• Nie Znaleziono Wyników

Odpust jubileuszowy roku 1450 w państwie zakonnym w Prusach

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Odpust jubileuszowy roku 1450 w państwie zakonnym w Prusach"

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

Kwiatkowski, Stefan

Odpust jubileuszowy roku 1450 w

państwie zakonnym w Prusach

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 407-429

(2)

A

R T Y K U Ł Y

i

M

A

T

E

R

I

A

Ł

Y

Stefan Kwiatkowski

ODPUST JUBILEUSZOWY ROKU 1450

W PAŃSTWIE ZAKONNYM W PRUSACH

W I I ć w i e r c i X V w . n a s i l i ł a s i ę i n g e r e n c j a z a k o n u k r z y ż a c k i e g o w ż y c i e p u b l i c z n e i g o s p o d a r c z e P r u s . P r o w a d z i ł o t o d o z a o s t r z a j ą c e g o s ię k o n f l i k t u ze s p o ł e c z e ń s t w e m . N i e j e s t j e d n a k o g ó l n i e w i a d o m o , że s p r z e c z ­ n o ś c i t e o b j ę ł y r ó w n i e ż s f e r ę ż y c i a r e l i g i j n e g o к N a p o c z ą t k u p a ź d z i e r n i k a 1 4 4 9 r . o d b y ł a s i ę w E l b l ą g u n a r a d a p r u s ­ k i c h d o s t o j n i k ó w Z a k o n u z u d z i a ł e m w i e l k i e g o m i s t r z a K o n r a d a z E r l i c h s - h a u s e n 2. D u ż o u w a g i p o ś w i ę c o n o s p o d z i e w a n e m u o d p ł y w o w i p i e l g r z y m ó w z P r u s n a r o z p o c z y n a j ą c y s ię , w n a d c h o d z ą c e ś w i ę t a B o ż e g o N a r o d z e n i a , w R z y m i e r o k j u b i l e u s z o w y . S p r a w a n i e c i e r p i a ł a z w ł o k i , g d y ż p i e r w s z e l i c z n i e j s z e g r u p y m o g ł y w y r u s z y ć j u ż w n a j b l i ż s z y c h t y g o d n i a c h . E f e k ­ t e m n a r a d y b y ł o r o z p o r z ą d z e n i e w i e l k i e g o m i s t r z a , s k i e r o w a n e d o k o m - t u r ó w , w ó j t ó w i b i s k u p ó w w P r u s a c h . S t w i e r d z a n o w n i m , że p i e l ­ g r z y m k i i o f i a r y n a r z e c z k o ś c i o ł ó w r z y m s k i c h p o c h ł o n ę ł y b y w i e l e p i e ­ n i ę d z y , n a c o n i e s t a ć z u b o ż o n e g o p r z e z w o j n y k r a j u . P ą t n i c y n a r a z i l i b y • A r t y k u ł o p a r t o n a m a t e r i a ł a c h z g r o m a d z o n y c h i o p r a c o w a n y c h p o d c z a s p o b y t u a u t o r a w U n i w e r s y t e c i e w B o n n , w l a t a c h 1983—1984, f i n a n s o w a n e g o p r z e z A l e x a n d e r v o n H u m b o l d t S t i f t u n g . A u t o r s e r d e c z n i e d z i ę k u j e F u n d a c j i z a p o m o c o k a z a n ą p o d c z a s p r a c y . 1 O p i s a n y t u k o n f l i k t b y ł d l a J . V o i g t a , G e s c h i c h t e P r e u s s e n s , B d . 8, K ö n i g s b e r g 1838, s s . 185 п . , 202 п . , 219 п . , 229 п . , j e s z c z e r ó w n o u p r a w n i o n y m p r o b l e m e m w d z i e j a c h k r a j u . J e d n a k p o t e m p r z e z d ł u g i e l a t a z a g a d n i e n i e n i e z n a j d o w a ł o z a i n t e r e s o w a n i a b a d a c z y . L . A r - b u s o w . D ie B e z i e h u n g e n de s D e u t s c h e n O r d e n s z u m A b l a s s h a n d e l s e it d e m 15. J h ., D i s s . G ö t ­ t i n g e n 1909, p r z e d s t a w i ł t e n p r o b l e m t a k , j a k g d y b y Z a k o n w P r u s a c h z a j ę t y b y ł g ł ó w n i e m y ś l ą o o b r o n i e k r a j u p r z e d w y z y s k i e m p a p i e s t w a , w y m u s z a j ą c e g o p o d p r e t e k s t e m o d p u s t ó w c o r a z t o n o w e ś w i a d c z e n i a p i e n i ę ż n e . E . M a s c h k e , N i k o l a u s v o n C u s a u n d d e r D e u t s c h e O r ­ d e n , Z e i t s c h r i f t f ü r K i r c h e n g e s c h i c h t e , B d . 49 ( N e u e F o l g e 12): 1930, s s . 413—442 ( d a l e j c y t . N i k o l a u s v o n C u s a (1930)), n a w i ą z a ł d o s p r a w o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o z p u n k t u w i d z e n i a d z i e j ó w d y p l o m a c j i i s t o s u n k ó w Z a k o n u z p a p i e s t w e m . P e w n e u s t a l e n i a p r z e d s t a w i o n e w t y m o p r a c o w a n i u z o s t a ł y s p r o s t o w a n e , z r e s z t ą w m i s t r z o w s k i s p o s ó b , p r z e z E. L ü d i c k e , D e r R e c h t s ­ k a m p f d e s D e u t s c h e n O r d e n s g e g e n d e n B u n d d e r p r e u s s i s c h e n S t ä n d e 14401453, A l t p r e u s s i - s c h e F o r s c h u n g e n , 1935, 12, s s . l — 43, 173—217. E . M a s c h k e , N i k o l a u s v o n K u z u n d d e r D e u t ­ s c h e O r d e n , S i t z u n g s b e r i c h t e d e r H e i d e l b e r g e r A k a d e m i e d e r W i s s e n s c h a f t e n , P h i l o s o p h i s c h - - h i s t o r i s e h e K l a s s e , 1958, l . A b h a n d l u n g , s s . 26—64 ( p o n o w n e w y d a n i e , z a k t ó r y m a r t y k u ł t e n b ę d z i e n i ż e j c y t o w a n y , z n a j d u j e s i ę w k s i ą ż c e E . M a s c h k e , D o m u s h o s p it a li s T h e u t o n i c o r u m , Q u e l l e n u n d S t u d i e n z u r G e s c h i c h t e d e s D e u t s c h e n O r d e n s , B d . 10, B o n n — B a d G o d e s b e r g 1970, s s . 117— 149), z m o d y f i k o w a ł s w ó j p u n k t w i d z e n i a z 1930 r . z g o d n i e ze s p r o s t o w a n i a m i E . L U d i o k e . 2 P o r . J . V o i g t , o p . c i t . , B d . 8, s. 186. K o m u n i k a i y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1987, n r 3 - 4 (1 7 7 -1 7 8 )

(3)

4 0 8 s i ę n a w i e l e n i e b e z p i e c z e ń s t w , g d y ż w N i e m c z e c h t o c z ą s ię w o j n y , a w I t a l i i p a n u j e z a r a z a . D l a t e g o z e b r a n i w E l b l ą g u d o s t o j n i c y p o s t a n o w i l i n i e p o z w o l i ć n a o p u s z c z e n i e k r a j u p r z e z ż a d n e g o p i e l g r z y m a a ż d o B o ­ ż e g o N a r o d z e n i a . W t y m c e l u m a j ą z o s t a ć o b s t a w i o n e w s z y s t k i e p r z e j ś c i a i p r z e p r a w y g r a n i c z n e , s z c z e g ó l n i e w T o r u n i u i L u b i c z u . P r o b o s z c z o w i e p o w i n n i p o w i a d o m i ć w i e r n y c h , że p i e l g r z y m k i p o z a g r a n i c e k r a j u są n i e d o z w o l o n e , a ż d o w y m i e n i o n e g o w y ż e j t e r m i n u ; w t y m c z a s ie w i e l k i m i s t r z u z y s k a b u l l e o d p u s t o w e d l a P r u s z a p o ś r e d n i c t w e m p r o k u r a t o r a w R z y m i e 3. K i e r o w n i c z e k o ł a z a k o n u n i e m i e c k i e g o b y ł y w ó w c z a s s z c z e g ó l n i e n i e c h ę t n i e u s t o s u n k o w a n e w o b e c p o l i t y k i o d p u s t o w e j p a p i e s t w a . N i e d a l e j j a k w s i e r p n i u 1 4 4 9 r . z a k o ń c z y ł y s i ę p r z e w l e k l e r o k o w a n i a o p i e ­ n i ą d z e z e b r a n e p o k o ś c i o ł a c h z o k a z j i o d p u s t u o g ł o s z o n e g o p r z e z s o b ó r w B a z y l e i w r . 1 4 3 6 . U z y s k a n e t ą d r o g ą ś r o d k i m i a ł y b y ć p r z e z n a c z o n e n a r z e c z u n i i z K o ś c i o ł e m w s c h o d n i m . Z a k o n w y s u w a ł - r ó ż n e p r o j e k t y , a b y p i e n i ą d z e z e b r a n e w P r u s a c h i I n f l a n t a c h w y k o r z y s t a ć d o w ł a s n y c h c e l ó w , a l e n o w o w y b r a n y p a p i e ż , M i k o ł a j V , z a j m o w a ł w t e j s p r a w i e d o ś ć s z t y w n e s t a n o w i s k o . P o p r z e w l e k ł y c h r o k o w a n i a c h K o n r a d z E r - l i c h s h a u s e n z g o d z i ł s i ę n a p r z e k a z a n i e d o R z y m u 1 /3 c z ę ś c i p i e n i ę d z y o d p u s t o w y c h . P r z y b y ł p o n i e d o M a l b o r k a n u n c j u s z p a p i e s k i , J a n C a r - v a j a l , w m a j u 1 4 4 9 r . D o p i e r o j e d n a k w s i e r p n i u o t r z y m a ł o n c z ę ś ć p i e n i ę d z y o d p u s t o w y c h i n a l e ż n o ś ć z t y t u ł u d e n a r a ś w . P i o t r a 4. T r e ś ć r o z p o r z ą d z e n i a w i e l k i e g o m i s t r z a n i e p o z o s t a w i a w ą t p l i w o ś c i , ż e j u b i l e u s z w z b u d z i ł w P r u s a c h w i e l k i e p o r u s z e n i e . O d p u s t y j u b i l e u s z o ­ w e m i a ł y w ó w c z a s w K o ś c i e l e k a t o l i c k i m p ó ł t o r a w i e k o w ą t r a d y c j ę . S ł o w o j u b i l e u s z w y w o d z i s ię z h e b r a j s k i e g o yobel, t z n . b a r a n i r ó g . W r ó g t e n d ę t o n a z n a k r o z p o c z ę c i a ż y d o w s k i e g o ś w i ę t a p o j e d n a n i a . W ś r e d n i o ­ w i e c z n e j e t y m o l o g i i s ł o w o iu b i l a e u m o z n a c z a ł o o d p u s z c z e n i e ; w X I I — — X I I I w . b y ł o o n o u ż y w a n e t a k ż e d l a o k r e ś l e n i a o d p u s t ó w z u p e ł n y c h i c z ę ś c i o w y c h 5. P i e r w s z y o d p u s t j u b i l e u s z o w y z o s t a ł o g ł o s z o n y p r z e z p a p i e ż a B o n i f a c e g o V I I I , 2 2 l u t e g o 1 30 0 r . D o R z y m u n a p ł y w a ł y w ó w ­ 3 G e h e i m e s S t a a t s a r c h i v P r e u s s i s c h e r K u l t u r b e s i t z B e r l i n — D a h l e m , H a u p t a b t e i l u n g X X ( c y t o w a n e a r c h i w a l i a b ę d ą o p a t r z o n e n a s t ę p u j ą c y m i s k r ó t a m i : O B A — O r d e n s b r i e f a r c h i v , O F — O r d e n s f o l i a n t e n , P e r g . — U r k . — P e r g a m e n t — U r k u n d e n ) , O B A 10134. Z r e s z t ą w i e l k i m i s t r z j u ż w 1440 r . p r ó b o w a ł , z a p e w n e p r z y p o p a r c i u b i s k u p ó w p r u s k i c h , w y w r z e ć w p ł y w n a p o d d a n y c h Z a k o n u , a b y p o w s t r z y m a l i s i ę o n i o d p i e l g r z y m o w a n i a d o A k w i z g r a n u ( p o r . A c t e n d e r S t ä n d e t a g e P r e u s s e n s u n t e r d e r H e r r s c h a f t d e s D e u t s c h e n O r d e n s , В - d e 1—4, w y d . M . T o e p p e n , L e i p z i g 1874— 1886 ( d a l e j c y t . : A S T ) , B d . 2, n r 148, s . 213. 4 L . A r b u s o w , o p . c i t . , s . 6 п . ; L . D o m b r o w s k i , D i e B e z i e h u n g e n d e s D e u t s c h e n O r d e n s z u m B a s e le r K o n z i l b i s z u r N e u t r a l i t ä t s e r k l ä r u n g d e r d e u t s c h e n K u r f ü r s t e n , D i s s . B e r l i n 1933, s . 191 n n . 5 R . F o r e v i l l e , j u b i l é , w : D i c ü o n n u i r e d e s p i r i t u a l i t é a s c é t i q u e e t m y s t i q u e , d o c t r i n e e t hi st o ir e , t. 8, P a r i s 1947, s z p . 1479 n .

(4)

cza s, j u ż o d 1 s t y c z n i a , n i e z l i c z o n e r z e s z e p i e l g r z y m ó w p r z y b y w a j ą c y c h w p r z e k o n a n i u , że o t r z y m u j ą o d p u s t z u p e ł n y , p r z y p a d a j ą c y , j a k w i e r z y l i , r a z n a s t o l a t . P o d o b n o w W i e c z n y m M i e ś c i e p r z e b y w a ł o s t a l e o k . 2 0 0 t y s . p r z y b y s z ó w , k t ó r z y s p ę d z a l i p o 15 d n i n a m o d l i t w a c h w m i e j s c o w y c h k o ś c i o ł a c h . I c h o f i a r y p r z y n o s i ł y d u ż y d o c h ó d , j e d n a k w t y m p r z y p a d k u B o n i f a c y m V I I I k i e r o w a ł a n i e ż ą d z a p i e n i ę d z y , l e c z n a c i s k o c z e k i w a ń w i e r n y c h . W 1 3 4 3 r . w b u l l i U n ig e n it u s o g ł o s i ł K l e m e n s V I j u b i l e u s z n a r . 1 3 5 0 . P i e r w o t n e z a ł o ż e n i e , że o d p u s t y t e g o r o d z a j u b ę d ą p r z y p a ­ d a ł y r a z n a s t o l a t , z o s t a ł o z m i e n i o n e ; o d t ą d j u b i l e u s z m i a ł o d b y w a ć s ię co p i ę ć d z i e s i ą t l a t , c o z o s t a ł o u z a s a d n i o n e d o k t r y n a l n i e w z m i a n k ą ze S t a r e g o T e s t a m e n t u . Z n o w u d o R z y m u n a p ł y n ę ł y r z e s z e p i e l g r z y m ó w , c h o ć n i e t a k l i c z n e , j a k p o p r z e d n i o , g d y ż E u r o p a b y ł a w ó w c z a s d o t k n i ę t a z a r a z ą d ż u m y . K o l e j n y j u b i l e u s z , n a r . 1 3 9 0 , p r o k l a m o w a ł p a p i e ż U r ­ b a n V I w b u l l i S a l v a t o r n o s te r z 8 k w i e t n i a 1 3 8 9 r . P a p i e ż o b w i e s z c z a ł , że p i ę ć d z i e s i ę c i o l e t n i o k r e s p o m i ę d z y o d p u s t a m i b y ł z b y t d ł u g i d l a p r z e ­ c i ę t n e g o t r w a n i a ż y c i a l u d z k i e g o , i s k r a c a ł g o d o l a t 33 d l a u p a m i ę t ­ n i e n i a c z a s u t r w a n i a ż y c i a J e z u s a n a z i e m i . W c i ą g u 1 3 9 0 r . R z y m s t a ł s ię p o n o w n i e c e l e m l i c z n y c h p i e l g r z y m e k , a l e s c h i z m a o d b i ł a s i ę n a u n i w e r s a l n o ś c i j u b i l e u s z u . A n t y p a p i e ż K l e m e n s V I I z a k a z a ł u d z i a ł u w o b c h o d a c h w i e r n y m z k r a j ó w o b e d i e n c j i a w i n i o ń s k i e j . Z a c z ę l i o n i p r z y ­ b y w a ć d o R z y m u w r . 1 40 0 , c o w p r a w i ł o B o n i f a c e g o I X w z a k ł o p o t a n i e . 15 m a r c a o g ł o s i ł o n w i ę c , że p r z y p a d a j ą c e g o z w o l i j e g o p o p r z e d n i k a j u b i l e u s z u n i e z a t w i e r d z a , a n i g o n i e u s t a n a w i a 6. W 1 4 2 3 r . n i e o g ł o s z o n o j u b i l e u s z u , c h o ć f o r m a l n i e n i e u c h y l o n o p o s t a n o w i e ń U r b a n a V I . D o R z y m u n a p ł y n ę l i j e d n a k p i e l g r z y m i , a p a p i e ż M a r c i n V z e z w o l i ł m . i n . W ł a d y s ł a w o w i J a g i e l l e , 25 o s o b o m z j e g o r a d y , w i e l k i e m u k s i ę c i u W i ­ t o l d o w i i j e g o 15 w i e l m o ż o m n a u z y s k a n i e o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o w i c h k r a j a c h 7. P r z e z w y c i ę ż e n i e r o z b i c i a w e w n ę t r z n e g o w K o ś c i e l e p r z y c z y n i ł o s ię d o o d n o w i e n i a j u b i l e u s z u . P r z y p a d ł o n n a r . 1 4 5 0 , a o g ł o s z o n y z o s t a ł j u ż 19 s t y c z n i a 1 4 4 9 r . P a p i e ż M i k o ł a j V w b u l l i I n m e n s a et i n n u m e r a ­ b ili a w z y w a ł w i e r n y c h d o o d s t ą p i e n i a o d z ł e g o , d o s k r u c h y i g o d n e g o p r z y g o t o w a n i a s ię d o n a d c h o d z ą c e g o r o k u ł a s k i . R u c h p ą t n i c z y o b j ą ł t y m r a z e m w s z y s t k i e k r a j e k a t o l i c k i e . P r a k t y k ę u d z i e l a n i a o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o t y m , k t ó r z y d o R z y m u n i e m o g l i o s o b i ś c i e p r z y b y ć w p r o w a d z i ł B o n i f a c y I X w 1 3 9 0 r . N a d a n i e d o t y c z y ł o z a z w y c z a j d i e c e z j i l u b k r a j u . Z a m i a s t o d w i e d z e n i a c z t e r e c h O d p u s t j u b i l e u s z o w y r o k u 1450 w p a ń s t w i e z a k o n n y m 4 0 9 6 N . P a u l u s , G e s c h i c h t e d e s A b l a s s e s i m M it t e l a l t e r . B d . 1—3, P a d e b o r n 1922—1923, B d . 2, s. 101 п п . , 114 п п . , B d . 3, s s . 181 п п . ; R . F o r e v i l l e , o p . c i t . , s z p . 1482— 1485. 7 C o d e x e p is t o la r i s V i t o l d l m a g n i d u c i s L i t h u a n i a e , w y d . A . P r o c h a s k a , C r a c o v i a e 1882, n r 1116 i 1117. N . P a u l u s , G e s c h i c h t e d e s A b l a s s e s , B d . 2, s . 186, w y m i e n i a t y l k o W i t o l d a .

(5)

4 1 0 k o ś c i o ł ó w r z y m s k i c h , n a l e ż a ł o w t a k i m p r z y p a d k u p i e l g r z y m o w a ć d o w y z n a c z o n y c h w b u l l i p a p i e s k i e j k o ś c i o ł ó w l o k a l n y c h . P i e l g r z y m i p o ­ w i n n i t a m s k ł a d a ć o f i a r ę p i e n i ę ż n ą , k t ó r a o d p o w i a d a ć m i a ł a p o ł o w i e n a k ł a d ó w p o t r z e b n y c h n a p e r e g r y n a c j ę d o R z y m u . Z k o l e i p o ł o w a z e b r a ­ n y c h w t e n s p o s ó b s u m p r z y p a d a ł a p a p i e s t w u , p o z o s t a ł o ś ć m i a ł a b y c p r z e z n a c z o n a n a u ż y t e k m i e j s c o w y c h k o ś c i o ł ó w . O d p u s t y t a k i e n a d a w a n o w l a t a c h 1 3 9 0 — 1 39 5 , a o t r z y m a ł y j e m . i n . k r a j e n i e m i e c k i e , C z e c h y , W ę g r y i P o l s k a 8. L i c z n ą g r u p ę , o d b i o r c ó w s t a n o w i ł y r ó w n i e ż k o r p o r a c j e i p o j e d y n c z e o s o b y . S p o ś r ó d z a k o n ó w , o d p o w i e d n i p r z y w i l e j d l a w s z y - s k i c h s w o i c h c z ł o n k ó w o t r z y m a l i k a r t u z i i k a m e d u l i , p o z a t y m w i e l e p o j e d y n c z y c h k l a s z t o r ó w r ó ż n y c h k o n g r e g a c j i . N a d a n i a d l a k o n k r e t n y c h o s ó b , z w y k l e w ł a d c ó w l u b d o s t o j n i k ó w , z d a r z a ł y s i ę s z c z e g ó l n i e c z ę s t o w N i e m c z e c h 8. T o w s z y s t k o m o g ł o w y w o ł a ć k a l k u l a c j e w g r e m i u m k i e ­ r o w n i c z y m Z a k o n u , że w r . 1 4 4 9 / 1 4 5 0 u d a s ię u z y s k a ć o d p o w i e d n i e b u l l e p a p i e s k i e d l a P r u s . N a j w i ę k s z y r e z o n a n s s p o ł e c z n y w y w o ł a ł y w p a ń s t w i e z a k o n n y m j u b i ­ l e u s z e z l a t 1 3 9 0 i 1 4 5 0 . J e d n a k ź r ó d ł a p i ś m i e n n i c z e o b u t y c h w y d a r z e ń s ą u b o g i e i d o ś ć p r z y p a d k o w e . T y l k o w y j ą t k o w o p r o b l e m p i e l g r z y m e k m ó g ł z y s k i w a ć w i ę k s z e z n a c z e n i e p o l i t y c z n e l u b s o c j a l n e . P ą t n i c t w o b y ­ w a ł o w d o ś ć s z e r o k i m z a k r e s i e r e j e s t r o w a n e w o ś r o d k a c h k u l t o w y c h , a l e p o z o s t a w a ł o z r e g u ł y b e z ś l a d u w m i e j s c u z a m i e s z k i w a n i a p i e l g r z y m ó w . Z u p e ł n i e z a t e m w y j ą t k o w e ś w i a t ł o r z u c a j ą n a z j a w i s k o p i e l g r z y m e k j u b i l e u s z o w y c h a k t a p r o c e s u k a n o n i z a c y j n e g o D o r o t y z M ą t o w ó w 10. P r z y s z ł a r e k l u z a u d a ł a s i ę d o R z y m u j e s i e n i ą 1 3 8 9 r . , a n a p r o c e s i e z e ­ z n a w a ł y o s o b y , k t ó r e z e t k n ę ł y s i ę z n i ą w d r o d z e , b ą d ź o j e j p e r e g r y n a ­ c j i s ł y s z a ł y . D w u d z i e s t u p i ę c i u s p o ś r ó d z e z n a j ą c y c h s p y t a n o o s z c z e g ó ł y p i e l g r z y m k i D o r o t y d o R z y m u . T r o j e z n i c h ( m i a n o w i c i e M i k o ł a j z P s z c z ó ł e k , k s i ą d z z k o ś c i o ł a m a r i a c k i e g o w G d a ń s k u , o r a z d w i e g d a ń - s z c z a n k i : M e t z a C r e u c z b u r g i s c h e i M e t z a H u g i s c h e ) p o ś w i a d c z y ł o , że b y l i o n i o s o b i ś c i e w R z y m i e d l a u z y s k a n i a o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o n . W g r u p i e 25 ś w i a d k ó w z n a j d o w a ł o s ię 9 z e s t a n u m i e s z c z a ń s k i e g o , 12 — d u c h o w n e g o , c z t e r e c h m i e s z k a ł o ( w 1 3 9 0 r . ) p o z a g r a n i c a m i m i a s t . Z t e g o z e s t a w i e n i a , c h o ć o p a r t e g o n a w y r y w k o w y c h d a n y c h , z d a j e s ię w y n i k a ć , 8 O P o l s c e L u d o l f z Ż a g a n i a , C a t a lo g u s a b b a t u m S a g a n e n s i u m , w y d . G . Л . S t e n z e l , S c r i p ­ t o r e s те ги т S i l e s i a c a r u m , t . 1, B r e s l a u 1835; s. 209; t e g o ż , T r a c t a t a s de l o n g e v o s v h i s m a t e , w y d . J . L o s e r t h , A r c h i v f ü r ö s t e r r e i c h i s c h e G e s c h i c h t e , 1880, B d . 60, s . 411 ( c a p . U ) . 9 P o r . t e ż N . P a u l u s , G e s c h i c h t e d e s A b l a s s e s , B d . 3, s . 181 n n . 10 Di e A k t e n d e s K a n o n i s u t i o n s p r o z e s s e s D o r o t h e a v o n M o n t a u v o n 1394 bis 1521, w y d . R . S t a c h n i k p r z y w s p ó ł p r a c y A . T r i l l e r i H . W e s t p f a h l a , K ö l n — W i e n 1978, ź r ó d ł o c y t o w a n e d a l e j j a k o P r o c e s s u s . P o r . t e ż F . H i p l e r , D i e b i s h e r i g e n G n a d e n j a h r e u n d i h r e F e i e r i n E r m - l a n d , P a s t o r a l b l a t t f ü r d i e D i o c e s e E r m l a n d , 1875, J g , 7, s . 133. 11 I b i d e m , s . 83. 98, 108.

(6)

O d p u s t j u b i l e u s z o w y r o k u 1450 w p a ń s t w i e z a k o n n y m 4 1 1 że s t o s u n k o w o n a j c z ę ś c i e j p i e l g r z y m k a j u b i l e u s z o w a p r a k t y k o w a n a b y ł a p r z e z m i e s z c z a n . W ś r ó d o m a w i a n e j g r u p y z e z n a j ą c y c h b y ł o t r z e c h c z ł o n ­ k ó w z a k o n u n i e m i e c k i e g o , a l e o p o d r z ę d n y m s t a t u s i e . Ż a d e n z n i c h n i e w s p o m i n a , ż e p i e l g r z y m o w a ł d o R z y m u w r . 1 3 8 9 / 1 3 9 0 12. K r z y ż a k n a t e g o r o d z a j u p r z e d s i ę w z i ę c i e m u s i a ł b y m i e ć z g o d ę k o m t u r a , o k t ó r ą b y ł o p r a w d o p o d o b n i e n i e ł a t w o . Ś w i a d c z ą o t y m o m a w i a n e n i ż e j s z c z e g ó ł y w k o r e s p o n d e n c j i d y p l o m a t y c z n e j Z a k o n u z l a t 1 4 4 9 — 1 4 5 0 . Z z e z n a ń p r o c e s u k a n o n i z a c y j n e g o D o r o t y z M ą t o w ó w z n a n e są j e s z c z e i m i e n n i e d w i e o s o b y , k t ó r e b y ł y w R z y m i e w r o k u j u b i l e u s z o w y m : M a t h e a Q u o d e - m o s e i m a t k a L u c j i G l o g a w . P i e r w s z a z n i c h m i e s z k a ł a w K w i d z y n i e . W t y m ż e m i e ś c i e p r z e b y w a ł a L u c j a G l o g a w w r . 1 4 0 5 , a l e t o n i e d a j e p o d s t a w d o w n i o s k o w a n i a o t y m s k ą d p o c h o d z i ł a j e j m a t k a 13. D o r o t a z M ą t o w ó w i M e t z a C r e u c z b u r g i s c h e u r o d z i ł y s i ę n a w s i , a s t a t u s m i e s z ­ c z e k u z y s k a ł y p o z a m ą ż p ó j ś c i u 14. W s u m i e n a s u w a s i ę w n i o s e k , że p i e l ­ g r z y m k a m i j u b i l e u s z o w y m i b y l i n a j b a r d z i e j z a i n t e r e s o w a n i m i e s z c z a n i e . O n i t e ż m i e l i n a j w i ę k s z e w t y m z a k r e s i e m o ż l i w o ś c i ze w z g l ę d u n a l e p ­ szą o r i e n t a c j ę w ś w i e c i e , w i ę k s z ą n i ż m i e s z k a ń c y w s i s w o b o d ę d e c y z j i o c z a s o w y m o d e r w a n i u s i ę o d w a r s z t a t u p r a c y , s w o b o d ę w o b r o c i e i d y s ­ p o n o w a n i u p i e n i ę d z m i 15. U d z i a ł w p i e l g r z y m c e j u b i l e u s z o w e j d o s t ę p n y b y ł m n i e j s z o ś c i . N i e k t ó ­ r z y ś w i a d k o w i e n a w s p o m n i a n y m p r o c e s i e z e z n a l i , że w i e d z i e l i o p i e l ­ g r z y m c e D o r o t y d o R z y m u 16. W y n i k a z t e g o , że w k r ę g u r o d z i n n y m l u b s ą s i e d z k i m u d z i a ł w j u b i l e u s z u b y ł w y z n a c z n i k i e m s t a t u s u 17. O c z y w i ś c i e r o z s t r z y g a j ą c ą m o t y w a c j ą o s o b i s t ą p i e l g r z y m ó w b y ł y w y o b r a ż e n i a e s c h a ­ t o l o g i c z n e . O d p u s t z u p e ł n y , z g o d n i e z p o g l ą d a m i e p o k i , z a p e w n i a ł w s z y ­ s t k i m , k t ó r z y b y z m a r l i w m o m e n c i e j e g o u z y s k a n i a , n a t y c h m i a s t o w e z b a w i e n i e d u s z y 18. J u b i l e u s z o w a p i e l g r z y m k a d o R z y m u w y m a g a ł a z n a c z n y c h n a k ł a d ó w m a t e r i a l n y c h . S k ł a d a ł y s ię n a n i e , o p r ó c z k o s z t ó w p o d r ó ż y , o f i a r y p o n i e -12 I b i d e m , s. 142, 230, 243, p o r . t e ż Л . T r i l l e r , Di e Ul. D o r o t h e a v o n M o n t a и i n i h r e m V e r h ä l t n i s z u m D e u t s c h e n O r d e n u n d d i e D e u t s c h o r d e n s m i t g l i e d e r i m K a n o n i z a t i o n s p r o z e s s D o r o t h e a s 1404— 1406, w : V o n Л к к о п bis W i e n . S t u d i e n z u r D e u t s c h o r d e n s g e s c h i c h t e v o m 13. b i s z u m 20. J h . , w y d . U . A r n o l d , M a r b u r g 1980 ( Q u e l l e n u n d S t u d i e n z u r G e s c h i c h t e d e s D e u t s c h e n O r d e n s , B d . 20), s . 78 n n . 13 P r o c e s s u s , s s . 126, 173, 356, 402 ( o M a t h e i Q u o d e m o s e ) i 164 ( z e z n a n i e L u c j i G l o g a w ) . 14 I b i d e m , s . 96. 15 P r z e g l ą d l i t e r a t u r y z w i ą z a n e j z p ą t n i e t w e m ś r e d n i o w i e c z n y m p r z e d s t a w i ł a o s t a t n i o A . W i t k o w s k a , K u l t y p ą t n i c z e p i ą t n a s t o w i e c z n e g o K r a k o w a , L u b l i n 1984, s. 32 n n . 16 P r o c e s s u s , p a s s i m , s z c z e g ó l n i e z e z n a n i a H e l w i g i R e p s c h l e g e r (s . 102), K a t a r z y n y S e v e l - d i s c h e (s . 116), K a t a r z y n y M u l n e r (s . 142), J a n a R y m a n a (s . 205 n . ) i J a n a T i e f f e n s e e (s . 474). 17 Z w ł a s z c z a w z e z n a n i a c h K a t a r z y n y S e v e l d i s c h e ( P r o c e s s u s , s . 116: s p e c i a l i t e r i n t e r e a m c o g n o s c e n t e s ) i E l ż b i e t y S c h r o p e ( i b i d e m , s . 126). 18 N . P a u l u s , D e r s o g e n a n n t e A b l a s s v o n S c h u l d u n d S t r a f e i m s p ä t e r e n M i t t e l a l t e r , Z e i t ­ s c h r i f t f ü r k a t h o l i s c h e T h e o l o g i e , 1912, B d . 36 ( I n n s b r u c k ) , s . 252 n n .

(7)

4 1 2 s i o n e n a r z e c z w s k a z a n y c h w b u l l i p a p i e s k i e j k o ś c i o ł ó w . T r u d n o j e d n o ­ z n a c z n i e p o w i e d z i e ć , n a i l e w y d a t k i t e o s ł a b i a ł y ś r e d n i o z a m o ż n ą r o d z i n ę , ż y j ą c ą z p r a c y w ł a s n y c h r ą k . C h y b a n a j p e ł n i e j s z e , c h o ć p o z b a w i o n e w s z e l k i c h d a n y c h l i c z b o w y c h , z o b r a z o w a n i e s y t u a c j i u m o ż l i w i a j ą d a n e ź r ó d ł o w e o g d a ń s k i m p ł a t n e r z u A d a l b e r c i e ( W o j c i e c h u ) , k t ó r y p o ś l u b i ł D o r o t ę z M ą t o w ó w 1!). W r . 1 3 8 3 r o d z i n a t a s t r a c i ł a w k r ó t k i m c z a s ie w s z y s t k i e d z i e c i z w y j ą t k i e m b ę d ą c e j w w i e k u n i e m o w l ę c y m G e r t r u d y . D l a z a a w a n s o w a n e g o j u ż w i e k i e m m i s t r z a c e c h o w e g o b y ł t o c i ę ż k i c io s . M a ł ż o n k o w i e p o d j ę l i w ó w c z a s s z e r e g d a l e k i c h p i e l g r z y m e k : w 1 3 8 4 r . d o A a c h e n i E i n s i e d e l n , w 1 3 8 5 d o K a r t u z , w l a t a c h 1 3 8 5 — 1 3 8 7 p o ­ n o w n i e d o A a c h e n i E i n s i e d e l n . W 1 38 5 r . , p o p o w r o c i e z K a r t u z , A d a l ­ b e r t s p r z e d a ł d o m i w a r s z t a t , c o ś w i a d c z y z a r ó w n o o t y m , że i n n y c h z a s o b ó w n i e m i a ł , j a k i t ł u m a c z y s k ą d w z i ą ł ś r o d k i n a n a s t ę p n ą w y p r a ­ w ę . Z e s w e j d r u g i e j p i e l g r z y m k i d o N a d r e n i i m a ł ż o n k o w i e n i e c h c i e l i w r a c a ć i m y ś l e l i o s e p a r a c j i . P o p o w r o c i e d o G d a ń s k a n i e m i e l i g d z i e m i e s z k a ć , d o p ó k i A d a l b e r t n i e z b u d o w a ł m a ł e g o d o m k u p r z y k o ś c i e l e Ś w . K a t a r z y n y . P o s i a d a n e ś r o d k i p o z w o l i ł y j e s z c z e n a o d b y c i e w 1 3 8 7 r . p i e l g r z y m k i d o K o s z a l i n a . W n a s t ę p n y m r o k u k r y z y s m a ł ż e ń s t w a p o g ł ę ­ b i ł s ię . A d a l b e r t c i ę ż k o c h o r o w a ł , a p o w y z d r o w i e n i u z a b r a ł s w e j ż o n i e w s z y s t k i e k l u c z e i o b w i n i a ł j ą o r o z r z u t n o ś ć ( z a p e w n e r o z d a w a ł a o n a j a ł m u ż n y ) . W l i s t o p a d z i e w i d z i a n o D o r o t ę ż e b r z ą c ą n a m i e ś c i e . N i e b y ł o r z e c z ą ś r e d n i o w i e c z n e g o h a g i o g r a f a o d k r y w a n i e m r o c z n y c h s t r o n ż y c i a ś w i ę t e g o . D o r o t a i A d a l b e r t n i e w s p ó ł ż y l i ze s o b ą f i z y c z n i e o d l a t , m o ż ­ l i w e w i ę c , że z e r w a l i i w s p ó l n o t ę g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o . J e s i e n i ą 1 38 9 r . D o r o t a w y r u s z y ł a z o k a z j i r o k u j u b i l e u s z o w e g o d o R z y m u b e z m ę ż a , k t ó r e g o p o p o w r o c i e m i a ł a n i e z a s t a ć w ś r ó d ż y w y c h . N i e w i a d o m o , w j a k i s p o s ó b z d o b y ł a w y s t a r c z a j ą c ą s u m ę p i e n i ę d z y n a n o w ą p i e l g r z y m ­ k ę . J u ż w p o ł o w i e X I V w . p o w s z e c h n e b y ł o w E u r o p i e p r z e k o n a n i e , że p ą t n i k o m n a o d p u s t r o k u j u b i l e u s z o w e g o n i c n i e m o ż e s t a n ą ć n a p r z e ­ s z k o d z i e : a n i z a k a z y w ł a d c ó w i p a n ó w f e u d a l n y c h , a n i t e ż s p r z e c i w w s p ó ł m a ł ż o n k ó w 20. P r z y p u s z c z a l n i e D o r o t a d y s p o n o w a ł a r e s z t k a m i d o ­ b y t k u r o d z i n n e g o . O j e j w y d a t k a c h w R z y m i e b r a k b e z p o ś r e d n i c h w i a d o m o ś c i . P i e r w ­ s z y c h 8 t y g o d n i (1 0 X — 13 X I I ) s p ę d z i ł a w g ł ó w n y c h k o ś c i o ł a c h r z y m ­ 19 P r z e d s t a w i o n y c h t u w y d a r z e ń d o t y c z y w i e l e o p r a c o w a ń , w ś r ó d k t ó r y c h z a s ł u g u j ą n a w y m i e n i e n i e s z c z e g ó l n i e : A . T r i l l e r , D a s W u l l f a h r t s w e s e n i n W e s t p r e u s s e n u m d i e W e n d e des 14. u n d 15. J h . a u f g r u n d d e s «P r o c e s s u s D o r o l h e a e M o n t o v i e n s i s » 1404— 1405, w : F e s t s c h r i f t f ü r B. S t a s i e w s ki, K ö l n - W i e n 1975, s s . 24— 33; t e j ż e . D ie h e il i ge D o r o t h e a v o n M o n t a u v o r d e m H i n t e r g r u n d i h r e r Z e i t u n d U m w e l t , w : D o r o t h e a v o n M o n t a u . Ei ne p r e u s s i s c h e H e ili ge des 14. Jh s ., w y d . R . S t a c h n i k i A . T r i l l e r , M ü n s t e r L. W . 1976, s s . 21. o r a z Z e i t t a f e l z u m L e b e n d e r h e i l i g e n D o r o t h e a v o n M o n t a u , i b i d e m , s s . 9—20. 20 N . P a u l u s , G e s c h i c h t e d e s A b l a s s e s , B d . 2, s s . 116, 119 n .

(8)

O d p u s t j u b i l e u s z o w y r o k u 1450 w p a ń s t w i e z a k o n n y m 4 1 3 s k i c h , g d z i e z ł o ż y ł a z a p e w n e w y m a g a n e o f i a r y p i e n i ę ż n e . M i e s z k a ć m u ­ s i a ł a w k t ó r y m ś z d o m ó w d l a p i e l g r z y m ó w . N a s t ę p n y c h 7 t y g o d n i s p ę ­ d z i ł a w s z p i t a l u , o p u s z c z o n a p r z e z w s z y s t k i c h z n a j o m y c h z P r u s . 6 l u t e g o o p u ś c i ł a g o , s ł a b a j e s z c z e i b e z g r o s z a . K i l k a n a ś c i e d n i m i e s z k a ł a w s t a j ­ n i , a g d y m o g ł a c h o d z i ć o w ł a s n y c h s i ł a c h , ż e b r a ł a n a s c h o d a c h b a z y l i k i Ś w . P i o t r a . M o ż e m i a ł a n a d z i e j ę o d n a l e ź ć t a m k r a j a n ó w z P r u s . W r ó c i ł a b o w i e m D o r o t a d o G d a ń s k a w t o w a r z y s t w i e k o b i e t ze s w e g o m i a s t a i z K w i d z y n a , a u j e d n e j z n i c h z a t r z y m a ł a s ię n a w e t n a d ł u ż e j 21. M o ż n a z a t e m p r z y j ą ć , że d o ś ć s z e r o k i e k r ę g i s p o ł e c z e ń s t w a m o g ł y p o n i e ś ć k o s z t d a l e k i e j p i e l g r z y m k i , c h o ć c z ę s t o p o w o d o w a ł o t o z a k ł ó c e n i e r ó w n o w a g i e k o n o m i c z n e j w a r s z t a t u l u b g o s p o d a r s t w a r o d z i n n e g o , a w w i e l u p r z y ­ p a d k a c h n a l e ż a ł o s ię l i c z y ć z o g r a n i c z e n i e m l u b z a p r z e s t a n i e m p r o d u k c j i . J a n z K w i d z y n a , w p i s m a c h h a g i o g r a f i c z n y c h , p r e z e n t o w a ł s t a n o w i s k o d o k t r y n a l n e K o ś c i o ł a . P o ż y t k i d l a z b a w i e n i a d u s z y n i e m i a ł y d l a n i e g o c e n y , d l a t e g o o a s p e k c i e m a t e r i a l n y m p ą t n i c t w a l e d w i e w s p o m i n a ł . A l e o p i s a n e p r z e z n i e g o r e a l i a w i ą ż ą c e s ię ze z u b o ż e n i e m i n ę d z ą p ł a t n e r z a A d a l b e r t a i j e g o ż o n y są ś w i a d e c t w e m a t m o s f e r y u n i e s i e ń r e l i g i j n y c h , k t ó r e t o w a r z y s z y ł y r u c h o w i p ą t n i c z e m u . Ź r ó d ł a p r u s k i e p o t w i e r d z a j ą m a s o w y u d z i a ł p ą t n i k ó w z P r u s w p i e l ­ g r z y m k a c h j u b i l e u s z o w y c h d o R z y m u w 1 3 9 0 r . 22 S p o w o d o w a ł o t o p e w n e z a k ł ó c e n i a g o s p o d a r c z e w s k a l i c a ł e g o k r a j u , p o n i e w a ż n a o f i a r y w y k u ­ p y w a n o , b ę d ą c e w ó w c z a s w P r u s a c h w m a s o w y m o b i e g u , f l o r e n y w ę ­ g i e r s k i e , za k t ó r e p ł a c o n o p o 13 1 /2 s k o j c a 23. W k i e r o w n i c z y c h k r ę g a c h z a k o n u n i e m i e c k i e g o , j u ż o d w i o s n y 1 4 4 9 г . , o c z e k i w a n o n a d c h o d z ą c e g o j u b i l e u s z u z o b a w ą . D o t y c z y ł o t o t a k ż e b a l i - w a t ó w . W m a j u m i s t r z k r a j o w y n i e m i e c k i p r o s i ł w i e l k i e g o m i s t r z a , b y t e n s t a r a ł s i ę u p a p i e ż a o b u l l e o d p u s t o w e , k t ó r e u m o ż l i w i ł y b y K r z y ż a ­ k o m u z y s k a n i e o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o b e z k o n i e c z n o ś c i p i e l g r z y m k i d o R z y m u . W p r z e c i w n y m w y p a d k u w i e l u b r a c i Z a k o n u p o d e j m i e t ę p o d r ó ż b e z z g o d y p r z e ł o ż o n y c h 24. N i e b y ł o t o d o w o l n e p r z y p u s z c z e n i e , l e c z 21 V i t a D o r o t h e a e M o n t o v i e n s i s m a g i s t r i J o h a n n i s M a r i e n w e r d e r , w y d . H . W e s t p f a h l p r z y w s p ó ł u d z i a l e A . T r i l l e r , K ö l n — G r a z 1964 ( F o r s c h u n g e n u n d Q u e l l e n z u r K i r c h e n - u n d K u l t u r ­ g e s c h i c h t e O s t d e u t s c h l a n d s , B d . l ) , I I I 24 b g h ( ź r ó d ł o c y t o w a n e d a l e j : L a t . ) ; L i b e l l u s d e u i t a , v i r t u t i b u s e t m i r a c u l i s D o r o t h e a e , w y d . H . W e s t p f a h l , w : Di e A k t e n , ( j a k w p r z y p . 10), c a p . 21; P r o c e s s u s , s s . 98, 164, 402. 22 J o h a n n ’s v o n P os ilg e , O f f i c i a l s v o n P o m e s u n i e n , C h r o n i k d e s L a n d e s P r e u s s e n , w y d . E . S t r c h l k e , S c r i p t o r e s r e r u m P r u s s l c a r u m , t . 3, L e i p z i g 1866, s . 161; A n n a l i s t a T h o r u n i e n s i s , i b i d e m , s. 161. 23 A n n a l i s t a T h o r u n i e n s i s , s. 161; n i e u w z g l ę d n i ł t e j w z m i a n k i E . W a s c h i n s k i , Die M ii n z - u n d W ä h r u n g s p o l i t i k d e s D e u t s c h e n O r d e n s i n P r e u s s e n , ih re h i s t o r i s c h e n P r o b l e m e u n d s e l ­ t e n e n G e p r ä g e , G ö t t i n g e n 1952, s . 197, k t ó r y p o d a j e , ż e p r z e d 1410 r. z a f l o r e n a p ł a c o n o w P r u ­ s a c h 12 s k o j c ó w . 24 O B A 3905. P o r . t e ż O F . 270, s s . 183— 185v ( P r o n u n c i a c i o a n n i i u b i l e i ) .

(9)

4 1 4 w n i o s e k w y n i k a j ą c y z r e a l i ó w e p o k i . W y r a z e m n a s t r o j ó w i o c z e k i w a ń b y ł t r a k t a t j u b i l e u s z o w y J a n a z A n a n i i , p r a w n i k a b o l o ń s k i e g o , n a p i s a n y w 1 4 5 0 r . W u t w o r z e t y m z n a j d o w a ł y s i ę r o z m a i t e p y t a n i a w y r a ż a j ą c e w ą t p l i w o ś c i z w i ą z a n e z r o k i e m j u b i l e u s z o w y m . W o d p o w i e d z i a c h n a n i e , a u t o r t r a k t a t u w y r a ż a ł m . i n . p o g l ą d , że c h o ć k o b i e t a g r z e s z y , j e ś l i w y ­ r u s z a w d r o g ę b e z z g o d y s w e g o m ę ż a , t o m o ż e o n a p o d j ą ć b e z j e g o p r z y ­ z w o l e n i a p i e l g r z y m k ę j u b i l e u s z o w ą . J a n z A n a n i i s t w i e r d z a ! t e ż w p r o s t , że d u c h o w n i m o g ą p o d j ą ć s i ę t e g o r o d z a j u p o d r ó ż y b e z a k c e p t a c j i s w y c h z w i e r z c h n i k ó w 25. D o t y k a ł o t o k w e s t i i a k t u a l n e j r ó w n i e ż w ś r ó d K r z y ż a ­ k ó w . W 1 44 4 r . w ó j t L i p i e n k a p r o w a d z i ł ś l e d z t w o w s p r a w i e k s i ę d z a z a k o n n e g o S a l o m o n a z k o n w e n t u w K o w a l e w i e . W s p i e r a ł g o w ś l e d z t w i e t a m t e j s z y k o m t u r d o m o w y , a d o c h o d z e n i e n a d z o r o w a ł k o m t u r t o r u ń s k i , k t ó r y p r z e s ł a ł s p r a w o z d a n i e w i e l k i e m u m i s t r z o w i 2(i. U s t a l o n o , że S a l o ­ m o n p r z y g o t o w y w a ł s i ę p o t a j e m n i e d o p i e l g r z y m k i d o R z y m u , a j e g o s ł u g a d o s t a r c z y ł k r a w c o w i w m i e ś c i e s u k n o n a u s z y c i e p ła s z c z a , j a k i e g o z w y k l e u ż y w a l i p ą t n i c y w y b i e r a j ą c y s i ę d o R z y m u 27. K s i ę d z a t e g o u w i ę ­ z i o n o w G r u d z i ą d z u . C z y t a ł o n w z a m k n i ę c i u d n i a m i i n o c a m i k s i ę g i , d o p ó k i m u i c h n i e o d e b r a n o s i ł ą 28. L a t e m t e r m i n n a d c h o d z ą c e g o j u b i l e u s z u s t a ł s ię z a p e w n e p o w s z e c h ­ n i e w i a d o m y w P r u s a c h . P o ś w i a d c z a t o p o ś r e d n i o l i s t m i s t r z a i n f l a n ­ c k i e g o d o K o n r a d a z E r l i c h s h a u s e n . Z j e g o t r e ś c i w y n i k a , że w I n f l a n ­ t a c h m ó w i ł o s ię p o w s z e c h n i e o o d p u ś c i e i w i e l u l u d z i z a m i e r z a ł o p i e l ­ g r z y m o w a ć d o R z y m u . S a m n a d a w c a l i s t u w y d a w a ł s i ę t y m i w i e ś c i a m i z a s k o c z o n y , g d y ż p r o s i ł w i e l k i e g o m i s t r z a , b y d o w i e d z i a ł s i ę o n c z e g o ś n a t e n t e m a t , c h o ć b y z a p o ś r e d n i c t w e m k r z y ż a c k i e g o p r o k u r a t o r a p r z y k u r i i p a p i e s k i e j . P r z y z n a w a ł t e ż , że s p o t y k a s ię z w i e l o m a p y t a n i a m i o o d p u s t j u b i l e u s z o w y i n i e w i e , c o n a n i e o d p o w i e d z i e ć 2!). P o z w a l a t o p r z y p u s z c z a ć , że o ś r o d e k m a l b o r s k i n i e p r z e k a z y w a ł i n f o r m a c j i n a t e n t e m a t d o k o n w e n t ó w i n f l a n c k i c h , a z a p e w n e i p r u s k i c h , w o b a w i e p r z e d s p o d z i e w a n y m p o r u s z e n i e m , j a k i e w y w o ł a ć m o g ł a b y s a m a w i a d o m o ś ć . G r a n a z w ł o k ę m u s i a ł a j e d n a k z a w i e ś ć , p o n i e w a ż m i ę d z y m i a s t a m i n a d ­ b a ł t y c k i m i i s t n i a ł a o ż y w i o n a k o m u n i k a c j a . K r z y ż a c y d o w i a d y w a l i s i ę c z ę s t o o o d p u ś c i e n i e o d s w y c h w ł a d z , l e c z o d s p o ł e c z e ń s t w a . N i e p o k o j e t e z n a l a z ł y w y r a z w k o r e s p o n d e n c j i K o n r a d a z E r l i c h s -25 N . P a u l u s , G e s c f i i c h t e d e s A b l a s se s , B d . 2, s . 120. 26 O B A 8630. 27 O B A 8629, 8656. 28 O B A 8630; w u b i o r z e t a k i m ( i n h a b i t u p e r e g r i n i ) p i e l g r z y m o w a ł g i e r m e k P i o t r S o p k o w , p o r . P r o c e s s u s , s . 43, a r t . 121. 29 O B A 9982; t e k s t w y d a n y w L i v - , E s t - u n d C u r l ä n d i s c f t e s U r k u n d e n b u c h , w y d . F . G . B u n g e i i n . , R e v a l 1856— 1910, I. A b t . , ( d a l e j c y t . L U B ) , B d . 10, n r 630.

(10)

h a u s e n z p r o k u r a t o r e m w R z y m i e , J o d o k i e m z H o h e n s t e i n . 4 s i e r p n i a 1 44 9 r . w l i ś c i e d o n i e g o p i s a ł w i e l k i m i s t r z , ż e d o w i e d z i a ł s ię o p r o k l a ­ m o w a n i u r o k u j u b i l e u s z o w e g o . W i e l u b r a c i i c z e l a d z i z a k o n n e j z p e w n o ­ ś c i ą b ę d z i e c h c i a ł o p o d ą ż y ć d o R z y m u , c o n i e d a s ię p o g o d z i ć z r e g u ł ą k r z y ż a c k ą . K o n r a d n i e d o p u s z c z a ł m y ś l i , b y k a ż d y b r a t m i a ł p o d j ą ć p i e l ­ g r z y m k ę n a w ł a s n ą r ę k ę , g d y ż t o z a s z k o d z i ł o b y b a r d z o d y s c y p l i n i e . P r z y t e j o k a z j i K r z y ż a c y w y d a l i b y w i e l e p i e n i ę d z y , a i c h z a m k i i u r z ę d y p o z o s t a w a ł y b y j a k i ś c z a s n a w p ó ł o p u s z c z o n e . R ó w n i e ż p o d d a n y m , z d a ­ n i e m w i e l k i e g o m i s t r z a , n i e m o ż n a b y ł o z e z w o l i ć n a w y j a z d , g d y ż l u d z i e r u s z ą w d r o g ę d l a s a m e j t y l k o c i e k a w o ś c i , b y z o b a c z y ć d a l e k i e k r a j e . R u c h p i e l g r z y m k o w y m ó g ł b y s p o w o d o w a ć w y l u d n i e n i e p a ń s t w a z a k o n ­ n e g o i n a r a z i ć j e g o t e r y t o r i u m n a n a j a z d p o g a n . Z t y c h w z g l ę d ó w p r o ­ k u r a t o r z o s t a w a ł z o b o w i ą z a n y d o z a b i e g a n i a u p a p i e ż a o w y s t a w i e n i e p r z y w i l e j u j u b i l e u s z o w e g o d l a K r z y ż a k ó w i i c h p o d d a n y c h . W e d ł u g p r o j e k t u K o n r a d a m i a ł y b y z o s t a ć w y z n a c z o n e 3 k o ś c i o ł y , p o j e d n y m w P r u s a c h , I n f l a n t a c h i N i e m c z e c h , g d z i e m o g l i b y o n i , b e z o p u s z c z a n i a g r a n i c s w o j e g o k r a j u , u z y s k a ć o d p u s t j u b i l e u s z o w y . W p r z y p a d k u , g d y b y w y s i ł k i p r o k u r a t o r a n i e p r z y n i o s ł y w y n i k ó w , m i a ł o n o g r a n i c z y ć s t a r a ­ n i a t y l k o d o o d p u s t u d l a b r a c i , s ł u g i c z e l a d z i k r z y ż a c k i e j 30. N a i l e w i e l k i m i s t r z l i c z y ł n a p o w o d z e n i e z a b i e g ó w J o d o k a z H o h e n ­ s t e i n , t r u d n o p o w i e d z i e ć . W s w o i m l i ś c i e n i e z a p e w n i a ł ż a d n y c h p i e n i ę ­ d z y , a b e z n i c h t e g o r o d z a j u s p r a w a n i e m i a ł a s z a n s p o w o d z e n i a . W e w r z e ś n i u K o n r a d z E r l i c h s h a u s e n d o n o s i ł b i s k u p o w i w a r m i ń s k i e m u o w i e l k i m z a p a l e , k t ó r y o g a r n ą ł l u d n a w i e ś ć o j u b i l e u s z u , i p r z e w i d y ­ w a ł , że u s c h y ł k u r o k u r u s z ą d o R z y m u z P r u s r z e s z e p i e l g r z y m ó w . M y ś l a ł o n j e d n a k n i e t y l e o b u l l a c h o d p u s t o w y c h d l a p o d d a n y c h w P r u ­ s a c h , c o o w y n a l e z i e n i u p r e t e k s t u , b y i c h o d m a s o w e j p e r e g r y n a c j i p o ­ w s t r z y m a ć 31. D o s t o j n i c y Z a k o n u i b i s k u p i p r u s c y j u ż p r z e d z j a z d e m w E l b l ą g u w i d z i e l i w t e j s p r a w i e w s p ó l n o t ę i n t e r e s ó w . D l a t e g o m o ż n a p r z y j ą ć , że w s p o m n i a n e n a w s t ę p i e r o z p o r z ą d z e n i e w i e l k i e g o m i s t r z a z o ­ s t a ł o z a a k c e p t o w a n e b e z s p r z e c i w u z g r o m a d z o n y c h n o t a b l i . P r z e d s t a ­ w i o n y w y ż e j s t a n z a b i e g ó w o o d p u s t j u b i l e u s z o w y d l a P r u s n i e d a w a ł p o d s t a w , b y w i e r z y ć , że d o B o ż e g o N a r o d z e n i a o d p o w i e d n i e b u l l e m o ­ g ł y b y d o t r z e ć d o M a l b o r k a . D o s t o j n i c y d o m a g a l i s i ę z a p e w n e b a r d z i e j z d e c y d o w a n y c h s t a r a ń w t e j s p r a w i e u p a p i e ż a . Ś w i a d c z ą o t y m l i s t y w i e l k i e g o m i s t r z a d o p r o k u r a t o r a , w y s t o s o w a n e 6 i 8 p a ź d z i e r n i k a , a w i ę c O d p u s t j u b i l e u s z o w y r o k u 1450 w p a ń s t w i e zakonnym 4 1 5 30 O F 17 ( p o r . w y ż e j p r z y p . 3), s. 342 m i . ; J . V o l g t , o p . c i t . , s . 186. 31 O B A 10059, k o n c e p t l i s t u w i e l k i e g o m i s t r z a d o b i s k u p a w a r m i ń s k i e g o F r a n c i s z k a K u h -s c h m a l z a z 20 I X 1449; e y n e g u t e e r b a r l i c h e u n d b e c j w e m e w e y -s z e b e s l i e s s e n , d u r c h d i e m a n d a s v o l k b y n n e n l a n d e m ö g e b e h a l d e n .

(11)

4 1 6 b e z p o ś r e d n i o p o z j e ź d z i e , w k t ó r y c h p r z y p o m i n a n o o z n a c z e n i u o d p u s t u d l a P r u s3-. P o z j e ź d z i e b i s k u p i p r u s c y n i e z w ł o c z n i e p o l e c i l i , b y p l e b a n i o g ł o s i l i z a m b o n r o z p o r z ą d z e n i e K o n r a d a z E r l i c h s h a u s e n . Z a c h o w a ł s i ę t e k s t p o l e c e n i a b i s k u p a w a r m i ń s k i e g o , F r a n c i s z k a K u h s c h m a l z a , d o p o d l e ­ g ł e g o m u k l e r u . I n f o r m o w a n o w n i m k s i ę ż y , że p i e l g r z y m k i d o R z y m u m o g ą o k a z a ć s ię s z c z e g ó l n i e u t r u d n i o n e , g d y ż I t a l i a o g a r n i ę t a z o s t a ł a z a r a z ą , a N i e m c y w o j n a m i . M a j ą c t o n a u w a d z e w i e l k i m i s t r z p o s t a n o ­ w i ł u z y s k a ć b u l l e o d p u s t o w e d l a P r u s , k t ó r e p o z w o l ą u n i k n ą ć t r u d n e j i n i e b e z p i e c z n e j p o d r ó ż y . D o s t o j n i c y Z a k o n u i p r a ł a c i w z y w a j ą w i ę c w i e r n y c h , b y p o w s t r z y m a l i s i ę o d p i e l g r z y m k i . I n t e n c j ą i c h n i e j e s t o d ­ c i ą g a n i e k o g o k o l w i e k o d p o b o ż n y c h z a m i a r ó w , l e c z d o r a d z e n i e z d u s z ­ p a s t e r s k i e g o o b o w i ą z k u . N a l e ż y t e ż o g ł o s i ć w i e r n y m , że p i e l g r z y m k i d o I t a l i i p o z o s t a j ą z a b r o n i o n e d o B o ż e g o N a r o d z e n i a 33. N i e m a ź r ó d e ł m ó w i ą c y c h o b e z p o ś r e d n i e j r e a k c j i w i e r n y c h n a t o z a r z ą d z e n i e , a l e w y d a r z e n i a n a s t ę p n y c h m i e s i ę c y w s k a z u j ą , że n i e m o g ł a o n a b y ć p r z y c h y l n a . 7 l i s t o p a d a z m a r ł K o n r a d z E r l i c h s h a u s e n . S t e r r z ą d u p r z e j ą ł , j a k z w y k l e w t a k i c h w y p a d k a c h , n a m i e s t n i k w i e l k i e g o m i s t r z a . N a s t a n o w i s k o t o p o w o ł a n o H e n r y k a S o l e r a z R i c h t e n b e r g . W j e g o k o r e s p o n d e n c j i z r z y m s k i m p r o k u r a t o r e m Z a k o n u s p r a w a o d ­ p u s t u z a j m o w a ł a w a ż n e m i e j s c e w c i ą g u c a ł e j z i m y 34. B o ż e N a r o d z e n i e n a d e s z ł o , a l e o d J o d o k a z H o h e n s t e i n b r a k b y ł o w i a d o m o ś c i o u z y s k a n i u b u l l i o d p a p i e ż a . Z f o r m a l n e g o p u n k t u w i d z e n i a w o l n o t e r a z b y ł o p o d j ą ć p i e l g r z y m k i d o R z y m u . W k o ń c u g r u d n i a l i c z n i p ą t n i c y r u s z y l i w d r o g ę , a l e k r z y ż a c k i e p o s t e r u n k i z a t r z y m y w a ł y i c h n a p r z e j ś c i a c h g r a n i c z ­ n y c h 35. Z a p e w n e l o k a l n e w ł a d z e z a k o n n e , w o b a w i e p r z e d k a r a m i k o ­ ś c i e l n y m i , n i e k a z a ł y i m w r a c a ć d o d o m ó w , l e c z g r a ł y n a z w ł o k ę i d o ­ m a g a ł y s ię o d o ś r o d k a m a l b o r s k i e g o j a s n y c h w y t y c z n y c h . W t e j s y t u a c j i p ą t n i c y o c z e k i w a l i n a g r a n i c y n a z e z w o l e n i e o p u s z c z e n i a P r u s , a i c h g r o m a d z e n i e s ię s t a n o w i ł o n i e w y g o d n ą d l a K r z y ż a k ó w m a n i f e s t a c j ę . N a ­ m i e s t n i k w i e l k i e g o m i s t r z a z w r ó c i ł s i ę w o s t a t n i c h d n i a c h g r u d n i a o p o ­ r a d ę w t e j s p r a w i e d o b i s k u p ó w p r u s k i c h . P i s a ł o n d o n i c h , że n a d a l 32 O F 17, s s . 378 i 380. 33 O B A 10068, m . i n . : „ N e c i l l o r u m e t n o s t r a i n t e n c i o f u i t e t e s t u t a l i c j u e m v e l i m u s a s u a d e u o c i o r e u o c a r e , s e d c o n s u l e r e f i d e l i b u s , p r o u t t e n e m u r e x o f f i c i o p a s t o r a l i . U n d e v o b i s i n i u n g i m u s , u t h a n c p i i s s i m a m i n t e n c i o n e m d o m i n o r u m n o s t r o r u m m a g i s t r i g e n e r a l i s e t p r e l a t o r u m d e a m b o n e p u b l i c a t i s ” . 34 P o r . l i s t y n a m i e s t n i k a w i e l k i e g o m i s t r z a d o p r o k u r a t o r a z 16 X I 1449 ( O F 17, s . 403 п . ) ; 29 I 1450 ( O F 17, s. 426 п . ) ; 9—13 I I 1450 ( L U B , I . A b t . , B d . 11, П Г 8). 35 O B A 10152. L i s t b i s k u p a w a r m i ń s k i e g o d o n a m i e s t n i k a w i e l k i e g o m i s t r z a z 9 1 1450 r .: „ a l s i r u n s s c h r e i b e t v o n d e n R ö m e r n , d i e s o l a n g e z c u T h o r u n u n d a n d e n g r e n i t c z e n s e y n u f f g e h a l d e n , u n d d e r p r o k u r a t o r n i c h t s c h r e i b e e y n e a n t w e r t ” .

(12)

n i e m a w i a d o m o ś c i o d p r o k u r a t o r a z R z y m u , a l e z e z w o l e n i e n a p i e l ­ g r z y m k i p r z y n i e s i e s t r a t y 3C. O d p o w i e d z i b i s k u p ó w z a c h o w a ł y s i ę w k o m p l e c i e . J a k o p i e r w s z y w y r a z i ł s w o j ą o p i n i ę b i s k u p s a m b i j s k i w l i ś c i e z 3 s t y c z n i a 1 4 5 0 r . P r z y ­ p o m i n a ł o n o s t a n o w i s k u z a j ę t y m n i e d a w n o p r z e z d o s t o j n i k ó w i p r a ł a ­ t ó w n a z j e ź d z i e w E l b l ą g u . D o r a d z a ł t e ż ł a g o d n ą p e r s w a z j ę , n a k t ó r ą s k ł a d a ć s ię m i a ł o p r z e d s t a w i e n i e , z a p e w n e w c z a r n y c h b a r w a c h , s y t u a c j i w k r a j a c h s ą s i e d n i c h , p r z e z k t ó r e m u s i e l i b y c i ą g n ą ć p i e l g r z y m i . W i e r ­ n y m n a l e ż a ł o j e g o z d a n i e m z a l e c i ć c z e k a n i e d o w y b o r u w i e l k i e g o m i ­ s t r z a , k t ó r y m i a ł w z n o w i ć s t a r a n i a u p a p i e ż a o o d p u s t d l a P r u s 37. B y ł o t o s t a n o w i s k o w y k r ę t n e i n i e r e a l i s t y c z n e , i g n o r o w a ł o b o w i e m k a r y k a n o ­ n i c z n e z a s t a w i a n i e p r z e s z k ó d p ą t n i k o m j u b i l e u s z o w y m i n a s t r o j e s p o ­ ł e c z n e . K a s p a r L i n k e , b i s k u p p o m e z a ń s k i , w l i ś c i e z 7 s t y c z n i a r a d z i ł , b y g e n e r a l n i e z e z w o l i ć p i e l g r z y m o m n a o p u s z c z e n i e P r u s , p o n i e w a ż b u l l a p a p i e s k a p r z e w i d y w a ł a s a n k c j e p r z e c i w t y m , k t ó r z y p r ó b o w a l i b y z a t r z y ­ m y w a ć l u d z i d ą ż ą c y c h d o R z y m u 3S. R ó w n i e ż b i s k u p i w a r m i ń s k i i c h e ł ­ m i ń s k i w y r a ż a l i o p i n i ę , że w o b e c b r a k u w i a d o m o ś c i o d p r o k u r a t o r a n a ­ l e ż y z a n i e c h a ć z a t r z y m y w a n i a p ą t n i k ó w . W s k a z y w a l i o n i , że p o B o ż y m N a r o d z e n i u n i e m a p o t e m u p o d s t a w p r a w n y c h , b o r o z p o r z ą d z e n i e n i e ­ ż y j ą c e g o j u ż K o n r a d a z E r l i c h s h a u s e n p r z e s t a ł o o b o w i ą z y w a ć 39. W c i ą g u n a s t ę p n y c h m i e s i ę c y p r o b l e m z a t r z y m a n y c h p ą t n i k ó w n i e p o j a w i ł s ię w ź r ó d ł a c h , a p r z e d s t a w i o n e n i ż e j s z c z e g ó ł y l e g a c j i L u d w i k a z S i l v e s w s k a z u j ą , że w ł a d z e k r z y ż a c k i e z e z w o l i ł y n a o p u s z c z e n i e k r a j u p i e l g r z y ­ m u j ą c y m d o R z y m u . W ś r ó d b r a c i z a k o n u n i e m i e c k i e g o z a i n t e r e s o w a n i e j u b i l e u s z e m b y ł o w i e l k i e . Z a c h o w a ł s ię k o n c e p t d o k u m e n t u o f u n d a c j i d o k o n a n e j z o k a z j i r o k u j u b i l e u s z o w e g o p r z e z E b e r h a r d a z W e s e n t h a u , k o m t u r a B a ł g i 40. N a d a l n i e u s t a w a ł y s t a r a n i a o u z y s k a n i e b u l l i o d p u s t o w y c h u p a p i e ż a . W i e ś c i n a d s y ł a n e z i m ą p r z e z J o d o k a z H o h e n s t e i n n i e b y ł y j e d n a k z b y t z a c h ę c a j ą c e . W l i ś c i e z 21 g r u d n i a 1 4 4 9 r . d o n o s i ł o n , że p a p i e ż n i e c h c e n i k o m u u d z i e l i ć o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o p o z a R z y m e m , c h o ć w k u r i i p a n u j e o p i n i a , że w r o k u n a s t ę p n y m o d s t ą p i s ię o d t y c h z a s a d . S t a n i e s i ę w ó w c z a s r e a l n e , z d a n i e m p r o k u r a t o r a , u z y s k a n i e b u l l i , o b e j m u j ą c e j O d p u s t j u b i l e u s z o w y r o k u 1450 w p a ń s t w i e z a k o n n y m 4 1 7 36 W y n i k a t o z t r e ś c i p o w o ł a n y c h n i ż e j , w p r z y p . 37 i 38, l i s t ó w b i s k u p ó w s a m b i j s k i e g o i p o m e z a ń s k i e g o . .1. V o i g t , o p . c i t . , s. 202. 37 О В Л 10149. 38 О В Л 10151. 39 О В Л 10152 ( l i s t b i s k u p a w a r m i ń s k i e g o z 9 1 1450) i O B A 10133 ( l i s t b i s k u p a c h e ł m i ń ­ s k i e g o z 9 1 1450; d r u k o w a n y w U r k u n d e n b u c h d e s B i s t h u m s C u l m , w y d . C . P . W o e l k y , B d , 1—2, D a n z i g 1885—1887, n r 592). 40 О В Л 10157.

(13)

4 1 8 j e d n a k t y l k o c z ł o n k ó w Z a k o n u , j e g o s ł u g i i c z e l a d ź , a n i e p o d d a n y c h u . Z a p e w n e w o d p o w i e d z i n a t o d o n i e s i e n i e n a m i e s t n i k w i e l k i e g o m i s t r z a r a d z i ł J o d o k o w i z H o h e n s t e i n , b y s t a r a ł s i ę o n p r z e k o n a ć p a p i e ż a , że n a d a n i e o d p u s t u m i e s z k a ń c o m P r u s p r z y c z y n i s i ę d o p o w i ę k s z e n i a d o ­ c h o d ó w k u r i i , g d y ż w i e l u l u d z i z t e g o o d l e g ł e g o k r a j u , k t ó r z y p r a g n ę l i b y p r z y b y ć d o R z y m u , n i e u d a s ię t a m z p o w o d u c h o r ó b , u ł o m n o ś c i a l b o w a ż n y c h z a j ę ć 42. W y b ó r n o w e g o w i e l k i e g o m i s t r z a , L u d w i k a z E r l i c h s h a u s e n , d o k o ­ n a n y 21 m a r c a 1 4 5 0 r . , s t a ł s i ę o k a z j ą d o z j a z d u d o s t o j n i k ó w Z a k o n u i o m ó w i e n i a s p r a w b i e ż ą c y c h . M i s t r z i n f l a n c k i o d j e ż d ż a j ą c z M a l b o r k a z o s t a w i ł t a m m e m o r i a ł z w y k a z e m s p r a w , k t ó r e p r o k u r a t o r w R z y m i e m i a ł d l a n i e g o z a ł a t w i ć . N a p i e r w s z y m m i e j s c u z n a l a z ł a s i ę t u p r o ś b a 0 u z y s k a n i e o d p u s t u j u b i l e u s z o w e g o 43. L u d w i k z E r l i c h s h a u s e n p i s a ł w t e j s p r a w i e d o J o d o k a z H o h e n s t e i n w l i s t a c h (1 7 i 2 9 I V ) , p o l e c a j ą c m u n a d a l z a b i e g a ć o b u l l e o d p u s t o w e . P o j a w i ł y s i ę w t y m m o m e n c i e 2 n o w e e l e m e n t y , k t ó r e o d t ą d s t a l e b ę d ą p r z e w i j a ł y s ię w k o r e s p o n d e n c j i n a t e n t e m a t . W i e l k i m i s t r z p o l e c a ł m i a n o w i c i e s t a r a ć s ię o o d p u s t b e z w z g l ę d u n a k o s z t y o r a z , j e ś l i b y d z i a ł a n i e p r o k u r a t o r a n i e p r z y n i o s ł o r e ­ z u l t a t u , u z y s k a ć g o t y l k o d l a c z ł o n k ó w Z a k o n u 44. L u d w i k z E r l i c h s h a u s e n m i a ł s ię r y c h ł o p r z e k o n a ć , że n a j e g o s t o s u n ­ k a c h z M i k o ł a j e m V c i ą ż ą w y d a r z e n i a m i n i o n y c h m i e s i ę c y i n i e m a w i ­ d o c z n y c h s z a n s n a p o p r a w ę . W p o ł o w i e k w i e t n i a d o t a r ł d o M a l b o r k a ( n i e z a c h o w a n y ) l i s t p r o k u r a t o r a z R z y m u . J o d o k z H o h e n s t e i n d o n o s i ł w n i m , ż e r e s t r y k c j e w o b e c p i e l g r z y m ó w w P r u s a c h w y s z ł y w k u r i i n a j a w , c o s p o w o d o w a ł o n i e ł a s k ę p a p i e ż a w o b e c Z a k o n u 45. S p r a w a t a m i a ł a i s t o t n e z n a c z e n i e d l a w y d a r z e ń w S t o l i c y A p o s t o l s k i e j l a t e m 1 4 5 0 r . S t a ł a s i ę o n a n a s t ę p n i e p r z e d m i o t e m s p o r u p o m i ę d z y w i e l k i m m i s t r z e m 1 p r z e d s t a w i c i e l a m i s t a n ó w p r u s k i c h w l i s t o p a d z i e , p o d c z a s l e g a c j i L u d ­ w i k a z S i l v e s . L u d w i k z E r l i c h s h a u s e n s t a r a ł s ię w ó w c z a s o s t w o r z e n i e w r a ż e n i a , że l e g a t j e s t n i e c h ę t n i e u s p o s o b i o n y d o Z a k o n u . K a z a ł w i ę c o n c z y t a ć n a z j e ź d z i e d o s t o j n i k ó w k r z y ż a c k i c h i p r z e d s t a w i c i e l i s t a n ó w d o n i e s i e n i e p r o k u r a t o r a o n e g a t y w n e j r e a k c j i p a p i e ż a z p o w o d u p r z e ­ 41 O F 17, s , 438 n . ; t e k s t d r u k o w a n y w L U B , I. A b t . , B d . 11, N r 11. S z e r z e j o d z i a ł a l n o ś c i J o d o k a z H o h e n s t e i n p o r . H . F r e y t a g , Di e G e s c h ä f t s t r ä g e r d e s D e u t s c h e n O r d e n s u n d e r r ö m i s c h e n K u r i e v o n 1309 b i s 1525, Z e i t s c h r i f t d e s W e s t p r e u s s i s c h e n G e s c h i c h t s v e r e i n s , 1906, B d . 49, s . 209 n . 42 L U B , I . , A b t . , B d . 11, N r 8 ( l i s t n a m i e s t n i k a w i e l k i e g o m i s t r z a d o p r o k u r a t o r a z 9—13 I I 1450 r. ). 43 I b i d e m , B d . U , N r 23 ( t e k s t d a t o w a n y p r z e z w y d a w c ę n a 21 I I I — 9 I V 1450 r. ). 44 O F 17, S, 465 П . i 474 П П . 45 O K 17, s . 474 n n . ( o d p i s b e z d a t y ) ; E . M a s c h k e , N i k o l a u s v o n C u s a (1930), s . 423, w i d z i a ł w p o w i a d o m i e n i u p a p i e ż a o r e s t r y k c j a c h i n t r y g ę z e s t r o n y P o l s k i , c h o ć m ó g ł s i ę p o w o ł a ć n a ź r ó d ł o p o c h o d z ą c e d o p i e r o z 1451 r.

(14)

s z k ó d , k t ó r e s t a w i a n o w P r u s a c h p i e l g r z y m o m d ą ż ą c y m n a o b c h o d y r o k u j u b i l e u s z o w e g o 4C. M a n e w r w i e l k i e g o m i s t r z a s p o t k a ł s i ę j e d n a k z n i e u f ­ n o ś c i ą . W t r a k t a c i e b r o n i ą c y m l e g a l n o ś c i Z w i ą z k u P r u s k i e g o z a r z u c a n o K r z y ż a k o m , że t y l k o o n i m o g l i z ł o ż y ć d o n i e s i e n i e o o s ł a b n i ę c i u ż y c i a r e ­ l i g i j n e g o w k r a j u , g d y ż p r o ś c i l u d z i e n i e m a j ą d o p a p i e ż a d o s t ę p u 47. W t y m c z a s i e j e d n a k z w i ą z k o w c y k i e r o w a l i s i ę p o t r z e b a m i c h w i l i . W y ­ d a j e s i ę b o w i e m n i e u l e g a ć w ą t p l i w o ś c i , że p r z e w i j a j ą c y s i ę p r z e z b a z y ­ l i k ę S w . P i o t r a p i e l g r z y m i p r u s c y m i e l i w y s t a r c z a j ą c o w i e l e m o ż l i w o ś c i , b y p r z e k a z a ć k u r i i w i a d o m o ś ć o j e s z c z e j e d n y m n a r u s z e n i u p r z e z Z a k o n p r a w j e g o p o d d a n y c h . W i e l k i m i s t r z w o d p o w i e d z i z 17 k w i e t n i a 1 4 5 0 r . d a w a ł p r o k u r a t o r o ­ w i l i c z n e w s k a z ó w k i i p r z y t a c z a ł a r g u m e n t y , w w i ę k s z o ś c i k ł a m l i w e , l e c z d o w o d z ą c e , j a k d a l e c e u j a w n i e n i e z a t r z y m y w a n i a p i e l g r z y m ó w b y ł o d l a Z a k o n u n i e w y g o d n e . W s k a z y w a ł o n w i ę c , że p a p i e ż n i e p o w i a d o m i ł 0 p l a n o w a n y m j u b i l e u s z u j e g o p o p r z e d n i k a , K o n r a d a z E r l i c h s h a u s e n , k t ó r y r z e k o m o n i e b y l p e w i e n , c z y o d p u s t z o s t a ł n a p r a w d ę o g ł o s z o n y . D a l e j b y ł a m o w a o t y m , ż e w y d a n y z a k a z t r a c i ł m o c w m o m e n c i e r o z ­ p o c z ę c i a r o k u j u b i l e u s z o w e g o , c o b y ł o s t w i e r d z e n i e m n i e p r a w d z i w y m 1 o b ł u d n y m . W i e l k i m i s t r z p o d k r e ś l a ł t a k ż e , że w k o ń c u z P r u s w y r u ­ s z y ł y w i e l k i e r z e s z e p i e l g r z y m ó w , a k r a j n a w p ó ł o p u s t o s z a ł i p o z o s t a ­ w a ł b e z b r o n n y w o b e c w r o g ó w . W t y c h s ł o w a c h , m i m o r e t o r y c z n e j m a ­ n i e r y , z n a j d u j e p o t w i e r d z e n i e d u ż y z a s i ę g s p o ł e c z n y i d e i o d p u s t u j u b i ­ l e u s z o w e g o . W i e l k i m i s t r z d a w a ł o t w a r c i e w y r a z s w e j o b a w i e p r z e d s k u t k a m i n i e ł a s k i p a p i e s k i e j , n a k t ó r ą n a r a z i ł s ię Z a k o n 48. W n a s t ę p n y c h m i e s i ą c a c h w o k ó ł j u b i l e u s z u d z i a ł o s i ę s t o s u n k o w o n i e w i e l e . W k o ń c u m a j a L u d w i k z E r l i c h s h a u s e n p o n o w n i e p i s a ł d o p r o ­ k u r a t o r a , p o n a g l a j ą c g o d o s t a r a ń o o d p u s t d l a Z a k o n u l u b , w r a z i e n i e ­ p o w o d z e n i a , d l a n i e g o s a m e g o i m i s t r z a i n f l a n c k i e g o 4S. E . M a s c h k e w 1 9 3 0 r . p i s a ł , że w o b e c n i e p r z y j a z n e j p o s t a w y p a p i e ż a p o s t u l a t y w i e l ­ k i e g o m i s t r z a s t a w a ł y s i ę z u p ł y w e m c z a s u c o r a z s k r o m n i e j s z e 60. O b r a z s y t u a c j i w y d a j e s i ę b a r d z i e j z ł o ż o n y , n i e m n i e j t r u d n y b y ł b y d o u t r z y ­ m a n i a p o g l ą d , u g r u n t o w a n y p r z e z E . L ü d i c k e , o w s z e c h m o c n y m w p ł y w i e O d p u s t j u b i l e u s z o w y r o k u 1450 w p a ń s t w i e z a k o n n y m 4 1 9 4G A S T B d . 3, n r 79, s . 187 n . ( R e l a t i o n e i n e s O r d e n s b e a m i e n ) ; p o r . t e ż L U B , I. A b t . , B d . 11, N r 68 ( l i s t w i e l k i e g o m i s t r z a d o a r c y b i s k u p a r y s k i e g o z 22 X I I 1450 r . ) . E . L ü d i c k e , o p . c i t . , s s . 25 i 38 w s k a z u j e , ż e d l a w i e l k i e g o m i s t r z a p o s u n i ę c i e t o b y ł o e l e m e n t e m g r y p o l i t y c z ­ n e j ; p o r . t e ż M . B i s k u p , Z j e d n o c z e n i e P o m o r z a W s c h o d n i e g o z P o l s k ą w p o ł o w i e X V w . , W a r ­ s z a w a 1959, s . 238 n . 47 E . L ü d i c k e , o p . c i t . , s . 38. 48 O F 17, s s . 474—476; t e k s t r e g e s t o w a n y w L U B , I. A b t . , B d . 11, N r 27. 49 O F 17, s . 466; p o r . t e ż E . M a s c h k e , N i k o l a u s n o n Cu s a (1930), s. 424. 50 I b i d e m , s. 424.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Stosuje się ją do wszystkich osób, którym płaca jest wypłacana lub powinna być wypłacana (art. Pewnym jednak wyłomem od tej zasady jest art. 2, który przewiduje, że

N^*°miast enaczne sielskie posiadłości parafii bielaw­ skiej. W mieście koło kościoła rektor posiadał specjalny grunt, gdzie była zbudowana plebania, obok której

Polish economists have long been interested in our Eastern neighbours’ economies, which are among our largest foreign trade and, more widely, economic partners. Falkowski has

Wilde respeta el estatus de los protagonistas del episodio evangélico (tetrarca, prince- sa, profeta), y reproduce en forma dramática los momentos clave: durante la fi esta cele-

An einer anderen Stelle wird es Levinas noch deutlicher formulieren: „Die Verantwortung für den Anderen – ist genau ein solches Sagen vor allem Ge- sagten.“

Zińdia te wykorzystano takie w pozostałych

6. W rozpatryw anej sprawie należało przeto udowodnić: 1) że płodność pow oda była ja k o jego cecha przym iotem w prost i bezpośrednio przez pozw aną zamierzonym,

Góralski, analizując zasady doktrynalne i wskazania praktyczne, dotyczące wymiaru spra­ wiedliwości w Kościele, jakie kolejni Biskupi Rzymscy skierowa­ li do pracowników