Tadeusz Tylkowski
Przekształcenia w składzie
dendroflory w dolinie środkowej
Warty
Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 9/3, 117-124
Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 9(3) 2010,117-124
PRZEKSZTAŁCENIA W SKŁADZIE DENDROFLORY
W DOLINIE ŚRODKOW EJ WARTY
Tadeusz Tylkowski
Polska Akademia Nauk, Instytut Dendrologii w Kórniku
Streszczenie. Znaczną powierzchnię siedlisk lasów łęgowych w dolinie środkowej Warty przekształcono na łąki i pastwiska. Niektóre gatunki drzew, charakterystyczne dla tych siedlisk, w tym topola czarna i topola biała, stopniowo znikają z krajobrazu - obumierają w sposób naturalny oraz są celowo niszczone przez wandali. Na sku tek zmian klimatycznych, zakłóceń w przepływie wiosennych wód powodziowych (zbiornik retencyjny w Jeziorsku) i osuszenia tych terenów zmianie uległy warunki niezbędne do naturalnego odnawiania się obu gatunków topól. Tę niszę ekologicz ną opanowuje silnie inwazyjny klon jesionolistny pochodzący z Ameryki Północnej. Jego nasiona zostały zawleczone wraz z wodami powodziowymi z pobliskich miej scowości. Masowemu pojawianiu się licznych generacji klonu jesionolistnego sprzy jają łatwe rozmnażanie się z nasion oraz krótki wiek drzew osiągających dojrzałość
fizjologiczną.
Pozostałe (i obecnie nieliczne) w dolinie środkowej Warty drzewa topoli czarnej są silnie zagrożone wyginięciem i tylko ochrona ex situ , w postaci nasion (przechowy wanych metodami tradycyjnymi lub w ciekłym azocie), oraz sztuczne odnowienia po zwolą zachować populację tego gatunku.
Słowa kluczowe: P o p u lu s n ig ra , P o p u lu s a lb a , A c e r n e g u n d o , przechowywanie i kiełkowanie nasion
W S T Ę P
Silna antropopresja na środow isko w XX i X X I w. w Polsce w płynęła negatyw nie zarów no na stan zachow ania siedlisk, ja k i na zubożenie fauny i flory. Liczba roślin drzew iastych, zagrożonych i objętych całkow itą bądź częściow ą ochroną, w ym ienionych w czerw onej księdze, przekracza ju ż kilkanaście gatunków [Polska C zerw ona... 2001].
W okresie poprzedzającym przystąpienie Polski do struktur U nii Europejskiej w iele ustaw i przepisów , zw łaszcza w zakresie ochrony środow iska, dostosow ano
Adres do korespondencji - Corresponding author: Tadeusz Tylkowski, Instytut Dendro logii w Kórniku, Polska Akademia Nauk, ul. Parkowa 5, 62-035 Kórnik, e-mail: ttylkows@ man.poznan.pl
118
Tadeusz Tylkowskido przepisów unijnych. W krajach Europy zachodniej, gdzie pow ierzchnia te re nów mało zm ienionych przez człow ieka znacznie się skurczyła, a dew astacja śro dow iska przekroczyła m ożliw ości sam oregulacji, ju ż w cześniej zauw ażono potrzebę ograniczenia presji człow ieka na środow isko. O d roku 1992 obow iązuje tam m.in. D yrektyw a R ady 92/43/EW G [D yrektyw a R ady... 1992]. W Polsce rów nież została przyjęta - pod nazw ą E uropejska Sieć E kologiczna N atura 2000. W Z ałączniku I do D yrektyw y Siedliskow ej, pośród licznych zespołów roślinnych podlegających szcze gólnej ochronie, w ym ieniony je s t zespół lasy łęgow e i nadrzeczne zarośla w ierzb o we, oznaczony kodem 91E0, przyjęty przez stronę p o lsk ą do objęcia ochroną jako zespół priorytetow y [Lista typów ... 2005].
Siedliska lasów łęgow ych, z nadrzecznym i zbiorow iskam i roślinnym i - łęgam i topolow ym i P o p u l e t u m a l b a e B r.-B l. 1931, zajm ujące zw ykle w ąskie pasy terenu przylegające do brzegów dużych rzek [M atuszkiew icz 2002], zaliczane są do n aj bardziej zagrożonych siedlisk w Polsce. N a przestrzeni ostatnich dw óch stuleci pow ierzchnię zredukow ano aż o 95%, z czego tylko 1% pow ierzchni zachow ał się w postaci niezm ienionej [Tom iałojć 1993]. Do przyczyn kurczenia się pow ierzchni lasów łęgow ych zalicza się m .in. zagospodarow anie dolin rzek, regulację biegu rzek, w yręby [Pluciński 2003] i osuszanie terenów podm okłych. Z reguły w środow isku niedoceniana je s t funkcja lasów łęgow ych, które znacznie przy czy n iają się do jego popraw y [W alkow icz 2005]. P oziom w ód zalew ających okresow o lasy łęgow e w aha się znacznie [Rutkow ski i G orzelańczyk 2008]. W oda, która przepływ a przez strefę licznych korzeni, ulega sam ooczyszczeniu (fitom elioracja) ze stosow anych w ro ln i ctw ie biogennych zw iązków chem icznych spływ ających z pól upraw nych. Zm iana stosunków w odnych w ynikająca ze źle przeprow adzonej m elioracji pow oduje o su szanie siedlisk łęgow ych i przyczynia się do ich grądow ienia. A daptow anie now ych obszarów pod upraw ę, po osuszeniu terenów podm okłych, zubaża i tak niebogate zasoby w ody (pod w zględem zasobów w ody przypadających na jed n eg o m ieszkańca P olska zajm uje w Europie jed n o z ostatnich m iejsc).
C elem podjętych b ad ań było:
- ustalenie zdolności kiełkow ania nasion topoli czarnej i topoli białej po zbiorze, - opracow anie technologii kontenerow ej produkcji siew ek topoli czarnej,
- opracow anie w arunków długoterm inow ego przechow yw ania nasion topoli czarnej, - określenie tem pa ekspansji klonu jesionolistnego w dolinie środkow ej W arty.
M A T E R IA Ł I M E T O D Y
W roku 2004 w dolinie środkowej W arty, na terenie R ogalińskiego Parku K ra jobrazow ego, nieopodal w si R adzew o, m ożna było z daleka rozpoznać charaktery styczne sylw etki topoli czarnych - niestety często ju ż m artw ych. Z zaledw ie k il ku jeszcze żyw ych drzew (w w iększości były płci m ęskiej) w końcu m aja 2004 r. udało się pozyskać pełne nasiona jed y n ie z jednego żeńskiego drzew a. N asiona to poli czarnej po uw olnieniu z dojrzałych kotek oddzielono od puchu, przecierając je na sicie o średnicy oczek 4 -5 mm. Po oczyszczeniu część nasion (4 pow tórzenia po 50 szt.) um ieszczono na kiełkow niku Jacobsena, w tem peraturze cyklicznie
zm iennej 20~30oC (16+8 godz./dobę), ze sztucznym ośw ietleniem podczas w y ż szej tem peratury cyklu. P ozostałe nasiona przez trzy dni podsuszano w tem peratu rze pokojow ej do w ilgotności 9,6% , po czym um ieszczono w szczelnie zam kniętych b u teleczkach w tem peraturze - 3 oC. Po przechow aniu przez rok nasiona poddano próbie kiełkow ania.
N asiona topoli czarnej, po zbiorze w roku 2004, w ysiano na pow ierzchnię w il gotnego podłoża (m ieszanina torfu z perlitem 2 : 1 obj., z dodatkiem w ieloskładni
kow ego naw ozu O sm ocote E xact 5 -6 Standard, 1,5 kg m- 3 podłoża, w pojem nikach
zespolonych H IK O V -93). Po siew ie pojem niki ustaw iono w nam iocie foliow ym , a zasiew y zraszano w m iarę potrzeby, nie dopuszczając do przeschnięcia podłoża.
W roku 2005, w okolicach C zeszew a nad W artą, zebrano n iew ielką partię nasion topoli białej. Po oczyszczeniu z puchu nasiona poddano próbie kiełkow ania na k ie ł kow niku Jacobsena, podobnie ja k w przypadku nasion topoli czarnej.
W okolicach w si Radzew o (na praw ym brzegu W arty, na w ybranej pow ierzch ni o długości 100 m, przylegającej do rzeki, mającej szerokość 30 m), w czerw cu 2005 roku przeprow adzono pom iar obwodów pni klonów jesionolistnych na w ysokości pierśnicy (tj. na 1,3 m), aby w sposób pośredni zobrazow ać ekspansję tego gatunku.
W Y N IK I
Oczyszczone nasiona, o wilgotności około 9,6%, po przechow aniu w szczelnie za m kniętych butelkach w tem peraturze - 3 oC zachowały sw oją początkow ą w ysoką zdol ność kiełkowania, wykazując jednocześnie pew ną zwłokę w kiełkow aniu w porównaniu z nasionam i nieprzechow yw anym i. N asiona topoli czarnej w pełni zachow ały żyw ot ność, rów nież po przechow aniu w tem peraturze ciekłego azotu (tj. około - 1 9 6 oC), co daje podstaw ę do w ykorzystania tego sposobu w tw orzeniu pełnow artościow ych zasobów nasion tego gatunku na w iele lat (rys. 1). Bardzo podobnie kiełkow ały n a siona topoli białej zarów no po zbiorze, ja k i po przechow aniu w ciekłym azocie.
dni — days
Rys. 1. P o p u lu s n ig ra . Kiełkowanie nasion po zbiorze w roku 2004 oraz po przechowaniu przez rok w temperaturze - 3 oC (2005) lub po przechowywaniu przez jedną dobę w ciekłym azocie (LN2)
Fig. 1. Germination of P o p u lu s n ig r a seeds after collection in 2004, and after storage for 1 year at - 3 oC (2005) or stored 1 day in liquid nitrogen (LN2)
120
Tadeusz TylkowskiN asiona topoli czarnej w ysiane na pow ierzchni w ilgotnego piasku podejm ow ały kiełkow anie i dalszy w zrost niezw łocznie, po siewie, bo ju ż po upływ ie niespełna pierw szej doby. Pod koniec sezonu w egetacyjnego pod nam iotem foliow ym siewki osiągnęły p rzeciętn ą w ysokość 4 0 -5 0 cm. Siew ki niezabezpieczone przed m rozam i doskonale przezim ow ały na przełom ie 2004/2005 r. i w io sn ą w szystkie podjęły d al szy wzrost.
W iosną 2005 r. na w ybranej pow ierzchni terenu zalew ow ego w dolinie środko wej W arty pom ierzono obw ody pni 34 drzew klonu jesio n o listn eg o (nie uw zględnio no drzew ściętych przez bobry i o w ysokości poniżej 1,3 m). Stw ierdzono zbliżoną liczebność drzew w czterech pierw szych klasach obw odów pni, m ierzonych co 1 0 cm
(rys. 2). N a podstaw ie przekroju pnia o średnicy 15,5 cm (48 cm w obw odzie) stw ierdzono 19 rocznych przyrostów , zatem średnio rocznie drzew o to przyrastało na grubość 8,15 mm. Przez analogię m ożna w ięc w nioskow ać, że najgrubsze drzewo o obw odzie 75 cm (średnica 23,9 cm) m ogło m ieć około 30 lat, czyli pierw sze klony jesio n o listn e na tym terenie pojaw iły się ju ż w latach 70. ubiegłego wieku.
<10 cm 11-20 cm 21-30 cm 31-40 cm 41-50 cm 51 cm 75 cm obwód pni na wys. 1,3 m - stem circumferences at 1.3 m high
Rys. 2. Liczba drzew klonów jesionolistnych w poszczególnych klasach obwodów pni, na powierzchni 2500 m2 na prawym brzegu środkowej Warty w czerwcu 2005 r.
Fig. 2. Number of boxelder trees in particular diameter size class (stem circumferences at 1.3 m) on area of 2500 m2 on western side of the Warta river, measured in July 2005
D Y SK U SJA
D w a rodzim e gatunki topoli - czarna syn. sokora ( P o p u l u s n i g r a) i biała syn. białodrzew ( P o p u l u s a l b a ) zasłu g u ją obecnie na szczególną uw agę. N a przełom ie X X i X X I w. oba gatunki zaczęły gw ałtow nie ustępow ać z dolin w ielu rzek w E u ro pie, w tym także doliny W isły [B oratyński i in. 2001] i W arty [D anielew icz 1993]. N a dużym obszarze przykorytow ych łąk i pastw isk topole czarne i białe nie o dna w iają się, a stare pokolenie osiągnęło w iek term inalny i zam iera.
Jed n ą z przyczyn ustępow ania topoli czarnej w dolinie środkow ej W arty może być w ybudow anie w roku 1986 zbiornika retencyjnego Jeziorsko, o pojem ności p o nad 2 m ln m3 w Skęczniew ie, w K otlinie Sieradzkiej. Jego zadaniem je s t regulacja
przepływ u w ód pow odziow ych w rzece. Z a in n ą przyczynę m ożna uznać introgresję,
czyli tw orzenie licznych m ieszańców pochodzących z krzyżow ego zapylenia topoli czarnej pyłkiem topól innych gatunków i m ieszańców pochodzących z upraw p la n tacyjnych, na co w skazują liczne badania [Tabbener i C ottrell 2003, V an den Broeck i in. 2003, Z iegenhagen i in. 2008]. N a w ielu drzew ach w ystęp u ją ponadto objawy nasilającego się porażenia gałęzi bakteryjnym rakiem topoli X a n t h o m o n a s p o p u l i
(Ridé) R idé et Ridé.
W sytuacji zam ierania topoli czarnej i m ałego udziału topoli białej w nadw ar ciańskich lasach łęgow ych w arto w ziąć pod uw agę, że oba gatunki są godne za chow ania w środow isku i w zespole P o p u l e t u m a l b a e (nadrzeczny łęg topolow y). W ydaje się, że w perspektyw ie najbliższych lat będzie jeszcze m ożliw ość, aby z n ie licznych żyw ych i zam ierających drzew pozyskać nasiona w celu ochrony in s i t u
i e x s i t u ginących bezpow rotnie rodzim ych zasobów genow ych topól. R estytucja d o tychczasow ych siedlisk zespołów łęgow ych, je d n y c h z najbogatszych i najbardziej zróżnicow anych, oraz czynna ochrona in s i t u pozw oli przyw rócić w krajobrazie te w yjątkow o ładne topole. W W ielkiej B rytanii w ciągu k ilku ostatnich lat w d ro żono program ochrony in s i t u topoli czarnej [Davies 2002], podobnie zresztą było w N iem czech (w roku 2005) [Schw arzpappelprojekt... 2005].
Podobne obserw acje w odniesieniu do topoli białej pochodzą z Polski po łu d n io w ej, znad Soły [W awręty 2005]. A utor ten (l.c.) zw raca też uw agę na brak m ożli w ości pozyskania nasion topoli białej w latach 2 0 0 1 i 2 0 0 2 na kilkusetkilom etro-
w ym odcinku w dolinie W isły w celu w yprodukow ania siew ek i ich reintrodukcji na w łaściw e dla tego gatunku siedliska. O statecznie topolę b ia łą udało się rozm nożyć w egetatyw nie w nadleśnictw ie Syców po znacznym w sparciu finansow ym ze środ ków G EF/SG P [Spraw ozdanie... 2008]. N ależy je d n a k m ieć na uw adze, że ten spo sób rozm nażania je s t tylko klonow aniem , czyli rozm nażaniem d rogą w egetatyw ną rośliny m atecznej, co prow adzi do znacznego zubożenia puli genetycznej.
Sygnały o b raku odnaw iania się topoli czarnej p ochodzą też z W ielkiej B rytanii [M ilne-R edhead 1990, C ottrel 2004], gdzie na zarejestrow anych 7 tysięcy drzew to poli czarnej stw ierdzono tylko 600 drzew płci żeńskiej i brak siew ek z naturalnego odnow ienia.
Z obserw acji w łasnych, przeprow adzonych w m inionych latach w dolinie W arty, w ynika, że ustępow aniu topól z siedlisk lasów łęgow ych tow arzyszy zm iana dotych czasow ego składu gatunkow ego. O d pow odzi stulecia, k tóra w roku 1997 swoim zasięgiem objęła znaczne obszary w dolinie W arty, odnotow ano nasilenie ekspan sji am erykańskiego gatunku - klonu jesionolistnego ( A c e r n e g u n d o L.), co w y raź nie koreluje z w ielk o ścią i liczebnością drzew o obw odach pni 2 1 -3 0 cm (rys. 2). Z akładając, że w podobnym tem pie przyrastały inne drzew a, to najgrubsze z nich, o obw odzie 75 cm, m ogło pojaw ić się w tym m iejscu ju ż ponad 30 lat temu.
K lo n jesio n o listn y je s t gatunkiem rozdzielnopłciow ym (dw upiennym ), ale w m iastach, gdzie je s t często sadzony, b ariera odległości m iędzy żeńskim i i m ęskim i roślinam i je s t niew ielka i łatw o dochodzi do zapylenia i zapłodnienia. Ze w zględu na b rak spoczynku u części dojrzałych nasion oraz niew ielkie w ym agania cieplne stratyfikacji pozostałych nasion (rys. 3), gatunek ten łatw o rozm naża się generatyw - nie, przez co zarów no w A m eryce, ja k i w E uropie uznaw any je s t za inw azyjny. Pom im o zaleceń niew prow adzania klonu jesio n o listn eg o do zadrzew ień w polskim
122
100
Tadeusz Tylkowski
SR
tygodnie - weeks
Rys. 3. A c e r n e g u n d o . Wpływ stratyfikacji skrzydlaków w 3oC (A - 0 tyg., B - 4 tyg.,
C - 8 tyg., D - 12 tyg.) na zdolność kiełkowania nasion w 3~20oC (16+8 godz./dobę)
Fig. 3. A c e r n e g u n d o . Effect of samaras stratification at 3oC (A - 0 weeks, B - 4 weeks,
C - 8 weeks, D - 12 weeks) on seed germination at 3~20oC (16+8 hours/day)
krajobrazie, gatunek „w ym knął się” spod kontroli w m iastach, gdzie je s t nadal w y korzystyw any do obsadzania ulic i parków i coraz szybciej opanow uje now e tereny, zw łaszcza w nadrzecznych łęgach.
D olinę środkow ej W arty opanow ały bobry europejskie ( C a s t o r f i b e r L.). W iele drzew klonów jesio n o listn y ch je s t przez nie obecnie ścinanych, co św iadczy, że chętnie odżyw iają się tym gatunkiem . Z gryzanie to nie w yw iera istotnego w p ły w u na ograniczenie populacji klonu jesionolistnego, poniew aż w ykazuje on dużą zdolność do regeneracji i w ydaw ania licznych odrośli, a rośliny przy b ierają charak terystyczny w ielopędow y pokrój.
W pew nym sensie m ożna pow iedzieć, że k lo n jesio n o listn y zachw aszcza i w y piera rodzim e gatunki. N a ten pow ażny b łąd gospodarczy ju ż w latach 70. ubiegłego w ieku zw racali uw agę polscy leśnicy [B ellon i in. 1977]. Trudno je s t pogodzić się z faktem zdom inow ania siedlisk łęgow ych przez klony jesionolistne. N ajkorzystniej byłoby ograniczyć ich w prow adzanie do m iast, zw łaszcza egzem plarzy żeńskich oraz całkow icie w yelim inow ać je z terenów objętych ochrona konserw atorską na rzecz rodzim ych gatunków .
T opolę czarną i topolę b ia łą uw zględniono w założeniach program u ochrony leśnych zasobów genow ych i hodow li drzew leśnych w Polsce na lata 2011-2035 [Założenia... 2008]. Pow inny też znaleźć odpow iednie zastosow anie w now ych nasadzeniach w p arkach krajobrazow ych, w parkach w iejskich i m iejskich, ja k przedstaw iono to np. w koncepcji program ow o-przestrzennej W iślanego Parku P rz y rodniczego w W arszaw ie [Biuletyn... 2008].
W N IO S K I
N a początku X X I w. na siedliskach lasów łęgow ych w D olinie Środkowej W ar ty stw ierdzono postępujące zam ieranie starych drzew topoli czarnej i w m niejszym stopniu topoli białej. Ze w zględu na brak naturalnego odnaw iania się obu gatunków istnieje pilna potrzeba ich ochrony zarów no in s i t u , ja k i e x s i t u . N asiona topoli czar nej i topoli białej charakteryzują się po zbiorze w y so k ą zdolnością kiełkow ania, lecz w w arunkach naturalnych szybko trac ą żyw otność. W ciekłym azocie m ożliw e je st długoterm inow e przechow yw anie nasion pozyskanych z zam ierających osobników .
Istotnym zagrożeniem dla rodzim ej dendroflory siedlisk lasów łęgow ych je s t o b serw ow ana, od co najm niej 30 lat, nasilającą się ekspansja północnoam erykańskiego gatunku A c e r n e g u n d o i w ypieranie m .in. rodzim ych topól z terenów dotychczas z a j mowanych.
P IŚ M IE N N IC T W O
Bellon S., Tumiłowicz J., Król S., 1977. Obce gatunki drzew w gospodarstwie leśnym. PWRiL, Warszawa.
Biuletyn Informacji Publicznej m.st. Warszawy, http://bip.warszawa.pl/NR/rdonlyres/90B67765- 79D1-4FD4-8497-4D058FE2 AFB4/533968/koncepcjaparkuwislanego.pdf, dostęp: 11.05.2008 r. Boratyński A., Bartczak A., Przybylińska J., Figaj J., 2001. Skuteczność ochrony starych drzew topoli czarnej i białej na przykładzie rezerwatu Wielka Kępa Ostromecka. Przegl. Przyrodn. XII (3-4), 141-147.
Cottrel J., 2004. Conservation of Black Poplar (P o p u lu s n ig r a L.). Forestry Commision. In formation Note 57.
Danielewicz W., 1993. Obce gatunki drzew i krzewów w dolinie Warty. 1. Klon jesionolistny
( A c e r n e g u n d o L.). Prace Kom. Nauk Roln. i Kom. Nauk Leśn. PTPN 76, 31-37.
Davies L., 2002. Black poplar (P o p u lu s n ig r a subsp. b e tu lifo lia ) in Aylesbury Vale. A case study of involving local people in the conservation of a rare species. [W:] Genetic diver sity in river populations of European black poplar; implications for riparian ecosystem management. Red. B.C. Van Dam, S. Bordacs. Proceedings of a meeting held in Hungary. May 2001, 197-203.
Dyrektywa Rady 92/43EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodni czych oraz dzikiej fauny i flory. Dz.U. L 206 z 22.07.1992, s. 7.
Lista typów siedlisk stwierdzonych w Polsce spośród wymienionych w Załączniku i Dyrekty wy Rady 92/43/EWG oraz zaakceptowanych do planowanego poszerzenia tego załącznika. Wigierski Park Narodowy, www.wigry.win.pl/natura2000/siedliska.htm, dostęp: 5.04.2005 r. Matuszkiewicz W., 2002. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN,
Warszawa.
Milne-Redhead E., 1990. The B.S.B.I. Black Poplar survey, 1973-88. Watsonia 18, 1-5. Pluciński M., 2003. Warszawskie lasy łęgowe zagrożone, http://www.zm.org.pl/7a =lasy_lego-
we, dostęp: 25.11.2010 r.
Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny naczyniowe. 2001. Red. R. Kaźmiercza- kowa, K. Zarzycki. Inst. Bot. im. W. Szafera PAN, Kraków.
Rutkowski P., Gorzelańczyk M., 2008. Wyniki dwuletnich obserwacji zmian warunków hydro logicznych w lesie łęgowym. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej 2(18), 254-259.
124
Tadeusz TylkowskiSchwarzpappelprojekt im Nationalpark Unteres Odertal, http://www.afz-derwald.de/sro.php7r edid=52370&&SID=930e89e52d69c1400575ccc9b79c731a, dostęp: 10.01.2009 r. Sprawozdanie z finansowania grantów, http://www.undp.org.pl/files/496/srodowisko.pdf,
dostęp: 11.05.2008 r.
Tabbener H.E., Cottrell J.E., 2003. The use of PCR based DNA markers to study the paternity of poplar seedlings. Forest Ecology and Management 179, 363-376.
Tomiałojć L., 1993. Przyrodnicza wartość dużych rzek i ich dolin w Polsce w świetle badań ornitologicznych. [W:] Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Red. L. Tomiałojć. Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków.
Van den Broeck A., Cox K., Quataert P., Bockstaele E. van, Slycken J. van., 2003. Flowering Phenology of P o p u lu s n ig r a L., P. n ig r a cv. ita lic a and P. x c a n a d e n s is Moench. and the Potential for Natural Hybridisation in Belgium. Silvae Genetica 52(5-6), 280-283. Walkowicz T., Dlaczego powinniśmy chronić lasy łęgowe? Towarzystwo na Rzecz Ziemi,
www.tnz.most.org.pl dokumenty/publ/spor/lasy.htm, dostęp 5.04.2005 r.
Wawręty R., Reintrodukcja topoli białej. Towarzystwo na Rzecz Ziemi, www.tnz.most.org. pl/teksty/topole.htm, dostęp: 5.04.2005 r.
Założenia Programu Ochrony Leśnych Zasobów Genowych i Hodowli Drzew Leśnych w Pol sce na lata 2011-2035, http://www.lp.gov.pl/media/biblioteka/hodowla/POLZGiHSDL. pdf, dostęp: 11.05.2008 r.
Ziegenhagen B., Gneuss S., Rathmacher G., Leyer I., Bialozyt R., Heinze B., Liepelt S., 2008. A fast and simple genetic survey reveals the spread of poplar hybrids at a natural Elbe river site. Conserv. Genet. 9, 373-379.
T R A N S F O R M A T IO N O F D E N D R O F L O R A C O M P O S IT IO N IN T H E M ID D L E V A L L E Y O F T H E W A R T A R IV E R
A bstract. Considerable area of riparian forests in the middle valley of the Warta River (nearby Radzewo village) was transformed to meadows and pastures. Some tree species, connected with those sites, i.e. black and white poplars, were cut off, died or are dying. The key conditions responsible for natural regeneration of this two species undergo rapid changes as a result of disturbances in flooding water flow related to establishment (in 1986) of retention reservoir in Jeziorsko and artificial draining of this area. The ecological niche, previously suitably for poplars is filled up by invasive North American species of A c e r n e g u n d o (boxelder or ashleaf maple). The seeds of this maple were probably brought with floods from nearby places. Mass appearance of young generations of A c e r n e g u n d o is a result of easy generative propagation of this species. The last living female trees of black poplar are now under threat and only protection e x s itu of seeds (stored in traditional way or in liquid nitrogen) will make possible to regenerate this population in the future. Key words: P o p u lu s n ig r a , P . a lb a , A c e r n e g u n d o , seed storage, seed germination
Zaakceptowano do druku - Accepted for print: 23.02.2009
