Dydaktyzacja tekstu literackiego na przykładzie bajki

Tatiana Konderak

Dydaktyzacja tekstu literackiego na

przykładzie bajki

Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce : kwartalnik dla nauczycieli nr 2, 115-121

115

czytać we własnym umyśle, elementarz napisany w języku obrazów. Jest to jedyny język, dzięki któremu możemy zrozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”.

Bruno Bettelheim

Tatiana Konderak

Dydaktyzacja

tekstu literackiego

na przykładzie bajki

1 _{M. Pamuła, Metodyka nauczania języków obcych w kształceniu zintegrowanym, Warszawa 2004,}

s. 68-71.

Literatura dziecięca, w tym szczególnie bajka i baśń, spełnia zarów-no funkcje edukacyjne i estetyczne, jak i zabawowe. Jej funkcje wycho-wawcze i poznawcze mogą dotyczyć prawd i filozofii życiowych, norm społecznych i obyczajowych, jak również przestrzegać przed niebezpie-czeństwem, uczyć postaw i zachowań pozwalających na bezpieczne życie we wspólnocie i na świecie. Czytanie książek i opowiadanie bajek na lek-cji języka obcego nie tylko oddziałuje na wszystkie sfery osobowości dziec-ka, ale przygotowuje ucznia do kolejnego etapu opartego na rozwijaniu wszystkich sprawności językowych1_{. Baśń sprzyja również}

wykorzysta-niu teorii wielostronnego uczenia się, a przede wszystkim stosowania form teatralnych i dramowych w pracy z dziećmi i stanowi niedoceniane źró-dło poszerzenia kompetencji językowych uczniów.

Bajki i baśnie, po odpowiednim dostosowaniu materiału do dane-go poziomu kompetencji językowych, są dla małych uczniów doskona-łym materiałem metodycznym, a co za tym idzie – świetnym narzędziem do prezentacji słów i struktur gramatycznych. Wykorzystują one niezwykłe możliwości interpretacyjne dzieci (gest, mimika, intonacja) do rozwijania

116

umiejętności językowych i poszerzania słownictwa. Baśń, jako jeden z podstawowych gatunków epickich literatury ludowej, od wieków cieszy się niesłabnącą popularnością. Ten niewielkich rozmiarów utwór o tre-ści fantastycznej, nasyconej cudownotre-ścią związaną z wierzeniami ma-gicznymi, może być źródłem fantastycznych pomysłów na lekcje języ-ka obcego dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, gdyż baśń to jeden z tych gatunków literackich, który najbardziej upodobały sobie właśnie dzieci. Ukazuje ona dzieje ludzkich bohaterów swobodnie przekraczających granice między światem realistycznym, a sferą działania sił nadnaturalnych, świat zaludniony baśniowymi stworzeniami i ducha-mi, gdzie występują także zwierzęta, postacie fantastyczne i przedmioty magiczne, wnoszące pierwiastek niezwykłości fascynujący wyobraźnię dziecka. Konstrukcja zdarzeń fabularnych jest nieskomplikowana i rów-nie prosta jest charakterystyka występujących w rów-niej postaci, dzięki czemu dziecko łatwo orientuje się w tak określonych schematach. W tej baśnio-wej scenerii poznaje ono zasadnicze cechy charakterów ludzkich, a także motywy działania i uczucia.

Taka narracja w bajkach odpowiada sposobom pracy umysłu dzieci, a zarazem jego potrzebom intelektualnym, emocjonalnym, jak również komunikacyjnym2_{. W tym wieku bowiem dominuje myślenie narracyjne}

będące bazą w późniejszym czasie dla rozwoju myślenia abstrakcyjnego, a procesy mentalne dzieci młodszych opierają się właśnie na historiach i epizodach3_{. Ponadto bajka nie tylko pełni funkcje wychowawcze,}

prze-kazując dzieciom prawdy życiowe, czy pomagając zrozumieć własne do-świadczenia, lecz również terapeutyczne, gdyż postaci mogą przeżywać to, co dzieci, podpowiadać im rozwiązania różnych sytuacji, dzięki cze-mu uczniowie są konfrontowani z problemem w bezpieczny sposób. Po-nadto, do zalet płynących z wykorzystania na zajęciach językowych tek-stów narracyjnych możemy zaliczyć nie tylko budowanie przyjaznej atmosfery, wzrost zainteresowania i motywacji u dzieci czy wprowadze-nie do innych kultur, ale także bliższe zaznajomiewprowadze-nie się z rytmem i into-nacją języka, tak ważną naukę słów w kontekście, jak również ćwiczenie wyobraźni i przewidywań. To także okazja do poprawy umiejętności słu-chowych, wymowy czy nawet biegłości mówienia.

Tekst glottodydaktyczny (w tym przypadku bajka lub baśń) powi-nien umożliwiać rozwój wszystkich czterech sprawności językowych. Na efektywność i optymalizację procesu nauczania duże znaczenie ma od-powiedni dobór tekstów, opierający się na ścisłych założeniach

glottody-2 _{J. Iluk, Jak uczyć małe dzieci języków obcych?, Częstochowa 2006, s.115.}

3 _{J. Gładysz, Rola tekstów narracyjnych we wczesnym nauczaniu języków obcych, „Języki Obce}

w Szkole” (2011)1.

Nauczanie języków obcych

117

po-trzeby i zainteresowania, czyli wybrany utwór musi odpowiadać indywi-dualnym zainteresowaniom i możliwościom językowo-percepcyjnym uczących się, a aby sprostać tym uwarunkowaniom, należy dobierać tek-sty o wszechstronnej tematyce.

Zdaniem A. Kozłowskiego, teksty literackie dla nauczania począt-kowego języków obcych, powinna cechować5_:

1) stylistyczna neutralność,

2) użycie prostych konstrukcji syntaktycznych,

3) wprowadzenie przede wszystkim znanego materiału leksykalne-go z zakresu słownictwa aktywneleksykalne-go,

4) uwzględnienie zasady powtarzalności jednostek leksykalnych lub związków frazeologicznych,

5) stosunkowo niewielka objętość, 6) zwartość logiczna i językowa.

Autor wymienia również czynniki, warunkujące wybór tekstu, do których zalicza czynniki językoznawczo-literaturoznawcze (rodzaj i ga-tunek literacki, cechy stylistyczno-językowe danego tekstu i stopień trud-ności tekstu), czynniki kształcąco-treściowe (tematyczny dobór tekstów, ich problematyka oraz dobór odpowiednich autorów i ich dzieł), jak rów-nież czynniki pozalingwistyczne, takie jak wiek uczniów, ich zaintereso-wania i możliwości percepcyjno-intelektualne6_.

Nieco inne kryteria wyboru tekstów narracyjnych wymienia J. Iluk7_{. Jego zdaniem, treść stosowanej w nauczaniu języków obcych}

bajki czy opowiadania powinna być dziecku znana lub wykazywać wysoki stopień przewidywalności. Możliwość identyfikacji z bohate-rami, wywołuje w małym uczniu zaangażowanie emocjonalne, pobu-dzając dziecięcą fantazję. Tekst powinien również zawierać dużą por-cję znanego słownictwa dotyczącego najbliższego środowiska dzieci, przy czym istotnym jest także, aby w tekście powtarzały się nie tylko epizody, ale również zwroty i wyrażenia, a ich użycie było w dużym stopniu przewidywalne. Zdaniem J. Iluka, taka powtarzalność zwro-tów i wyrażeń w tekście w połączeniu z kolokacją umożliwiają dzie-ciom nie tylko antycypację i aktywny udział w opowiadaniu, ale także łatwiejsze zapamiętanie.

4 _{A. Kozłowski, Literatura piękna w nauczaniu języków obcych, Warszawa 1991, s. 21.} 5 _{Tamże, s. 22-23.}

6 _{Więcej: A. Kozłowski, Literatura piękna w nauczaniu języków obcych, dz. cyt., s. 25-29.} 7 _{J. Iluk, Jak uczyć małe dzieci języków obcych? dz. cyt., s. 121-125.}

118

Ważnym jest, aby opowiadaną historyjkę lub bajkę można było przed-stawić w formie pantomimy lub dramy, a zatem by tekst mógł być zapre-zentowany w formie dialogu. Autor podkreśla również, że opowiadana historyjka lub bajka powinna umożliwić intensywną i transparentną wi-zualizację zarówno treści, jak i przebiegu akcji, co ułatwia uczniom pra-widłowe kojarzenie informacji werbalnych i niewerbalnych. Natomiast stosowanie różnorodnych materiałów dydaktycznych w połączeniu z ru-chem całego ciała, gestem i mimiką pozwala na multisensoryczną prezen-tację treści kształcących oraz przetwarzanie, zrozumienie oraz zapamię-tywanie tekstu i zawartych w nim informacji. Z takiego wielokanałowego przekazu nauczanych treści mogą skorzystać wszyscy uczniowie, nawet ci, którzy cierpią na dysfunkcję jakiegoś kanału percepcyjnego8_{. Ponadto}

interakcja między ruchami ciała, melodią języka i sekwencją następu-jących po sobie obrazów dokonuje się na poziomie rytmu językowego i dlatego ważnym jest, by już na poziomie początkowym umożliwić uczniom kontakt nie tylko z językiem potocznym, ale również bogac-twem języka poetyckiego9_.

Blanche Neige, czyli Królewna Śnieżka

Bogaty wybór bajek i baśni w języku francuskim do wykorzystania na zajęciach językowych proponuje wydawnictwo ELI. Dla najmłodszych przygotowano w ramach zielonej serii Plaisir de lire 16 tradycyjnych ba-jek napisanych takim językiem, aby uczniowie już na poziomie począt-kującym mogli czerpać przyjemność z ich słuchania i czytania. Rozkła-dane, bogato ilustrowane strony książeczki, obrazkowe słowniczki oraz gry i zabawy językowe, przyciągają uwagę młodych uczniów. Znajdziemy tu takie pozycje, jak : Kopciuszek, Czerwony Kapturek, Mała Syrenka,

Oło-wiany Żołnierzyk, Trzy Świnki, Tomcio Paluch, Złotowłosa, Śpiąca Kró-lewna, Brzydkie Kaczątko, Pinokio i inne.

Poniżej podajemy tytuły poszczególnych pozycji, oraz w nawiasie temat leksykalny, który został przedstwiony w danej książeczce w formie ilustrowanego słowniczka10 _:

1. Cendrillon (les travaux domestiques, quelle heure est-il ?, la maison) 2. Le costume de l’empereur (les vetements, coudre, au salon, la ville) 3. Le livre de la jungle (les animaux, les actions, la nature, le pique-nique)

4. Boucle d’or (les animaux de la foret, les couverts, le séjour, les adjectifs)

8 _{J. Gładysz, Rola tekstów narracyjnych we wczesnym nauczaniu języków obcych, dz. cyt., s.12.} 9 _{Ch. Jaffke, M. Maier, Języki obce dla wszystkich dzieci, Kraków 2011, s.101.}

10 _{www.elionline.com (dostęp: 20.03.2012).}

Nauczanie języków obcych

119

con-traires, les moyens de transport, la table et les couverts, les prépositions) 7. Le vilain petit canard (les animaux de la ferme, la ferme, les sa-isons et le temps qu’il fait)

8. Le petit soldat de plomb (les jouets, la ville, le marché, les préposi-tions de lieu)

9. Poucette (les fleurs, l’étang, les pieces de la maison, la nature) 10. La cigogne et le renard (les animaux des prés et des bois, les co-uverts, les pieces de la maison, les aliments)

11. La Belle au bois dormant (les jouets, les jours, les mois, les sa-isons, les métiers, les vetements)

12. Blanche-Neige (la description physique, la foret, les fruits) 13. Le petit Chaperon Rouge (l’habillement, les aliments, la foret, le corps humain).> Français

14. Les trois petits cochons (La famille; la maison: intérieur/extérieur; les actions).

15. La petite sirene (la famille, le temps qu’il fait, le fond de la mer, le jardin)

16. Pinocchio (le corps humain, les jeux et les activités de loisir, les habitants de la mer, la chambre a coucher)

W poszukiwaniu nowych pomysłów i rozwiązań mogących wpły-nąć na podniesienie efektywności i atrakcyjności zajęć z języka francu-skiego w przedszkolu, w którym pracuję, postanowiliśmy przez rok po-prowadzić zajęcia w oparciu o francuską wersję bajki Królewna Śnieżka pochądzącą z w/w zielonej serii Plaisir de lire. Książeczka (jak wszystkie z tej serii) liczy 24 strony i co jest bardzo ważne, zawiera dołączoną płyt-kę CD z nagraniem pełnego tekstu bajki, trwającym około 15 minut. Dzięki temu każde dziecko, mając taką książeczkę z płytką w domu, mogło nie tylko wracać do niej i przeglądać ją i wertować, ale także słuchać poza naszymi zajęciami nagrania całej bajeczki lub fragmentu, nad którym akurat pracowaliśmy.

Zajęcia z języka francuskiego odbywają się dwa razy w tygodniu i trwają 30 minut, a w roku szkolnym takich spotkań jest 60, po 30 w każdym semestrze. Ponieważ cały tekst zawiera około 450 słów i składa się z 47 zdań, podzieliliśmy tekst bajki na 6 fragmentów, a na każdy z nich przypa-dało około 10 lekcji. Wspólnie z dziećmi postawiliśmy sobie za cel zapre-zentowanie rodzicom bajki o Królewnie Śnieżce w formie przedstawienia na zakończenie roku. Regularnie odgrywaliśmy nauczone fragmenty,

120

zmieniając za każdym razem role, które postanowiliśmy przydzielić do-piero przed występem. Dzięki temu każdy umiejąc wszystkie kwestie, mógł zagrać każdą rolę czy to bohatera, czy też narratora danego frag-mentu. Bawiąc się językiem na zajęciach, zgodnie z warunkiem warian-tywności, powtarzaliśmy dany element językowy w różnych kontekstach i konstrukcjach z różnorodnymi rozszerzeniami i permutacjami. W wy-niku takich działań przy zastosowaniu gier i zabaw językowych wokół pojęć związanych z występującymi w tekście kategoriami syntaktyczny-mi i semantycznysyntaktyczny-mi mogliśmy nie tylko lepiej utrwalić, ale i znacznie wzbogacić zakres słownictwa występujący w bajce. W wyniku tych dzia-łań, nasze scenki często odbiegały od oryginału, ale sprawiały dzieciom wiele radości.

Na podstawie ilustracji w książeczce, został opracowany zeszyt ćwi-czeń dla dzieci, w którym umieszczono biało-czarne rysunki ilustrujące poszczególne frazy i zdania opowiadania, a czasami wyrażenia lub wyra-zy, a kolorowanie poszczególnych fragmentów bajki cieszyło się dużym zainteresowaniem dzieci. Takie same rysunki tylko powiększone, poko-lorowane i zalaminowane, służyły nam do nauki całego materiału gra-matyczno-leksykalnego. Przez cały rok stosowaliśmy różne metody, róż-norodne formy pracy oraz pomoce i środki dydaktyczne, a niektóre z nich można obejrzeć na załączonych poniżej zdjęciach. Zajęcia najczęściej kończyły się oglądaniem 3-4 minutowego fragmentu filmu animowane-go Walta Disneya o Królewnie Śnieżce we francuskiej wersji językowej.

Dzięki uprzejmości Firmy PRO-LAB, owoc naszej rocznej nauki oraz przygotowań, czyli spektakl dla rodziców, został nagrany. Powstał z niego 15 minutowy film, którego jeden egzemplarz każde dziecko otrzy-mało na pamiątkę.

Warto również wspomnieć, że bajki z zielonej serii Wydawnictwa ELI istnieją także w innych wersjach językowych: angielskiej, niemiec-kiej, hiszpańskiej i włoskiej. Można z nich korzystać na zajęciach języko-wych nawet w klasach nauczania początkowego jako materiał uzupełnie-niający, wykorzystując znajdujące się w nich tematyczne słowniczki ilustrowane. Reasumując: praca na lekcji z tekstem literackim posiada wiele zalet i warto wykorzystywać go jako materiał nauczania już z młod-szymi dziećmi.

Nauczanie języków obcych

121

ków obcych, „Języki Obce w Szkole” (2011)1.

Iluk J., Jak uczyć małe dzieci języków obcych?, Wydawnictwo Wy-ższej Szkoły Lingwistycznej, Częstochowa 2006.

Jaffke Ch., Maier M., Języki obce dla wszystkich dzieci, Impuls, Kra-ków 2011.

Kozłowski A., Literatura piękna w nauczaniu języków obcych, Wy-dawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1991.

Pamuła M., Metodyka nauczania języków obcych w kształceniu

zin-tegrowanym, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2004.

Sitografia: