Dietrich Scholze
Polonistyka w NRD w latach
1974-1976
Biuletyn Polonistyczny 19/4 (62), 98-103
V. O gólnosłow iańskie problem y h isto ry c z n e
1. Główne zagadnienia h is to r ii i h is to r ii k u ltu ry narodów słow iańskich w XX wieku (ze szczególnym uw zględnieniem p r z e jś c ia od kapitalizm u do so cjalizm u, zw łaszcza w o k re s ie od R ew olucji 1905 roku do R e w olucji P aździernikow ej i po ukończeniu d rug iej wojny św iatow ej) 2. W alki narodowowyzw oleńcze Słow ian południowych w dru g iej połowie
XIX wieku i stosunek do nich innych narodów słow iańskich 3. E tnogeneza i formowanie się narodów słow iańskich
4. P roblem y h is to r ii slaw isty k i.
B ard z ie j szczegółow e inform acje n a ten tem at zob. : M. Szym czak, J. B a s a r a , S praw ozdanie z XVII p len arn eg o p o sied ze n ia M iędzynarodow e go Komitetu S law istów , "P o ra d n ik Językowy" 1976, n r 2, s . 8 2 -8 5 .
POLONISTYKA W NRD W LATACH 1974-1976
Od c z a su o statn iej opublikowanej w P o lsc e o b sz e rn e j inform acji o s l a w istyce niem ieckiej^ zaznaczył się w NRD w tej d z ie d z in ie , z w ła szcz a w p o lo n isty c e, widoczny p o stęp . R osnące zapotrzebow anie n a znawców język a polskiego i lite r a tu r y p o ls k ie j, zrozum iałe wobec rozw oju c o ra z b ard ziej różnorodnych i śc isły c h kontaktów m iędzy obydwoma k ra ja m i, p rz y n io sło w efekcie cały s z e re g aktywnych p osu nięć w z a k re sie tw o rz e n ia i propagow ania tego kierunku studiów . P ublikow ana poniżej inform acja o g ra n ic z a się do sfe ry lite ra tu ry i obejmuje o k re s od w iosny 1974 do wiosny 1976 r . Obiektem badań są u n iw e rsy te ty i Akademia Nauk NRD (AdW).
1. P o lo n isty czn y n ary b ek NRD szkolony je s t n a u n iw e rsy te ta c h w B e r lin ie , L ipsku i- - w mniejszym stopniu - w G re ifsw ald zie .
S e k c ja S law istyki U n iw ersytetu Humboldta w B e rlin ie k s z ta łc iła w r o ku akad. 1975/76 n a c z te re c h la ta c h studiów łączn ie 80 słuchaczów , sp ec ja liz u ją cy ch się w n astęp u ją cy ch k ieru n k a ch : l ) tłum acze, 2) n auczy ciele i 3) po lo n iści dyplomowani w tradycyjnym p ojęciu (d ru g ą filologią je s t z re g u ły ru sy c y sty k a ). K ierow nikiem W ydziału P o lo n isty k i je s t od
wielu la t p ro f. Alois H erm ann, k tó ry o rg an izu je rów nież im prezy z z a k re su lite r a tu r y p o lsk ie j. Od roku 1974 w spó łp racuje z nim , jako a s y s tent do spraw lite r a tu r y , mgr K arin B o h rts . S p o śró d naukowych p ro je k tów, będących częściow o wynikiem w sp ó łp racy z U niw ersytetem W a rsza w skim, do n ajw ażn iejszy ch n a le ż ą : wydanie p o lsk iej h is to r ii lite r a tu r y o ra z polsko-niem ieckiego słow nika frazeo lo g iczn eg o p rz e z zespół pod k ie runkiem mgr E rik i E hegótz. P o z a tym dwoje asp ira n tó w , In g rid Kuhnke i R ainer M ainka, przygotow uje indyw idualne d y s e rta c je z lite r a tu r y p o l skiej .
Na W ydziale Językoznaw stw a T eo rety czn e g o i Stosow anego U n iw e rsy tetu K aro la M a rk sa w L ipsku studiuje obecnie łącznie 42 studentów , w szyscy n a kierunku tłumaczeniowym (p o lsk i i ro s y js k i). Wykłady i s e m in aria z lite r a tu r y polsk iej w ram ach k ieru n k u krajo zn aw stw a prow adzi
(p rzed e w szystkim n a IV s e m e strz e ) d r O tto M allek. P rzew id zian e je s t w krótce zakończenie p ra c nad u niw ersyteckim podręcznikiem h is to r ii k u ltu ry p o lsk ie j.
U niw ersytety b e rliń s k i i lip sk i o rg a n iz u ją - w k o o p eracji z u n iw e r sytetam i p a rtn e rs k im i w W arszaw ie i W rocław iu - re g u la rn e p o lo n isty c z ne kon feren cje naukowe pod przew odnictw em grupy ro b o c z e j, k tó rą k ie ru je p ro f. H erm ann. W lutym 1974 r . odbyła się w B erlin ie k o n feren cja pośw ięcona M ickiew iczow i, a w maju 1975 r . - w L ipsku - k o n feren cja n a tem at postępow ych tra d y c ji polonistyki w NRD. W latac h 1977-1979
zaprzy jaźn io n e u n iw e rsy te ty planują w spólne zjazdy - w W arszaw ie lub B e rlin ie - pośw ięcone tw ó rc z o śc i Sam uela Bogumiła Lindego lub A lek san d r a B rtlc k n e ra , n a k tó re za p ro sze n i zo stan ą re p re z e n ta n c i innych p o lo n isty czn y ch zakładów ośw iatow ych i badaw czych.
P r z y U n iw ersy tecie E rn s ta M o ritza A rnd ta w G reifsw aldzie is tn ie je - w ram ach S ek cji Językoznaw stw a i L ite ra tu ro z n a w stw a - k ieru n ek po lo n isty c zn y - tłum aczeniow y, k s z ta łc ą c y w chw ili obecnej siedmiu stu d en tów. P ro w a d z i go d r U lric h D re c h s e l, k tó ry w r . 1975 doktoryzow ał się w z a k re s ie języ k a polsk ieg o .
W n ajb liż sz y c h la ta c h wymienione szk oły w yższe je sz c z e b ard ziej ro z w in ą sw oją d z ia ła ln o ść po lo n isty czn ą. P o z o sta łe u n iw ersy te ty NRD
-dynie od c z asu do cz a su o rg a n iz u ją fakultatyw ne po lsk ie k u rs y językow e. Jednakże i tu czynni są - w ram ach slaw isty k i - badacze p o św ięcający w iele uwagi tem atyce p o lo n isty czn ej. Tak n p . n a U n iw ersy tecie W ilhelma P ie c k a w R ostocku mgr B irg itt Pitschm ann kończy p ra c ę d o k to rsk ą n a t e mat tw ó rc zo ści ep ick iej M arka Nowakowskiego.
2. Jak wynika z pow yższych ro z w aża ń , u n iw e rsy te ty w yzyskują swoje m ożliw ości p rz ed e w szystkim w z a k re s ie k s z ta łc e n ia tłum aczy i pedago gów, dla których stu d ia p a r ex cellen ce lite ra c k ie są sp ra w ą zdecydow a nie mało in te re s u ją c ą . Z am ierzen ia badaw cze są w ięc sk iero w ane głównie n a językoznaw stw o i lite ra tu ro z n a w stw o , co powoduje z k o n iecz n o ści z a w ężenie z a k re su badań cz y sto lite ra c k ic h .
Natom iast w yłącznie tymi badaniam i in te re s u ją się p o lo n iści z a tru d n ie ni w C entralnym Instytucie H is to rii L ite ra tu r y Akademii Nauk NRD (Z IL ). I tu z r e s z tą p otencjał badaw czy je s t obiektywnie b ard zo og ran iczo n y . W obrębie grupy badaw czej: L ite ra tu r y E u ro p e jsk ic h P ań stw S o c ja lis tycznych, podlegającej W ydziałowi S law istyk i In sty tu tu , tr z y osoby: d r H ein ric h O lschow sky, d r E b e rh a rd Dieckmann i m gr D ietric h S ch o lze,
zajm ują się obecnie tem atami polonistycznym i. W r . 1975 w spom niana g ru p a badaw cza - p rz y w spółudziale kilku w spółpracow ników U n iw e rsy te tu przygotow ała k siążk ę n a tem at k ształto w a n ia się w XX wieku so c ja
-2
listy czn y ch prądów lite ra c k ic h w k ra ja c h w sch od nioeuro pejskich . P r z y n o si ona jeden arty k u ł E . Dieckmanna i dwa - H . O lsch o w sk y 'eg o o
li-3 ,
te ra tu rz e p olskiej . Tom te n , stanow iący m etodycznie i tre śc io w o novum w slaw istycznych badaniach lite ra c k ic h , ukazuje p ro c e s y rozw ojow e w P o l s c e , n a W ęgrzech, w C zechosłow acji, B u łg a rii, Jugosław ii i Rumunii, z punktu w idzenia rozw oju osobow ości s o c ja lis ty c z n e j.
Obecnie d r H . O lschow sky przygotow uje k siążk ę o s tru k tu ra c h i t r a dycjach liry k i p o lsk ie j, a mgr D. Scholze p ra c u je nad tem atem : P o ls k a p ro z a w ojenna. D r E . Dieckmann n a p isa ł w stęp do przygotow anego p rz e z p ro f. M arię Janion wyboru p ra c z z a k re su lite r a tu r y p o lsk ie j, p t. " S ta now iska w spółczesnego polskiego lite ra tu ro z n a w s tw a " , k tó ry ukaże się pod jego re d a k c ją w wydawnictwie A kadem ie-V erlag . Jego w łasne p ra c e naukowe dotyczą obecnie k lasy czn ej lite r a tu r y r o s y js k ie j. N ie z a le ż nie od p ra c indyw idualnych, ci trz e j badacze zajm ują się - jak
z r e s z tą w szyscy p o lo n iści w NRD - p o p u lary zacją w ró żn o ro d n ej formie lite r a tu r y p o lsk ie j.
Z1L utrzym uje b lisk ie kontakty naukowe z Instytutem Badań L ite r a c kich PAN, co znajduje w y ra z , między innym i, w wymianie w spółpracow ników n a pobyty naukowe (w r . 1975 bawiło w W arszaw ie dwóch polo nistów Z IL -u , każdy po tr z y m iesiące) o ra z w obustronnym u dziale w kon
fe ren c ja ch i kolokw iach. Tak np. Instytut Badań L ite ra c k ic h czynnie u cz estn iczy w przygotow aniu i przep ro w ad zen iu m ającej się odbyć je sie n ią r . 1976 w B e rlin ie k o n fe ren c ji UNESCO n a tem at "K ultury słow iańskie w kontekście k u ltu ry e u ro p e js k ie j" . Do ro ku 1980 umowa między Z ak ła dem Słow ianoznaw stw a PAN i Z IL-em przew iduje wspólne opracow anie w ybranych h isto ry c z n o lite ra c k ic h i teoretyczn o-po ró w n aw czych problemów kluczow ych d la p ro c e s u i ten dencji rozwojowych w spółczesnych l ite r a tu r
sło w iań sk ich .
Również w ram ach planu naukowego Akademii Nauk NRD n iek tó rzy sla w iśc i z C en tralnego Instytutu Językoznaw stw a: d r F ried h elm H inze, d r Eugenie R e c h tsie g e l, d r M a ria F re n z e l, W alter Duda, Anna Germ ann, zajm ują się polonistycznym i pracam i badawczym i. D r B runo B uchta, d r Diemut L ótzsch i d r Eva W eber re p re z e n tu ją po lską h is to rię w ram ach C entralnego Instytutu H is to rii AdV. Dr H einz L em ke, rów nież w sp ó łp ra cownik tego In sty tu tu , je s t czynnie zaangażow any w propagow aniu b e le try s ty k i p olskiej (n a p isa ł m .in . posłow ie do wydanych w NRD "W aria cji pocztow ych" K. B ran d y sa ).
3. W p rz e d się w z ię c ia c h ed y to rsk ich w NRD u c z e stn ic z ą w spółpracow n icy uniw ersytetów i instytutów Akademii wspólnie z lek to ram i wydaw
nictw i polonistam i zatrudnionym i w innych zawodach.
Wybitnym w ydarzeniem w z a k re sie wydawnictw b ib liograficznych w o k re sie spraw ozdaw czym była ogłoszona w r . 1975 ed ycja p t. "P o lsk a li te r a tu r a piękna w p rz ek ład ac h niem ieckich - 1900-1971", wydana
3
w D eutsche S ta atsb ib lio th ek . Zestaw iony p rz e z In g rid Kuhnke i F r ie d hilde K rause p rz e g lą d je s t wynikiem d łu g o letn iej, wnikliwej p ra c y i daje - po r a z p ie rw sz y - okazję sze ro k ieg o i dokładnego zapoznania się z r e c e p cją lite r a tu r y p olskiej w N iem czech o ra z z r o lą poszczególnych tłu m aczy.
W związku z 30 ro c z n ic ą zw ycięstw a nad faszyzm em ZIL w ydal w r . 1975 w Akademie-V e rla g o b sze rn y tom zbiorow y p t. "O brona lu d zk o ści. W alka z faszyzmem i odbudowa spo łeczeń stw a so cjalisty czn e g o w w ielo narodow ej lite ra tu rz e ra d z ie c k ie j i w lite r a tu r z e k rajó w s o c ja lis ty c z ny ch". Z artykułów polonistycznych znajdujemy tam arty k u ły p ro f. M. Ja- nion "W ojna i forma" i d r a H . O lsch o w sk y 'eg o "D ram at L eona K ruczkow skiego P Sonnenbruchow ie 4 - w NRD"^. O p ró cz tego w tomie z n a la z ły się re fle k sje T ad eu sza R óżew icza i W ojciecha Ż u k ro w sk ie g o , a także wywiad ze Zbigniewem Załuskim .
C zasopism o pośw ięcone slaw isty ce ( " Z e its c h rift fü r S la w istik " ), wiodący organ slaw isty k i NRD, ogłosiło w ze szy cie 1 z r . 1975 m a te ria ły ze wspomnianej wyżej k o n feren cji M ickiew iczow sk iej, a w śró d nich a rty k u ły : A loisa H erm anna, Z dzisław a L ib e ry , Janiny K u lcz y ck iej-S alo n i, Heleny C ybienko, E b e rh a rd a R e is s n e ra , M anfreda W ójcika, M ieczysław a Szym czaka, S tan isław a S koru pki, S ig rid y M o s e r, L u cii H eine, H e in rich a O lschow sky ego, H a n sa -G e o rg a W e rn e ra i V ery E ng elk e. W z e szy cie 2
z r . 1975 ten sam dw um iesięcznik opublikował a rty k u ł D ie tric h a Scholze o "P o zy cji pow ieści Jerzego P u tram en ta ^ Boldyn 4 w p o lsk iej p ro zie po II wojnie św iatow ej" i studium d r a Jerzeg o Sw ięcha o "Języku n ie mieckim w p olskiej liry c e okupacyjnej". W z e szy cie 4/1 9 7 5 Z fS l u kazał się arty k u ł p ro f. A loisa H erm anna "Chłop i w a rstw a chłopska w k s z ta ł towaniu lite r a tu r y P o lsk i Ludow ej". W reszcie z. 1/1976 p rz y n ió s ł stu d ia p ro f. S tefana Ż ółkiew skiego " L ite r a tu r a n ieleg a ln a " i m gr a Zygmunta Z iątka "D ośw iadczenia wojenne z punktu w idzenia dwóch p olsk ich t r a dy cji: h isto ry c z n e j i ludowej" - oba wygłoszone n a k o n fe ren c ji ZIL w kw ietniu 1975 r .
O ró żno rodnej i wydajnej d z ia ła ln o śc i n ieliczn y c h polonistów - le k to rów wydawnictw b eletry sty c zn y ch (wymieńmy przykładow o Juttę Jankę) - możemy tu jedynie w spom nieć. Jej przykładam i mogą być: dawno o c z e k i w ana, zestaw iona p rz e z H enryka B e re sk ę i H e in ric h a O lsch o w sk y 'eg o
(k tó ry rów nież n a p isa ł posło w ie), a wydana w r . 1975 w A ufbau-V erlag B erlin und W eim ar, antologia "P o ln isch e L y rik aus fünf Jahrzehnten"
(" P o lsk a liry k a z p ięciu dziesiątków la t" ) , ja k rów nież wydana w r . 1975 w R eclam -V erlag L eip z ig , po r a z p ie rw sz y w języku
niem ieckim , pow ieść S te fan a Ż erom skiego "P rz e d w io śn ie " - w 50 r o c z n icę śm ie rc i p is a r z a .
P ełn e zestaw ien ie d z ie ł lite r a tu r y p o lsk iej ogłoszonych w NRD w l a tach 1974-1976 - n a jc z ę ś c ie j zaopatrzonych fachowymi kom entarzam i - zostaw iam y p rzy szły m bibliografom .
Maj 1976
^ T . S . W róblew sk i, S law isty k a w NRD i N R F , P oznań 1973.
2
P o r . H . O lschow sky, C en traln y Insty tu t H is to rii L ite ra tu r y Aka dem ii Nauk NRD, "B iuletyn P o lo n isty cz n y ", z. 53, s . 69-72.
3
P o r . re c e n z ję te j ed y cji p ió ra W. N aw rockiego, L ite r a tu r a p olska w p rz e k ła d a c h niem ieck ich , "Ż ycie L ite ra c k ie " 1975, n r 33.
^ A rtykuł ten - z niew ielkim i zmianami - u k azał się w "M ie się c z n i ku L iterack im " 1976 n r 1.
