A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O E C O N O M IC A 58, 1986 A n n a C ie le c k a * ZIELEN W M IA S T A C H U W AG I OGOLNE T e r e n y zieleni s t a n o w i ą w a ż n y e l e m e n t u r z ą d z e ń k o m u n a l n y c h w m ieście. P r z y jm u j ą c p o d z ia ł i n f r a s tr u k tu r y n a s p o łe c z n ą i te c h n ic z n ą , t r u d n e je s t je d n o z n a c z n e z a k w a lif ik o w a n ie zie le n i do j e d n e j z nich. Z p u n k tu w id z e n ia s p e ł n i a n y c h f u n k c ji z ie le ń n a le ż y p o t r a k t o w a ć ja k o s k ła d n ik i n f r a s tr u k tu r y sp o łe c z n e j. Ze w z g lę d u na b u d o w ę te c h n ic z n ą — ja k o e le m e n t in f r a s tr u k tu r y te c h n ic z n e j. W n in ie j s z y m o p r a c o w a n i u p r z y j ę t o to d ru g ie u ję c ie . C e c h ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą e k s p lo a ta c j i t y c h t e r e n ó w w w o j e w ó d z t w i e m ie js k im łó d z k im j e s t z r ó ż n ic o w a n ie fo rm z a r z ą d z a n ia z ie le n ią — w y s t ę p u j e w ie le p o d m io tó w s p r a w u j ą c y c h b e z p o ś r e d n i n a d z ó r n a d nią. G ł ó w n y m i j e d n o s tk a m i są w y o d r ę b n i o n e lu b w y d z ie lo n e a u to n o m ic z n ie s łu ż b y w c h o d z ą c e w s k ła d g o s p o d a r k i k o m u n a l n e j (Łódzkie P r z e d s ię b io r -s t w o O g ro d n ic z e , Łódzki P a r k K u l t u r y i W y p o c z y n k u , P r z e d -s ię b io r -s tw a G o s p o d a r k i M ie s z k a n io w e j, M O Z, z a k ła d y ziele n i w R e j o n o w y c h P r z e d s ię b io r s tw a c h G o s p o d a r k i K o m u n a ln e j i M ie s z k a n io w e j z s ie d z i-bam i w O z o rk o w ie , Z g ie rz u i P a b ia n ic a c h ). O b s z a r e m f u n k c jo n o w a n i a ŁPO je st m ia s to Łódź. U r z ą d z a n ie m t e -r e n ó w zieleni w g -r a n ic a c h a d m i n i s t-r a c y j n y c h p o s z c z e g ó ln y c h dzielnic z a jm u j e się PGM . N a to m i a s t w p r z y p a d k u o d d z ia łó w p r z e d s ię b io r s tw r e j o n o w y c h o b ie k te m ich d z ia ła n ia są m ia sta , w k t ó r y c h je d n o s tk i te p o s ia d a j ą s w o ją siedzibę. O b o k j e d n o s te k k o m u n a l n y c h z ie le n ią z a j -m u je się r ó w n ie ż sp ó łd z ie lc z o ść -m ie s z k a n io w a , z a k ła d y p r a c y , zw ią zk i za w o d o w e , w y z n a n io w e , o r g a n iz a c j e t u r y s t y k i i w y p o c z y n k u .
Z p u n k t u w id z e n ia p r a w id ło w e g o k s z t a ł t o w a n ia t e r e n ó w ziele n i ja k o e le m e n tu z a g o s p o d a r o w a n ia m iasta, k o n ie c z n e je s t p r o w a d z e n i e c ią g łe j
A nna C ieleck a
k o o r d y n a c j i d z ia ła ń w s z y s tk ic h p o d m io tó w . P r o b le m ten j e s t s z c z e g ó l-n ie is to tl-n y w d u ż y c h s k u p i s k a c h ludl-ności. N a t e r e l-n i e w o j e w ó d z t w a łó d z' teg o f u n k c ję w io d ą c ą w ty m z a k r e s i e pełn i ŁPO.
G łó w n e fu n k c je in s ty tu c ji z a j m u j ą c y c h się zie le n ią p o le g a ją na: b u d o w ie , u trz y m a n iu , e k s p l o a t a c j i i r o z w o j u je j te re n ó w . C e c h ą c h a r a k -t e r y s -t y c z n ą j e d n o s -t e k o d p o w ie d z ia ln y c h za w y m ie n io n e fu n k c je je s -t s t w a r z a n i e w a r u n k ó w p o w s z e c h n e j d o stę p n o ś c i te r e n ó w zieleni. P e w n e o g r a n ic z e n ie d o ty c z y j e d y n i e zie le n i z a m k n ię te j — o g r ó d k ó w d ziałko-w y c h . Z a s a d n ic z y m c e le m n in ie j s z e g o o p r a c o w a n i a j e s t c h a r a k t e r y s t y k a lic z b o w a i o g ó ln a i n t e r p r e t a c j a w y p o s a ż e n i a w zieleń j e d n o s t e k te ry - t.c'"!.n!nych t y p u m ie js k ie g o n a t e r e n i e w o j e w ó d z tw a m ie j s k ie g o łó d z k iego. P r z y j ę t y sp o só b o p r a c o w a n i a m a t e r ia łó w fa k to g r a fic z n y c h p o z -w a la n a p r z e p r o -w a d z e n i e a n a liz y p o r ó -w n a -w c z e j p o m ię d z y p o s z c z e g ó l-n y m i o b ie k ta m i b a d a l-n ia (m iastami). W y s t ę p u j ą c e w p o s z c z e g ó ln y c h m ia s ta c h ró ż n ic e w ilości t e r e n ó w z ie lo n y c h p o w i n n y p o s ia d a ć isto tn e z n a c z e n ie dla p o lity k i k o m u n a l n e j p r o w a d z o n e j p rz e z w ła d z e t e r e n o w e z a r ó w n o szczebla w o je w ó d z k ie g o , j a k i p o d s ta w o w e g o .
ZNACZEN IE ZIELENI W FU N K C JO N O W A N IU M IASTA
G w a ł to w n y ro z w ó j p r z e m y s łu i te c h n ik i z a p o c z ą tk o w a n y w X IX w., o b o k z ja w is k p o z y ty w n y c h , w y w o ł u j e w i e l o k i e r u n k o w e — na o g ó ł n ie -k o r z y s tn e z m ia n y w ś r o d o w i s -k u p r z y ro d n ic z y m . P o w ie tr z e m ie js -k ie c o r a z b a r d z ie j z a t r u w a n e j e s t w y z ie w a m i p r z e m y s łu i ś r o d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h . C ią g le w z r a s t a n a t ę ż e n i e h a ł a s u s p o w o d o w a n e p o r u s z a -n iem się p o j a z d ó w s z y -n o w y c h i s a m o c h o d o w y c h . Z w ię k sz a się ró w -n ie ż p o w ie r z c h n ia ulic, p la c ó w i z a b u d o w y , p o w o d u j ą c p o w s t a w a n i e te r e n ó w n ie z a tr z y m u j ą c y c h w ilgoci, silnie n a g r z e w a j ą c y c h się.
Ś ro d o w is k o m ie js k ie z o s ta j e p r z e k s z ta łc o n e p rz e z o g r a n ic z e n ie c z y n -n ik a p r z y r o d -n ic z e g o -na k o r z y ś ć c z y -n -n ik a te c h -n ic z -n e g o . N ie jest m o ż-liw e s t w o r z e n ie o p t y m a l n y c h w a r u n k ó w do ż y c ia i p r a c y cz ło w ie k a w ś r o d o w is k u s z tu c z n y m c a łk o w ic ie w y ł ą c z o n y m z p r z y r o d y 1. P r z e -s tr z e n ie o -s ie d lo w e p o w i n n y w ię c u m o ż liw ia ć m a k -s y m a l n y k o n t a k t m
ie-s z k a ń c ó w z e l e m e n ta m i ś r o d o w iie-s k a p r z y r o d n i c z e g o 2.
J S tw o rzen ie całk o w ic ie w y łączo n eg o z p rzy ro d y , śro d o w isk a sztu czn eg o o o p ty -m aln y ch w a ru n k a c h d la ż y ria czło w ie k a p ro p o n u je w sw oi-m p ro je k c ie a -m e ry k a ń sk i p ro je k ta n t i k o n stru k to r R ich ard B. F uller.
2 W izję o sa d n ic tw a lu d zk ieg o w śro d o w isk u „ m ia st—o g ro d ó w " sfo rm u ło w ał ju ż w 1891 r. W illiam M ovris. O b ecn ie jeg o id ea s ta je się co raz b a rd z ie j p o p u larn a.
Z ieleń sp e łn ia w ż y c iu m ia s ta c z te ry w a ż n e fu n k c je , tj. biologiczną, społecz ną, e s t e t y c z n ą i g o s p o d a r c z ą .
F u n k c j a bio lo g ic zn a w y r a ż a się g łó w n ie p r o c e s e m a sy m ila c ji, k t ó r y p r z y w r a c a c z y sto ść p o w ie tr z a p o p rz e z z m n ie j s z a n ie ilości d w u t l e n k u w ę g la p rz y je d n o c z e s n y m z w ię k s z a n iu ilości tlen u . N a p o w ie r z c h n i liści i k o r y d r z e w z a t r z y m y w a n e są t a k ż e c z ą stk i p y łów , k u r z u i s a d z y 3. Z ieleń j e s t j e d n y m z n a jle p s z y c h , bo n a t u r a l n y c h , filtró w p o w ie trz a . T e r e n y ziele n i r e g u lu j ą w ilg o tn o ść i t e m p e r a t u r ę n a d a n y m obszarze. W dni u p a l n e „ m a s y w y " zieleni o b n iż a ją t e m p e r a t u r ę o 2— 3°C w z e -s ta w ie n iu z te r e n a m i z a b u d o w a n y m i o ra z p o w o d u j ą w z ro -s t w ilg o tn o śc i 0 18— 2 2 % w p o r ó w n a n i u z z a m k n ię ty m i m iejsk im i d z ie ln ic a m i4.
Z ie le ń m ie jsk a n ie lik w id u ją c c a łk o w ic ie h a ła s u , p o w o d u j e je g o z n a c z n e z m n iejsze n ie . W y s o k i e d r z e w a w p o łą c z e n iu z p a s a m i zieleni n isk ie j m o g ą z m n ie js z y ć 2 lub 3 -k r o tn ie n a s ile n ie h a ła su , n a jb a r d z ie j c h r o n io n e są p rz y ty m g ó r n e k o n d y g n a c j e d o m ó w . P a s y zaflrzew ień, o p ró c z roli b a r ie r a k u s ty c z n y c h , m o g ą ta k ż e s ta n o w ić s w o is te g o r o -d z a ju z a p o rę z m n ie js z a ją c ą siłę w ia tru .
T e r e n y zieleni s p e ł n i a j ą d o b r z e s w o j ą fu n k c ję b iologiczną, jeżeli o d p o w ie d n i j e s t ich u k ła d w m ieście. S z e r o k ie p a s y ziele n i p o w in n y m ieć taki k ie r u n e k , a b y c h ło d n e p o w ie tr z e z o ta c z a j ą c y c h pól i la só w m ogło s w o b o d n ie p r z e p ł y w a ć w k i e r u n k u ś ró d m ie śc ia , p r z y c z y n ia ją c się w ten sp o só b do tzw. p i o n o w e g o „ p r z e w ie tr z a n ia miasta"®. W p r z y p a d k u Łodzi r o z p ro s z e n ie t e r e n ó w p a r k o w y c h i z ie le ń c ó w tw o r z y r o z -d r o b n io n y u k ła -d u t r u -d n i a j ą c y ten proces.
W m ia rę p o s tę p u c y w iliz a c ji w z r a s ta z n a c z e n ie w y p o c z y n k u c z y n -n e g o i b ier-n e g o . T e r e -n y s p o rto w e , o g r o d y e t-n o g ra fic z -n e , h isto ry c z -n e , b o tan icz n e, j a k r ó w n ie ż ziele ń o s ie d lo w a p o w in n y s tw a r z a ć s p r z y j a -ją c e w a r u n k i w y p o c z y n k u dla lu d n o śc i m iejsk ie j. W s p o m n i a n e te r e n y służąc r e g e n e r a c j i z d r o w ia fiz y c z n e g o i p s y c h ic z n e g o m ie sz k a ń c ó w , p o s ia d a j ą ta k ż e d u ż e z n a c z e n ie sp o łe c z n e i w y c h o w a w c z e (np. o g r o d y b o ta n ic z n e , zoologiczne, e tn o g r a f ic z n e s p e łn ia j ą rolę d y d a k ty c z n ą ). W ty m a s p e k c ie zieleń m ie jsk a je s t w a ż n y m c z y n n ik ie m k s z t a ł t u j ą c y m o so b o w o ść o ra z w p ł y w a ją c y m na z d r o w ie dzieci i m łodzieży.
E ste ty k a zieleni n ie z a le ż y od b o g a c tw a o d m ia n i g a t u n k ó w roślin. J e s t on a n a to m ia s t w y n i k i e m u m i a r u s t o s o w a n y c h o d m ia n o ra z p r o s to ty 1 p r z e jrz y s to ś c i u k ł a d u te r e n ó w ziele n i w p rz e strz e n i. P r o p o r c j o n a ln y podział p ła s z c z y z n y za p o m o c ą e le m e n tó w lin io w y c h i b r y ł o w y c h o ra z o d p o w ie d n ie d o b r a n ie i ro z m ie sz c z e n ie w a lo r ó w k o l o r y s t y c z n y c h w p ły
8 Z. H с I I w i g, Dlaczego zieleń m ie js k a jest w a ż n y m sp r z y m ie r z e ń c e m w w a l
-ce o p o p ra w ę w a r u n k ó w hig ien icz n ych , W a rsz a w a 1967, s. 18.
< J, M o w s z o w i с z, Parki Łodzi, Łódź 1962, s. 8 .
w a na p r a w id ło w ą k o m p o z y c j ą powierzchni®. R o ślin n o ść to w a r z y s z ą c a a r c h i t e k t u r z e m oże u w y p u k l a ć j e j k s z ta łt lu b z a c ie ra ć fo r m y z b y t ostre, może b y ć ta k ż e e le m e n te m z a s ła n i a j ą c y m ta k ie o b ie k ty , ja k : s k ł a d o w isk a , m a g a z y n y , ś m ie tn ik i itp. M o ż e o n a p o d k r e ś la ć c h a r a k t e r m o n u -m e n ta ln o ś c i lu b p rz e c iw n ie , s t w a r z a ć w r a ż e n i e inty-m nośc i. W c e lu o d p o w ie d n ie g o w y k o r z y s t a n i a w k o m p o z y c ji t e r e n ó w z i e -leni, ś w ia tła i cien ia , u k ł a d u b a r w , k o n t r a s t ó w n ie z b ą d n a j e s t z n a jo m o ść w ła ś c iw o ś c i roślin, b a r w y i w ie lk o ś c i liści i k w ia tó w , p o c z ą tk u i k o ń c a o k r e s u k w itn ie n ia , z m ia n y u b a r w ie n ia w za le ż n o śc i od p o r y ro k u itp.
P la s ty c z n e z a s a d y k s z t a ł t o w a n ia t e r e n ó w ziele n i n ie są j e d n a k p r z e -s t r z e g a n e w e w -s z y -s tk ic h m ia -sta c h , zw ła -szcz a m ałych, w k t ó r y c h r z a d k o s to s u je sią np. d r o b n e f o r m y a rc h ite k to n ic z n e .
Poza w y ż e j w s p o m n ia n y m i fu n k c ja m i zieleń m o że sp e łn ia ć ta k ż e z a d a n ia g o s p o d a r c z e 7. D o ty c z y to t e r e n ó w z w ią z a n y c h z o b sz a ra m i o f u n k -c j a -c h ż y w i-c ie lsk i-c h , na k t ó r y -c h ro z w ija sią w a r z y w n i-c tw o , s a d o w n i-c tw o , r o ln ic tw o c z y k w ia c ia r s tw o . W w o j e w ó d z t w i e łódzkim b r a k je s t d o s ta te c z n e j ilości a t r a k c y j n y c h t e r e n ó w r e k r e a c y j n y c h o b o g a ty m p r o g r a m ie z a g o s p o d a r o w a n ia pod w z g lą d e m p r z e s tr z e n n y m i a r c h ite k to n ic z n y m . S k u tk i z b y t m a ły c h p o -w ie r z c h n i te r e n ó -w ziele n i -w s t o s u n k u do f a k ty c z n e g o z a p o tr z e b o -w a n ia o d b ij a ją sią b a r d z o n i e k o r z y s tn i e na s ta n ie w e g e t a c j i s z a ty ro ślin n e j, z m n ie js z a ją c ty m s a m y m je j o d d z ia ły w a n ie b io c e n o ty c z n e . T rz e b a tu ta j za z n a c z y ć , że k a ż d y z r o d z a j ó w zieleni b ą d z ie sp e łn ia ł d o b rz e s w o je fu n k c je w te d y , g d y b ą d z ie p o s ia d a ł o d p o w ie d n ią lo k a liz a c ją o ra z wiol kość.
ZIELEM W UKŁADZIE JEDNOSTEK M IEJSKICH
P a r k i i z ie le ń c e
J e d n y m z p o d s t a w o w y c h e l e m e n tó w s t r u k t u r y ro d z a j o w e j zieleni są p a r k i i ziele ńce. Są o n e m ie js c e m c o d z ie n n e g o p o b y tu ludności. W i e l -k ości c h a r a -k t e r y z u j ą c e z a g o s p o d a r o w a n i e m ia st w t e n ro d z a j zieleni p r z e d s ta w ia tab. 1. J a k ł a tw o z a u w a ż y ć , r ó ż n e są k i e r u n k i z m ia n p o w ie r z c h n i p a r k ó w i z iele ń có w . J e d y n i e w o ś r o d k u c e n tr a l n y m w o j e w ó d z t w a — Łodzi — w y s t ą p o w a ł w y r a ź n y , s y s t e m a t y c z n y w z r o s t te r e n ó w zieleni. W p r z y p a d k u Z g ie rz a do 1977 r. o b s e r w u j e m y t a k ż e w z ro s t ty c h 6 H. S k i b n i e w s k a , D. B o ż e k o w s k a , A. G o r y ń s k i , T e r e n y w m ie js -k im ir o d o w i s -k u m ie s z -k a ln y m , W arszaw a 1979, s. 12.
T a b e l a 1 P ark i 1 zieleń ce w la ta c h 1975— 1980 w ha M iasto 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Lódż <>74,3 703,2 732,3 735,3 746,0 759,2 A lek san d ró w 3,2 5,6 5,6 5,6 5,6 5,6 G łow no 6,2 6,2 6,2 6,2 6,2 3,9 K o n stan ty n ó w 11,8 11,8 11,8 11,8 11,8 11,8 O zorków 9,5 10,5 10,5 10,5 10,5 10,5 P abianice 49,5 52,5 52,5 52,5 52,5 52,5 S try k ó w 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 Z gierz 31,7 31,7 44,6 48,8 48,8 41,3 O gółem 787,4 822,7 864,7 871,9 882,6 886,0
Z г ń d 1 0! Rocznik Blatyilyczny województwa miejskiego lódzkleqo za lata 1978—1981; m.ileriały wlasn* ZGK miasta Lodzi. Zińdia te wykorzystano takie w pozostałych tabelach.
-o b sz a ró w , w y k a z u j ą c y j e d n a k w o s ta tn im ro k u a n a liz y b a r d z o siln y sp a d e k . W p o z o s ta ły c h m ia s ta c h z a z n a c z y ła się t e n d e n c j a s ta b iliz a c y jn a oraz, w p r z y p a d k u G ło w n a , n a w e t z m n ie js z e n ie o m a w i a n e g o o b sz a ru w 1980 r.
Z j a w is k o to u z n a ć n a le ż y za m o c n o n ie p o k o ją c e . Brak ro z w o ju ty c h te re n ó w , a n a w e t s p a d e k ich w ie lk o ś c i w y n i k a ł z r o z b u d o w y inn y ch e le m e n tó w s t r u k t u r y f u n k c jo n a ln o - p r z e s tr z e n n e j m ia s t k o s z te m p o -w ie r z c h n i zieleni. Z -w ią z a n e to b y ło z p r e f e r o -w a n i e m in n y c h e le m e n tó -w z a g o s p o d a r o w a n ia o rg a n iz m u m ie jsk ie g o , z a p e w n e p r z y u z n a n iu , w w a -r u n k a c h o g -r a n ic z o n o ś c i ś -r o d k ó w fin a n s o w y c h , zieleni za u -r z ą d z e n ie nie ś w ia d c z ą c e w y m i e r n y c h u s łu g dla ludności. Z godzić się m ożna, że z ie -leń n ie w p ł y w a b e z p o ś re d n io , w sp o s ó b n a ty c h m ia s to w y , na w a r u n k i m a t e r ia ln o b y to w e m ie j s c o w e j ludności, co w id a ć w y r a ź n ie w p r z y p a d k u u słu g in ż y n i e r y j n y c h (d ro g o w n ic tw o , k a n a liz a c j a , w odociągi). N i e d o s tr z e g a n ie z n a c z e n ia ziele n i w ż y c iu m ie s z k a ń c ó w p o w o d o w a ć m o ż e j e d -n a k w d łu ż sz y m o k r e s ie p o w a ż-n e, c z ę sto -n ie o d w r a c a l-n e , -n a s tę p s tw a . N i e p o k o j ą c a s y t u a c j a w y s t ę p u j e s z c z e g ó ln ie w m a ły c h o r g a n iz m a c h m iejskic h. A r g u m e n t b lisk o śc i t e r e n ó w ro ln ic z y c h i le ś n y c h tr u d n o je s t u z n a ć za d o s ta te c z n ie p r z e k o n u j ą c y . Z a s y g n a li z o w a n a s y t u a c j a w y m a g a b a r d z ie j w n ik liw e j a n a liz y i s ta ć się w i n n a p r z e d m io te m s z c z e g ó ln e g o z a in te r e s o w a n ia m ie j s c o w y c h w ła d z te r e n o w y c h .
Z ieleń m ie j s k a p o w in n a w y s t ę p o w a ć w fo rm ie w i ę k s z y c h k o m p l e k -sów, g d y ż w t e d y je j p o z y t y w n e o d d z ia ły w a n ie je s t n a js k u te c z n ie js z e . N a w e t p a s y zieleni u liczn e j, a b y n ie u l e g ł y zniszc zeniu, m u s z ą m ieć p e w n e m in im u m s z e ro k o ś c i — w y n o s z ą c e 3 m. W a s p e k c ie w y s z c z e g ó l n io n y c h w c z e ś n ie j fu n k c ji t e r e n ó w zieleni z n a c z n a ro la p r z y p a d a p a r kom. J e s t to z ie le ń o g ó ln o d o s tę p n a , n a jb a r d z i e j z w a rta , m a j ą c a n a j
-w ię k s z e p r e d y s p o z y c j e d o p e łn e j re a liz a c ji -w s z y s tk ic h z a d a ń p rz e d nią sta w ia n y c h .
W Łodzi, p o d o b n ie j a k i w i n n y c h m ia sta c h , w z ro s t p o w ie r z c h n i te r e n ó w zieleni m ie jsk ie j w la ta c h 1945— 1950 n a s t ę p o w a ł g łó w n ie w w y -n ik u a d a p ta c ji i u d o s tę p -n ia -n ia s p o łe c z e ń s tw u ist-n ie ją c y c h , a le do tej p o r y z a m k n ię ty c h p a r k ó w p o f a b r y k a n c k ic h . D o p ie r o p o 1950 r. z o sta ły z a ło ż o n e n o w e p arki. W o s t a t n i c h la ta c h liczba p a r k ó w w Łodzi n ie -u s t a n n i e w z ra s ta . J e s t to z r o z -u m ia łe ze w z g lę d -u na p o s z e r z a ją c e się c ią g le g r a n ic e m ia sta o r a z p r z y r o s t n o w y c h osiedli.
P o z o s ta łe m iasta, z a le ż n ie od s w o je j w ie lk o ś c i o ra z liczby m ie s z k a ń c ó w , n ie p o s ia d a j ą w o g ó le te g o r o d z a j u zieleni (A le k s a n d ró w , G ło -w no, S try k ó -w ) lub m a j ą 1— 3 p ark i. S z c z eg ó ln ie z a s ta n a -w i a j ą c y jest p r z y p a d e k A l e k s a n d r o w a , k t ó r y p r z y w y s o k ie j g ę s to ś c i z a lu d n ie n ia (3201 m ie s z k a ń c ó w na k m 2)8 n ie p o s ia d a w ię k s z e g o k o m p le k s u zieleni. Być m o że d e c y d u j ą c y m c z y n n ik ie m je s t tu ta j n a j m n ie j s z a ze w s z y s tk ic h m ia st p o w ie r z c h n ia , w y n o s z ą c a 531 h a (Łódź 21 431, P a b ia n ic e 2467, K o n s t a n t y n ó w 2183, G ło w n o 1867, O z o r k ó w 1143, S tr y k ó w 813 ha)®. N i e p o k o j ą c a j e s t też s y t u a c j a G ło w n a , m ia s ta w ię k s z e g o pod w z g lę d e m o b s z a r u od O z o rk o w a , o g ę s to ś c i z a lu d n ie n ia w ię k s z e j od K o n s t a n t y -no w a , k t ó r e ró w n ie ż n ie p o s ia d a ż a d n e g o p a rk u ,
Z j a w is k o to ś w ia d c z y ło b y o n i e d o c e n ia n iu w ty c h m ia s ta c h z n a c z e -nia d u ż y c h m a s y w ó w zieleni, n a jle p ie j p rz ecież s p e łn ia j ą c y c h f u n k c je b io lo g ic z n o -z d ro w o tn e . B ra k p a r k ó w z a j m u j ą c y c h z n a c z n e o b s z a r y w p ł y w a n ie k o r z y s tn i e n a w s k a ź n ik zieleni w p rz e lic z e n iu na j e d n e g o m ie s z k a ń c a (tab.2). T a b e l a 2 P ow ierzchnia p a rk ó w ii zieleń có w na 1 w m* m ieszk ań ca w la ta c h 1975— 1980 M iasto 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Łódź 8,4 8,7 8,9 8,9 9,0 9,1 A lek san d ró w 2,1 3,6 3,6 3,4 3,3 3,3 GJowno 4,5 4,4 4,3 4,3 4,2 2,7 K o n sta n ty n ó w 8,2 8,1 8,0 7,9 7,9 7,8 O zo rk ó w 5,0 5,5 5,4 5,4 5,4 5,4 P a b ian ice 7,4 7,8 7,7 7,7 7,5 7,4 S try k ó w 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 3,3 Zgierz 6,6 7,6 8,9 9,6 9,4 7,8 O gółem 8,0 8,3 8,6 8,6 8,6 8,7 Ź r ó d ł o : D o n e Z je d n o c z e n ia G o s p o d a r k i K o m u n a ln e j. 8 R o c zn ik s t a t y s t y c z n y w o j e w ó d z t w a m ie js k ie g o łó d z k ie g o 1981, Łódź 1981, s. 12. > Ibidem , s 11.
T rz y w s p o m n ia n e w y ż e j m ia s ta p o s i a d a j ą n a jn iż s z e w s k a ź n ik i zieleni p r z y p a d a j ą c e j na j e d n e g o m ie sz k a ń c a , w y k a z u j ą c e do te g o t e n d e n c j e m a le ją c e . N ie k o r z y s tn a s y l u a c j a p o d ty m w z g lą d e m w y s t ę p u j e w c a -łym w o j e w ó d z tw ie z w y j ą t k i e m Lodzi.
Z ie le ń o s ie d lo w a
S zc z e g ó ln y m r o d z a je m ziele n i j e s t z ie le ń o sie d lo w a . O b e j m u j e ona drz e w a , k r z e w y i z ie le ń c e z n a j d u j ą c e się w o to c z e n iu b u d y n k ó w m i e s z k a ln y c h p a ń s t w o w y c h i s p ó łd zielcz y ch , z w y łą c z e n ie m zieleni na u lic a c h p r z e lo to w y c h o ra z to w a r z y s z ą c e j u rz ą d z e n io m k o m u n ik a c j i z b io ro w e j i u ż y t k u o g ó l n o m ie js k i e g o 10. M im o fa ktu, że r o ś lin n o ś ć je st c o r a z is to tn ie js z y m e l e m e n te m m ik r o k lim a tu osied la, o b s z a r y zieleni o s ie d lo w e j w y k a z u j ą t e n d e n c j ę r o s n ą c ą ty l k o w Łodzi (tab. 3). W in n y c h m ia s ta c h w o j e w ó d z tw a , w b a d a n y m o k r e s ie w y s t ą p i ł b a t d z o n ie -z n a c -z n y p r -z y r o s t -ziele n i o sie d lo w e j. T a b e l a 3 Z ieleń o sied lo w a w la ta c h 1975— 1980 w ha M iasto 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Lódż 483,5 508,7 531,6 611,6 631,0 638,5 A lek san d ró w 0,5 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 G łow no 0,4 0,4 0,4 0,7 0,7 0,7 K o n stan ty n ó w 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 1,7 O zorkow 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 3,0 P ab ian ice 61,5 61,5 64,0 64,0 64,0 64,0 S try k ó w 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Zgierz 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0 O gółem 556,8 582,5 607,9 688,2 707,6 715,1 2 r ó d ł o : J a k w ta b . 2.
W Łodzi n i e w ą tp l i w y w p ły w n a t a k ą s y t u a c j ę m ia ły p o w s t a j ą c e osiedla o n o w y m u k ła d z ie p r z e s tr z e n n y m , w z b o g a c o n y m o t e r e n y z ie -leni. N ie m o ż n a je d n a k za p o m in a ć , że is to tn ą ro lę p o w in n y sp e łn ia ć te t e r e n y r ó w n ie ż w ś r ó d s ta r e j z a b u d o w y . C h o d z i tu p r z e d e w s z y s tk im o fu n k c ję w y p o c z y n k o w ą , iz o la c y jn ą i p la s ty c z n ą , o w y p e ł n i a n i e i ł ą -c z e n ie w o ln y -c h p r z e s tr z e n i p o m ię d z y b u d y n k a m i. W n o w y -c h o s ie d la -c h
1“ Zob. J. P o k o r s k i , A. S i w i e c , K szta łto w a n ie te r e n ó w zieleni, W arszaw a 1977, s. 171.
p o s z c z e g ó ln e z e sp o ły b u d y n k ó w p r z y b ie r a j ą c h a r a k t e r j e d n o s t e k s ą sie d z k ic h s k u p i a j ą c y c h nie t y lk o fu n k c je m iesz k a n io w e , a le i u s ł u g o w e — z w ią z a n e z c a ło d z ie n n y m i p o tr z e b a m i m i e s z k a ń c ó w 11. W te n s p o sób o sie d la m ie s z k a n io w e s t a j ą się z e sp o ła m i u r b a n is ty c z n y m i o w i e l k o ści p o z w a la ją c e j m ie s z k a ń c o m na z a s p o k o je n ie w s z y s tk ic h p o d s t a w o w y c h u słu g o z a s ię g u lo k a ln y m , n a p o d s ta w ie sieci u rz ą d z e ń u s ł u -g o w y c h w o b r ę b ie zespołu. N ie z a b u d o w a n e t e r e n y p o w in n y s ta ć się n a to m ia s t t e r e n a m i zieleni, w y p o c z y n k u , z a b a w i sp o rtu . W o b e c d y n a m ic z n e g o ro z w o ju m o to ry z a c ji, cz ęść ty c h n ie z b ę d n y c h te r e n ó w p r z e z -n a c z o -n a je s t j e d -n a k p o d z a b u d o w ę p a r k i-n g ó w i g a r a ż y 12. Z ie le ń t o w a r z y s z ą c a T e r e n y ziele n i t o w a r z y s z ą c e k o m u n i k a c j i m ie js k ie j o k r e ś la n e są c z ę sto j a k o ziele ń s p e c ja ln e g o p rz e z n a c z e n ia , p e łn ią c a o k r e ś lo n e z a d a nia fu n k c jo n a ln e z w ią z a n e z o b iek tem , z k t ó r y m tw o rz ą in t e g r a ln ą c a łość. J e d n y m z je j e le m e n tó w są d r z e w a uliczne, S y tu o w a n e s ą o n e n a j -c z ęś-ciej w p a s ie -c h o d n ik ó w lub t r a w n ik ó w , p rz y u li-c a -c h o s ie d lo w y -c h p r z e z n a c z o n y c h do ru c h u lo k a ln e g o i d o ja z d ó w — o ra z w ś r o d k o -w y m p a ś m ie zieleni r u c h u je z d n e g o (przy z n a c z n e j j e g o szerokości).
D rz e w a c h r o n ią jezd n ię , c h o d n ik i o ra z b u d y n k i p r z e d n a d m i e r n y m n a s ło n e c z n ie n ie m i w ia tra m i. P oza ty m s p e łn ia ją o n e fu n k c je biologi- c z n o - z d r o w o tn e i e s te ty c z n e . T a b e l a 4 D rzew a u liczne w w la ta c h szt. 1975— 1980 W y szczeg ó ln ien ie 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Łódź 60 6Ü0 61 020 56 728 56 200 55 685 55 649 P o zo stałe m iasta 18 920 24 050 24 350 24 850 23 400 23 500 O gółem 79 520 85 070 81 078 81 050 79 085 79 149 Ź r ó d ł o : J uk w tab. 2.
W y p o s a ż e n i e m ia s t w d r z e w a u lic z n e j e s t m a ło o p ty m isty c z n e . W Łodzi, j a k w y n i k a z tab. 4, w o s t a t n i c h l a t a c h w y s t ę p u j e w y r a ź n e z m n ie js z e n ie się liczby drzew .
Z ja w is k o to j e s t n e g a t y w n e ty m b ard z ie j, że d łu g o ść j e z d n i
ogó-11 A. G i n s b e r t - G o b e r t , Z a ry s p o li ty k i k o m u n a ln e j, W arszaw a 1977, s. 77. 12 Por. A. A n d r z e j e w s k i , Z a ry s p o li ty k i m ie s z k a n io w e j, W a rs z a w a 1979
le m w Lodzi w z r a s ta (1975 r. — 1031,5 km , 1980 r. — 1142 k m ) 13. W p o -z o s ta lý c h m ia s ta c h lic-zba d r -z e w o g ó ln ie w -z r a s ta .
N a le ż y t a k ż e w z ią ć p o d u w a g ę fakt, że z ie le ń n a jc z ę ś c ie j j e s t u w z g lę d n ia n a j a k o o s ta tn i e t a p z a g o s p o d a r o w a n i a te re n u , a o s ią g n ię c ie jej s ta n u d o c e lo w e g o , sz c z e g ó ln ie w p r z y p a d k u d rz ew , je s t p r o c e s e m d ł u g o t r w a ł y m 14.
R o z b u d o w a i m o d e r n iz a c j a ulic p o w o d u j ą c z ę s to k o n ie c z n o ś ć w y c i n a n ia w ielu d rz e w . W z a k r e s i e o c h r o n y d r z e w o s t a n u d r o g o w e g o p o w i n -n o się j e d -n a k u w z g lę d -n ia ć k i e r u -n k i d z ia ła -n ia z m ie r z a j ą c e do:
— z m n ie js z e n ia liczby w y c in a n y c h d rz e w p r z e z r a c j o n a l n e p l a n o -w a n ie i p r o j e k t o -w a n i e tra s i u r z ą d z e ń d r o g o -w y c h , — z w ię k s z e n ia liczb y d r z e w p rz e s a d z a n y c h , a n ie w y c in a n y c h z tr a s ulic, — u z u p e łn ia n ia s ta le w y s t ę p u j ą c y c h s t r a t w d r z e w o s t a n i e p rz e z s a -d z e n ie n o w y c h -d r z e w 13. W c e lu u z y s k a n ia s k u t e c z n y c h s a n k c ji i b o d ź c ó w w Łodzi w p r o w a -dz o n o o fic ja ln e ce n n ik i, w e d łu g k t ó r y c h in w e s to r p o w in ie n p ła c ić za k a ż d e w y c ię te d r z e w o 1®. I n i c j a ty w a ta m a n a c e lu p r z e c iw d z ia ła n ie nisz c z e n iu d rz e w , z w ła sz c z a p r z y r e a liz a c ji r ó ż n y c h in w e s ty c ji.
O d r ę b n y m i w a ż n y m z a g a d n ie n ie m j e s t o b u m i e r a n ie d r z e w w s k u t e k d z ia ła n ia sp a lin o ra z b r a k u s k ł a d n i k ó w o d ż y w c z y c h i n ie d o s ta te c z n e j ilości w o d y w glebie, p o k r y t e j n a z n a c z n e j p o w ie r z c h n i je z d n ią lub c h o d n ik iem .
U tr z y m a n i e ziele n i
Z ie le ń m ie js k a m oże p r a w i d ło w o s p e łn ia ć s w o j e fu n k c je p o d w a -ru n k ie m , że b ęd z ie d o b rz e u tr z y m a n a . D z ia ła ln o ść k o n s e r w a c y j n a fin a fin s o w a fin a je s t w w ię k sz o śc i ze ś r o d k ó w b u d ż e to w y c h . F u fin k c j ę d y s p o -n e -n ta ty c h ś r o d k ó w -n a ro z b u d o w ę i u t r z y m a -n ie zie le -n i m ie js k ie j w Ło-dzi s p r a w u j e ŁPO. O g ó ln a s u m a p r z y z n a n a ŁPO r o z d y s p o n o w a n a je s t na: — o c z y s z c z a n ie m iast, 13 Rocznik s t a ty s ty c z n y ..., s. 43. H H. S k i b n l e w s k a , D В o ż e k o w s k a, A. G o r у ń s к i, T e r e n y otw arte w m ie js k im ś r o d o w isk u m ie s z k a n io w y m , W a rs z a w a 1979, s. 19. 15 St. W ł o d e k , P o d s ta w y in ż yn ierii śr o d o w iska , W a rs z a w a 1978, s. 66. 16 Z arządzenie nr 38 P rezyd en ta Miasta Łodzi w sp r a w ie stosow ania ce n n ik a
drzew oraz tr y b u w y d a w a n i a z e z w o le ń na w y c ię c ie lub w y k o r z y s t a n i e d r z e w z dnia 27 V I 1974 r. (DzURN m. Lodzi, n r 10 z dn. 31 VII 1974 r.). W sk a li P olski u re g u lo
-w ane R o zporządzeniem R a d y M in istró -w z dn. 30 I X 1980 r. -w s p r a -w ie opłat za
go-spodarcze k o r z y s ta n ie ze ś r o d o w isk a i w p r o w a d z a n ie w nim zm ian (DzU n r 24
ziele ń w m iastach ,
— in w e s t y c j e i r e m o n t y k a p i t a l n e ( n a jw ię k s z a p o z y c ja w w y d a tk a c h b u d ż e to w y c h ),
— ró ż n ą d z ia ła ln o ś ć 17.
S k u p ie n ie ś r o d k ó w f in a n s o w y c h w r a m a c h j e d n e g o p r z e d s ię b io r -stw a s tw o r z y ło m ożliw ość k o m p le k s o w e g o ro z w ią z y w a n ia p r o b le m ó w ziele n i na t e r e n i e c a łe g o m ia s ta o ra z k o o r d y n a c j i d z ia ła ln o ś c i m iast w w o je w ó d z tw ie . N i e s t e t y o g r a n ic z e n ia f in a n s o w e i w y k o n a w c z e z m u -s z a ją do d o k o n y w a n ia w y b o r u h ie ra rc h ii p o tr z e b i k i e r o w a n i a ś r o d k ó w t y lk o na n i e k t ó r e o b ie k ty , r e j o n y miast. Z a b e z p ie c z e n ie n a k ł a d ó w f i n a n -s o w y c h i b u d ż e tu p o p rz e z U r z ę d y M ie j-s k ie j e -s t n ie w y -s ta r c z a ją c e . W ie lk o ś ć ś r o d k ó w b u d ż e to w y c h p r z e z n a c z o n y c h n a zieleń w o s t a t n ic h d w ó c h l a t a c h z m n ie js z y ła się n a w e t w c z te r e c h m ia s ta c h w o j e -w ó d z t-w a : A le k s a n d r o -w ie , G ło -w n ie , S tr y k o -w ie i Z g ie rz u (tab. 5). T a b e l a 5 Budżet — z ie le ń w m iastach w tys. zł 1979 1980 M i a s t o - ---p lan w y k o n a n ie p lan w y k o n a n ie Łodz 46 200 40 200 50 510 50 510 A le k sa n d ró w 4 750 750 700 698 G łow no 595 594 594 540 K o n stan ty n ó w 760 752 800 800 O zorków 970 969 1 236 1 236 P a b ian ice 2 149 2 133 2 480 2 480 S try k ó w *1 455 451 400 474 Z gierz 4 460 4 458 3 030 3 020 a J e d n o s tk ą a d m in is tr a c y jn i) je s t m icisto -g m in a. Ź r ó d ł o : J n k w ta b . 2.
N is k ie n a k ła d y , a co n a j w a ż n i e j s z e b r a k w y r a ź n e g o ich w z ro stu , u n ie m o ż liw ia j ą c z ę s to z a k u p a t r a k c y j n e g o m a te r ia łu ro ślin n e g o , ty m b a r d z ie j, że c ią g le n a s t ę p u j e w z r o s t je g o cen. Z w ię k s z a j ą się ta k ż e c e n y n a w o z ó w , e n e r g ii itd. S y tu a c j a t a k a n a jc z ę ś c ie j zm u sz a do w y -b o r u ro ś lin t a ń s z y c h i ła tw ie j d o s tę p n y c h .
B ard z o w a ż n y m p ro b le m e m , w p ł y w a j ą c y m n a z a p o tr z e b o w a n ie n a ś r o d k i b u d ż e to w e j e s t o k r e ś le n ie k o s z tu u t r z y m a n ia 1 h a zieleni. K oszt te n z w ię k s z a się z k a ż d y m rokiem , a le trz e b a z a z n a c z y ć , że j e s t o n
17 Przez o czy szczan ie m iasta należy rozum ieć p rzed e w szy stk im w sp ó łu d ział p rzed się b io rstw a w o d śn ieżan iu i a k c ja c h zim ow ych o raz p o rz ą d k o w a n ie te re n ó w p rzy -le g a ją c y c h do p ark ó w , sk w eró w , zie-leń có w itp.
z r ó ż n ic o w a n y w za le ż n o śc i od ro d z a ju zieleni. W ty m a s p e k c ie inaczej b ę d ą się ta k ż e k s z t a ł t o w a ły k o s z ty b u d o w y 1 h a zieleni. N a jd r o ż s z e w b u d o w ie są p a r k i o ra z aleje , b u lw a r y i s k w e r y . N a jp r o s ts z y m i n a j -ta ń s z y m s p o so b em je s t o b s ia n ie te r e n u tra w ą . In a c z e j p r z e d s -ta w ia się
s y t u a c j a w p r z y p a d k u e k s p l o a t a c j i zie le n i (tab. 6).
T a b e l a 6
K oszt u trz y m a n ia 1 ha zieloni (parki i zieleńce) w m iastach (w ram ach w y d a tk ó w b u dżetow ych) w 1980 r.
W y szczeg ó ln ien ie P arki i zieleńce w ha W y d a tk i tys. zł K oszt u trz y m a -nia 1 ha (zł) Lódż 816,0 38 707 47 435 A lek san d ró w 5,6 699 J 2 4 821 G łow no 3,9 540 138 461 K o n stan ty n ó w 11,8 800 67 796 O zorków 10,5 1 236 117714 P ab ian ice 50,0 2 480 49 600 S try k ó w 1,2 473 394 166 Zgierz 41,3 3 020 73 123 O gółem 940,3 47 955 50 999 Łódź la sy k o m u n aln e 2 216,0 5 680 2 653 og ró d b o tan iczn y 64,5 4 910 76 124 p a lraiarn ia 0,1 1 213 12 130 000 2 i ó d I o : J a k w ta b . 2. W id o c z n e je s t t u t a j z n a c z n e z r ó ż n ic o w a n ie w p o s z c z e g ó ln y c h m i a -stach. N a jw y ż s z e k o s z ty w y s t ę p u j ą w S tr y k o w ie , n a s t ę p n i e G łow nie, A l e k s a n d r o w i e i O z o rk o w ie . P r z y c z y n ą ta k ie g o s ta n u je s t p rz e w a g a w ty c h m ia s ta c h ziele n i w y m a g a j ą c e j z n a c z n y c h ś r o d k ó w f i n a n s o -w y c h .
N a j w ię k s z y u d z ia ł w n a k ł a d a c h n a u t r z y m a n ie zieleni (poza cm en - ta rn ic tw e m ) m a p i e lę g n a c ja k w ie tn ik ó w , zw ła sz c z a o b s a d z o n y c h r o ś l i nam i j e d n o ro c z n y m i. O c z y w iś c ie n i e w s p ó łm ie r n e są ś ro d k i p r z e z n a -c z o n e na u t r z y m a n ie p a lm ia rn i w Łodzi, w y m a g a j ą -c e j s z -c z e g ó ln y -c h z a b ie g ó w p i e lę g n a c y j n y c h . K o n tr a s to w o n is k ie są n a to m ia s t k o s z ty u tr z y m a n ia I h a la s ó w k o m u n a ln y c h . J u ż w s w o j e j p ie r w o tn e j fo rm ie są o n e w z a sa d z ie p r z y s to s o w a n e d o p o trz e b w y p o c z y n k u . W y m a g a j ą s to s u n k o w o n ie w ie lk ic h n a k ł a d ó w n a u r z ą d z e n ia s a n ita r n e , ław ki, u le p s z e n ie d ró g le śn y c h . S p o śró d w y s z c z e g ó ln io n y c h w c z e ś n ie j miast, 3 n ie p o s ia d a j ą p a r k ó w . R ozp ro sz o n e, n ie w ie lk ie t e r e n y zieleni, c z ę s to u t r z y m y w a n e są za p o m o c ą n ie z m e c h a n iz o w a n e g o s p r z ę tu lu b n a w e t
114 • A nna C i e l e c k a
rę czn ie. T e fo rn iy ziele n i p o n a d t o n a j m n ie j p r z y c z y n i a j ą się do o d n o -w y b io lo g ic zn ej mia&ta.
P o m im o w s p o m n i a n y c h w c z e ś n ie j u w a r u n k o w a ń k o n ie c z n e je s t p r z e p r o w a d z e n ie p rz e z ŁPO s z c z e g ó ło w y c h a n a liz s k ł a d n i k ó w k o s z tó w u t r z y m a n ia . D z ia ła ln o ść p r z e d s ię b io r s tw a p o w i n n a z m ie r z a ć d o w y -p r a c o w a n i a m e to d y u j e d n o lic e n ia lu b m a k s y m a l n e g o z b liże n ia ty c h k o s z tó w dla w s z y s t k i c h p rz eu sięb io rsiiw a d m i n i s tr u j ą c y c h z ie le n ią m iejsk ą.
Z ieleń w Lodzi
R o zleg łe o b s z a r y z ie le n i w Łodzi w y m a g a j ą o u p o w /e d n ie g o jej u t r z y m a n ia o ra z n a d z o ru . C a ło ść za d a ń , ze w z g lę d u n a ic h za się g, p o -dzielo n a j e s t p o m ię d z y w ielu g e s to r ó w . N a d z ó r i k o n t r o l ę n a d nim i s p r a w u j e ŁPC). N a jw ię k s z e o b s z a r y ziele n i są e k s p l o a t o w a n e w ła śn ie prz e z ŁPO i ŁPKiW. D z ia ła ln o ść p o z o s ta ły c h j e d n o s te k d o ty c z y t e r e -n ó w ziele-ni w o s ie d la c h m i e s z k a -n io w y c h i z a k ła d a c h p r a c y (Bab. 7).
T a b e i ti 7 F e n n y orgciiuzucyjiu- ek*ploatdi:jt te re n ó w iii-'.- ni w i >dzi
W y szczeg ó ln ian ie Pow ierzchi via W ha P ro o en io w у ud;:;a!
1979 1980 197У 1980 J e d n o s tk i: ŁPC) i ŁPKiW 2 269 2 320 54,0 54,1 PGM 269 268 6,4 K, tí ti,0 S półdzielczość m ieszk an io w a 362 400 9,3 30,6 Pozostali» 1 303 1 493 31,0 Razem 4 203 4 291 iou,o 100,0
u Zukłndy piacy, właściciele piywutni, zwiq/Ki wy/.nnniowf* (crnenidizej. 2. r ó d i o: Jak w lab. 2.
O p ró c z z a d a ń o c h a r a k t e r z e a d m i n i s tr a c y j n y m ŁPO s p e łn ia fu n k c je g o s p o d a r c z e d o ty c z ą c e :
— b u d o w y i r e k o n s tr u k c j i t e r e n ó w zieleni,
k o n s e r w a c j i m a t e r ia łu ro ś lin n e g o , k w i a c ia r s k i e g o i s z k ó ł k a r -s k ie g o dla p o trz e b w ł a -s n y c h i p o z o -s ta ły c h q e -sto ró w ,
k o n s e r w a c j i ziele n i m ie js k ie j o r a z la s ó w k o m u n a ln y c h .
J e s t o n o t a k ż e i n w e s to r e m w z a k r e s i e b u d o w y o ra z r e m o n t ó w k a -p ita l n y c h te r e n ó w z ie le m m ie j s k ie j i k o o r d y n a t o r e m r o z w o j u o g r o d ó w d z ia łk o w y c h m ie js k ic h i z a k ła d o w y c h . Dla r e a liz a c ji w y t y c z o n y c h z a d a ń p r z e d s ię b io r s tw o p o s ia d a n a te r e n i e m iasta o d p o w ie d n ie baz y
te c h n ic z n e i g o s p o d a r c z e , m. in. 5 O d d z ia łó w K o n s e r w a c ji Zieleni ro z m ie sz c z o n y c h w p o s z c z e g ó ln y c h d z ieln ica ch , 2 Z a k ł a d y P r o d u k c j i Roślin, 2 Z a k ła d y S zkółek D rz ew i K rz e w ó w , O d d z ia ły Leśne, O d d z ia -ły U sług dla L udności i P u n k ty S p rz e d a ż y D e ta lic zn ej. N a le ż y j e d n a k p a m ię ta ć , że p i e lę g n a c j ą zie le n i w m ie śc ie z a j m u j e się n ie ty lk o ŁPO. J a k w y n i k a z tab. 7, 4 6 % t e r e n ó w zie le n i j e s t z a r z ą d z a n y c h prz ez in n e je d n o stk i. J e d y n y m w z a s a d z ie r o d z a j e m zieleni, k t ó r y k o n s e r -w o -w a n y je s t -w y łą c z n ie prz ez ŁPO są p a r k i m ie j s k ie (oprócz P a r k u Ludow ego). I s tn ie n ie w ie lu a d m i n i s tr a t o r ó w w y w i e r a w p ł y w n a r ó ż n y s ta n u tr z y m a n ia ziele n i i r ó ż n ic e w s p o s o b ie je j w y s tr o j u .
W ta k ie j s y tu a c j i u t r z y m a n ie c a ło śc i ziele n i w m ieście p rz e z ŁPO ja k o j e d n o s tk ę n a d z o r u j ą c ą je st n iem o żliw e. W s z y s t k o to w p ł y w a n i e k o r z y s tn i e na o g ó ln y w y g l ą d ziele n i w m ieście, o g r a n ic z a ją c ty m s a -m y -m je j e s te ty c z n e o d d z ia ły w a n ie .
P o d a n e w y ż e j w z g lę d y p r z e m a w i a j ą c e za c e lo w o ś c ią p r z e j ę c ia c a łej zieleni m ie js k ie j pod z a r z ą d ŁPO lub z w ię k s z e n ia m o c y p r z e r o b o w e j p r z e d s ię b io r s tw a na tyle, a b y m ogło o n o (jak o j e d n o s t k a s p e c j a l i -sty c z n a ) p r z e j m o w a ć w s z y s t k i e z le c e n ia n a p r a c e k o n s e r w a c y j n e od p o z o s ta ły c h g e s t o r ó w zieleni.
W lite r a t u r z e s p o ty k a się r ó ż n o r o d n e k l a s y f ik a c j e t e r e n ó w zieleni. N i e k t ó r e z n ic h o p i e r a j ą się n a f u n k c jo n a ln o ś c i ty c h t e r e n ó w , in n e za g ł ó w n e k r y t e r iu m p r z y jm u j ą m ia s to tw ó r c z ą fu n k c ję zieleni. ŁPO dzieli te r e n y zieleni w e d łu g ich a d m in is tr a to r ó w . P od ział ten, p r z y d a t n y w p r a k ty c z n e j d ziała lnośc i, p r z e d s ta w ia tab. 8.
T a b o 1 a 8 T e re n y zieleni w Łodzi w ed łu g ro d zajó w
R odzaj zielen i P ow ierzchnia w ha P ro c e n to w y ud ział
1070 1980 1979 1980 M iejsk a 2 269 2 320 53,8 54,1 p a r k i1 573 632 13,6 14,7 zieleń ce 234 242 5,5 5,6 la s y i p a rk i leśn e 1 435 1 416 34,1 33,0 inne 27 30 0,6 0,8 O siedlow a 631 658 15,0 15,3 k o m u n aln a 269 258 6,4 6,0 spółdzielcza 362 400 8,6 9,3 T o w arzy sząc i 692 694 16,4 16,2 O g ro d y działk o w e 441 449 10,4 10,5 m iejsk ie 277 277 6,5 6,4 z ak ła d o w e 164 172 3,9 4,1 C m en tarze w y zn an io w e 170 t70 4,4 3,9 O gółem 4 203 4 291 100,0 100,0 я W ty m O g ró d B o ta n ic z n y . Z r ó d ! o : J u k w tu b . 1.
N i e d o s ta tk ie m d o k o n a n e j k la s y f ik a c j i je s t p o m in ię c ie d u ż e j g r u p y te r e n ó w z w ią z a n y c h z g o s p o d a r k ą ro ln ą i leśną, k t ó r e m im o sp e c y fic z -n e g o c h a r a k t e r u w p ł y w a j ą -na e s t e t y k ę m iasta o ra z -na je g o w a r u -n k i h igieniczne.
ŁPO j e s t a d m i n i s tr a t o r e m i z a r z ą d c ą ty lk o w s to s u n k u do zieleni m iejsk ie j, n a to m ia s t w z g lę d e m p o z o s ta ły c h t e r e n ó w pełn i fu n k c je j e d -n o s tk i -n a d z o r u j ą c e j i k o o r d y -n u j ą c e j d z ia ła l-n o ś ć i-n -n y c h j e d -n o s t e k za- r z ą d z a ją c y c h 18.
U k a z a n a s t r u k t u r a r o d z a j o w a zieleni w Łodzi ś w ia d c z y ła b y o o g ó ln ie d o b r y m w y p o s a ż e ln iu w ln ią m iasta. K o r z y s tln ie k s z t a ł t u j e się r ó w -nież w s k a ź n ik ziele n i na 1 m ie sz k a ń c a . P om im o z n a c z n e g o p r z y r o s tu ludności, z a s a d n ic z o w e w s z y s tk ic h r o d z a j a c h zieleni w y k a z u j e o n t e n -d e n c j ę r o s n ą c ą (tab. 9). T a b e l a 9 W sk a ź n ik i zielen i w Lodzi w la ta c h 1953— 1980 w mł n a 1 m ieszk ań ca
R odzaj zieleni 1953 I960 1970 1975 1979 1980
P a rk i i zieleń ce 8,2 8,5 8,2 8,4 9,7 10,5
Z ieleń o sied lo w a . . 2,a 6,1 7,6 7,9
O g ro d y działk o w e 1,2 3,4 4,4 4,6 5,3 5,4 L asy k o m u n aln e 19,2 20,5 19,1 19,5 17,2 19,3 O śro d k i p rz /w o d n e 0,8 1,7 1,7 • 1,6 C m en tarze 2,0 1,8 1,7 1,8 2,2 2,3 Ź r ó d ł o : J a k w ta b . 1.
Łódź z m ien iła sw ó j w y g lą d dzięki d u ż e j ilości ziele n i o s ie d lo w e j i m a ły c h z iele ń có w . J e d n a k ż e n a j is to tn ie js z e z n a c z e n ie w w a r u n k a c h ś r o d o w is k a w ie lk o m ie j s k ie g o s p e łn ia zieleń d o s tę p n a do u ż y tk u p o w -sz e c h n e g o , a -sz c z e g ó ln ie p a r k i i zieleńce. Ł ączna ich p o w ie r z c h n ia w 1980 r. w y n o s iła w Łodzi 759,2 ha (tab. 1), co w p rz e lic z e n iu n a j e d -n e g o m ie s z k a ń c a d a j e p o w ie r z c h -n ię ok. 9,1 m 2. J e s t to j e sz c z e o w ie le za m a ło w s to s u n k u do n o r m y u s ta lo n e j p rz ez M in is te r s tw o G o s p o d a r k i T e r e n o w e j i O c h r o n y Ś ro d o w is k a , k t ó r a w y n o s i 15 m 2/M. W y n i k a z t e go, że s ta n z a z ie le n ie n ia Łodzi, m imo z a s a d n ic z e j p o p r a w y , c ią g le o d -b ie g a od u s t a l o n y c h norm . J e s t g o r s z y od w s k a ź n ik ó w i n n y c h w ie lk ic h m ia s t w Polsce: W a r s z a w y , K ra k o w a , P o zn an ia, W r o c ła w ia .
D a n e liczb o w e ś w ia d c z ą o c o r a z w ię k s z y m u p o w s z e c h n ia n iu n o w y c h
la Zob. Z arz ądzenie nr 26 P re zy d e n ta Miasta Łodzi z dn. 6 V I 1974 r. w sprawie
r o d z a j ó w zieleni, ta k ic h j a k o g r o d y d z ia ło w e i z ie le ń o sie d lo w a . J e s t to n ie w ą tp liw ie z j a w is k o w y s o c e p o z y ty w n e . P r z e d s ta w io n a c h a r a k t e r y s ty k a n ie m oże j e d n a k d o b rz e o d z w ie r c ie d la ć r z e c z y w is te g o s t a n u w y -p o s a ż e n ia m iasta w zieleń, bez u w z g lę d n ie n ia z n a c z n y c h d y s -p r o -p o r c j i d z ie ln ic o w y c h . R e a ln e j o c e n y u d z ia łu te r e n ó w z ie lo n y c h w o g ó ln y m o b s z a rz e m ia sta (tab. 10) m o ż e m y d o k o n a ć p o p rz e z a n a liz ę ich ro z m ie -s z c z e n ia 19.
T a b e l a 10
T e re n y zielen i w p o d ziale na d zieln ice Łodzi
W y szczeg ó ln ien ie T e re n y zieleni ha p ro cen t po w ierzch n i p o w ierzch n i m ia sta d zielnicy 1979 1980 1979 1980 1979 1980 Łódź 4 203 4 291 100,0 100,0 19,6 20,0 w tym : B ałuty 2 144 2 158 51,0 50,3 33,7 33,9 G órna 028 629 15,0 14,7 11,9 12,0 P olesie 796 857 19,0 20,0 21,0 22,7 Ś ró d m ieście 112 115 2,6 2,7 16,4 16,9 W idzew 523 532 12,4 12,3 9,8 10,0 2 r ô d ł o: Ja к w tab. 2. S z c z eg ó ln ie k o n t r a s t o w o p r z e d s ta w ia się s y t u a c j a B ału t o r a z Ś r ó d -m ieścia. J e s t to w y n i k i e -m is tn ie n ia n a t e r e n i e B ałut d u ż e g o k o -m p le k s u la s ó w Ł a g ie w n ic k ic h . P r o c e n to w e u j ę c i e t e r e n ó w ziele n i w Ś r ó d m ie ściu n ie b y ło b y t a k niskie, g d y b y r o z p a t r y w a ć o b s z a r y ziele n i w s t o -s u n k u do p o w ie r z c h n i d z ie ln ic y (w y n o -s iło b y 16,4%). Z d r u g ie j j e d n a k s t r o n y n ie z b ę d n e je s t p r z y p o m n ie n ie , ż e Ś ró d m ie ś c ie n a d a l p o s ia d a n a j -w ię k s z ą -w m ieście g ę sto ś ć z a lu d n ie n ia . N is k i u d z ia ł ziele n i -w o g ó ln e j p o w ie r z c h n i d z ie ln ic y w y s t ę p u j e r ó w n ie ż na W i d z e w ie i G ó rn e j.
N a le ż y u w z g lę d n ić p r z y ty m fakt, że o p a d p y ł o w y w c ią g u r o k u w Łodzi je s t b a r d z o w y so k i, a w p r z y p a d k u Ś ró d m ie śc ia p r z e k r a c z a d o p u s z c z a ln ą n o r m ę 250 t / k m 2 i w y n o s i aż 290 t / k m 2. W 1981 r. k s z t a ł t o -w a ł się on n a s t ę p u j ą c o (t/l k m 2/ro k ): W i d z e -w — 200, P o le sie — 190,
11 R ozm ieszczenie zielen i w Łodzi — p atrz: K. K r a s s o w s k i , Zieleń w Łodzi
(stan i p e r s p e k t y w y je j rozwoju), „P rzeg ląd E k o nom iczno-S połeczny M ia sta Łodzi"
1980, n r 7.
B a łu ty — 185, G ó r n a — 145. Są j e d n a k w m ieście m iejsca, g d z ie o p a d p y łu w y n o s i n a w e t 544 t20. I s tn ie j ą c a zieleń n ie j e s t w s ta n ie w z a d o -w a la j ą c y m s to p n iu złag o d z ić tej sy tu a c ji.
T a b e l a 11
U dział ro d zajó w zieloni w d zieln icach Łodzi
w %
1979 1980
D zielnica zieleń
ogółem m iej-ska osie-dlow a pozo-s ta ła ogółem m iej-ska o sie -dlow a pozo-sta ła B ałuty 100,0 67,2 10,5 22,3 100,0 66,4 11,2 22,4 G órna 100,0 21,0 20,6 58,4 100,0 21,4 20,1 58,5 Polesie 100,0 57,8 17,1 25,1 100,0 60,4 16,0 23,6 Ś ródm ieście 100,0 31,5 36,1 32,4 100,0 30,7 38,1 31,2 W idzew 100,0 38,4 19,3 42,3 100,0 37,7 20,4 41,9 Razom 100,0 53,8 15,0 31,2 100,0 54,1 15,3 30,6 Ź r ó d ł o : J d k w t« b . 2. U dział p o s z c z e g ó ln y c h r o d z a j ó w ziem i w Ś ró d m ie ś c iu j e s t n a j b a r dziej ze w s z y s tk ic h dzieln ic p r o p o r c j o n a l n y (tab. 11). J e d n o c z e ś n i e Ś r ó d -m ieście -m a n a j w i ę k s z y u d z ia ł ziele n i o sie d lo w e j. P r z y c z y n ą tego je s t b r a k m o żliw o ści s y t u o w a n i a w tej d z ie ln ic y w i ę k s z y c h k o m p le k s ó w zieleni. C ia s n a z a b u d o w a , b ę d ą c a p o z o s ta ło ś c ią X IX w., p o z w a la p r z e w a ż n ie n a z a k ła d a n i e j e d y n i e r o z p r o s z o n y c h n ie w ie lk ic h t e r e n ó w z ie -leni.
N a p r z y k ła d p o w ię k s z a n ie t e r e n ó w ś r ó d m ie js k ie g o p a r k u im. H. S ie n k ie w ic z a o d b y w a się j e d y n i e p o p rz e z u z y s k i w a n ie t e r e n ó w p o w y b u r z o -n y c h b u d y -n k a c h m ie s z k a n y c h . M im o to ziele ń Ś ró d m ie ś c ia ja k o d z ie ln ic y ln i e j a k o r e p r e z e ln t a c y j ln e j , o b s łu g u ją c e j lu d ln o ś ć c a łe g o m ia sta , o d -z n a c -z a się e s t e t y c -z n y m w y g lą d e m . S to s o w a n e są tu ta j n a w ię k s -z ą s k alę e f e k to w n e k w ie tn ik i, p a sa ż e , p a r k i z a w i e r a j ą c e d u żo m a łe j a r c h i t e k -tury. N is k i u d z ia ł zie le n i m ie js k ie j w s t o s u n k u d o i n n y c h r o d z a jó w w y -k a z u j e d z ie ln ic a G ó rn a . J e s t to n i e w ą tp liw ie z j a w is -k ie m n i e -k o r z y s tn y m , p o n ie w a ż te n ro d z a j ziele n i z a w i e r a t e r e n y ro ś lin n o ś c i o g ó ln o d o s tę p n e j, p o w s z e c h n e g o u ż y tk u , n a j le p ie j s p e ł n i a j ą c e f u n k c je b io lo g ic z n e i s p o łeczne. P o z o s ta łe d z ie ln ic e (oprócz W id z e w a ) , j a k w y n i k a z d a n y c h , p o
-211 J. S t a l e w s k i , N a d e jd z ie dzień, k i e d y d rz e w a będą z metalu... „E xpress Ilu-s tro w a n y ” 1981, n r 41.
s ia d a j ą d u ż e o b s z a r y zieleni n a t u r a ln e j, j a k la s y k o m u n a ln e , P a r k L u-d o w y i in n e u-d u ż e p a r k i. Z te g o też w z g lę u-d u n a k ł a u-d y n a u tr z y m a n ie ziele n i w ty c h c z ę ś c ia c h Łodzi są o w ie le niższe. N a j w ię k s z a k o m a s a -c ja ziele n i w sk a li m ia s ta w y s t ę p u j e w d z ie ln i-c y B a łu ty (tab. 12).
T a b e l a 12
S tr u k tu ra zielen i Łodzi w p o d ziale na d zieln ice W %
D zielnica
1979 1980
zieleń m iejsk a d low ao sie-
pozo-sta ła m iejsk a
o sie -dlow a pozo-sta ła B ałuty 63,5 35,5 36,7 61,7 36,7 36,8 G órna 5,8 20,5 28,1 5,8 19,3 28,0 Pol psie 20,3 21,6 15,4 22,3 20,8 15,4 Ś ródm ieście 1,6 6,4 2,8 1,5 6,7 2,7 WidZHW 8,8 16,0 17,0 8,3 16,5 17,1 R*z«m 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
B ału ty są n a j r o z le g le j s z ą z dzielnic, co p o k r y w a się z ic h n a j w y ż -szy m u d z ia łe m w e w s z y s tk ic h a n a li z o w a n y c h g r u p a c h zieleni. O s t a t n i e m ie js c e p r z y p a d a n a to m ia s t Ś ró d m ieściu , k t ó r e p o s ia d a n a j w i ę k s z ą g ę -sto ść z a lu d n ie n ia , a n a j m n i e j s z y o b s z a r 21. PO D SU M O W A N IE Z a w a r t y w o p r a c o w a n i u m a te r ia ł s t a t y s t y c z n y o ra z je g o o g ó ln a c h a -r a k t e -r y s t y k a p o z w o liły p -r z e d s ta w ić a k t u a l n y s t a n w y p o s a ż e n ia m ia s t w o j e w ó d z t w a łó d z k ie g o w t e r e n y zielone. J e d n o c z e ś n i e in te n c ją a u t o r a b y ła s y g n a liz a c j a p ro b le m ó w , k t ó r e w in n y s ta ć się p r z e d m io te m sz c z e -g ó ln e -g o z a in te r e s o w a n ia .
G e n e r a liz u j ą c m o ż n a stw ierd z ić , że zie le ń — z w ła szcz a w m n ie j s z y c h m ia s ta c h — n a d a l j e s t n ie d o c e n i a n y m e l e m e n te m in f r a s tr u k tu r y k o m u -n a l-n e j. W m ia s ta c h w o j e w ó d z t w a łó d z k ie g o p o w ie r z c h n ia ziele n i m ie js k ie j p r z y p a d a j ą c a na j e d n e g o m ie s z k a ń c a k s z ta łtu j e się n ie k o r z y s tn i e w r e -lacji do o b o w ią z u ją c y c h n o r m a ty w ó w . J e s t to ty m b a r d z ie j n ie p o k o ją c e , ż e w s k a ź n i k te n w w ię k s z o ś c i m ia s t w y k a z u j e s ta g n a c ję , a w p r z y p a d -“ K r a s s o w s k i , op. cit„ s. 30— 31.
k u G ło w n a i Z g ie rz a u le g ł n a w e t o s ta tn io zm n ie jsz e n iu . W o m a w i a n y c h j e d n o s t k a c h m i e j s k i c h . b r a k je s t d o s ta te c z n e j p o w ie r z c h n i t e r e n ó w r e -k r e a c y j n y c h o b o g a te j s t r u -k t u r z e z a g o s p o d a r o w a n ia pod w z g lą d e m a r c h ite k to n ic z n y m i p r z e s tr z e n n y m , N ie z b ę d n a je s t ta k ż e b u d o w a w i ę k sz y c h k o m p le k s ó w zieleni, np. w p o sta c i p a r k ó w , z w ła sz c z a w A l e k -sa n d r o w ie , G ło w n ie i S tr y k o w ie . P a lą c y j e s t r ó w n ie ż p r o b le m lik w i-d a c ji z n a c z n e g o z r ó ż n ic o w a n ia k o s z tó w p o n o s z o n y c h n a u t r z y m a n ie 1 ha zieleni. M o ż n a b o w ie m d o m n ie m y w a ć , że p r z y d z ie la n e śro d k i b u d -ż e to w e n ie z a w s z e są w s p o só b e f e k t y w n y w y k o r z y s t y w a n e .
W Łodzi, m im o p o w s t a w a n i a n o w y c h te r e n ó w zieleni, w y s t ę p u j e j e d n o c z e ś n ie c o r a z w ię k s z e o g r a n ic z a n ie is tn ie ją c y c h już te r e n ó w i z a j m o w a n ie ich p o d b u d o w ę n o w y c h a r te r ii k o m u n i k a c y j n y c h , b u d o w n i c tw o p r z e m y s ło w e czy m ie s z k a n io w e . M o żn a s tą d w n io s k o w a ć , że o lo k a liz a c ji i ro z w o ju zieleni d e c y d u j ą o g r a n ic z o n e m ożliwości, a n ie f a k -ty c z n e p o tr z e b y z a g o s p o d a r o w a n ia zieleni. W z w ią z k u z -ty m w y s t ę p u j e też is to tn a d y s p r o p o r c j a w r o z m ie sz c z e n iu te r e n ó w zieleni w p o s z c z e g ó l-n y c h dziell-n ica ch , a ty m s a m y m l-n ie r ó w l-n o m ie r l-n o ś ć ich o d d z ia ły w a l-n ia . Z te g o w z g lę d u w Łodzi j e s t z a s to s o w a n y , n a j m n ie j k o r z y s tn y dla m ia -sta, p l a m o w y u k ła d zieleni. N o w a zieleń p o w s t a j e n a j c z ę ś c ie j tam, g d z ie z n a j d u j ą się w o ln e te re n y , p r z y c z y m p r i o r y t e t w z a jm o w a n iu t e r e n ó w m a j ą n a d a l i n w e s ty c je p r z e m y s ło w e i m iesz k a n io w e .
W ś w ie tle p r z e p r o w a d z o n y c h r o z w a ż a ń m o żn a p o s ta w ić tezę, że z ie le ń — m im o ró ż n o r o d n o ś c i i d o n io sło śc i s p e łn ia n y c h fu n k c ji — t r a k t o -w a n a j e s t -w p ro c e s ie z a g o s p o d a r o -w a n ia p r z e s tr z e n n e g o o rg a n iz m ó -w m ie js k ic h j a k o o s ta tn i e l e m e n t w s t r u k t u r z e w a ż n o śc i u r z ą d z e ń in f r a -s t r u k t u r y . A n n a Cielecka G I.EEN AREAS IN T O W N S
T he a rtic le d escrib es g reen a re a s w ith w hich th e tow ns of th e a d m in is tra tiv e p ro v in c e of Lodz a re equ ip p ed . It co v e rs a tim e h orizon of 1975— 1980. T he com -p a ra tiv e a n a ly s is -p erfo rm ed by th e a u th o r e n co m -p a ssed bo th th e ty -p e s a n d s-p atial s tru c tu re of g reen a re a s in p a rtic u la r u rb a n units. T he g re e n a re a s a v a ila b le in th e to w n of Lodz a re a n a ly z e d s e p a ra te ly w ith allo w a n c e s m ade for d is p ro p o rtio n s b e
tw een p a rtic u la r re s id e n tia l d istricts. F in ally , th e re a re briefly o u tlin e d th e s e p ro b -lem s w h ich sh ould re c e iv e m ore a tte n tio n from th e local a u th o ritie s.
