZáąF]HQLH PRĪH SU]\F]\QLüVLĊ GRZVSyOQHJREH]SLHF]HĔVWZDLVWDELOQRĞFL21
.
W
SPÓLNOTYE
UROPEJSKIE POT
RAKTACIEL
,=%2ē6.,0Z
2007/2009
22 ROKU7UDNWDW /L]ERĔVNL ] URNX NWyU\ GRNRQDá UHIRUP\ L SU]HREUDĪHĔ Z UDPDFK :VSyOQRW (XURSHMVNLFK E\á SU]\NáDGHP skomplikowanego kompromisu po fiasku idei Ä.RQVW\WXFML GOD (XURS\´ 3URMHNW WHQ VSLVDQ\ Z URNX L VNáDQLDMąF\ VLĊ NX IHGHUDF\MQHPX NLHUXQNRZL GDOV]HM LQWHJUDFML HXURSHMVNLHM VSRWNDá VLĊ ] QHJDW\ZQ\P SU]\MĊFLHPZH)UDQFMLL+RODQGLL23
.
.ROHMQąSUyEĊNRQLHF]QHMUHIRUP\:VSyOQRW(XURSHMVNLFKSRGMĊWRZWUDNFLHQLHPLHFNLHM SUH]\GHQFML Z8QLLDNRQW\QXRZDQRSRGF]DVSUH]\GHQFML SRUWXJDOVNLHM F]HJR HIHNWHPVWDáVLĊ SURMHNW WUDNWDWX ]DDNFHSWRZDQ\ SU]H] 5DGĊ (XURSHMVNą SRGF]DV VSRWNDQLD - SDĨG]LHUQLND 2007 U 1DVWĊSQLH ]RVWDá RQ SRGSLVDQ\ JUXGQLD U SU]H] SUH]\GHQWyZ, premierów i ministrów spraw zagranicznych ówczesnych 27 krajów Wspólnot24. Procedura ratyfikacji
19Vide NATO 2020. =DSHZQLRQHEH]SLHF]HĔVWZRG\QDPLF]QH]DDQJDĪRZDQLH, PISM, Warszawa 2010, s. 14-15. 20Koncepcja Strategiczna NATO z 2010 roku, AJP- ' *UXG]LHĔ
21
Vide Ibidem.
22 Traktat pRGSLVDQ\ ]RVWDá Z URNX 2007 r., DOH Z ]ZLą]NX ] SU]HGáXĪDMąFą VLĊ SURFHGXUą UDW\ILNDFML ZV]HGá wĪ\FLHZ U.
23 3URFHGXUD UDW\ILNDF\MQD SRVWĊSRZDáD VWRSQLRZR SDĔVWZ F]áRQNRZVNLFK UDW\ILNRZDáR WUDNWDW MHGQDN negatywny wynik referendum we Francji i HRODQGLLZVWU]\PDáSURFHGXUĊUDW\ILNDF\MQąPLQZ3ROVFH
24
WUDNWDWX SU]HGáXĪDáD VLĊ Z F]DVLH L GRSLHUR JUXGQLD U SRQDG GZD ODWD SR SRGSLVDniu SURMHNWX7UDNWDWOL]ERĔVNLZV]HGáZĪ\FLH
7UDNWDW ] /L]ERQ\ ZSURZDG]Dá JáĊERNą UHIRUPĊ 8QLL (XURSHMVNLHM SRG ZLHORPD Z]JOĊGDPL'RV]áRGR]OLNZLGRZDQLDILODURZHMVWUXNWXU\8QLLZUDPDFKNWyUHMLVWQLDá\PLQ Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota Energii Atomowej czy Wspólna 3ROLW\ND=DJUDQLF]QDL%H]SLHF]HĔVWZD7UDNWDWOL]ERĔVNLGRNRQDáLVWRWQHMXVWURMRZHMUHIRUP\ 8QLL1DMZDĪQLHMV]\PL]PLDQDPLE\áR 3U]HNV]WDáFHQLH8QLL(XURSHMVNLHMZMHGQROLWąRUJDQL]DFMĊPLĊG]\QDURGRZą UjednoliceQLHPHFKDQL]PXGHF\]\MQHJRLNDWDORJXĨUyGHáSUDZD8QLL(XURSHMVNLHM 6SUHF\]RZDQLH SRG]LDáX NRPSHWHQFML PLĊG]\ 8QLĊ D MHM SDĔVWZD F]áRQNRZVNLH QD ]DGDQLD Z\áąF]QH 8QLL ]DGDQLD ZVSyáG]LHORQH RUD] NRPSHWHQFMH Z\áąF]QH SDĔVWZ F]áRQNRZVNLFK
Zreformowanie instytucji europejskich, m.in. wprowadzenie w Radzie Unii Europejskiej IRUPXá\SRGHMPRZDQLDGHF\]MLZLĊNV]RĞFLąNZDOLILNRZDQą
Umocnienie ochrony praw podstawowych poprzez nadanie Karcie Praw Podstawowych FKDUDNWHUX SUDZQHJR L SU]\VWąSLHQLH 8QLL GR .RQZHQcML R 2FKURQLH 3UDZ &]áRZLHND i Podstawowych WROQRĞFL
:]PRFQLHQLH UROL SDUODPHQWyZ SDĔVWZ F]áRQNRZVNLFK PLQ PRĪOLZRĞü monitorowania zasady SRPRFQLF]RĞFLRUD]NRQWURORZDQLDSURFHVXGHF\]\MQHJRZ8QLL ZQDMZDĪQLHMV]\FKG]LHG]LQDFK 25
.
7UDNWDWSRWZLHUG]DáLstnienie instytucji Rady Europejskiej, czyli przedstawicieli szefów U]ąGyZSDĔVWZF]áRQNRZVNLFKNWyUDGRWHMSRU\E\áDLQVW\WXFMąQLHIRUPDOQą7ZRU]\áZMHM UDPDFK3U]HZRGQLF]ąFHJR5DG\(XURSHMVNLHMVZRLVWHJRSUH]\GHQWDGOD(XURS\ SR]RVWDáRĞü funkcji po SURMHNFLHNRQVW\WXFMLGOD(XURS\ NWyU\P]RVWDáE\á\EHOJLMVNLSUHPLHU– Herman Van Rompuy. W miejsce konstytucyjnego ministra spraw zagranicznych utworzono :\VRNLHJR SU]HGVWDZLFLHOD 8QLL GR VSUDZ ]DJUDQLF]Q\FK L SROLW\NL EH]SLHF]HĔVWZD :LHOH elementów ]RVWDáR ZLĊF ZSURVW ]DF]HUSQLĊW\FK ] RGU]XFRQHM Z SURFHVDFK UDW\ILNDFML .RQVW\WXFML GOD (XURS\ ]DZDUWH Z QLHM UR]ZLą]DQLD ]QDOD]á\ VLĊ REHFQLH Z 7UDNWDFLH z Lizbony, jedynie pod innymi nazwami.
=PLDQ\ ZSURZDG]RQH 7UDNWDWHP ] /L]ERQ\ Z FDáHM KLVWRULL LQWHJracji europejskiej VWDQRZLá\ NURN PLORZ\ L MHGQRF]HĞQLH SHZQH SRGVXPRZDQLH GRURENX LQWHJUDFML 2WR SR ODWDFKSU]HPLDQWUDNWDWyZUHZL]\MQ\FKLXMHGQROLFDMąF\FKUyĪQHLQVW\WXFMH8QLD(XURSHMVND VWDáDVLĊRUJDQL]DFMąPLĊG]\QDURGRZą]HZV]\VWNLPLSUDZDPLLNRnsekwencjami tego wyboru DSURFHVLQWHJUDFML]QDOD]áVLĊQDNROHMQ\PSRZVSyOQ\PU\QNXHWDSLH– unii gospodarczej. 8VWDQRZLHQLH 3U]HZRGQLF]ąFHJR 5DG\ (XURSHMVNLHM RUD] :\VRNLHJR SU]HGVWDZLFLHOD VWDQRZLáRUyZQLHĪNURNZVWURQĊLQWHJUDFMLSROLW\F]QHMZUDPDFK8QLL(XURSHMVNLHMLPLDáR F]\QLüMąZDĪQ\P JUDF]HPQD DUHQLHPLĊG]\QDURGRZHM*áRVSROLW\F]Q\L JRVSRGDUF]\WDN
25
VLOQHJR SRGPLRWX MDN 8QLD (XURSHMVND PLDá E\ü Z\UDĨQLH Vá\V]DOQ\ Z UHODFMDFK ] 86$ 5RVMąF]\UHV]WąĞZLDWD26
.
P
ODSUMOWANIEZarówno system PLĊG]\QDURGRZ\ MDN L áDG PLĊG]\QDURGRZ\ VWDQRZLą SUyEĊ RSLVDQLD iQDGDQLDFHFKSRU]ąGNXDQDUFKLF]Q\PVWRVXQNRPPLĊG]\QDURGRZ\P-DNZVSRPLQDF\WRZDQ\ ZF]HĞQLHM 0DUHN3LHWUDĞ LVWQLHQLHáDGXPLĊG]\QDURGRZHJRMHVWPRĪOLZHRERNWHRULLR DQDrchii w stosunkach mLĊG]\QDURGRZ\FK $QDOL]XMąF ]PLDQ\ MDNLH GR VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK w(XURSLH L QD ĞZLHFLH ZSURZDG]Lá\ GZD GRNXPHQW\ – RED SRGSLVDQH Z 3RUWXJDOLL QDOHĪ\ VWZLHUG]LüĪHREHFQLHSRURNXRSHUXMHP\MXĪZLQQ\PXNáDG]LHUHODFMLPLĊG]\QDURGRZ\FK i okresW]ZSR]LPQRZRMHQQ\PRĪQDX]QDü]D]DPNQLĊW\DMHJRUDP\F]DVRZHZ\]QDF]\üQDODWD 1990-3RMDZLDVLĊZyZF]DVS\WDQLHF]\QDOHĪ\RF]DVDFK QDPZVSyáF]HVQ\FKPyZLüMDNR oáDG]LHSRVWOL]ERĔVNLPF]\RV\VWHPLHSRVWOL]ERĔVNLP
: SLHUZV]HM F]ĊĞFL DUW\NXáX SU]\WRF]RQH ]RVWDá\ GHILQLFMH LVWQLHMąFH Z QDXFH oVWRVXQNDFKPLĊG]\QDURGRZ\FKGRW\F]ąFHREXW\FKNRQFHSFML3Rich analizie oraz zmian MDNLH GRNRQDá\ VLĊ Z (XURSLH L QD ĞZLHFLH Z ]ZLą]NX ] /L]ERĔVNą .RQFHSFMą 6WUDWHJLF]Qą RUD]7UDNWDWHP] /L]ERQ\X]QDüWU]HEDĪHREHFQLHRVWRVXQNDFK Z(XURSLHQDOHĪ\PyZLü wNDWHJRULDFKáDGXSRVWOL]ERĔVNLHJR
2SUyF] W\SRZ\FK Z\VWĊSXMąF\FK Z GHILQLFML %ROHVáDZD %DOFHURZLF]D HOHPHQWyZ MDN ]DVDG\F]\LQVW\WXFMHREHFQDV\WXDFMDPLĊG]\QDURGRZDZ(XURSLHFHFKXMHVLĊWHĪGRGDWkowymi DVSHNWDPL NWyUH NZDOLILNXMą Mą MDNR URG]DM áDGX PLĊG]\QDURGRZHJR 3R SLHUZV]H Z\VWĊSXMH W\SRZD GOD áDGX G\QDPLND L WHQGHQFMD GR GRVWRVRZ\ZDQLD VLĊ GR ]PLHQLDMąF\FK UHDOLyZ =DUyZQR 8QLD (XURSHMVND MDN L 1$72 UHDJXMą QD ]PLDQ\ Z ĞURGRZLVNX PLĊG]\QDUodowym FLąJá\PGRVWRVRZ\ZDQLHPVLĊF]HJR]ZLHĔF]HQLHPE\á7UDNWDW/L]ERĔVNLRUD]1RZD.RQFHSFMD 6WUDWHJLF]QD 'RNRQDá\ RQH SRZDĪQ\FK ]PLDQ L XVWDELOL]RZDá\ REHFQ\ áDG QD QDMEOLĪV]H ODWD 2NUHV SR URNX QDWRPLDVW Z\UDĨQLH SRND]XMH ĪH ]DVWRVRZDQH ]PLDQy i wprowadzone UR]ZLą]DQLD RND]Dá\ VLĊ VáXV]QH 1LH Vą E\ü PRĪH WDN HIHNW\ZQH MDN ]DNáDGDQR DOH ] FDáą SHZQRĞFLąVąVNXWHF]QLHMV]HQLĪSRSU]HGQLHVSU]HGUHIRUP
3R GUXJLH FHFKą GRW\FKF]DVRZ\FK áDGyZ E\á SHZQHJR URG]DMX XQLZHUVDOL]P :VSRPLQDQRMXĪXQLZersalizm perski, Aleksandra Wielkiego czy ten z czasów zimnej wojny SROHJDMąF\QDHOLPLQDFML]DJURĪHĔ àDGSRVWOL]ERĔVNLUyZQLHĪNUHXMHFKDUDNWHU\VW\F]Q\GOD siebie uniwersalizm – QD GZyFK RVREQ\FK SáDV]F]\]QDFK : SU]\SDGNX 8QLL (XURSHMVNLHM jest to uniwersalizm gospodarczo-HNRQRPLF]Q\ 8QLD G]LĊNL ZSURZDG]HQLX UR]ZLą]DĔ integracyjnych unii celnej i gospodarczo-walutowej oraz istnieniu prawa wspólnotowego, ponadnarodowego skutecznie tworzy fundamenty pod uniwerVDOQHUR]ZLą]DQLDJRVSRGDUF]H i ekonomiczne Z(XURSLH1DGDMHUyZQLHĪNLHUXQHNUR]ZRMXSR]RVWDá\FKSDĔVWZNRQW\QHQWX
26Jednym z dowRGyZX]QDQLDG]LDáDOQRĞFL8QLLZUHODFMDFKPLĊG]\QDURGRZ\FKPRĪHE\ü3RNRMRZD1DJURGD Nobla, przyznana w 2012 roku.
NWyUH GąĪą WDN Z\W\F]RQą GURJą NWyUHM ]ZLHĔF]HQLHP PRĪH E\ü F]áRQNRVWZR Z 8QLL (XURSHMVNLHM:SU]\SDGNX1$72QDOHĪ\QDWRPLDVWPyZLüRXQLZHUVDOL]PLHQDSáDV]F]\ĨQLH militarno-obronnej. Sojusz wprowadza ujednolicone struktury dowodzenia, kreuje wspólne, MHGQROLWH V]F]HEOH SU]\ZyGF]H RUD] GąĪ\ GR XWZRU]HQLD VNXWHF]QLH G]LDáDMąFHM ZVSyOQHM DUPLL 5R]ZLą]DQLD SROHJDMąFH QD XMHGQROLFDQLX L Z]DMHPQ\P LQIRUPRZDQLX Z ]DNUHVLH wojskowym, oEURQQ\P L Z\ZLDGRZF]\P SURZDG]L GR NV]WDáWRZDQLD VLĊ XQLZHUVDOL]PX QDWRZVNLHJR Z UHODFMDFK ZRMVNRZ\FK Z (XURSLH L UHMRQLH DWODQW\FNLP 7DNĪH LGHD 1$72 GRW\F]ąFD ]GROQRĞFL GR SHáQHM NRRSHUDFML ZV]\VWNLFK ZRMVN SDĔVWZ F]áRQNRZVNLFK VWDQRZL ZDĪQ\NURNZGURG]e do budowania rzeczonego uniwersalizmu.
3RGVXPRZXMąF PRĪQD VWZLHUG]Lü ĪH REHFQLH RG URNX Z (XURSLH L UHMRQLH DWODQW\FNLPSDQXMHQRZ\áDGPLĊG]\QDURGRZ\NWyUHJRFHFK\Z\UyĪQLDMąJRQDWOHGRW\FKF]DV LVWQLHMąFHJRSR]LPRZRMHQQHJR-HGQRF]HĞQLHGZD ZDĪQHZ\GDU]HQLDMDNLPLE\áRSRGSLVDQLH 7UDNWDWX/L]ERĔVNLHJRL1RZHM.RQFHSFML6WUDWHJLF]QHM1$72VWDQRZLąZ\UDĨQHSXQNW\QD RVL F]DVX RGG]LHODMąFH SRSU]HGQL RNUHV VWRVXQNyZ PLĊG]\QDURGRZ\FK RG REHFQHJR 2NUHV SRVWOL]ERĔVNL FHFKXMH VLĊ SRGREQ\PL HOHPHQWDPL MDN SRSU]HGQL DOH SRVLDGD WHĪ ZLHOH FHFK MHPXW\ONRFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKZĞUyGNWyU\FKQDOHĪ\ Z\PLHQLüPLQ DNtywne uczestnictwo wVWRVXQNDFK PLĊG]\QDURGRZ\FK Z SHáQL VIRUPDOL]RZDQHM RUJDQL]DFML MDNą MHVW 8QLD Europejska, czy transformacja NATO w stURQĊRUJDQL]DFMLQLHW\ONRRFKDUDNWHU]HREURQQ\P DOHLDNW\ZQLHG]LDáDMąF\PZREV]DUDFKSR]DWUDNWDWRZ\FK(IHNWHPUHIRUPMDNLHGRNRQDá\VLĊ Z /L]ERQLH Vą SRGPLRW\ PLĊG]\QDURGRZH NWyUH REHFQLH VWDUDMą VLĊ IXQNFMRQRZDü VSUDZQLH wFLąJOH G\QDPLF]Q\P ĞURGRZLVNX EH]SLHF]HĔVWZD Z NWyU\P Z SU]HFLZLHĔVWZLH GR SRSU]HGQLHJR RNUHVX FRUD] ZLĊNV]ą UROĊ PD SRZUDFDMąFD GR WZDUGHM SROLW\NL ]DJUDQLF]QHM 5RVMD RUD] URVQąFD GHVWDELOL]DFMD %DáNDQyZ RUD] %OLVNLHJR :VFKRGX 3RZ\ĪV]H ZQLRVNL i przedstawione w artykule inforPDFMH SR]ZDODMą SR]\W\ZQLH RGSRZLHG]LHü QD S\WDQLH EDGDZF]HRQRZ\áDGPLĊG]\QDURGRZ\ZVWRVXQNDFKPLĊG]\QDURGRZ\FK8NV]WDáWRZDáVLĊRQ SR URNXLPRĪHE\üRNUHĞODQ\áDGHPSRVWOL]ERĔVNLP
B
IBLIOGRAFIAAron Raymond. 1966. War and Peace, A Theory of International Relations, New York: Transaction Publishers.
%DOFHURZLF]%ROHVáDZ3RNyMLÄQLH-pokój” na progu XXI wieku, Warszawa: Bellona. Barcz Jan, Górka Maciej, Wyrozumska Anna. 2012. Instytucje i prawo Unii Europejskiej,
Warszawa: Wolters Kluwer.
Chwalba Andrzej. 2011. Historia powszechna. 1989-2011, Warszawa: PWN.
&ODUN ,DQ *OREDOL]DFMD L áDG SR]LPQRZRMHQQ\ : *OREDOL]DFMD SROLW\NL ĞZLDWRZHM Kraków: WUJ.
)LQGHLVHQ:áDG\VáDZ $QDOL]DV\VWHPRZD– podstawy i metodologia, Warszawa: PWN. Kaplan Morton. 1967. System Theory, W Contemporary Political Analysis, 140-153.
àRĞ-1RZDN 7HUHVD 6WRVXQNL PLĊG]\QDURGRZH 7HRULH – systemy – uczestnicy, :URFáDZ :\GDZQLFWZR8QLZHUV\WHWX:URFáDZVNLHJR
2VWDV]HZVNL3LRWU0LĊG]\QDURGRZHVWRVXQNLSROLW\F]QH=DU\VZ\NáDGyZ:DUV]DZD .VLąĪNDL:LHG]D
3LHWUDĞ 0DUHN 3R]LPQRZRMHQQ\ áDG PLĊG]\QDURGRZ\ : 0LĊG]\QDURGRZH VWRVXQNL polityczne, 294-323. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-6NáRGRZVNLHM
:LHORPVNL$GDPàDG:(Qcyklopedia polityczna, 211-212. Radom: POLWEN.
1$72 =DSHZQLRQH EH]SLHF]HĔVWZR G\QDPLF]QH ]DDQJDĪRZDQLH 3,60 Warszawa.
