Analityczna funkcja rachunkowości

Pełen tekst

(1)[Al]'. 619. w Krakowi.. Helena Kurek kal."" RaEh•• k.weKl. Helena Zielińska Kat",. Rachunkowo"1. 1. Wprowadzenie Współczesna rachunkowość pełni następujące szczegółowe. funkcje [Sawieki 2001], [OJchowicz 1998). [Burzym 1980). [Aleszczyk 1997]. [Gmytrasiewicz. Karmańska . 01chowicz 1997]. [Luty 1995]. [Matuszewicz. Matuszewicz 2001]. [Kołaczyk 1997]. [Nowak 1995). [Krzywda 1999]: - informacyjną. - analityczną. - kontrolną, - dowodową· W niniejszym artykule dokonano przeglądu literatury dotyczącej istoty i zakresu analitycznej funkcji rachunkowości' . W realizacji tej funkcji rachunkowość wykorzystuje metody i narzędzia analizy ekonomicznej. a w szczególności analizy finansowej. Bazą danych tej funkcji sq zewnętrzne i wewnętrzne źródla informacji. w tym glównie sprawozdawczość finansowa. Z literatury przedmiotu wynika. że wraz z rozwojem gospodarki rynkowej nas tępuje wzrost zakresu i rangi analitycznej funkcji rachunkowości zarówno w skali mikro-o jak i makroekonomicznej. Wzrost znaczenia analitycznej funkcji rachunkowości byl impulsem do omówieni" problemu .. l. Istota i zakres funkcji informatycznej rachunkowok i zos tały omówione w artykule : (Kurek,. Zielińska. 20001..

(2) Helena Kurek, Helena Zieliriska Przesłanki rozwolu rachunkowości. 2.. I Istota analltycznel funkcll. rachunkowości jest ściśle związana ze zmianami społeczno-ekonomicznymi, uwzględniającymi w działalności jednostek mechanizmy rynkowe wymuszające racjonalność gospodarowania. Cechą charaktery-. Analityczna funkcja. styczną gospodarki rynkowej jest jej ukierunkowanie na efektywność mikroekonomiczną, tj. efektywność pojedynczych jednostek gospodarczych, które muszą sprostać coraz wyższym wymaganiom rynku. W tych warunkach niezbędne jest sprawne zarządzanie przedsiębiorstwem. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że w usprawnieniu procesów zarządzania przedsiębiorstwem pomocna jest właściwie prowadzona rachunkowość. Według W. Gabrusewicza [1996, s. 18-19] służy ona trzem głównym potrzebom przedsiębiorstwa':. - ewidencji operacji gospodarczych, - wykorzystaniu danych do analizy i oceny działalności przedsiębiorstwa, - potrzebom zarządzania. Autor wskazuje, że dla potrzeb doskonalenia zarządzania przedsiębior stwem nie są wystarczające wyłącznie procesy ewidencji zaszłości gospodarczych, bo taka rachunkowość pełniłaby funkcje bierne i mało przydatne do zarządzania przedsiębiorstwem.. Podobnie uważa T. Kiziukiewicz [1984, s. 31], wskazując, i.e eksponowanie ewidencyjnej funkcji rachunkowości powoduje nadmierne ograniczenie jej istoty i zakresu. Stąd też odchodzi się od utożsamiania rachunkowości z ewidencją gospodarczą, co pozwala na glębsze rozumienie jej istoty i zadań. Uwidacznia się to w systemowym ujęciu rachunkowości. Pogląd taki reprezentuje m.in.: E. Burzym [1989, s. 7], M. Dobija [1998, s. 18], Z. Messner, A. Jaruga [1993,s.18J,K.Sawicki [1996,s. 137]. Znaczący akcent na uczestnictwo rachunkowości w racjonalnym gospodarowaniu został położony przez E. Burzym w interpretacji zadań rachunkowości [1977, s. 51]. Wśród wielu wymienionych przez autorkę zadań w kontekście analitycznej funkcji rachunkowości uwzględnić należy: - wewnętrzną ocenę działalności przedsiębiorstwa, w powiązaniu z prowadzoną ex posl analizą porównawczą i przyczynową, - ocenę działalności ośrodków odpowiedzialności wyodrębnionych w ramach przedsiębiorstw (realizacja zasad wewnętrznego rozrachunku gospodarczego), - wspomaganie decyzji dotyczących przebiegu procesów gospodarczych, - analizy wartości i rachunków optymalizacyjnych, - weryfikację ex posl planu, norm, prognoz,. Por. [Krzywda 1999, s, 151. Według autorki informacje tworzone w rachunkowości powinny służyć dwojakiego rodzaju celom, tj.: podejmowaniu decyzji ekonomicznych wewlll,'lrznych i zcwnętrznych oraz rozrachunkowi zcwnl,'trznemu i wewnętrznemu jednostki gospodarczej, 2.

(3) rachunkowości. - zewnętrzną ocenę dzialalności przedsiębiorstwa jako podmiotu gospodarczego. a zwlaszcza z punktu widzenia realizacji planu i zasad rozrachunku gospodarczego. - Iworzenie podslaw liczbowych dla oceny i doskonalenia zasad syslemu finansowego. syslemu cen , zasad funkcjonowania gospodarki narodowej. - uwidacznianie przejawów niegospodarności oraz wszelkiego rodzaju rezerw gospodarczych powslających w przedsiębiorslwie. - ukazywanie problemów. klóre wiążą się z doskonaleniem rachunkowości, a wymagają likwidacji barier ograniczających jej rozwój. Wymienione zadania pozwalają slwierdzić, że dyscyplina la poprzez realizację analilycznej funkcji rachunkowości aklywnie uczeslniczy w slymulowaniu rozwoju zarówno poszczególnych podmiolów, jak i calej gospodarki. Pogląd len podziela B. Micherda [1997, s. 27]. Z lileralury przedmiolu wynika jednoznacznie, że rachunkowość przedsię biorslw dzialających w gospodarce rynkowej jesl w coraz większym zakresie wlączona w syslem slerowania przedsiębiorslwem, a zajmuj'lcych się laką rachunkowośc ią porównuje się do nawigalorów [Jaruga 1995. s. 9] . Pogląd laki reprezentuje lakże K. Haski [1996. s. 17], zwracaj'lc uwagę na nowe funkcje rachunkowości nakierowane wprosI na interes wlasnej firmy. na system kierowania i zarządzania. na potrzeby decydentów . Do ważniejszych funkcji, w których interesy i potrzeby decydentów są traktowane priorytetowo i nierozerwalnie wiążą się z analilyczną funkcją rachunkowości. aulor zalicza m.in. funkcję: - rachunku kosztów. - ksztaltowania wyniku finansowego. - regulowania procesów ekonomicznych, - slerowania ekonomiką firmy. - rozrachunku wewnętrznego. - zarządzania majątkiem i plynnością finansową, - monilorowania bieżących efektów dzialalności i korygowania decyzji. - diagnostyczną i ostrzegawczą. Wymienione funkcje wspomagają wlaścicieli i kierownictwo firm w trakcie zarządzania nimi. Rachunkowość. realizując analityczną funkcję. tworzy informacje. "aby na ich podstawie można bylo podejmować decyzje uzasadnione i przy ograniczonym ryzyku" [Kolaczyk 1995. s. 27] . Jak stwierdza Z . Luty, informacje te zaspokajają pOlrzeby gry decyzyjnej firm [Rachllflkowo.l'ć jinall.wwa .... 1995. s. 13] . Realizacja analilycznej funkcji wiąże się zatem z koniecznością pelnego wykorzystania rachunkowości w procesie zarządzania. W takim ujęciu rachunkowość określana jest jako "język biznesu". Tę cechę rachunkowości podkreśla wielu aulorów. a wśród nich m.in.: W.B. Mcigs. R.F. Meigs [1986]. c.P. Slickney. R.L. WeJJ [1997]. M. Gmytrasiewicz. A. Karrnańska. I. Olchowicz [ 1996]. S. Surdykowska [1999]. B. Micherda [1997]. W. Gabrusewicz [1996]. A. Jaruga [1995]..

(4) Helena Kurek, Helena. Zielińska. Według B. Micherdy [1997, s. 5], "Integralną częścią tak rozumianej rachunkowości jest analiza finansowa, służąca interpretacji tworzonych w rachunkowości. danych i realizująca tym samym analityczną funkcję rachunkowości". Autor wyraża przekonanie, że "analityczna funkcja rachunkowości powinna być rozumiana jako odpowiednia interpretacja związków treściowych, wynikają cych z przyczynowo-skutkowych uwarunkowań, i formalno-rachunkowych, wynikających z przyjętych sposobów liczenia w rachunkowości. Tak rozumiana analityczna funkcja rachunkowości wspomaga funkcję informacyjną, a także wiąże się ściśle z właściwie rozumianą funkcją kontrolną, zarówno w sferze tworzenia informacji, jak i w sferze ich wykorzystania w zarządzaniu". W innym miejscu obszernej pracy nt. analitycznej funkcji rachunkowości w okresie przejściowym do gospodarki rynkowej B. Micherda [1997, s. 7j wyrażnie podkreśla, "że w kontekście obserwowanych tendencji integracyjnych naszych rozwiązań systemowych z rozwiązaniami funkcjonującymi w gospodarce rynkowej, analizę finansową należy traktować jako integralną część szeroko rozumianej rachunkowości, w jej warstwie interpretacyjnej [ ... j. Warstwa interpretacyjna (funkcja analityczna) rachunkowości istotna jest zwłaszcza wówczas, gdy rozpatruje się ją w Kontekście systemu informacyjno-decyzyjnego jednostki gospodarczej". Wspomniany autor za J. Trzcienieckim [I980j przytacza wymogi tego systemu (tj. umożliwienie trafnego doboru informacji z pelnego ich zbioru, właściwej ich oceny według istotnego znaczenia, wlaściwego lączenia informacji odpowiednio do ich wzajemnego powiązania) i stwierdza, że wszystkie te postulaty leżą w sferze analitycznej funkcji rachunkowości. Na związki analizy finansowej z rachunkowością wskazuje także m.in.: W. Brzezin [2000], M. Dobija [1988], C. Drury [1996], S. Jagiełło [1987], R. StadtmUller, W. Sołtys [1978j. Jest to zgodne z koncepcją szeroko rozumianej istoty rachunkowości określanej przez AJ .H. Enthovena [1982j jako "identyfikacja, selekcja, analiza, pomiar, predykcja, przetwarzanie, ocena, komunikowanie i kontrola informacji o kosztach i korzyściach zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich w celu ulatwienia ekonomicznie uzasadnionych decyzji, dotyczących działalności i zasobów w sektorach gospodarki". Przejście od rachunkowości pasywnej, odzwierciedlającej rzeczywistość gospodarczą, do rachunkowości aktywnej, kształtującej rzeczywistość gospodarczą, przy szerszym wykorzystaniu funkcji analitycznej staje się niezbędne. Jak się wydaje, przyczyniają się do tego również coraz częściej podnoszone w publikacjach ekologiczne aspekty dzialalności gospodarczej, które to współ czesna rachunkowość powinna uwzględniać [Borys 200 l, s. 33j. Konieczność rozszerzenia zakresu analitycznej funkcji rachunkowości i wzrost jej znaczenia wynika także z koncepcji tzw. rachunkowości zasobów ludzkich [Flamholtz 1974], w tym kapitalu intelektualnego [Dobija 1996, 1997, 1998, 1999]. Analityczna funkcja rachunkowości sprowadza się tutaj do oceny stanu aktywów ludzkich firmy, a także analizy efektywności ich wykorzystania..

(5) --=--'-- ~~' . ra chunkowości. 3. Metody realizacJI analityczneJ funkcJI. rachunkowości. W realizacji analitycznej funkcji rachunkowości wykorzystywana jest analiza ekonomiczna. a w szczególności finansowa. Analiza jest metodij poznania obiektów i zjawisk złożonych przez ich podział na elementy proste i zbadanie powiązań między tymi elementami. szczególnie zależności przyczynowo-skutkowych [Sierpiliska. Jachna 2001. s. 9] . W literaturze i praktyce gospodarczej analiza ekonomiczna może być rozumiana jako: - metoda badań. - dyscyplina naukowa. - funkcja zarządzania [Wersty 1997. s. 14] . Analiza ekonomiczna jako dyscyplina naukowa to zespół metod umożliwia jących stawianie diagnoz gospodarczych w poszczególnych jednostkach [Więckowski 1988. s. 32]. Obejmuje się nią wszystkie zjawiska gospodarcze występujące w obrębie samego przedsiębiorstwa i w jego otoczeniu. a badanie tych zjawisk polega głównie na: - podziale zjawisk ekonomicznych i procesów na elementy składowe. - określeniu zależności przyczynowo-skutkowej między badanymi elemen•. tarni.. - wyprowadzeniu wniosków uogólniających, które wynikają z przeprowadzonych badań porównawczych [Analiza finansowa ... , 1996. s. 29] . Celem tak rozumianej analizy ekonomicznej jest weryfikacja trafności podjętych decyzji, a także tworzenie podstaw do zarządzania firmą [Jachna, Sierpińska 1991. s. 4]. Według J. Duraja [1994, s. II] analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa powinna spełniać następujące wymagania: - zawierać właściwe oraz obiektywne stwierdzenia i oceny, - uwzględniać wszystkie rozpoznane elementy determinujące określony stan przedsiębiorstwa lub wybrane zjawisko ekonomiczne, - opierać się na zweryfikowanych danych liczbowych po doprowadzeniu ich do porównywałności , - przedstawiać wyniki badań w sposób zwięzły i zrozumiały, - zawierać wyniki bliskie momentowi powstania zjawiska i podjęcia decyzji. Analiza ekonomiczna, kształtując płaszczyznę ustalania celów i zasad działania przedsiębiorstwa, powinna uwzględniać całokształt warunków ekonomicznych. technicznych, prawnych, politycznych i kulturowych występujących w danym kraju lub regionie [Podstawy marketingu ...• 1995. s. 52]. Głównym działem analizy ekonomicznej wykorzystywanym bezpoś rednio w realizacji analitycznej funkcji rachunkowości jest analiza finansowa IOlzacka. Pałczyńska-Gościniak 1997, s. 166]. Jej przedmiotem są przede wszystkim wielkości ekonomiczne w ujęciu pieniężnym [Analiza finansowa .... 1996. s. 30- 31], [Bednarski 1999. s. II]. Obejmują one głównie: - stan finansowy przedsiębiorstwa ustalony na określony moment - dzień (statystyczne ujęcie przedmiotu analizy),.

(6) Helena Kurek, Helena Zieliliska. - wyniki finansowe przedsiębiorstwa ustalone narastająco za pewien okres (dynamiczne ujęcie przedmiotu analizy). Analiza finansowa, jako działanie praktyczne, występujące w roli narzędzia w zarządzaniu, powinna polegać na wykorzystaniu metod wypracowanych przez teorię anałizy w badaniu i ocenie efektywności działalności oraz sytuacji finansowej konkretnego przedsiębiorstwa [Walczak 1998, s. 4], realizując w ten sposób analityczną funkcję rachunkowości. Analiza ekonomiczna jako funkcja zarządzania obejmuje przygotowanie i wykorzystanie informacji analitycznych w procesie decyzyjnym związanym ze sterowaniem i regulowaniem działalności gospodarczej przedsiębiorstwa [Wersty 1997, s. 14 i nas!.). Główne źródła rachunkowości. 4.. realizacJI analityczneJ funkcJI. Materiały źródłowe stanowiące podstawę analitycznej funkcji rachunkowości można podzielić na dwie grupy [Sierpińska, Jachna 200 I, s. 39]. Szczegółową klasyfikację wymienionych źródeł przedstawia rys. 1. Jak wynika z rys.. 1, dane o przedsiębiorstwie mogą mieć charakter ewidencyjny i pozaewidencyjny. Jak zaznaczają L. Bednarski i T. Waśniewski [1996, s. 46-47), zasadnicze znaczenie dła analitycznej funkcji rachunkowości mają materiały ewidencyjne, w tym: - dokumentacja pierwotna i wtórna, - zapisy w urządzeniach ewidencyjnych, - sprawozdawczość finansowa. Dla analitycznej funkcji rachunkowości najważniejszą rolę pełnią sprawozdania finansowe. Stanowią one uporządkowane ujęcie sytuacji finansowej jednostki oraz dokonanych przez nią operacji [Waśniewski, Skoczylas 1997], [Gmytrasiewicz, Karmańska, Olchowicz 1997). Można zatem przyjąć, że sprawozdanie finansowe wyraża raportowanie (czyli zdawanie sprawy) z określo nych aspektów działalności gospodarczej danej jednostki, przy zastosowaniu konwencjonalnej metody opisu i prezentacji danych czerpanych z ewidencji księgowej i charakteryzujących sytuację majątkową, finansową i wynikową tej jednostki [Gmytrasiewicz, Karmańska, Olchowicz 1997, s. 442). Każde sprawozdanie, które ma być podstawą analitycznej funkcji rachunkowości, powinno odpowiadać wymogom prawidłowości merytorycznej i formaInorachunkowej . Sprawozdanie finansowe powinno być kompletne, odpowiednio uzgodnione i podpisane przez upoważnione osoby. Powinna je ponadto cechować rzetelność, przejrzystość, jednolitość, terminowość, sprawdzalność i ciągłość. Jak pisze K. Sawicki [2001, s. 305-306J, celem sprawozdań finansowych jest dostarczenie informacji użytecznych przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych przez szeroki krąg odbiorców tych sprawozduti. W zależności od osób i instytucji korzystaj'lcych z informacji finansowych mogą to.

(7) Analityczna funk<.ja rachunkowości być. decyzje o różnym charakterze, nakierowane na osiągniecie różnych celów. Wspomniany autor przedstawia główne kryteria klasyfikacji sprawozdawczości finansowej firm, co zostało zaprezentowane w tabeli l.. Źródła informacji. Zewnętrzne. Przepisy prawne. w tym podatkowe. -. normatywy finansowe stawki podatków, cel i opłat odsetki bankowe ceny i marże handlowe stawki ubezpieczeń społecznych. i rzeczowych Instrumenty ckonomiczno~finan. sowe państwa oddziałujące na decyzje przedsiębiorstw (ulgi, zwolnienia, wyłączenia czy zaniechania poboru podatków, ceł i opłat). Procedura inwestowania Rynek: pracy, ziemi, pieniądza,. papierów wartościowych. surowców. materiałów, towarów,. Wewnętrzne. Dokumenty podstawowe i zbiorcze Ewidencja operacyjna, finansowa, księgowa i podatkowa Raporty finansowe Sprawozdania statystyczne (finansowe i branżowe) Deldaracje podatkowe Wewnętrzne. informacje, analizy, diagnozy i prognozy gospodarczo-finansowe Inne materiały informacyjne z dokumentacji organizacyjnej. technicznej i operacyjno-braniowcj. nieruchomości. Statystyka publiczna Środki masowego przekazu (prasa,. radio, telewizja). publikacje książkowe i inne opracowania naukowo-badawcze, analizy i prognozy gospodarcze. Rys. 1. Źródla informacji dla realizowania analitycznej funkcji rachunkowości Źródło: opracowanie własne na podstawie: [Sierpiriska. Jachna 1996. s, 39J.. Według ogłoszonej. ustawy o zmianie ustawy o rachunkowości z dnia 9 listopada 2000 r. w Dz.U. z 2000 r., nr 113, poz. 1186, roczne sprawozdanie finansowe obejmuje:.

(8) Helena Kurek, Helena Zieliliska. -. bilans , rachunek zysków i strat, informację dodatkową,. zestawienie zmian w kapitale lub funduszu własnym, sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, sprawozdanie z działalności jednostki.. Tabela l. Klasyfikacja sprawozdań finansowych. Częstot! iwość. ._ ..... " .......................... -- .......... -- ........ _........ _.......... -- ............ --. Zakres podmiotowy. Operatywne. Dzienne, dekadowe. Krótkookresowe. Miesięczne,. Roczne. ............ --_.------- .. --_ .. _.... ------. _........ _....... _.......... ". ......... _..... ". ". ,,--. ". --,...... kwartalne, półroczne. ... .......... _. ---"" ... . '-. Jednostkowe (indywidualne) Zbiorcze ............ -- .. ..... ........ ....... ----. ----- -". Stopiell uogólnienia. Uwagi. Podział sprawozdań. Kryterium. pojedynczej jednostki Dotyczą grupy Jednostek -- -- -- ---Dotyczą. --_ ... ...... _.. ....... ..... " " .... ,.,. ... ... .. _--. ............................ , ... _... Skonsolidowane. Dotyczą. grupy. Syntetyczne (podstawowe). Ujmujące. kapitałowej. ogólne informacje o całej. jednostce ._ ........ ,. .. , , -. ------ --. .... -. _ .. _-- ". ........ _--.--- .... _--... •. ......... _ ..... --.. .... ....... -- ........ --. •. . Wewnętrzne. -- . . . . -- . . . . . . . . - - . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . -- . . . . . . . . . . . . . . . . . . ,........ •. •. •. ...... __ o. ............. ,. ..... _. •• _. Zawierające. Analityczne. Odbiorcy sprawozdania. ..--_ .. -. informacje o wybranym problemie lub wycinku działalności jednostki ........ ............. ... .......... --_ .................. .... .. ... Wyłącznie. ..... ,. " ,........ . ... na potrzeby danej. jednostki. Źródlo:. Zewnętrzne:. Korlystają głównie. - jednolite - typowe dla określonego działu gospodarki narodowej lub branży. jednostki (urzędy skarbowe, GUS, sąd. odbiorcy spoza. rejestrowy lub inny organ. prowadzący ewidencję działalności. gospodarczej, banki, kontrahenci, akcjonariusze). [Sawieki 2001, s. 3071.. Szczegółową charakterystykę. poszczególnych elementów rocznego sprawozdania finansowego - poza znowelizowaną ustawą o rachunkowości - zawierają inne liczne pozycje bibliograficzne, w tym m.in, takich autorów, jak: E, Burzym [1980], K, Sawicki [1996. 1999,200 I], G, Świderska [1995], l. 01chowicz [2000], D. Myddelton [1996]. 1. Czekaj, Z. Dresler [200 I]. M. Sierpiń ska, T. lachna [1996], M. Sierpińska, D. Wędzki [1998], l. Aleszczyk [1995], W. Bień 11999]. Wymienieni autorzy prezentują również analizy poszczególnych elementów rocznego sprawozdania finansowego. I tak według W, Bienia główne cele opracowywania i badania bilansu to:.

(9) Analityczna funkcja. r{lchunkowo.~ci. - wskazanie wartości netto przedsiębiorstwa w okresie, za który sporządzono bilans, - wskazanie rodzajów posiadanych aktywów i źródeł ich finansowania, - ustalenie wzajemnych relacji aktywów i pasywów. Studiując bilans, można znaleźć odpowiedzi na wicie ważnych pytań, np.: iłe wynosi wartość netto majątku firmy i jak się ona zmienia w ciągu roku, albo w jakim stopniu przedsiębiorstwo zużywa swój kapitał na zakup budynków czy urządzeń. Można zatem stwierdzić, że bilans ma ogromną wartość poznawczą dla oceny działalności gospodarczej i podejmowania decyzji w jednostce. "Stanowi on najważniejsze źródło badania sytuacji finansowej i majątkowej oraz podstawę oceny prawidłowości finansowania środków przedsiębiorstwa" ISawicki 1996, s. 277]. Znając informacje zawarte w bilansie, można ustalić położenie ekonomiczne jednostki gospodarczej oraz podjąć odpowiednie decyzje strategiczne usprawniające jej działalność. Niezbędnym źródłem realizacji analitycznej funkcji rachunkowości jest także rachunek zysków i strat. Sprawozdanie to wnosi informacje dotyczące struktury wyniku finansowego firm, stanowiąc tym samym ważne uzupełnienie bilansu. Jak pisze l. Olchowicz 12000, s. 38], "Sprawozdaniem informującym o finansowych wynikach działalności jednostki jest rachunek zysków i strat. Jest to sprawozdanie, w którym następuje rozwinięcie wyniku bilansowego, wskazując na jego ekonomiczną strukturę i źródło powstania. Stanowi on niezbędne uzupełnienie bilansu". Autorka stwierdza także, że "Informacje pochodzące z rachunku zysków i strat pozwalają przede wszystkim dać odpowiedż na pytanie,jaka jest efektywność finansowa poszczegółnych rodzajów działal ności, ze względu na podział na odrębne grupy oraz wynik ogólny". Rachunek zysków i strat umożliwia badanie struktury przychodów, kosztów i wyniku finansowego netto za okres od początku do końca roku kalendarzowego. Rachunek ten dostarcza informacji o poziomie i źródłach wyniku finansowego osiągniętego przez jednostkę w danym okresie oraz daje podstawę analizy i prognozowania wyniku. Sprawozdanie to odzwierciedla wszystkie osiągnięte przez jednostkę przychody oraz koszty ich osiągnięcia. Kolejnym obligatoryjnym elementem sprawozdania finansowego jest informacja dodatkowa. Zawiera ona dane nie ujęte w bilansie i rachunku zysków i strat, a także wyjaśnienia umożliwiające rzetelną i jasną ocenę sytuacji majątkowej i finansowej badanej jednostki. Dokładny zakres informacji dodatkowej zawiera załącznik nr l znowelizowanej ustawy o rachunkowości z dnia 9 listopada 2000 r. Zaprezentowane dotychczas sprawozdania finansowe przedstawiają sytuację analizowanej jednostki w ujęciu statycznym. Do pełnej realizacji analitycznej funkcji rachunkowości istotna jest również ocena sytuacji jednostki w ujęciu dynamicznym. Takie ujęcie umożliwiają sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych oraz wprowadzone znowelizowaną ustawą od 200 l r. zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym..

(10) Helena Kur(>k, Helena. Zielińska. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych służy do oceny sytuacji finansowej jednostki lub przedsięwzięcia inwestycyjnego. Obejmuje ono wszystkie wpływy i rozchody środków pieniężnych jednostki (pomijając operacje zwią zane z zakupem i sprzedażą środków pieniężnych) z podziałem na działalność operacyjną, inwestycyjną i finansową. Treść i układ tego sprawozdania przedstawia zalącznik nr I znowelizowanej ustawy o rachunkowości z 9 listopada 2000 r. Wartość tej części rocznego sprawozdania finansowego dla analitycznej funkcji rachunkowości wyraża się w tym, że umożliwia ono ocenę możliwości jednostki w zakresie generowania gotówki, zmian w aktywach netto jednostki, jej płynności i wypłacalności, a także możliwości przystosowania się do zmiennego otoczenia przez oddziaływanie na kwoty i terminowość przepływów pieniężnych. Sprawozdanie to dostarcza zatem informacji ważnych dla zarządza nia finansami jednostki, pozwala m.in. stwierdzić, który rodzaj działalności dostarcza środków pieniężnych, a który środki te absorbuje, czy finansowanie działalności umożliwiają wlasne kapitały czy też obce itp. Można zatem stwierdzić, że sprawozdanie to pozwala odczytać, w jaki sposób zostały wykorzystane środki pochodzące z trwałych źródeł finansowania i nadwyżki na zasilenie majątku obrotowego, oraz ustalić, czy zmiany aktywów i pasywów w sferze obrotowej świadczą o umocnieniu czy pogorszeniu bieżącej zdolności płatniczej. Nowym elementem rocznego sprawozdania finansowego, wprowadzonym przez znowelizowaną ustawę o rachunkowości, jest zestawienie zmian w kapitale własnym. Obowiązaek sporządzania tego zestawienia mają wszystkie jednostki, których sprawozdania finansowe podlegają obowiązkowo badaniu przez biegłych rewidentów. Szczegółowy układ zestawienia zmian w kapitale własnym, zamieszczony w załączniku l znowelizowanej ustawy o rachunkowości tworzy podstawę do analizy i oceny struktury i dynamiki zmian w zakresie składników kapitału wlasnego, a także przychodów i kosztów określonej jednostki gospodarczej. Reasumując, można przyjąć, że sprawozdania finansowe mają dla analitycznej funkcji rachunkowości, ogromną wartość poznawczą. Podkreślić należy, że jedynie staranny dobór i weryfikacja scharakteryzowanych materiałów źródło wych przyczynić się mogą do przeprowadzenia pełnowartościowych analiz i ocen działalności przedsiębiorstwa.. 5.. %akończonlo. miarę rozwoju gospodarki rynkowej w ramach pelnionych przez kowość funkcji coraz większe znaczenie zarówno w skali mikro, jak. W. rachuni makro. ma analityczna funkcja rachunkowości. Pozwala ona na ocenę stanu majątko wego i finansowego firmy, a także jest jednym z głównych źródeł informacji dotyczących rozwoju całej gospodarki. Podstawow'l metodą realizacji tej funkcji rachunkowości jest analiza finansowa. Opiera się ona przede wszystkim na.

(11) · rachunkmvo.fci. sprawozdaniu finansowym firmy. Sprawozdania finansowe zawierają bogatą treść ekonomiczną . Jednakże pelne jej poznanie i wykorzystanie w procesie zarządzania wymaga różnokierunkowych powiązań i przeksztalceń danych liczbowych . W tym pomocne są badania analityczne. Powinny one pozwolić zjednej strony na ustalenie czy dotychczasowa dzialalność dala zamierzone efekty; z drugiej zaś na określenie kierunków i sposobów doskonalenia dalszej dzialalności firmy. Można więc stwierdzić, że analityczna funkcja rachunkowości umożliwia wskazanie mocnych i slabych stron przedsiębiorstwa. Daje ona możliwość dostrzeżenia zagrożeń i przeciwdzialania im. Skutkiem analitycznej funkcji rachunkowości jest również wskazanie szans dla badanego przedsiębiorstwa i możliwości ich realizowania. Literatura Aleszczyk J. 119971. Rac/wnkowo,{c finansowa od podstaw, WSB, Poznall . AI/aliza fill(JI/sowa w :.arządZlllliu przedsiębiorstwem [19961 , pod red . W . Bc.dnarskiego, T. Waśniew s kiego, FRR wP, Warszólwa . Bednarski L. 119991. Ama/iZll JI"tulIIsowa w pr:e(/sirbiorslw;e. PWE. Warszawa . Borys G. 120001. TradYl'yjna rachunkowość przedsiębiorstwa a rOc/lIllIkowo.\:ć ek%giczlta Iw:) ElVo!tu:jll rachlllllwwo.ici na t/e rOZlVillzmi .iwiatow)'ch, pod red . B. Micherdy _ Maleriały Ogólnopolskiej Konferencji Katedr Rachunkowosci Finansowej AE w Krakowie. Kraków. Brzezin W. (2000), Tmdycyj"e i wspó/czesne ujęcie rachullkowO.fci Iw: I RaclJunkowm:d IV nowoczesnej gospodarce, materialy konferencyjne, Uniwersytet Szczeciliski . Akade~ mia Rolnicza w Szczecinie, Świnoujście. Brzezin w . li 995). Ogólna teoria rachunkowości, PC, Częstochowa. Burzym E. [1977J./stoltl, wdania i znaczenie rachunkowości w gospodllrce narodowej, "Rachunkowość". nr I i 2. Burzym E. [1989]. Koncepcja modelu zintegrowanego systemu rachunkowości, Zeszyty Naukowe , AE w Krakowie, Kraków, nr 305. Burzym E. f 1980J, Raclumkowośt przedsiębiorstw i i'Jstytucji, PWE. Warszawa . Czekaj J., Dresler Z. 12001 I, Zarządl.lwie finansami przedsiębiorsTw - podstawy teorii . PWN, Wilrszawa . Dobija M. (19971, Ra chunkowość zarządcza a conlrolJing, PWN, Warszawa . Dobija M. (1996) . Ra clJl Ulkowość zarządna, PWN, Warszawii . Dobija M . 11988). Za/ożenia trójwymiarowej rachlmkowośl: i, materialy konfere.ncji naukowej nI. "Perspektywy rozwoju rachunkowośc i ". SK wP. Kraków . Drury C. (1996 }. Rac!rlllrek kOJl.tów, PWN . Warszawa. Duraj J. L1994]. A"aliza ekonom;cZ/la przedsirbiorstwa, PWE. Warszawa . Gabrusewjcz W . 11(96), Kame1a~Sowińska A., Poctschke H ., Rachllllkowo.\'(( zarZl!fIcUI. AE w Poznaniu. Poznań . Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Olchowicz I. 119971, Rach/tllkowośl.( linan .wwa, Dinn, Warszawa . Haski K. r19961 . RacJllmkowo,ic i analiza itI/tlI/sowa no kiero\Vlmiu firmą. PHU. Sig ma, Skierniewice . Jachna T ., Sierpińska M. [ 199 1I. Oce1U1 bieżącej i rozwojowej dz iała/noki Jirmy, P.W. Stabill. Kraków..

(12) Helena Kurek, Helena Jagiełło. Zieliłiska. S. (1987), Sprawozdawczość i analiza finansowa przedsiębiorstw. PWN, Warsza~. wa-Wrocław.. J.rugowa A.[1993], Rachunkowo.ić finansowa, TG Rafib, Łódź. Jarugowa A. (1983], Tendencje rozwoju rachunkowości Iw:l System informacji gospodarczej,SKwP, Szczecin. Kiziukiewicz T. (1984), Problem\' dostosowania rachtmkowm:ci do informacyjn.\,ch wymagWl zarządzania, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, nr 261, Szczecin. Kiziukiewicz T. [1993}, Rachunkowo,fć zarządcza. Ekspert, Wrocław. Kołaczyk Z. [1997], Rachunkowo.fc finansowa, AE w Poznaniu, Poznań. Krzywda D. [1999], Rachwlkowośćjinansowa. FRR wP, Warszawa. Matuszewicz J., Matuszewicz P. [2001], Raclwnkowo.fc od podstaw w świetle ustawy o rachunkowości,. Finans-Serwis, Warszawa.. Meigs W.B., Meigs R.F. [1986], Finacial Accounting, McGraw-Hill Book Co., New York. Messner Z., Bieńkowski B. [1983J, Podstawy rachunkowo.fci, PWTZ, Warszawa. Micherda B. [1997], Analityczna jimhja rachunkowości w okresie przej,kiowym do gospodarki rynkowej, Zeszyty Naukowe, seria specjalna: Monografie nr ł 29, AE w Krakowie,. Kraków. Myddelton D. [1996], Rachunkowo.fc i decyzje finansowe, PWE, Warszawa. Olchowicz I. [2000J, Podstawy rachunkowo,ki. DiEn, Warszawa. Olzacka B., Palczynska-Gościniak R. ł 19971. Analiza finansowa, prZl'g/ąd pi,<:miennictwa, "Rachunkowość",. nr 3.. Organizacja rachunkowości [19981. pod red. M. Dobii, AE w Krakowie, Kraków. Podstawy marketingu [1995], pod red, 1. Aitkorna, Instytut Marketingu, Kraków. Rachunkowo.f(( finll1lSowa przedsiębiorstw 11996], pod red. K. Sawickiego, Ekspert,. Wro~. cław.. Rachunkowośc'fillansowa przedsiębiorstw według. znowelizowanej ustawy o rachullkowo-. ki [2001], pod red, K. Sawiekiego, Ekspert, Wrocław. Rachunkowośćlinansowa [1995], pod red. Z. Lutego, FRRwP, Warszawa. Rachunkowo,ić dla menedżerów [1995 l, A. Jaruga, I. Sobańska, L. Kopczyńska, A. Szychta, E. Walil\ska, Towarzystwo Gospodarcze Rafib, Łódź. Sawicki K. [19961, Informacyjno-sprawozdawcza funkcja rachunkowości jednostek gospodarczych, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej, t. XXXV, Warszawa, Sierpińska M., Jachna T, [200 1}, Ocena przedsiębiorstw według standardów .fwiatowych, PWN, Warszawa. Sierpińska M., Wędzki D, [19981. Zarządzanie plynnościąfinansową w przedsiębiorstwie. PWN, Warszawa. Stadtmi.iller R., Sołtys W, [1978], Sprawozdawczoś(' i analizafinalIsowa w przedsiębiorstwie przemys/owym, PWE, Warszawa. Stickney c.P., Well R.L. [1997], Financial Accoun/ing, The Dryden Press, New York. Surdykowska S .T. [1999]. Rachunkowość międzynarodowa, Zakamycze, Kraków. Świderska G.K. {1997], RaVumkowo,\:(' zarządcza, Poltext, Warszawa, Trzcieniecki J. [19801, Projektowanie systemów zarządzania, PWN, Warszawa. Ustawa o rachunkowości z dnia 24 września 1994 r. (Dz.U. nr 121. poz. 591). Ustawa o zmianie ustawy o rachunkowości z dnia 9 listopada 2000 r. (Dz.U. nr 113, poz. 1186). Walczak M. f 1998], Nowe ujęcie llnalizy finansmvej, "Rachunkowość" , nr 5. Waśniewski T., Skoczy las W. [ 1997], lilsady llllaliz.v jhul1lsowej w praktyCl' - przyk/ady i zadania, FRRwP. Wersty B. [ 19971. Problemy termillo!ogicZ11c HI analizie ekonomicznej prz.cdsiębiorstwa,. Serwis. finansowo-księgowy. nr 25 (115)..

(13) funkcja Więckowski. rachunkowości. J. [l988] , A'lllliza ekollomicuw Warszawa .. ki przedsiębiorstwie przemysłowym ,. PWE.. The Analytlcal Functlon of Accounting This article constitutes a review Dr Jiterature on the essence and scope of the analytical function or accounting . Initially. the aulhors discuss the esscnce or (his funclion and the prerequisites for its developmenl. In the next part of the article. (he aUlhors present the method s and main sources for realising the analytical function or accounring . The final part or the papcr contains an evaJuation in which the authors afrcr an analysis ol' the analytical function or accounting in the modern market economy ..

(14)