ACTA U N IV ER SITA TIS LOD ZIEN SIS FOLIA OECONOM ICA 167, 2003
M ałgorzata Ziernecka'
ELEKTRONICZNE PŁATNOŚCI W H A N D LU
M IĘDZYNARODOW YM DLA SEKTORA B2B
Systemy płatnicze są w okresie zmian, które spowodowane są globalizacją gospodarki, rozwojem nowych technologii i trendów je j wykorzystania. Szczególnie ważne są one dla handlu międzynaro-dowego w sektorze B2B1, stąd inicjatywa UE w sprawie ułatwień w międzynarodowych procedurach handlowych. Niniejszy artykuł omawia trendy zmian w europejskich systemach płatniczych, reko-mendacje Europejskiej Komisji Gospodarczej dotyczące płatności międzynarodowych i system e-paymentsPłus jako przykład nowych rozwiązań dla dokonywania płatności w sektorze B2B.
Payment systems are in a period o f changes caused by the globalization o f economy, the development o f new technologies and tendencies in their use. Especially important are changes oc-curring in the B2B sector o f international trade. That is why the UE initiated introducing simplifications in international trade p ro -cedures. This article handles tendencies in changes o f the Euro-pean payment systems, the ECE2 recommendations about interna-tional payments and introduces the e-paymentsPlus application as an example o f new solutions fo r carrying out payments in the B2B sector.
W prow adzenie
System y płatnicze są w okresie zm ian, zanika rozróżnienie m iędzy syste-mami krajow ym i a m iędzynarodow ym i, pow odując pow stanie system ów glbalnych. W ym óg zm ian projektow ych w system ach płatności i rozliczeń spow o-dow any jest rozw ojem technologii i trendów jej w ykorzystania, takich jak:
*
Zakład Informatyki Ekonomicznej, Uniwersytet Łódzki, W yższa Szkoła Informatyki w Łodzi.
1 Business to Business
2
- sieci globalne (Internet i T C P/IP) i now a interaktyw na kom unikacja oparta na połączeniach typu one-to-one,
- gotow ość klientów i ich zainteresow anie w ykorzystaniem elektronicznych interfejsów i integracją ich w ew nętrznych system ów z system em banko-wym dla przetw arzania transakcji,
- infrastruktura bezpieczeństw a w ykorzystująca now oczesne metody i tech-niki szyfrow ania i bezpieczne procesory chipowe,
- zm niejszenie kosztów przetw arzania i kom unikacji w czasie rzeczyw istym , - wzrost globalny kom unikacji m iędzynarodow ej, która w ym aga efektyw
ne-go bezaw aryjnene-go działania w skali m iędzynarodow ej .
Istnieje potrzeba efektyw nego przetw arzania płatności, które będzie w yko-rzystyw ać standardy i przebiegać całkow icie elektronicznie od początku do koń-ca, w sposób ciągły w czasie rzeczyw istym . W przetw arzaniu w czasie rzeczy-wistym kontrola przelew u od początku do końca m oże być interaktyw na i obejm ow ać procesy od jeg o w ysłania przez klienta poprzez Internet, aż do zaksięgow ania na koncie w banku odbiorcy. R ozw iązania tego typu są dziś re-alizow ane w system ach A T M 1 i EFT-PO S4. W szystko przem aw ia za zastosow a-niem tych technologii także w przetw arzaniu przelew ów , a szybkość zm ian zale-ży od postępu w standaryzacji i nacisku konkurencji.
Trendy rozwoju system ów płatniczych w Europie
Rozwój system ów płatniczych w Europie zm ierza w kierunku konsolidacji i utw orzenia pojedynczego rynku finansow ego. Z w iększa się ilość m iędzynaro-dow ych transakcji, przez co w zrasta popyt na wydajne usługi m iędzynaroiędzynaro-dow e. R ozw iązania ustalone dla m iędzynarodow ej kom unikacji w państw ach EU, jak rów nież zdobyte dośw iadczenie, b ędą praw dopodobnie m ożliw e do zastosow a-nia dla szerszej m iędzynarodow ej w spółpracy, w łączając w to w ielow alutow e transakcje.
Potrzeba połączenia krajow ych system ów ma sw oje źródło we w zroście m iędzynarodow ego w olum enu w obszarze wspólnej waluty. G w ałtow ny wzrost będzie w ym agał gw ałtow nego rozwoju w spólnych narzędzi i w spółdziałania. Rozwój w kierunku spójnych system ów może obrać różne kierunki:
- dw ustronna w ym iana m iędzy wszystkim i standardam i krajow ym i,
1 Automated Teller Machine
4
- bilateralna konw ersja standardów krajow ych na standard wspólny. - używ anie tych sam ych w spólnych standardów we w szystkich system ach, - integracja krajow ych system ów w jeden wspólny system.
Pierw sza alternatyw a będzie m iała miejsce w przypadku braku koordynacji. Jeśli płatniczy/bankow y przem ysł nie będzie potrafił zdefiniow ać ogólnych standardów , m uszą mieć miejsce w ym iany m iędzy w szystkim i system am i. Jest to niew ątpliw ie najbardziej kosztow na alternatyw a, dlatego w przyszłości sys-temy będą dążyły do ogólnych standardów , tym bardziej, że trudno jest utw o-rzyć standardy rów noległe. Należy oczyw iście przyjąć pew ne potrzebne rozw ią-zania tym czasow e i okres przejściow y, które złagodzą przejście do ogólnych standardów i zw iększą jeg o efektyw ność. T rudna i kosztow na byłaby zm iana w szystkich system ów jednocześnie i w krótkim okresie czasu.
W św iecie opartym na papierze, ograniczenia w ynikające z fizycznego transportu i koszt wym usiły stw orzenie w ielopoziom ow ego, hierarchicznego system u. W św iecie elektronicznym , ograniczenia w ynikające z transportu znik-nęły, a jednopoziom ow a hierarchia jest najbardziej wydajna, im plikując europej-ski poziom integracji w przyszłości. Rozwój nowych płatności je st najpierw przew idziany dla realizacji dużych kwot, a dopiero później przy płatnościach niskokw otow ych.
Przedsięw zięcia odnoszące się do ułatwień w m iędzynarodow ych p ro-cedurach handlow ych dla płatności
R ealizacja handlu m iędzynarodow ego zw iązana je st z ryzykiem płatności, stanow iącym barierę jeg o rozw oju, polegającym na braku płatności w ogóle, opóźnieniu płatności lub otrzym aniu płatności zaniżonej (dostaw a bez zysku). D odatkow o w skutek nieodpow iedniego zarządzania cykl płatności m oże kosz-tow ać do 8-15% wartości transakcji, która to kwota jest przerzucana na kupują-cego w kraju im portującym , pow odując wzrost ceny produktów. W pływ na pro-ces płatności m ają także now oczesne technologie teleinform atyczne, w tym szczególnie Internet i rozwój gospodarki elektronicznej. Mając pow yższe na uwadze i pragnąc usunąć bariery handlu m iędzynarodow ego Europejska K om i-sja G ospodarcza przyjęła R ekom endację „Przedsięw zięcia odnoszące się do ułatwień w m iędzynarodow ych procedurach handlow ych”5, w której oddzielna grupa obejm uje przedsięw zięcia dotyczące m iędzynarodow ych płatności. Re-kom endow ane przedsięw zięcia podzielone są na cztery podgrupy skierow ane do
5 Rekomendacja nr 18 przyjęta przez Centrum ONZ ds. Ułatwiania Handlu i Elektronicznego Biznesu, New York i Genewa 2001
m iędzynarodow ych handlow ców , banków kom ercyjnych, rządów i m iędzynaro-dow ych organizacji.
R ekom endow ane przedsięw zięcia dla m iędzynarodow ych handlow ców są następujące:
- W łaściw e szkolenie kadry uczestniczącej w handlu m iędzynarodow ym , - Zrozum ienie procesów płatności,
- W ykorzystanie instruktażu dotyczącego płatności, - Zachęta do natychm iastow ej płatności,
- M onitorow anie kredytu,
- O kreślenie w arunków płatności,
- O bsługiw anie natychm iastow ej płatności, - R edukcja kosztów odbioru.
R ekom endacje skierow ane do firm uczestniczących w handlu m iędzynaro-dow ym tw orzone były w oparciu o istniejące praktyki, przy czym każda z nich jest jednakow o ważna i może mieć w pływ na przyjęcie lub szybkość płatności. Szczególną uwagę zw raca się na udostępnienie instruktaży dotyczących płatno-ści w handlu m iędzynarodow ym dla firm w celu przeprow adzania szkoleń ka-dry. Zaleca się także stosow anie bonifikaty za natychm iastow ą płatność (np. 1-3% przy zapłacie w dniu dostaw y lub 0,5-1,5% przy zapłacie w ciągu 10 dni od dostaw y). Równie ważne jest grom adzenie inform acji o klientach, w tym o ich zdolności kredytow ej i rzetelności płatniczej, po to, aby m ożna było dostosow yw ać warunki płatności do postrzeganego ryzyka kredytow ego, kosztu płatności i wartości dostarczonych towarów. W ysyłce tow arów pow inno tow a-rzyszyć w ysłanie e-m aila lub faksu, inform ującego o w ysyłce i jakościow ych param etrach towarów, za które sprzedaw ca oczekuje punktualnej zapłaty.
R ekom endow ane przedsięw zięcia ukierunkow ane na banki kom ercyjne są następujące:
- D ostarczenie klientow i inform acji kredytow ej, - U dzielanie porad dotyczących metod płatności, - R edukow anie kosztów odbioru.
P rzedsięw zięcia ukierunkow ane na banki dotyczą usług bankow ych w za-kresie rozliczeń m iędzynarodow ych, m ających wpływ na proces płatności. Bar-dzo ważnym zagadnieniem jest przekazyw anie inform acji kredytow ej dotyczącej klienta, dlatego banki powinny zaw rzeć porozum ienie o w spółpracy z kom er-cyjnym i instytucjam i przekazującym i takie inform acje, w myśl którego m ożliwe będzie udostępnianie inform acji poza granice danego kraju. Banki pow inny
spełniać także rolę doradczą przy w yborze metody płatności, która pow inna być dla klienta optym alna.
R ekom endow ane przedsięw zięcia ukierunkow ane na adm inistracje rządow ą są następujące:
- M etody kontroli rynku dew izow ego,
- Z niechęcanie do przeterm inow anych płatności.
Rekom endacje odnoszące się do w ładz rządow ych dotyczą przede w szyst-kim kontroli rynku dew izow ego, która nie pow inna w ym agać w ykorzystyw ania określonych m etod płatności (np. akredytyw y dokum entow ej, inkasa dokum en-tow ego), które pow odują dodatkow e koszty, opóźnienia, stanow ią bariery dla handlu m iędzynarodow ego. W ażnym aspektem jest także w prow adzenie przepi-sów zachęcających do natychm iastowej płatności zgodnie z uznanym i w arun-kami handlow ym i.
R ekom endow ane przedsięw zięcia ustalone przez m iędzynarodow e porozum ienia i standardy są następujące:
- Standaryzacja zw yczaju dobrej płatności, - U suw anie barier płatności m iędzynarodow ej.
R ekom endacje zalecają stosow anie, w oparciu o długoterm inow e porozu-m ienia poporozu-m iędzy narodow yporozu-m i rządaporozu-m i, organizacjaporozu-m i handlow yporozu-m i i finanso-wymi a ich m iędzynarodow ym i odpow iednikam i zaktualizow anego standardu ISO 9001:2000 .Jakościow e system y zarządzania - w ym agania” i tow arzyszą-cego zaktualizow anego standardu ISO 9004:2000 .Jak o ścio w e system y zarzą-dzania - w ytyczne dla przedstaw ienia ulepszeń”, które prom ują określone zw y-czaje płatności, gw arantując tym sam ym , że system jest właściw y dla spełnienia ustaleń zgodnie z um ową. W ażnym zagadnieniem jest realizacja przedsięw zięć, które będą zapobiegały procedurom obow iązkow ej płatności (procedury w ym a-gane dla celów kontroli rynku dew izow ego, procedury pow odujące opóźnienia płatności przez odm ow ę płacenia pieniędzy w narodow ych system ach banko-wych).
System e-puym entsPlus
System e-paym entsPlus jest rozw iązaniem przeznaczonym dla finansow ych instytucji ułatw iającym realizację globalnego elektronicznego handlu w sektorze B2B, um ożliw iającym realizację płatności w trybie on-line bezpośrednio pom ię-dzy jeg o uczestnikam i (end-to-end).
W system ie w ykorzystyw ana jest bezpieczna infrastruktura oparta o Swift- ow e standardy XM L. Płatności m ogą być zarów no m iędzynarodow e, jak i kra-jo w e w dow olnej walucie.
System ten przynosi korzyści w szystkim jeg o uczestnikom . Instytucje finansow e zw iększają dochody dzięki oferow aniu firm om handlow ym konku-rencyjnych instrum entów płatności on-line. M ają one m ożliw ość prow adzenia działalności biznesow ej na całym św iecie w wyniku stosow ania otw artych stan-dardów internetow ych i zasad praw nych, które m ogą być stosow ane globalnie. Zw iększony stopień autom atycznego przetw arzania zbiorow ych płatności p o -zw ala na redukcję kosztów. Na uw agę zasługuje rów nież m ożliwość w ykorzy-styw ania bezpiecznej infrastruktury SwiftNet, TrustA ct i PKI6.
E-Paym entPIus przedstaw ia także d u żą wartość dla firm zaangażow anych w handel elektroniczny B2B, poniew aż dostarcza pew ne i bezpieczne rozw iąza-nie dla dokonyw ania płatności z m ożliw ością określenia w arunków . Bardzo ważna jest redukcja ryzyka handlow ego i kredytow ego (płatności), zapew niona przez zabezpieczenie płatności i spraw dzenie tożsam ości i w iarygodności part-nera handlow ego. W system ie dane handlow e i finansow e są połączone i m oni-torow ane na bieżąco.
E-paym entsPlus oparty jest na zasadach określających podstaw y praw ne dla stw orzenia m echanizm ów płatniczych ułatw iających handel elektroniczny B2B oraz obow iązki i odpow iedzialność wszystkich uczestników system u.
Kom unikaty są przesyłane przez platform ę TrustA ct, która um ożliw ia spraw dzenie on-line certyfikatów uczestników przed w ysłaniem instrukcji płat-niczych do banku nabywcy. Przechow uje ona także w szystkie kom unikaty i zw iązane z nimi dane handlow e oraz je datuje, zapew niając w ten sposób sprzedaw cy i nabyw cy niem ożność w yparcia się nadania, odbioru, czasu i za-wartości kom unikatu.
Płatność m oże zostać zainicjow ana w różny sposób, np. przez aplikacje back-office u kupującego bezpośrednio do aplikacji e-paym entsPlus lub prezen-tację zam ów ienia lub faktury ze strony W W W sprzedającego, m oże rów nież być rozpoczęta ze sklepu internetow ego. Istnieją trzy scenariusze instrukcji płatno-ści:
- M odel dw ustronny: uczestnikam i są nabyw ca i jeg o bank,
- Model trójkątny: uczestnikam i są nabyw ca, sprzedaw ca i bank, którego obaj są klientam i,
- Model czw orokątny: uczestnikam i są nabyw ca, bank nabyw cy, sprzedaw ca i bank sprzedaw cy.
Proces zakupu, którego efektem jest zainicjow anie płatności m oże przykła-dow o przebiegać następująco:
1. Kupujący przeglądając stronę sprzedaw cy w ybiera produkty, negocjuje w a-runki w trybie online (w tym cenę i waa-runki płatności), po uzgodnieniu któ-rych przechodzi na stronę W W W , na której znajduje się podsum ow anie zam ów ienia i warunki zapłaty.
2. Kupujący instruuje swój bank, aby przygotow ał płatność zgodnie z ustalo-nymi warunkam i, np. m ożliwość w ycofania płatności, ubezpieczenie. Po w ciśnięciu przycisku „e-pay" tw orzona zostaje w iadom ość inicjująca za-płatę, zaw ierająca warunki handlow e i instrukcję zapłaty sprzedaw cy. A pli-kacja T rustA ctL ink nabyw cy podpisuje elektronicznie w iadom ość i prze-syła j ą do aplikacji e-paym entsPlus, która j ą zatw ierdza, datuje, nadaje ID i j ą przechow uje. Dane handlow e są odłączane od w iadom ości inicjującej i zostają zachow ane w bazie danych e-paym entsPlus. Instrukcje płatności są przechow yw ane w system ie w oczekiw aniu na w eryfikację nabyw cy, sprzedaw cy i certyfikatów ich banków. Jeśli wynik w eryfikacji je st pozy-tyw ny, instrukcje są w ysyłane do banku nabywcy, w przeciw nym razie transakcja zostaje przerwana.
3. Bank nabyw cy m oże dać pozytyw ną lub negatyw ną odpow iedź na instruk-cję płatności. N egatyw na odpow iedź oznacza, że na koncie kupującego nie ma pieniędzy lub że limit ubezpieczenia został przekroczony, a jej skutkiem jest przerw anie transakcji z powiadom ieniem kupującego o je j przyczynach. W przypadku pozytyw nej odpowiedzi e-paym entsPlus w ysyła potw ierdze-nie płatności do banku sprzedaw cy.
4. Potw ierdzenie instrukcji zapłaty przesyłane jest także do sprzedaw cy, łącz-nie z danym i handlow ym i i inform uje go o akceptacji płatności przez bank (i ubezpieczenia, jeśli jest wymagane).
5. Sprzedaw ca w ysyła potw ierdzenie odbioru kom unikatu o zainicjow aniu płatności oraz o jej akceptacji (lub odrzuceniu w arunków ). Potw ierdzenie instrukcji płatności i odbioru kom unikatu zostają połączone i przesłane przez e-paym entsPlus do kupującego.
T ransfer pieniędzy ma m iejsce poza system em e-paym entsPlus, przy czym instrukcja płatności zostanie w ykonana przez bank w w yznaczonym dniu, jeśli zapłata nie jest uw arunkow ana (punkt 6 nie ma zastosow ania) lub zostanie w y-konana po otrzym aniu potw ierdzenia o wypełnieniu przez sprzedającego w arun-ków w ustalonym czasie, jeśli zapłata je st uw arunkow ana.
6. Kupujący w ysyła w iadom ość do sw ojego banku potw ierdzającą w ypełnie-nie przez sprzedaw cę wcześypełnie-niej ustalonych warunków. Bank kupującego może rów nież w im ieniu sw ojego klienta spraw dzić i potw ierdzić w ypeł-nienie w arunków .
7. T ransfer pieniędzy zostaje w ykonany w tradycyjnym system ie płatniczym . 8. Bank kupującego obciąża rachunek nabyw cy i opcjonalnie wysyła potw
ier-dzenie obciążenia rachunku do aplikacji e-paym entsPlus.
9. Bank sprzedaw cy uznaje konto sprzedaw cy i inform uje o tym sw ojego klienta. Bank musi potw ierdzić w płynięcie pieniędzy na konto klienta do e-paym entsPlus, aby zakończyć transakcję w system ie.
N abyw ca może anulow ać instrukcję płatności przed rozpoczęciem transferu pieniędzy. Jeśli jest to instrukcja niew ycofyw alna lub ubezpieczona jej anulo-wanie m oże być zrealizow ane tylko za zgodą zarów no kupującego, jak i sprze-daw cy. e-paymentsPIfij* bank c o -branded Urząd Cerlyfkacji aplikacje p M n o ici aplikacje płatności SWIFTNot SvMFT Alliance
G atew ay SWIFT Altance ad9pt,
G atew ay___________ Instytucie finansowa sprzedaw cy Instytycia finansowa kupującego przeglądarka aplikacja SMART CARD READCRWSM aplikacje E-commerce/ERP Kupujący
Rys. 1 System e-paym entsPlus
Źródło: e-paymentsPlus Service O verview, S.F.I.W .T. Release Iй revision, March 2002, s. 18
Podsum ow anie
G lobalizacja gospodarki spow odow ała wzrost wolum enu m iędzynarodo-wych transakcji płatności. Pragnąc usunąć bariery w rozwoju handlu w sektorze B2B C entrum O N Z ds U łatw iania Handlu i Elektronicznego Biznesu przyjęło rekom endację dotyczącą ułatwień w m iędzynarodow ych procedurach handlo-wych, w tym m iędzy innymi dla płatności. R ów nież banki podjęły inicjatyw ę utw orzenia system u, który zm niejsza ryzyko zw iązane z płatnościam i. E-paym entsPlus w ykorzystuje infrastrukturę SwiftNet, gw arantując tym sam ym wysoki poziom bezpieczeństw a transakcji przeprow adzanych tą drogą. Jest przykładem trendu ujednolicania rynku finansow ego poprzez w ykorzystanie technologii internetow ych w celu ułatw ienia dokonyw ania transakcji. Z drugiej strony św iadczy o tym, że banki chcą zw iększyć sw oją rolę w rozliczaniu elek-tronicznych płatności pom iędzy przedsiębiorstw am i.
Ź ródła
1. e-paym entsPlus Service Overview, S.F.I.W.T. Release Iм revision, March 2002
2. Rekomendacja nr 18 przyjęta przez Centrum ONZ ds. Ułatwiania Handlu i Elektronicznego Biznesu, New York i G enewa 2001
3. M. Zicmecka, Systemy elektronicznych płatności, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Oeco- nomica nr. 157, Ł ódź 2002.
