Halina Ścieżyńska, Krystyna Górecka, Anna Grochowska, Kamila Pawłowska, Bożena Windyga, Łukasz Mąka, Kazimierz Karłowski
OCENA NARAŻENIA NA CRONOBACTER SAKAZAKII W PREPARATACH DO POCZĄTKOWEGO ŻYWIENIA
NIEMOWLĄT W POLSCE
Zakład Badania Żywności i Przedmiotów Użytku Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie
Kierownik: doc. dr hab. K. Karłowski
Oszacowano narażenie na bakterie Cronobacter sakazakii w środkach spo-żywczych, głównie w preparatach do początkowego żywienia niemowląt w Pol-sce. Ogółem zbadano 125 próbek pochodzących z obrotu: preparaty w proszku do początkowego żywienia niemowląt (80), kaszki dla dzieci (45). W zbadanych próbkach preparatów w proszku dla niemowląt nie wykryto C. sakazakii. Hasła kluczowe: Cronobacter sakazakii, żywność, preparaty do początkowego
ży-wienia niemowląt, kaszki dla dzieci, RASFF.
Key words: Cronobacter sakazakii, foodstuffs, infant formula, processed food for children, RASFF.
Obowiązek kontrolowania preparatów w proszku dla niemowląt i żywności die-tetycznej specjalnego przeznaczenia medycznego dla niemowląt w wieku do 6 mie-sięcy na obecność Enterobacter sakazakii jako kryterium bezpieczeństwa produktu wprowadza Rozporządzenie 2073/2005 Komisji (WE) z dnia 15 listopada 2005 r. E. sakazakii nie może być obecny w 10 g produktu w żadnej z 30 badanych próbek (1). W ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach (RASFF) stwierdzono przypadki obecności Cronobacter sakazakii w produktach dla niemowląt.
Bakterie Enterobacter sakazakii początkowo były klasyfi kowane jako wytwarza-jące żółty barwnik szczepy Enterobacter cloaceae. Nazwa „sakazakii” została nada-na nada-na cześć japońskiego mikrobiologa Riichi Sakazakii (1929–2002), zajmującego się bakteriami z rodziny Enterobacteriaceae.
Jako oddzielny gatunek został on wyodrębniony i opisany przez Fabera w 1980 r. na podstawie cech biochemicznych, różnic w hybrydyzacji DNA, zdolności wy-twarzania żółtego barwnika i wrażliwości na antybiotyki (2). Od 2009 r. zmieniono nazwę na Cronobacter sakazkii.
C. sakazakii jest Gram-ujemną, nieprzetrwalnikującą, ruchliwą, urzęsioną peri-trichalnie pałeczką powodującą groźne zachorowania zwłaszcza u wcześniaków, dzieci poniżej 1 miesiąca życia z niską masą urodzeniową, czy też o obniżonym odczynie immunologicznym, a także dzieci matek chorujących na AIDS. Występują również przypadki zachorowań u osób dorosłych – zazwyczaj u ludzi starszych, o obniżonej odporności (3). Bakterie te wywołują posocznice, martwicze zapalenie
Nr 3 Cronobacter sakazaki w preparatach do początkowego żywienia niemowląt 267 jelit, ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a w perspektywie – zaburzenia neurologiczne. Śmiertelność jest wysoka i waha się w granicach 40–80% (4).
Pomimo, że bakterie te występują w różnych rodzajach żywności, groźne są w skutkach tylko dla niemowląt do 6 miesiąca życia. Preparaty w proszku dla nie-mowląt są jedynym potencjalnym źródłem C. sakazakii powodującym poważne in-fekcje w tej grupie wiekowej (3).
W 1961 r. Urmenyi i Franklin zanotowali po raz pierwszy dwa przypadki zachoro-wania u niemowląt wywołanego przez C. sakazakii, który został wyizolowany z od-żywek w proszku. Nazarovec-White i współpr. (5) stwierdzili obecność tego drobno-ustroju w 6,7% odżywek, a Iversen i współpr. (6) wyizolowali te bakterie z 2 próbek odżywek dla niemowląt na 82 badanych. Heuvelink i współpr. wykazali obecność tej bakterii w 2,5% badanych preparatów dla niemowląt oraz w 4,2% mleka w proszku. W preparacie w proszku dla niemowląt – Pregestimil, który był źródłem zachorowa-nia w 2004 r. we Francji, stwierdzono te bakterie w liczbie 1–10 jtk/100 g (5).
C. sakazakii, jako bakteria z rodziny Enterobacteriaceae, bytująca w jelitach ludz-kich i zwierzęcych, jak również w otaczającym nas środowisku, może przedostać się do mieszanki mlecznej razem z surowcami użytymi do produkcji lub jako za-nieczyszczenie zewnętrzne – podczas rekonstrukcji posiłku, przygotowywania lub przechowywania produktu.
Do tej pory nie określono dawki infekcyjnej. W przybliżeniu przyjęto wartość 1 000 komórek. Dawka infekcyjna zależy od stanu zdrowia gospodarza i rodzaju matrycy. Ryzyko wywołania zachorowania po spożyciu żywności zanieczyszczonej bakteriami C. sakazakii wynika z dużej oporności tych bakterii na wysuszenie i szok osmotyczny (7).
Zachorowania, które związane były z odżywkami dla niemowląt miały miejsce w Islandii, Belgii, Francji, Kanadzie, USA (8, 9).
W Polsce do tej pory nie potwierdzono żadnego przypadku zachorowania wywo-łanego C. sakazakii po spożyciu odżywek przez niemowlęta. Należy zaznaczyć, że wcześniej w Polsce nie wykonywano badań w tym zakresie.
W Polsce dane dotyczące występowania C. sakazakii w produktach w proszku dla niemowląt są nieliczne. Celowe wydawało się więc sprawdzenie występowania tych bakterii w tego rodzaju w żywności.
MATERIAŁ I METODY
Zbadano 125 próbek preparatów do początkowego żywienia niemowląt w tym preparaty w proszku – 80 i kaszki dla dzieci – 45.
Dodatkowo C. sakazakii oznaczono w produktach takich, jak: mleko sojowe – 22, herbatki dla dzieci – 10, płatki owsiane – 6, suche owoce – 12, suche zioła – 24.
Badane próbki pochodziły z obrotu i odznaczały się dobrą jakością organolep-tyczną.
Bakterie C. sakazakii oznaczano zgodnie ze Specyfi kacją Techniczną PKN-ISO/TS 22964: 2008. Mleko i produkty mleczne. Wykrywanie Enterobacter sakazakii (10).
Ponadto, sprawdzono oporność wyizolowanych szczepów C. sakazakii z żywności na wybrane chemioterapeutyki metodą krążkowo-dyfuzyjną, zgodnie z zaleceniami
Nr 3
268 H. Ścieżyńska i inni
Instytutu Standardów Klinicznych i Laboratoryjnych (Clinical and Laboratory Stan-dards Institute – CLSI, dawniej NCCLS). Stosowano krążki fi rmy Oxoid z następu-jącymi chemioterapeutykami: amoksycylina/kwas klawulanowy (30 μg), ampicylina (10 μg), aztreonam (30 μg), cefotaksym (30 μg), ceftazydym (10 μg), ceftriakson (20 μg), chloramfenikol (30 μg), ciprofl oksacyna (5 μg), gentamycyna (10 μg), kanamy-cyna (10 μg), kwas nalidyksowy (30 μg), streptomykanamy-cyna (10 μg), sulfametoksazol/ trimetoprim (5 μg), sulfonamidy(30 μg), tetracyklina (30 μg), trimetoprim (25 μg).
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W żadnej z badanych próbek preparatów do początkowego żywienia niemowląt do 6 miesiąca życia, ani w kaszkach dla dzieci nie wykryto Cronobacter sakazakii.
W pozostałych badanych środkach spożywczych stwierdzono obecność C. sakaza-kii w 10 g w 6 próbkach suszonych ziół (25%) i 2 próbkach suszonych owoców (16%). Soriano i Richards (11, 12) izolowali C. sakazakii również z innych próbek żywności pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Bakterie te stwierdzono w 4,2% próbek mleka w proszku, 3,2% próbek sera i różnych składników dodawanych do żywności, 20% suszonych ziół, przypraw i warzyw. Soriano wyizolował te bakterie również z sałaty, próbek mielonej wołowiny, kiełbasy oraz proszku owocowego (11).
Jak wynika z danych piśmiennictwa, bakterie te nie są chorobotwórcze dla nie-mowląt powyżej 6 miesiąca życia (3).
Stwierdzono, że wszystkie wyizolowane szczepy Cronobacter sakazakii były oporne na amoksycyklinę/kwas klawulonowy oraz na ampicylinę. Wyniki te są zgodne z rezultatami otrzymanymi przez Mulane (13), który potwierdził oporność tych szczepów na ampicylinę.
Do tej pory w Polsce nie zarejestrowano przypadków zachorowań ludzi, spowo-dowanych C. sakazakii.
Wyniki badań Stasiak-Różańskiej i współpr. z 2008 r. (14) potwierdziły dobrą jakość produktów przeznaczonych do żywienia niemowląt i dzieci. W żadnej z 30 zbadanych próbek autorzy ci nie wykryli C. sakazakii. Natomiast Nazarowec-White i współpr. wyizolowali C. sakazakii w 6,7% badanych odżywek dla niemowląt, a ba-dania Iversena potwierdziły obecność tych bakterii w 4% badanych próbek (5, 6).
Brak zachorowań niemowląt w Polsce, wywołanych chorobotwórczymi pałecz-kami C. sakazakii, nie potwierdzają wyników uzyskanych w innych krajach Unii Europejskiej i na świecie, gdzie zatrucia pokarmowe związane z tymi bakteriami wskazują na nieznaczny problem epidemiologiczny (8). W meldunkach RASFF w 2007 r. zgłoszono 9 przypadków obecności C. sakazakii w 10 g w niemieckich preparatach do początkowego żywienia niemowląt, a w 2009 r. zarejestrowano 6 meldunków, w tym jeden z Polski. Był to jedyny przypadek w naszym kraju infor-mujący o niebezpieczeństwie występowania tych groźnych bakterii w tego rodzaju produktach dla niemowląt.
Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Europejskiej wskazane jest dalsze kontynu-owanie badań w kierunku C. sakazakii dla preparatów do początkowego żywienia niemowląt w wieku do 6 miesięcy, gdyż w krajach Wspólnoty stwierdzane są, choć sporadycznie, te bardzo groźne bakterie dla niemowląt.
Nr 3 Cronobacter sakazaki w preparatach do początkowego żywienia niemowląt 269 WNIOSKI
Uzyskane wyniki badań w kierunku Cronobacter sakazakii w produktach dla niemowląt poniżej 6 miesiąca życia potwierdzają brak rejestrowanych przypadków zachorowań niemowląt spowodowanych tymi bakteriami w Polsce. Tym samym stopień ryzyka wystąpienia zachorowań w tej grupie wiekowej jest bardzo niski.
H. Ś c i e ż y ń s k a, K. G ó r e c k a, A. G r o c h o w s k a, K. P a w ł o w s k a, B. W i n d y g a, Ł. M ą k a, K. K a r ł o w s k i
RISK ASSESSMENT OF CRONOBACTER SAKAZAKII IN INFANT FORMULA IN POLAND
S u m m a r y
Risk of Cronobacter sakazakii contamination of food for infants and young children was evaluated. One hundred twenty fi ve samples were tested: infant formula (n=85) and processed food for children (n=45). C. sakazakii were not detected in any of tested samples of food for infants and young children. The result suggests that in Poland there is no problem of contamination of such type of products with C. sakazakii, but the monitoring should continue.
PIŚMIENNICTWO
1. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mi-krobiologicznych dotyczących środków spożywczych. – 2. Hacker J., Smet F., Muyldermans G., Bougatef
A.: Outbreak of necrotizing enterocolitis associated with Enterobacter sakazakii in powdered milk
for-mula. Journal of Clinical Microbiology, 2001; 39: 293-297. – 3. Lai K.: Enterobacter sakazakii infections among neonates, infants, children and adults. Case reports and a review of the literature. Medicine, 2001; 80: 113-122. – 4. Bower A., Braden C.R.: Invasive Enterobacter sakazakii disease in infants – emerging. Infectious Diseases, 2006; 12: 115-121. – 5. Nazarovec-White M., Farber J.M.: Thermal resistance of
Enterobacter sakazakii in reconstituted dried – infant formula. Letters in Applied Microbiology, 1997; 24:
9-13. – 6. Iversen C., Lane M., Forsythe S.: The growth profi le, thermotolerance and biofi lm formation of Enterobacter sakazakii grown in infant formula milk. Letters in Applied Microbiology, 2004; 38: 378-385. – 7. Breeuwer P., Laudeau A., Joosten H.: Desiccation and heat tolerance of Enterobacter sakazakii. Journal of Applied Microbiology, 2003; 95: 967-73. – 8. Drudy D., Mullane N., Quinn T., Fanning S.:
Enterobacter sakazakii: An emerging pathogen in powdered infant formula. Clinical Infectious Diseases,
2006; 42: 996-1002. – 9. Lehner A., Stephan R.: Microbiological, epidemiological and food safety aspects of Enterobacter sakazakii. Journal of Food Protection, 2004; 67: 315-322. – 10. Specyfi kacja Techniczna PKN-ISO/TS 22964: 2008. Mleko i produkty mleczne. Wykrywanie Enterobacter sakazakii.
11. Soriano J.M., Rico H., Mnes J.: Incidense of microbial fl ora in lettuce, meat and Spanish potato omlette from restaurants. Food Microbiology, 2001; 28: 159-165. – 12. Richards G.M., Gurtler J.B.,
Be-uchat L.R.: Survival and growth of E. sakazkii in infant rice cereal reconstituted with water, milk, liquid
infant formula or apple juice – Journal of Applied Microbiology, 2005; 99: 844-850. – 13. Mullane N.R.,
Drudy D., Whyte P., Fanning S.: Enterobacter sakazakii: Biological properties and signifi cance in dried
infant milk formula powder. International Journal of Dairy Technology, 2006; 59: 102-111. – 14.
Stasiak-Różańska B., Garbowska M., Berthold A.: Występowanie Enterobacter sakazakii w rynkowych
produk-tach przeznaczonych do żywienia niemowląt i dzieci. XX Ogólnopolskie Sympozjum Bromatologiczne. Jakość zdrowotna żywności i żywienia oraz przedmiotów użytku. Warszawa, 10–11 września 2009 r.
