M ECH AN IKA TEORETYCZNA I STOSOWANA 4, 21 (1983)
POWSTANIE I DZIAŁALN OŚĆ MIĘ D ZYN AROD OWEG O CEN TRU M NAUK MECHAN ICZN YCH W UDIN E (CISM)X
>
WITOLD N O W A C K I
PAN
N a tym'miejscu opiszę inicjatywę naukowo- organizacyjną w wielkim stylu, mianowicie powoł anie Mię dzynarodowego Centrum N auk Mechanicznych (Centre Internationale des Sciences Mecaniques) w U dine, zwanego w skrócie CISM. G eneza CISM wią że się z konferencją naukową zorganizowaną w 1959 roku przez Polski Zwią zek Inż ynierów i Techników Budownictwa w Krynicy. Wś ród delegatów zagranicznych poznał em wów-czas prof. Luigi Sobrero, dyrektora Instytutu Mechaniki z U niwersytetu w Trieś cie, który reprezentował wł oskie Stowarzyszenie Inż ynierów Cywilnych.
Była to osobowość niezwykł a. Oto garść faktów z jego ż ycia. U rodzony w Turynie w 1909 roku, ukoń czył dwa wydział y: Inż ynierii Lą dowej oraz Fizyki i Chemii. Był asys-tentem wybitnego mechanika T. Levi- civita na uniwersytecie w Rzymie. Karierę naukową rozpoczą ł od profesury w Rio de Janeiro, gdzie wykł adał mechanikę racjonalną . Po powrocie do kraju w 1942 r. został profesorem inż ynierii elektrycznej i chemicznej U ni-wersytetu w Cagliari. Od 1946 roku był profesorem mechaniki racjonalnej w Uniwersy-tecie w Trieste. W Rio de Janeiro opublikował monografię „Teoria sprę ż ystoś ci" w ję zyku portugalskim, tł umaczoną póź niej na ję zyk angielski w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pół n. Wydał traktat o maszynach termicznych i hydraulicznych. Waż ną publikacją był a monografia elektromagnetyzmu. Prace jego z teorii sprę ż ystoś ci miał y doniosł e znaczenie, zaś zastosowanie hyperanalitycznych funkcji i uogólnionego wektora typu G alerkina w teorii sprę ż ystoś ci są szeroko znane. N a uwagę zasł ugują jego badania w dziedzinie fotosprę ż ystoś ci i nomografii. Zasł yną ł wreszcie we Wł oszech jako konstruktor ś miał ych powł ok cienkoś ciennych. Był doradcą mediolań skiej firmy budowlanej „Volte Sottili
s.p.a.". Wszechstronnie uzdolniony i wykształ cony, czynił wraż eni e twórcy z epoki Od-rodzenia.
N a konferencji w Krynicy omawialiś my moż liwość zorganizowania Mię dzynarodo-wego Centrum N auk Mechanicznych w Polsce, czy też w innym kraju. D yskutowaliś my w gronie: Luigi Sobrero, Zbigniew Wasiutyń ski i ja. Chodził o tu pierwotnie o powoł anie takiej instytucji, w której mogliby się spotykać wybitni uczeni z róż nych krajów i w spo-koju prowadzić badania oraz doskonalić mł odą kadrę naukową (doktorantów).
1 1
Jest to fragment z moich „ M ateriał ów Autobiograficznych (w druku P WN ).
528 W. N OWACKI
Prof. Sobrero zapalił się do tej propozycji i po powrocie do Wł och rozpoczą ł rozmowy z dział aczami pań stwowymi i komunalnymi. Uzyskał przychylność wł adz komunalnych regionu Trieste, Friuli i Gulia- Venezia. Proponowano najpierw umieszczenie Centrum w Villa M anin. Był to dawny pał ac letni doż ów weneckich, w miejscowoś ci Campofor-mio, w której N apoleon podpisał pokój z Austriakami w roku 1797. Jednak ten wariant odpadł . Również i propozycje umiejscowienia Centrum w pał acu F ortuna w Wenecji okazał y się nierealne- . Ostatecznie zdecydowano się na ulokowanie Centrum w Udine, którego wł adze miejskie dał y do dyspozycji pał ac del Torso i są siednią willę .
Mają c zapewnione locum moż na było przystą pić do prac organizacyjnych. Powoł ano mię dzynarodowy komitet promotorów w skł adzie: prof. Luigi Broglio z Rzymu, prof. M atteo Decleva (prawnik) i prof. Luigi Sobrero z Triestu, prof. Witold Nowacki i prof. Wacł aw Oł szak z Polski, prof. D . Onicescu z Rumunii, prof. Julios Palacios z Madrytu (prezes Królewskiej Akademii N auk) oraz prof. H. Schaefer z Braunschweigu (RF N ). Komitet ten dział ał w wymienionym skł adzie przez kilka lat. W 1967 roku zebrał się na zaproszenie PAN w Jabł onnie. W czasie kilkudniowych obrad (6- 8 czerwca) zostajy przyję te podstawowe dokumenty Centrum: statut, struktura organizacyjna, zasady i ź ródła finansowania. W 1969 roku Centrum został o formalnie powoł ane.
Pewnej modyfikacji w stosunku do pierwotnego projektu uległ o sformuł owanie celów Centrum: gł ównym jego zadaniem miał o być podnoszenie kwalifikacji naukowych mł o-dych pracowników nauki poprzez organizowanie szkół letnich i sympozjów naukowych. Waż nym zadaniem miał o być dokształ canie kadr dla krajów rozwijają cych się . Centrum miał o sł uż yć cał ej mię dzynarodowej społ ecznoś ci naukowej mechaników, bez róż nic pań stwowych i narodowoś ciowych.
Przy tworzeniu CISM prof. Sobrero wspaniale wygrał ambicje miasta U dine. Od wielu bowiem lat U dine bezskutecznie starał o się o utworzenie filii uniwersytetu z Triestu, wzglę dnie z Padwy. W tej sytuacji chwyciło hasł o Sobrery: my warn dajemy „superuni-versita" w postaci instytutu mię dzynarodowego, wy nam dajecie lokal i pienią dze. N a budż et CISM skł adał y się dotacje regionu w Trieste, z prowincji Friuli, dotacja miejska z U dine, dotacja U N ESCO i kilka dotacji pomniejszych (jak np. kasy oszczę dnoś ciowej w U dine itd.). D o tego dochodził y dotacje Akademii (i tak PAN pł aci 15 tys. dolarów rocznie, ale wpł acanych w zł otówkach) i uniwersytetów (również po 15 tys. dolarów). D o tego dochodził y dotacje jednorazowe. I tak np. Fundacja Volkswagena zakupił a dla CISM duży komputer.
Instytut został wspaniale wyposaż ony. Sale wykł adowe miał y komplet rzutników, urzą dzenia slajdowe, kabiny tł umaczy itd. Stworzona został a najnowocześ niejsza baza poligraficzna dla druku preprintów a póź niej ksią ż ek. Centrum posiada poważ ną biblio-tekę , ostatnio wzbogaconą zapisem biblioteki prywatnej prof. W. Pragera. Wykł ady były wysoko opł acane, po 80$ za godzinę . Mieś ciło się w tej sumie honorarium za skrypt wykł adowy, który trzeba był o obowią zkowo dostarczyć na kilka miesię cy przed wy-kł adami.
Pracami CISM do 1978 roku kierował prof. Sobrero. Robił to z całym oddaniem, talentem i zrę cznoś cią. Strona merytoryczna: przygotowanie programu kursów, szkół letnich i sympozjów należ ało do prof. Olszaka, rektoVa CISM. Kierował on dział alnoś cią naukową Centrum przez 12 lat. Jego odejś cie był o dla CISM wielką stratą
. Obecnie obo-DZIAŁALNOŚĆ CISM 529
wią zki sekretarza CISM peł ni prof. G . Bianchi z Politechniki w Mediolanie. Rektorem wybrano na dwa lata prof. W. Koitera, był ego prezesa IU TAM . Obecnie rektorem jest prof. A. Sawczuk. Raz do roku odbywa się zebranie Rady N aukowej, które zatwierdza program prac CISM i przyjmuje sprawozdania. Od począ tku dział alnoś ci CISM uczestni-czyłem w obradach Rady N aukowej.
CISM organizował dwie sesje wykł adowe: pierwszą w czerwcu i lipcu, drugą we wrześ niu i paź dzierniku. Podam kilka danych z lat 1969- 1979, charakteryzują cych dzia-ł alność Centrum. W tym dziesię cioleciu wykcych dzia-ł adacych dzia-ł o 474 profesorów (wywodzą cych się z 30 krajów), na 572 szkoł ach letnich i kursach. Ilość sł uchaczy w tym okresie wyniosł a 2610 osób rekrutują cych się z 69 krajów. Dł uga jest lista wykł adów organizowanych dla pracowników naukowych trzeciego ś wiata, gł ównie z Ameryki Poł udniowej. Liczne był y również sympozja (ok. 40) organizowane przez CISM w dekadzie 1969 - 1979.
Bogaty jest dorobek wydawniczy: 140 skryptów i monografii z najnowszych dziedzin mechaniki drukowanych w U dine i rozpowszechnianych w ś wiecie przez znaną firmę J. Springer Verlag, Wien.
Dodać należ y, że CISM jest organizacją afiliowaną do IU TAM (Mię dzynarodowa Unia Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej).
N a czele CISM stoi Vinizio Turello, adwokat z U dine. Był przez wiele lat przewod-niczą cym prowincji Friuli (jak gdyby wojewodą ). W CISM sprawował jednocześ nie stanowisko przewodniczą cego Rady Administracyjnej. W rę kach swych trzymał fi-nanse.
Opiszę teraz mój udział w pracach merytorycznych CISM . Brał em udział w zorgani-zowaniu szeregu szkół letnich jako ich inicjator i koordynator.
W roku 1970 przygotowaliś my wspólnie z prof. C. A. Eringenem, prof. R. Stojano-vicem i prof. M. Sokoł owskim szkoł ę letnią na temat „M ikropolarnej teorii sprę ż ystoś ci". Mieliś my 19 sł uchaczy, gł ównie z Europy. Tematem wykł adów był a liniowa i nieliniowa teoria oś rodków Cosseratowskich oraz teorii uproszczonej R. D . M indlina. Z tej okazji wyszły u J. Springera moje wykł ady w postaci zwię złej monografii „Theory of micropolar elasticity" CISM — courses and lectures N o 25, J. Springer, Verlag Wien 1970.
W roku 1971 zorganizowaliś my grupę wykł adów z termosprę ż ystoś ci, prowadzonych przez ludzi aktywnych, twórczych w rozwoju tej dziedziny. W skł ad tej grupy wchodzili prof. prof. C. A. Eringen, R. D . Mindlin, H. Parkus, J. N . Sneddon, R. Stojanovic i ją . Mieliś my do dyspozycji 50 godzin wykł adowych. Ja przedstawił em 18- godzinny wykł ad „Dynamie problems of thermoelasticity".
W 1974 roku w ramach grupy mię dzynarodowej: prof. prof. G . Eason, I. N . Sneddon, Z. Olesiak i ja, przygotowaliś my szkoł ę letnią pt. „Integral transformes in solid mechanics". Wykłady moje ukazał y się w zbiorze „Applications of integral transformes in the Theory of Elasticity" CISM —courses and lectures, N o 220, J. Springer Verlag, Wien 1975.
W roku 1975, z inicjatywy prof. J. Mandel'a z Ecole Poly technique w Paryż u, odbył a się szkoł a letnia zatytuł owana „Propagation of Elastic and Inelastic Waves". Wzię li w niej udział prof. prof. J. Mandel, H . Kolsky, W. N owacki, P. Perzyna, L. Brun oraz docenci: W. K. N owacki, B. Raniecki. Moje wykł ady dotyczył y propagacji fal mikropo-ł arnych. Ukazay propagacji fal mikropo-ł y się one w ksią ż ce „Mechanical Waves in Solids" CISM — courses and lectures N o 202, J. Springer Verlag, Wien 1975.
530 W. N OWACKI
Wreszcie w 1977 roku brał em udział w szkole letniej organizowanej przez prof. H. Par-kusa z Technicznego Uniwersytetu w Wiedniu. Przedmiotem wykł adów były efekty elek-tromagnetyczne w ciał ach stał ych odkształ calnych. G rupa wykł adowców był a liczna: prof. prof. H . Parkus, K. H utter, J. B. Alblas, G. A. Maugin, W. N owacki, A. Precht. Moje wykł ady dotyczył y liniowej piezoelektrycznoś ci i magnetotermosprę ż ystoś ci . Uka-zał y się w ksią ż ce „Electromagnetic Interactions in Elastic Solids", CISM courses and lectures N o 257, J. Springer Verlag, 1979.
W roku 1972 wespół z Olszakiem zorganizowaliś my sympozjum poś wię cone zagadnie-niom teorii niesymetrycznej sprę ż ystoś ci. Referaty generalne tego sympozjum ukazał y się we wspólnie z Olszakiem wydanej ksią ż ce „Micropolar Elasticity". Zawierał a ona refe-raty prof. prof. G . G rioii'ego, R. Stojanovic'a, W. Nowackiego i Cz. Woź niaka. Ksią ż ka ta został a wydana przez CISM w U dine w 1974 roku jako pozycja nr. 151.
W 1974 roku współ organizował em, również z prof. Olszakiem, sympozjum „Thenno-mechanics of Solids". Celem tego sympozjum był o przedyskutowanie dalszych tendencji rozwojowych termosprę ż ystoś ci. Z okazji tego sympozjum wspólnie z prof. Olszakiem wydaliś my zbiór referatów generalnych „Termomechanics of Solids" N o 223, U dine 1976. W uznaniu wielkich zasł ug prof. Luigi Sobrero dla nauki i CISM, jego koledzy i przy-jaciele wydali tom „Topics in Contemporary Mechanics". W tym zbiorze umieś ciłem pracę „ On the G alerkin Vectors for the Micropolar Elasticity", w której uogólnił em znaną metodę prof. Sobrero z klasycznej teorii sprę ż ystoś ci na mikropolarną .
W okresach trwania szkół letnich i sympozjów spotkać moż na był o w U dine wielu wybitnych uczonych. Sł uchacze mieszkali w Domu Studenckim oraz w konwikcie semi-narium duchownego. Profesorowie umieszczano zazwyczaj w hotelu „Astoria Italia", poł oż onym o 3 minuty drogi od Palazzo del Torso, siedziby CISM. Dyskusje przenosił y się z sal wykł adowych do hoteli.
Znaczenie CISM dla rozwoju mechaniki teoretycznej i stosowanej był o, i jest nadal, bardzo poważ ne. Powstał o forum dyskusyjne, platforma spotkań wybitnych twórców współ czesnych dziedzin mechaniki i mł odzieży naukowej z cał ego ś wiata. Powstał a plat-forma spotkań uczonych ze Wschodu i Zachodu, nawią zane został y liczne znajomoś ci i przyjaź nie. Rozwinę ł a się rzeczywista współ praca naukowa uczonych, bez wzglę du na ich narodowość i przekonania polityczne.
m
