A C T A Ü N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA H IS T O R IC A 10, 1981
A lb in G łow acki
D Z IA Ł A L N O Ś Ć K Ó Ł S T U D E N T Ó W P O L A K Ó W W Z SR R (1944— 1946) N A P R Z Y K Ł A D Z IE M O SK W Y
P o w sta n ie w 1943 r. Z w iąz k u P a trio tó w P o lsk ic h w Z S R R p o sta w iło n a p o rz ą d k u d z ie n n y m m . in. za g ad n ien ie p ra c y o rg a n iz a c y jn e j i p o li ty czn o -w y ch o w a w cz ej w śród m ło d zieży p o lsk iej, k tó r ą losy w o jn y rz u c iły w g łą b te ry to riu m K r a ju R ad. K w e stie te p o d ję to o ficja n ie w czasie o b ra d P le n u m Z a rz ą d u G łów nego Z P P w d n iu 13 k w ie tn ia 1944 г .1 o ra z n a p o sied ze n iu P re z y d iu m Z G Z P P — 20 k w ie tn ia 1944 г.* P o d k re śla n o w ów czas d u ż y o d d o ln y p ęd m ło d zieży p o lsk iej do o rg a n iz o w a n ia się o ra z zdecy d o w an o n a k re ś lić p la n p ra c y Z w ią z k u n a ty m o d cin k u i o p ra c o w a ć s ta tu t kół m łodzieży. Je d n o c z e śn ie u znano za po żą dane tw o rz y ć i p o p ie ra ć p o w sta w a n ie zrzesz eń i sto w a rz y s z e ń p rz y Z P P .
W taikim k lim a c ie b y ły p o w o ły w a n e p ie rw s z e k o ła s tu d e n tó w P o laków w ZSR R . M łodzież ak a d em ick a n ie c z e k a ła je d n a k d o tą d b ie rn ie n a pow y ższe i n a s tę p n e (w rzesień 1945 r . ) ' d ec y zje ZG Z P P w k w e stii o rg a n iz acji r u c h u m ło d y ch . W spom nieć t u n a le ż y np. o a p e lu s tu d e n ta h isto rii — E. I n tr a to r a z J a k u c k a , zam ieszczaneg o w „W o ln ej P o ls c e ” ju ż 24 s ie rp n ia 1943 r . 4 W zyw ał on p o lsk ą m łod zież stu d e n c k ą do zo rg a nizo w an ia się w s e k c ję Z P P .
W b ard zo p rę ż n y m i liczn y m śro d o w isk u P o la k ó w w T aszk ien cie m yśl u tw o rz e n ia k o la stu d e n c k ie g o zro d ziła się 20 lis to p a d a 1943 r.,
sk ic h w Z S R n 6 f j l ° m ite tu C e n tr a ln e g o P Z P R , Z w ią z e k P a tr io tó w P o l-‘ C A SC A К С P Z P R , Z P P , sy g n . 2 1 6 /9 , k. 31. p Z P R 7 P P P Z P R ’ Z P P )’ S y g n - 2 1 6 /8 ’ k - 68; sy « n - 2 1 6 /3 4 ’ X- 5‘ 5 C A К С P Z P R , Z P P , sy g n . 216/10, k. 95-103.
a w sty c z n iu 1944 r. zo stała u rz e c z y w istn io n a w fo rm ie Z rz esze n ia S tu d e n tó w P o la k ó w — p ierw szeg o na o b szarze K ra ju R ad s.
T u ta j też w y stęp o w a n o z in ic ja ty w ą s tw o rz e n ia o rg a n iz acji s tu d e n tó w — P o la k ó w w sikali całego Z S R R ". W p ra k ty c e o rg a n iz a c ja ta k a je d n a k nie p o w stała. Istn ia ły n a to m ia st stu d e n c k ie k o ła w poszczegól n y ch o śro d k a c h n a u k o w y c h ZSRR . Ich w y k az za w iera tab . 1 7.
T a b e l a 1 K o la s tu d e n tó w P o la k ó w w Z S R R (la ta 1944 - 1946) N a z w a m ia sta D a ta p o w s ta n ia M a k sy m a ln a ilo ś ć c z ło n k ó w A lm a -A ta II p oł. 1944 r. 45 B a r n a u l 1945 r. (?) 16 C h a r k ó w 22 X11 1945 r. 10 (?) D n ie p r o p ie tr o w sk 9 X I 1945 r. 12 F ru n z e 1045 г. (?) 13 (?) G ork i X I I 1944 r. 12 G u r ie w 1945 r. (?) * K a za ń 14 III 1945 r. 13 K o k a n d a IV 1941 r. 20 K ra sn o Jar * * K u sta n a j 1944 r. + L e n in a b a d 1944 r. 30 L w ó w 1 X 1945r. 8 (?) M o sk w a X I 1944 r. 96 N iż n y T a g ił IV k w a r ta ł 1944 r. * N o w o s y b ir s k 1941 r. (?) * O d essa 1945 r. (?) * O sz 1944r. (?) 12 (?) S a m a r k a n d a V I 1944 r. 40 S a r a tó w j e s ie ń 1944 r. p o n a d 40 (?) S e m ip a ła ty ń s k 22 IV 1945 r. p o n a d 30 S ta lin a b a d (d ziś D u sz a n b e) 1944 r. 23 S w ie r d ło w s k 27 X 1944 r. 39 T a s z k ie n t I 1944 r. ok. 120 W iln o j e s ie ń 1945 r. 8 (?) R a z e m p o n a d 587
K o la s tu d e n tó w p o w s ta w a ły n a bazie d e m o k ra ty c z n e j p la tfo rm y p o lity c z n e j Z P P . Ich tro s k ą było sk u p ie n ie ca łe j p o lsk ie j m łodzieży
s A r c h iw u m A k t N o w y c h , Z w ią z e k P a tr io tó w P o ls k ic h w Z SR R . 1943-1946 (d a lej: A A N , Z P P ), sy g n . 742, s. 23; sy g n . 1865, k. 1.
8 A A N , Z P P , sy g n . 1865, k. 2.
K o la s tu d e n tó w P o la k ó w w Z S R R
a k a d e m ic k ie j, bez w zględu na p rz e k o n a n ia p o lity czn e. D la osiągnięcia tego o rg a n iz a c je s tu d e n c k ie n ie k tó ry c h m ia st re z y g n o w a ły czasem z o k re śle n ia „K o lo ” , p rz y jm u ją c n az w y „ Z rz e sz e n ia ” (T aszk ien t, S a m a r- k an d a ) “ czy „ Z je d n o cze n ia S tu d e n tó w P o ls k ic h ” ( A l m a - A t a )
S ta w ia ły one sobie za c e l ia w y c h o w an ie m ło d zieży w d u c h u d em o k ra ty c z n y m , k s z ta łto w a n ie w łaściw ego je j św iato p o g ląd u , p o d n iesien ie poziom u n au k o w eg o członków , w z a je m n ą pom oc w s tu d ia c h , p o p u la ry zację k u ltu r y p o lsk iej w śró d sp o łecz eń stw a ra d zieck ie g o , d ziała n ie n a rzecz zbliżenia n a ro d ó w P olski i ZS R R , zab ezp ieczen ie m a te ria ln y c h in te re só w członków kó ł, zap o zn an ie ich z a k tu a ln ą s y tu a c ją sp ołeczn o- -p o lity c z n ą i g o spodarczą n o w e j P olski, a n ie k ie d y (C hark ów , S w ie r- dłowslk) p rz y p o m n ie n ie ję z y k a polskiego.
Im p u lse m do p o w sta w a n ia k o le jn y c h kół b y ły w iadom ości o is tn ie n iu zo rg an izo w a n y ch ośro d k ó w polsk ich w in n y c h m ia sta c h Z SR R ". N ie je d n o k ro tn ie in ic ja to ra m i p ie rw sz y c h z e b ra ń s tu d e n c k ic h b y li d zia łacze zarząd ó w Z P P łu b stu d e n c i z są sie d n ic h m i a s t 12. O u tw o rz e n ie kół stu d e n tó w ap e lo w a ła ta k ż e „W olna P o ls k a ” , n a łam ac h k tó r e j p o p u la ry z o w a n o często p ra c ę ju ż is tn ie ją c y c h z r z e s z e ń 1S. O piekę nad ko lam i sp ra w o w a ły w y d z ia ły m łodzieżow e Z P P lu b sp e c ja ln ie do tego ce lu d eleg o w an i p ra c o w n ic y lo k a ln y c h z a rz ą d ó w Z P P l4. Od w rześn ia 1945 r. fu n k c jo n o w a ł n a szczeblu c e n tra ln y m R e fe ra t M łodzieżow y p rz y W ydziale O rg a n iz a c y jn y m ZG Z P P , k ie ro w a n y p rz e z D a n u tę K iszko 15. K o ła stu d e n tó w zrzesz ały w zasad zie ty lk o m łod zież ak a d em ick ą. W n ie k tó ry c h je d n a k m ia sta c h ro z sz e rz y ły one sw ą p ra c ę ta k ż e n a słu ch ac zy tech n ik ó w , uczniów szkół rz em ieśln ic zy ch cz y w ogóle m ło d zież p ra c u
sy g n . 1985, k. 1; sy g n . 1253, s. 8; sy g n . 1275, s. 43; sy g n . 1278, k. 21; sy g n . 94, s. 15, 57; sy g n . 96, s. 154; sy g n . 861, s. 77, 73; sy g n . 118, s. 86; sy g n . 1756, k. 184, 185; sy g n . 173, s. 101; sy g n . 140, s. 40; sy g n . 142, s. 11; sy g n . 12, s. 2; sy g n . 147, s. 2; sy g n . 740, s. 39; sy g n . 1164, s. 11; sy g n . 1322, s. 214, 216; sy g n . 1935, s. 6; sy g n . 1865, k. 1; sy g n . 161, s. 28; sy g n . 1644, s. 119; sy g n . 738, k. 3; sy g n . 1189, s. 3; sy g n . 161, s. 28; sy g n . 1644, s. 119; sy g n . 738, k. 3; sy g n . 1189, s. 3; sy g n . 1860, k. 76, 78; sy g n . 179, s. 119, 154; sy g n . 1911, k. 46; „W o ln a P o ls k a ” 1944, nr 40, s. 4; 1945 nr 36, s. 4. 8 A A N , Z P P , sy g n . 1865, k. 1. " T a m ż e, sy g n . 59. s. 19. 10 A A N , Z P P , sy g n . 1130, n lb ; sy g n . 1189, s. 22, 23, 25, 65; sy g n . 1253, s. 6, 10; sy g n . 1278, k. 21; sy g n . 1865, k. 1; sy g n . 1935, s. 7; „W o ln a P o ls k a ” 1945, nr 38, s. 4. 11 A A N , Z P P , sy g n . 1253, s. 8; sy g n . 1278, k. 21. 12 T a m ż e, sy g n . 1189, s. 21; sy g n . 1865, k. 1. IS „W olna P o ls k a ” 1944, n r 22, s. 4; 1945, n r 10, s. 4; 1945, nr 30, s. 4; 1945, n r 37, s. 4; 1945, nr 38, s. 4. 14 A A N , Z P P , sy g n . 1189, s. 1; sy g n . I860, k. 5. 15 C A К С P Z P R , Z P P , sy g n . 2 1 6 /1 0 , k. 95.
ją c ą “ . C złonkow ie kól re k r u to w a li się głó w n ie sp o śró d osób, k tó r e nie zd ąży ły uko ń czy ć stu d ió w p rz e d w y b u c h e m wojiny w k r a ju oraz z g ro n a ty c h , k tó rz y zd e cy d o w a li się p o d jąć n a u k ę d o p iero w Z S R R ” .
C a ło k sz ta łt d ziała ln o śc i k ó ł s tu d e n tó w o b e jm o w a ł za g a d n ie n ia p oli ty czn e, k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e i o p iek i spo łecznej. R ealizo w an o je w dw óch p io n ach : w e w n ą trz k ó ł o ra z n a rz e c z og ółu P o la k ó w w d a n y m o śro d k u . W ty m o s ta tn im p ionie m ieści się ta k ż e te c h n ic z n a i o rg a n iz a c y jn a w sp ó łp ra ca z te re n o w y m i z a rz ą d a m i Z P P i K o m isja m i O pieki S połeczn ej (KOS) Z P P . D ziałalność w iększości k ó ł s tu d e n tó w o p ie ra ła się o p la n y , z a w ie ra ją c e k o n k re tn e z a m ie rz e n ia n a n a jb liż sz y o k r e s ia. N ie k tó re koła p o siad ały re g u la m in y (sta tu ty ) .n o rm u jące ich s p ra w y o rg a n iz a c y jn e lu.
W d zied zin ie p ra c y k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e j — w e w n ą trz k ó ł — d o m in o w ał sy ste m s a m o k s z ta łc e n io w y 20. S tu d e n c i odbyw 'ali z e b ra n ia (co 1— 4 ty g o d n ie), na k tó ry c h w y g łaszali r e fe ra ty , p ro w a d z ili d y s k u s je oraz p o d aw ali a k tu a ln e in fo rm a c je p o lity c zn e z k r a ju i ze św iata. T e m a ty k a ty c h z e b ra ń b y ła b ard zo sze ro k a. U m ożliw iało to w łąc zen ie do ich p rz y g o to w an ia s tu d e n tó w p o lsk ich z ró ż n y c h k ie ru n k ó w stu d ió w .
Z n ac zn ą pom oc w re a liz o w a n iu p ra c y p o lity c z n o -w y c h o w a w c z e j k ó ł było w y d a w a n ie g az e te k ścien n y c h (,,Zew M ło d y ch ” — A łm a-A ta , „ S tu d e n t P o lsk i” — B a rn a u l, „N ow a N iep o d leg ło ść” — G o rk i, „G łos S tu d e n ta ” — K o k a n d a, „ T ry b u n a S tu d e n ta ” — S e m ip a ła ty ń s k , „M łoda P o ls k a ” — T a s z k ie n t)2I. S ta n o w iły o n e p o p u la rn e m ie jsc e w y m ia n y s tu d e n c k ic h m y śli i p o stu la tó w . In n ą c iek a w ą fo rm ą s tu d e n c k ie j a k ty w ności k u ltu r a ln e j b y ły k ó łk a d ra m a ty c z n e i zespo ły a r ty s ty c z n e M. W iele u w a g i p o św ięcały k o ła s tu d e n tó w an a liz ie w y n ik ó w u z y sk iw a n y c h w n au ce. B yć m oże d lateg o r e z u lta ty egzam inó w b y ły p rz ew aż n ie z a d o w a la ją c e i c e lu ją c e !S.
S p ra w ą szczególnej tro s k i za rząd ó w kó ł stu d e n tó w b y ły k w e stie o p iek i m a te ria ln e j n ad m ło d zieżą stu d iu ją c ą . W a ru n k i b y to w e — nie
16 A A N , Z P P , sy g n . 118, s. 112; sy g n . 161, s. 4; sy g n . 1093, s. 2, 5; sy g n . 1644, s. 131; sy g n . 1865, k. 7. 17 P or. np. A A N , Z P P , sy g n . 195, s. 104-108; „ P o lsk a Z b r o jn a ” 1945, n r 94, s. 3; „W o ln a P o ls k a ” 1945, nr 8-9, s. 5. 18 A A N , Z P P , sy g n . 861, s. 73; sy g n . 1756, k. 185. 19 T a m że, sy g n . 1651, n lb ; sy g n . 1799, s. 183; sy g n . 1865, k. 7, 8. 20 T a m ż e, sy g n . 162, s. 19; sy g n . 861, s. 73, 74; sy g n . 1189, s. 22, 28-65; sy g n . 1253, s. 8, 10; sy g n . 1756, k. 184; sy g n . 1836, s. 66. 21 T a m ż e, sy g n . 59, s. 19; sy g n . 96, s. 167; sy g n . 742, s. 23; sy g n . 1645, s. 32; sy g n . 1756, k. 184; sy g n . 1865, k. 4; „W o ln a P o ls k a ” 1945, nr 29, s. 4. 22 A A N , Z P P , sy g n . 59, s. 19; sy g n . 1863, s. 13; sy g n . 1865, k. 7. 2S T a m ż e, sy g n . 858, s. 10-18, 26; sy g n . 1756, k. 184; sy g n . 1799, s. 182; sy g n . 1985, s. 3-14; sy g n . 2105, k. 3-4.
ty lk o z re sz tą te j m ło d zieży — b y ły bo w iem n ie z w y k le tru d n e . J e j s y tu ac ję k o m p lik o w a ły ew aikuacja i re e w a k u a c ja uczelni o ra z ze rw an ie , w w y n ik u w o jn y , kontaiktów z do m am i ro d z in n y m i, a czasem w ogóle z ro d z in ą ‘4.
In te rw e n c je kó ł s tu d e n tó w oraz in s ta n c ji Z P P sp o w odo w ały , że Z a rz ą d G łó w n y Z P P p rz y z n a ł im w k o ń c u 1944 r. je d n o ra z o w ą za,po m ogę p ien ięż n ą w w ysokości 230 500 r b (po 500 r b na jed n eg o s tu d e n ta) 2S. P e w n e śro d k i m a te ria ln e p rz y d zielo n o im tak że w la ta c h 1945 i 1946 se.
N a szczeblu kó ł fu n k c jo n o w a ły w k ilk u o śro d k a ch stu d e n c k ic h d ziały o p iek i sp o łecz n ej: K o m isja O p iek i S p o łeczn ej, K o m isja S ty p e n d ia ln a (rozdzielała o trz y m a n e z Z P P fu n d u sz e), K a sa W zajem n ej P o m ocy i K o m isja O p iek i L e k a rsk ie j ” . P o za ty m k o ła s tu d e n tó w p o sia d a ły sw y ch re p re z e n ta n tó w w n ie k tó ry c h K O S Z P P , gdzie d o k o n y w a n o ro z d ziału pom o cy m a te ria ln e j d la ogółu o b y w a te li p o lsk ich w Z S R R ,a.
A k ty w iśc i s tu d e n c c y p e łn ili w ie lo k ro tn ie o d p o w ied z ia ln e fu n k c je w z a rz ą d a c h Z P P , k o m isja c h o p iek i spo łeczn ej Z P P i k o m isja c h k u l tu ra ln o -o św ia to w y c h 2". P o sia d ało to n ie z w y k le isto tn e zn aczenie d la d ziałaln o ści Z P P zw łaszcza ta m , gdzie o d cz u w an o b ra k c h ę tn e j do sp o łeczn ej p ra c y in te lig e n c ji. S tu d e n c i b y li n ie rz a d k o w ogóle p io n ie ra m i Z P P , p o w o łu ją c np. Z a rz ą d R e p u b lik a ń s k i Z P P w J a k u c k u “ , czy Z a rz ą d M iejscow y Z P P w M ark sie k. S a ra to w a *\ W ielu z n ich k ie ro w ało ru c h e m m łodzieżow ym n a sw y m te re n ie , s to ją c n a czele w y d z ia łów m ło dzieżow ych Z P P (S e m ip a ła ty ń sk , S a m a rk a n d a ) " . S tu d e n tó w sp o ty k a ło się w a k c ja c h p o m o cy d la ro d z in w o jsk o w y ch , d la ra n n y c h żo łn ierzy w szp italac h , czy na rzecz tzw . p om o cy zim o w ej ".
K o ła s tu d e n tó w n io sły w y d a tn e w sp a rc ie d la d ziałaczy Z P P uczes tn iczą c w p rz e p ro w a d z a n iu r e je s tr a c ji o b y w a te li p olsk ich , w ro z d ziale ra d zieck ie j pom ocy, p rz y z n a n e j d ec y z ją rz ą d u Z S R R d n ia 5 k w ie tn ia 1944 r., w p ra c a c h d z ia łu p o sz u k iw a n ia rodzin, w a k c ji op cji i re p a tria c ji
34 P or. np. A A N , Z P P , sy g n . 195, s. 56; sy g n . 198, s. 51, 113; „ P o ls k a Z b r o jn a ” 1945, nr 94, s. 3. Zs „W o ln a P o ls k a ” 1944, nr 47, s. 4. 10 C A К С P Z P R , Z P P , sy g n . 2 1 6 /1 0 , k. 53, 78, 103, 147; sy g n . 216/11, k. 3, 23, 24, 52, 53, 110, 112; A A N , Z P P , sy g n . 350, s. 12, 19, 26. 27 A A N , Z P P , sy g n . 1130, nlb; sy g n . 1799, s. 184; sy g n . 1865, k. 5, 6. 28 T a m ż e, sy g n . 1861, k. 13-15. 20 T a m ż e, sy g n . 32, s. 63-65; sy g n . 73, s. 48, 49; sy g n . 118, s. 24; sy g n . 161, s. 1; sy g n . 1189, s. 23; sy g n . I860, s. 79; sy g n . 1877, s. 44. 30 A A N , Z P P , sy g n . 107, s. 25. 31 T a m ż e, sy g n . 160, s. 173, 175. 32 T a m ż e, sygn - 1644, s. 173; sy g n . 1799, s. 157, 160, 168, 175. 83 T a m ż e, sy g n . 1644, s. 141; sy g n . 1756, k. 184.
o raz w w ielu i n n y c h ” . S tu d e n c i w łączy li się a k ty w n ie do obchodów w ażn iejszy ch rocznic n a ro d o w y c h i p o zo stały ch im p re z o rg a n iz o w an y c h p rz e z Z P P .
D la p o trz e b całego śro d o w isk a polskiego w d a n y m o śro d k u tw o rz y li często k o ła re fe re n tó w (p releg en tó w ), o b słu g u jąc z e b ra n ia r o d a k ó w s5. Z w łasn e j in ic ja ty w y n a w ią z y w a li k o n ta k ty z R e fe ra te m M łodzieżo w y m ZG Z P P o raz m ięd zy in n y m i k o łam i stu d e n tó w , zw łaszcza z m o sk iew sk im
P ra w ie w szy stk ie koła s tu d e n tó w p ra c o w a ły p e r io d y c z n ie S7. O sła bienie, czy w ręcz zastój d ziałaln o ści n a stę p o w a ł w o k re sie sesji eg za m in a c y jn y c h i w a k a c ji letn ich . Z n o w y m ro k ie m ak a d e m ic k im stan te n u le g a ł je d n a k p rz ew aż n ie p o p ra w ie. P rz y c z y n ą słabszej p ra c y kół było też czasem zm n iejsze n ie się liczb y ich członków , a ta k ż e tru d n a s y tu a c ja m a te ria ln a stu d e n tó w , zm u sz a ją c a ich do p o d jęcia p ra c y za ro b k o w ej.
O siąg n ięcia w działalności poszczególnych kó ł s tu d e n tó w b y ły różne. Z ależało to od w ielu czyn n ik ó w , głów nie zaś od in w e n c ji a k ty w u , licze bności i zw arto ści danego śro d o w isk a o ra z od w sp ó łp ra c y z in s ta n c ja m i Z P P .
S zczególną ro lę w życiu p o lsk iej społeczności stu d e n c k ie j w ZSR R o d eg rało K oło M łodzieży A k a d em ic k iej w M oskw ie *8. Do ta k ie j rołi p re d e sty n o w a ły je blisk ie k o n ta k ty z c e n tra ln y m i w ład z am i Z P P , a p ó ź n iej — z am b asa d ą R P oraz liczebność środow isk a.
In ic ja ty w a po w o łan ia K M A w y p ły n ę ła od m o sk iew sk ich s tu d e n tó w la te m 1944 r., dość późno, w p o ró w n a n iu z in n y m i o śro d k am i. B ez w zg lęd n ie w p ły n ę ła n a to e w a k u a c ja i re e w a k u a c ja u czeln i stolicy. Do g ru d n ia 1941 r. e w ak u o w an o bow iem z M oskw y — całk o w icie lu b częś ciow o — aż 57 sp o śró d 64 istn ie ją c y c h tu w yższych za k ład ó w n a u k o w y c h . Z n a la z ły one sch ro n ie n ie m . in. w A łm a-A cie, A szchabadzie, Iżew - sku, K okand zie, L en in o g o rsk u , N o w o sy b irsk u , S am ark a n d zie, T aszkiencie, T o m sk u . M asow a ich re e w a k u a c ja n a s tą p iła w 1943 r. *'
O gólne z e b ra n ie m o sk iew sk ich s tu d e n tó w P o la k ó w odbyło się n a p o c z ą tk u ro k u ak ad . 1944/1945, po p ow rocie m łodzieży z w a k acji. Z w o łał je K o m ite t O rg a n iz a c y jn y K M A w p o ro z u m ie n iu z Z arząd e m O b w odow ym Z P P w M oskw ie. W y b ran o w ów czas Z a rz ą d K o ła w sk ła
81 T a m ż e, sy g n . 50, s. 19; sy g n . 140, s. 32; sy g n . 1644, s. 155; sy g n . 1756, k. 184; s y g n . 1865, k. 2, 4, 7. 85 T a m ż e, sy g n . 1829, k. 33, 47; sy g n . 1865, k. 7. 86 T a m ż e , sy g n . 861, s. 77; sy g n . 1644, s. 136, 137, 155. 8? T a m ż e, sy g n . 162, s. 19; sy g n . 169, s. 37; sy g n . 172, s. 72; sy g n . 1799, s. 178. 88 T a m ż e , sy g n . 12, s. 2-6; sy g n . 43, s. 46; sy g n . 740, s. 66. 8ä T a m ż e, sy g n . 197, s. 130; sy g n . 195, s. 27, 104-108, 54-56; K r u g l i a n s k i j , W y s s z a j a s z k o ł a S S S R w g o d y W i e l i k o j O t i e c z e s t w i e n n o j W o j n y , M o sk w a 1970, s. 85-88, 189, 224.
dzie 7 członków i 3 zastępców . Jeg o p rz ew o d n icz ący m zo stał E d m u n d G o ld za m t z I n s ty tu tu A rc h ite k tu ry , za stę p cą — T en e n b au m , a s e k r e ta rz e m — J ę d rz e je w sk a .
W celu sp ra w n eg o fu n k c jo n o w a n ia K o ła u tw o rz o n e z o stały w ra m a c h Z a rz ą d u trz y działy: k u ltu ra ln o -o św ia to w y , a k a d e m ic k i i pom ocy m a te ria ln e j. Z a p o d sta w o w e za d an ia K o ła u znano p rz y g o to w a n ie m łod zieży
do cz ek ając ej ją p ra c y w odrod zo n ej P olsce. Z am ierzan o osiągn ąć to p rz ez p ro w a d zen ie d ziałaln o ści w y ch o w aw czej n a bazie „ D e k la ra c ji ideow ej Z P P ” i „M a n ifestu P K W N ”. Ś ro d k iem re a liz a c ji m ia ła być ro z le g ła p ra c a k u ltu ra ln o -o św ia to w a , d a ją c a m ożliw ość p o zn a n ia w sp ó ł czesn ej rzecz y w isto śc i P olsk i, sto su n k ó w p o lsk o -ra d zieck ic h o ra z zad ań s tu d e n tó w p o lsk ich w ZSRR . P o za ty m K oło p lan o w ało um acn iać w sw y m za k resie p rz y ja ź ń p o lsk o -ra d z ie c k ą , d osko n alić u m iejętn o ści zaw odow e członków , troszczyć się o ich w a ru n k i so cjaln o -b y to w e , n a w iązyw ać k o n ta k ty z o rg a n iz a c ja m i m łodzieżow ym i w Z S R R i P olsce o raz o rganizow ać zbiorow e w ycieczki do k in i te a tró w .
Z e b ra n ia Z a rz ą d u K o ła o d b y w a ły się w zasadzie — o prócz o k re s u egzam inów — co ty d zień . U czestn iczy ł w n ich szero k i a k ty w K oła. N ie zależnie od tego — d la z a ła tw ie n ia d o ra źn y ch s p ra w —• z b ie ra ły się poszczególne se k c je . T a k a fo rm a p ra c y u m o żliw iała w y c h o w an ie d u że j g ru p y d ziałaczy oraz zacieśn iała w ięzy m ięd zy n im i. In n y m sposobem k o n ta k to w a n ia się b y ły d y ż u ry p rz e d s ta w ic ie li K o ła w lo k a lu Z a rz ą d u O bw odow ego Z P P .
M im o o grom nego zap ału , a k ty w iśc i K oła n a p o ty k a li w sw ej p ra c y n a sz e re g tru d n o ści. N a jp o w ażn iejszą stan o w iło w ie lk ie ro z p ro szen ie m łodzieży: 71 s tu d e n tó w stu d io w ało aż w 32 in s ty tu ta c h . In te n sy w n a n a u k a nie zaw sze p o zw alała im na w y g o sp o d aro w an ie czasu dla d zia łaln o ści społecznej. Je ż e li d o d am y do tego p ra c ę zaw o do w ą w ielu z nich, okaże się, że członkow ie K o ła a k ty w n ie w n im d z ia ła ją c y czy n ili to rzeczyw iście z pośw ięceniem .
R ozw ój liczeb n y K o ła w o d n iesien iu do p o szczeg ólny ch o k resó w p rz e d sta w ia tab . 2 T a b e l a 2 R o z w ó j lic z e b n y K M A w M o sk w ie S ta n n a d z ie ń I lo ś ć c z ło n k ó w 31 X I 1944 r. 711 31 X I I 1945 r. 90 31 III 1946 r. 90 40 A A N , Z P P , sy g n . 12, s. 3; sy g n . 1093, s. 5, 8, 10; „W o ln a P o ls k a ” 1945, nr 13, s. 4.
K o ło u trz y m y w a ło s ta łe k o n ta k ty z Z a rz ą d e m O b w od ow ym Z P P o ra z z W y d ziałam i O rg a n iz a c y jn y m i i K u ltu ra ln o -O św ia to w y m Z a rz ą d u G łów nego Z P P . D użo uw agi pośw ięcał stu d e n to m s e k r e ta rz g e n e ra ln y ZG Z P P — A le k sa n d e r Ju szk iew ic z. D zięki te j w sp ó łp ra c y b yło m ożliw e ro z w iąza n ie w ielu s p ra w o rg a n iz a c y jn y c h i so cja ln o -b y to w y c h n ie ty lk o członków K oła, ale w ogóle s tu d e n tó w p o lsk ich w ZSRR .
P ie rw sz y m p o w a żn iejszy m w y stą p ie n ie m K o ła ma z e w n ą trz b y ł w ie czó r now oroczny. O prócz g a rs tk i s tu d e n tó w (8— 9 osób) u cz estn iczy ła w n im m łodzież p ra c u ją c a , p rz e d sta w ic ie le w o jsk a o ra z w ła d z Z P P . U roczy sto ści n ad an o c h a ra k te r ra d o s n e j m a n ife sta c ji z o k az ji u tw o rz e n ia 31 X II 1944 r. R ządu T ym czaso w ego R P. Z aró w n o część o ficja ln a , ja k i ro z ry w k o w a z y sk a ły sobie w y so k ą ocenę u cz estn ik ó w w iec zo ru .
K o le jn y m w y d a rz e n ie m o szero k im o d d źw ięk u s ta ł się „W ieczór p rz y ja ź n i m łod zieży ra d z ie c k ie j i p o ls k ie j”. O d by ł się o n 2 k w ie tn ia 1945 r . w k lu b ie Z P P w M oskw ie. P rz y g o to w y w a ło go b lisk o 30 p o lsk ich stu d e n tó w . Im p re zę zaszczycił sw ą obecnością m . in. a m b a sa d o r R P Z y g m u n t M odzelew ski z m ałżo n k ą. L icznie p rz y b y li s tu d e n c i rad ziecc y , o ficerow ie W o jsk a P olskiego o raz in n i zap ro szen i goście. W części o fi c ja ln e j p rz ew o d n icz ący i w icep rze w o d n iczą cy K M A w y g ło sili okolicz nościow e r e f e r a ty w ję z y k u p o lsk im i ro s y jsk im . P ro g ra m a rty s ty c z n y w y p e łn ili p o lscy s tu d e n c i K o n s e rw a to riu m M oskiew skiego i In s ty tu tu T e a tra ln e g o . W y stąp ili też: J a n in a K u lcz y ck a, C h ó r R ew e le rsó w C ze sła w a Jan u sz ew sk ieg o oraz a k to rk a film o w a — N o ra N ey. U d a n ą im p re z ę za k o ń czy ła zabaw a ta n e c z n a 41.
P r a c ę d ziału k u ltu ra ln o -o św ia to w e g o o rganizo w ało m o sk iew sk ie K oło M łodzieży A k a d em ic k iej ró w n ie ż p rz ez sta łe ze b ra n ia ogólne. P re z e n to w an o n a n ich re fe ra ty , p ro w ad zo n o d y sk u sje , cz y tan o u tw o ry l i te ra c k ie o raz p rz e k a z y w a n o p e rio d y c zn ie a k tu a ln e in fo rm a c je p o lity c z n e („ sk rz y n k a p y ta ń ”). W p o cz ątk o w y m o k re sie za p rasz an o w c h a ra k te rz e p re le g e n tó w osoby spoza K oła. I ta k np. d r Z a n n a K o rm a n o w a (dziś p ro fe so r U n iw e rs y te tu W arszaw skiego) zd o b y ła o g ro m n e u zn a n ie słu ch ac zy za in te re s u ją c y cy k l p o g ad a n ek z z a k re s u h isto rii P o lsk i, a G. P a u s z e r — za o d czy t o „z ło ty m w ie k u ” l ite r a tu r y p o lsk ie j. K o le jn e r e f e r a ty p rz y g o to w a li ju ż sam i stu d en ci. Ic h te m a ty k a d o ty c z y ła g łó w n ie s p ra w ży cia lite rac k ie g o , te a tr u i za g a d n ie ń p o lity c z n y c h w o d ro d z o n ej P olsce.
S p e c ja ln e z e b ra n ie K o ła ( 2 3 IV 1945 r.) pośw ięco ne zostało p o lsko - -ra d z ie c k ie m u u k ład o w i o p rz y ja ź n i, pom ocy w z a je m n e j i w sp ó łp ra cy p o w o je n n e j, p o d p isan em u w M oskw ie 21 IV 1945 r. Z akończono je p rz y jęciem okolicznościow ej re z o lu c ji, o p u b lik o w a n e j n a stę p n ie w p r a s i e 18.
41 A A N , Z P P , sy g n . 13, k. 88; »W oln a P o ls k a ” 1945, n r 13, s. 4. " „W o ln a P o ls k a ” 1945, nr 16, s. 2.
N a o d b y w a ją c y c h się w ów czas liczn y c h w iecach z o k az ji za w a rc ia u k ła d u p rz e m a w ia li w im ie n iu lud n o ści p o lsk iej in s p iro w a n i p rz ez Z a rz ą d K M A stu d e n c i. U ro c z y stą ak a d em ię zo rganizow ano ta k ż e w d ru g ą ro c z nicę w y b u c h u p o w sta n ia w g etcie w a rszaw sk im .
N iez w y k le in te re s u ją c y m i le k c ja m i h isto rii b y ły k ilk a k ro tn e s p o tk a nia s tu d e n tó w z p rz e d sta w ic ie la m i w a lc ząc ej m ło d zieży z P o lsk i (m jr G ra b sk i, H. K a c z m a rsk a , por. K uziński). P o za ty m K oło o bjęło p a tro n a t nad g ru p ą u cz estn ik ó w p o w sta n ia w a rszaw sk ie g o , k tó r a p rz e b y w a ła na leczeniu w M oskw ie. O k azy w an o im pom oc w z a sp o k a ja n iu p o trz e b m a te ria ln y c h i k u ltu ra ln y c h .
In n y m w y ra z e m w dzięczności m ło d zieży p o lsk iej d la u cz estn ik ó w zm ag ań fro n to w y c h b y ł k o n c e rt zespołu a rty sty c z n e g o K o ła w d n iu 16 IV 1945 r. w m o sk iew sk im S z p ita lu W ojsk o w y m n r 1. L icznie zg ro m ad zen i w sz p ita ln e j św ie tlic y ra n n i p o lscy i ra d z ie c c y żo łn ierze e n tu z ja sty c z n ie p rz y ję li w y s tę p y s tu d e n tó w 4*. W a rto w sp o m n ieć w ty m m iejscu , że p ra c ą g ru p a rty s ty c z n y c h (d ra m a ty c z n e j, c h ó ru i ta ń c a ludow ego) k ie ro w a ła N a ta lia S zy d ło w sk a — od 1943 r. s tu d e n tk a I n s ty tu tu S z tu k i T e a t r a l n e j u . In te re s u ją c y p rz e b ie g m iało ta k ż e sp o tk a n ie z 20-osobow ą d e le g a c ją p o lsk ich o rg a n iz acji m ło dzieżo w y ch — 22 X 1945 r. w M oskw ie 4S.
D ział ak a d em ick i K o ła n ie ro z w in ą ł p o w a żn iejszej d ziałaln o ści ze w zg lęd u n a ro z p ro szen ie m łodzieży. J e d y n ie w o k re sie se sji eg z am in a c y jn y c h poszczególni stu d e n c i s ta rsz y c h la t n ie śli pom oc w n au ce m ło d szy m kolegom . W o p a rc iu o p ro w a d z o n ą p rz ez K oło ew id e n c ję ocen o rien to w a n o się, k o m u n ie z b ę d n a je s t ta k a pom oc. Z r e g u ły je d n a k stu d e n c i p olscy osiąg ali b ard zo d o b re w yn iki.
Isto tn ą ro lę w za b ezp iec zan iu s o c ja ln o -b y to w y c h in te re s ó w członków K o la o d eg rał dział pom ocy m a te ria ln e j. P o lsk a m łodzież k o rz y s ta ła w p ra w d z ie z m iejsc w b u rsa c h , o trz y m y w a ła s ty p e n d ia , p o siad ała ro b o t niczą k a te g o rię za o p a trz e n ia , ale m im o teg o je j p oło żenie m a te ria ln e było c ię ż k ie 1". S tą d te ż ju ż w g ru d n iu 1944 r. w sp o m n ia n y d z ia ł K oła w y stą p ił z m e m o ra n d u m do P re z y d iu m Z a rz ą d u G łów nego Z P P . P rz e d staw io n o w nim tr u d n ą s y tu a c ję m a te r ia ln ą s tu d e n tó w p o lsk ich w ZSR R i w niosk ow ano o p rz y z n a n ie im s ta łe j p o m o cy fin a n so w e j, żyw no ścio w ej i odzieżow ej. T e sa m e k w e stie o m aw iali p rz e d sta w ic ie le K M A p o d czas a u d ie n c ji u a m b a sa d o ra Z. M odzelew skiego. W y su n ę li w ów czas n a s tę p u ją c e p ro p o z y cje, z m ierzając e do p o lep sze n ia b y tu stu d e n tó w :
— d o d atk o w e z a o p a trz e n ie w k a r tk i żyw nościow e;
45 T a m ż e, s. 4.
44 A A N , Z P P , sy g n . 199, s. 98.
45 „W o ln a P o ls k a ” 1945, n r 39-40, s. 1. 46 T a m ż e, 1944, n r 24, s. 4,
— pom oc p ien ięż n ą i odzieżow ą;
— zezw olenie d la p e w n e j g ru p y n a k o rz y sta n ie ze sk le p u Z P P w M oskw ie;
— u zy sk a n ie od w ład z ra d zieck ic h zw o ln ien ia od o p ła ty za s t u d i a 47. Z aró w n o P re z y d iu m ZG Z P P , ja k i a m b asa d a R P o dn io sły się ze zro zu m ien iem do w y su w a n y c h p rzez s tu d e n tó w k w e stii i p rz y rz e k ły p o z y ty w n e ich ro z p a trz e n ie . W p ra k ty c e okazało się, że n ie w szy stk ie s p ra w y m ożn a było w ów czas za ła tw ić po m y śli w nioskodaw ców . K o n k re tn y m o w ocem p o d ję te j p rz e z K oło a k c ji stało się u zy sk a n ie n a s tę p u ją c y c h fo rm pom ocy:
— za siłk u gw iazdkow ego dla w szy stk ich po lsk ich s tu d e n tó w w ZSR R z p u li Z a rz ą d u G łów nego Z P P (po 500 rb n a osobę);
— zasiłkó w z fu n d u sz ó w a m b a sa d y R P d la 20 osób (po 300 rb) w sty c z n iu 1945 r. i d la 10 osób (także po 300 rb) w cz erw c u 1945 r.;
— 20 p aczek żyw nościow ych od K o m isji O p iek i S połecznej Z P P w M oskw ie (co m iesiąc, od lip ca 1945 r.) o raz — z teg o źró d ła — odzieży d la 52 osób;
— in d y w id u a ln e j pom ocy żyw no ściow ej i odzieżow ej d la szczególnie p o trz e b u ją c y c h stu d e n tó w ;
— p ra w a k o rz y sta n ia ze sk le p u spożyw czego Z P P w M oskw ie (po czątk o w o d la 10 osób, a n a stę p n ie d la 20 osób).
L a te m 1945 r. K oło fin alizo w ało s ta ra n ia o p rz y z n a n ie pom ocy o dzie żow ej, ty m ra z e m w K o m itecie O rg a n iz a c y jn y m Ż y dó w P o lsk ich w Z S R R p rz y Z P P . O e w e n tu a ln y c h ro z m ia ra c h te j pom ocy b ra k jest b liższy ch in fo rm ac ji. W e w rz e ś n iu 1945 r. P re z y d iu m ZG Z P P w y d zie liło z fu n d u sz u d y sp o zy c y jn e g o p e w n ą k w o tę z p rz ez n a c z e n ie m n a s t u d e n c k ą w ycieczkę do L e n in g ra d u i zap ew n iło za o p a trz e n ie w żyw ność d la u cz estn ik ó w n a czas je j t r w a n i a 48.
R e p re z e n ta n te m in te re só w s tu d e n tó w w m o sk iew sk iej K o m isji O pieki S po łecznej Z P P b y ł s ta ły p rz e d sta w ic ie l K o ł a 4Я. K O S z a ła tw ia ła ich p o d a n ia ty lk o po u p rz e d n im zao p in io w a n iu p rzez Z arząd K oła. W k o ń cu 1945 r. K oło M łodzieży A k a d e m ic k ie j ro z szerz y ło o bszar sw e j d z ia ła l ności p rz e z w ciąg n ięcie w sw ój sk ła d m ło dzieży p r a c u j ą c e j 60.
K o le jn y ro zd ział osiągnięć K o ła d o ty czy ł sp ra w o w a n ia p rz eze ń fu n k c ji p rz e d sta w ic ie la p o lsk ich s tu d e n tó w w sk ali całego K r a ju R ad и . R ola ta k a p rz y p a d ła m u po p ro s tu z konieczności. P o w o łan e było p rz e
47 A A N , Z P P , sy g n . 15, k. 6.
48 C A К С P Z P R , Z P P , sy g n . 216 /1 0 , k. 6, 95, 9«. 40 A A N , Z P P , sy g n . 1093, s. 17.
40 T a m ż e , sy g n . 147, s. 2; sy g n . 1093, s. 2, 5, 10. “ T a m ż e, sy g n . 12, s. 5, 6.
cież jak o koło lokalne. W obec zb liżająceg o się o k re su o p cji i re p a tria c ji, w y ła n ia ła się p iln a p o trz e b a szybkiego i o p e ra ty w n e g o z a ła tw ia n ia sze re g u sp ra w , d o ty czą cy ch ogółu polsk ich s tu d e n tó w w ZSR R . W ta k ie j s y tu a c ji P re z y d iu m Z a rz ą d u G łów nego Z P P upo w ażn iło Z a rz ą d M os k iew skiego K o la M łodzieży A k a d em ic k iej do w y s tę p o w a n ia w ro li r e p r e z e n ta n ta in te re só w w szy stk ich s tu d e n tó w P olak ó w , in fo rm u ją c o ty m w p ra sie . P rz e d sta w ic ie la m i K o ła zostali w yznaczeni: H e n ry k H a zen - szp ru n g , J a n u s z W olpe i E d m u n d G o ld zam t **.
D uża ilość listów , n a p ły w a ją c y c h do M oskw y od s tu d e n tó w z a in te re so w an y c h p e rsp e k ty w a m i k o n ty n u o w a n ia stu d ió w w Z SR R po za k o ń czen iu a k c ji re p a tria c y jn e j, sk ło n iła Z arząd K oła do zb a d an ia ta k ic h m o żliw ości. 13 lu teg o 1945 r. d e leg a cja K oła została p rz y ję ta p rz ez a m b a sa d o ra Z. M odzelew skiego. Podczas a u d ie n c ji p o ru sz o n o za g ad n ien ia do ty czą ce u k o ńczenia p rzez m łodzież p olską n a u k i w Z S R R po re p a tria c ji, s y tu a c ji d y p lo m an tó w , p o d leg ają cy ch sk ie ro w a n iu do p ra c y po stu d iach , położenia m a te ria ln e g o ogółu polsk ich stu d e n tó w . S p o tk a n ie okazało się b ard zo ow ocne. D zięki u z y sk a n y m w y ja śn ie n io m Z a rz ą d K o ła m ógł — za p o śre d n ic tw e m R e fe ra tu M łodzieżow ego ZG Z P P — p rz esłać w szy st k im za in te re so w a n y m w y ty czn e, w m y śl k tó ry c h należało n a sta w ić się na uko ń czen ie stu d ió w w Z SR R n a w e t po r e p a tria c ji (d o k ład n y te rm in je j rozpoczęcia i za k o ń czen ia nie b y ł jeszcze znany; o d p o w ied n ia u m o w a p o lsk o -ra d z ie c k a w te j sp ra w ie zo stała p o d p isan a 6 lip ca 1945 r.).
W y jaśn iła się ta k ż e sp ra w a d y p lo m a n tó w p o lskich. W k ró tc e zeb ran o o n ich szczegółow e d an e i p rz ek az an o do a m b a sa d y R P . S tą d s k ie ro w ano ich w y k az do K o m isa ria tu L udow ego S p ra w Z a g ra n ic z n y c h ZSR R w celu w y ro b ie n ia w iz do P olsk i. K o m ite t ds. S zkół W yższych pnzy R adzie K o m isa rz y L u d o w y c h Z S R R za p ew n ił im ty m czaso w e s k ie ro w a n ia n a p ra k ty k i p ro d u k c y jn e , z k tó ry c h m o gli zostać odw ołani n a ty c h m ia s t p o o trz y m a n iu w iz “ .
P o lsk o -ra d z ie c k ą um ow ę o opcji i re p a tria c ji z a w a rto 6 lipca 1945 r W załączonym do n ie j p ro to k o le stw ierd z o n o m . in., że „w szyscy stu d e n c i i osoby zaw odów sp e c ja ln y c h , w s to su n k u do k tó ry c h rząd polski będzie u w a żał za celow e, a rz ą d ra d z ie c k i w y ra z i zgodę, ab y k o n ty n u o w a li s tu d ia na u cz eln iach ra d zieck ic h , lu b też p ra c ę w p rz e d się b io rstw a c h ra d z ie c k ic h dla u d o sk o n alen ia sw oich k w a lifik a c ji, w in ni o trzy m a ć p a sz p o rty p o lsk ie i m ogą pozostać w d o ty ch czaso w y ch m ie j scach zam ieszkan ia na ogólnych zasad ach re g u lu ją c y c h p o b y t cudzo ziem ców w Z S R R ” ". W te n sposób z realizo w a n y zo stał zasad n iczy p o stu
* T a m ż e, sy g n . 12, s. 1; „W o ln a P o ls k a ” 1945, n r 30, s. 4. ** A A N , Z P P , sy g n . 12, s. 6.
la t s tu d e n tó w p o lsk ic h zgodnie z ich ży czen iam i i p o trz e b a m i o d b u d o w u jąc eg o się k ra ju .
W k ró tc e po z a w a rc iu u m o w y — 12 lipca 1945 r. d e le g a c ja m łod zieży a k a d em ick iej p on o w n ie gościła w am b asa d zie IIP. T y m ra z e m re fe ro w a ła o n a sze reg p ra k ty c z n y c h zag ad n ień n a tu r y p ra w n e j i m a te ria ln e j, zw ią zan y c h z k o n ty n u a c ją stu d ió w po za k o ń czen iu r e p a tr ia c ji do P o lsk i (m. in. sp ra w a czesnego, sty p e n d ia , m ieszk an ia, p o zy c ja p ra w n a , e w e n tu a ln e sk u p ie n ie p o lsk ich s tu d e n tó w w w ięk sz y ch o śro d k a ch n a u k o w y c h e u ro p e js k ie j części ZSRR ). A m b a sa d o r Z. M odzelew ski p rz y rz e k ł sw ą pom oc w p o m y śln y m ro z w ią z a n iu porusizonych k w e stii o ra z u zn a ł za w sk az an e u cz estn ictw o s tu d e n c k ic h p rz e d sta w ic ie li w P o lsk o -R a d ziec k ie j K o m isji M ieszanej (z ajm o w ała się ona o p cją i re p a tria c ją ). T am też p rz e k a z a li stu d e n c i sw o je p o s tu la ty do ostateczn eg o ro z s tr z y g n ię c ia 5S. E fe k tó w ich s ta r a ń nie u d ało się ustalić.
W szyscy z a in te re so w a n i u k o ń cz en iem stu d ió w w Z SR R z w ra c a li się do W y d z ia łu N aukow ego A m b asa d y R P . P ie rw sz e ń stw o p o zo stan ia p rz y zn an o s tu d e n to m k ie ru n k ó w tech n ic zn y ch , m ed y cz n y ch , ek on om icz n y c h i a rty s ty c z n y c h *'. W te n sposób d obiegła k o ń ca działaln o ść K o ła M łodzieży A k a d e m ic k ie j w M oskw ie. W y d a je się, że znaczną — jeśli nie w io d ącą — ro lę w jego u tw o rz e n iu i co d zien n ej p ra c y o d eg rali ci s tu denci, k tó rz y p rz y b y li do M oskw y w ra z z re e w a k u a c ją s w y c h uczelni, szczególnie z T asz k ie n tu . Z a ta k im stw ie rd z e n ie m p rz e m a w ia p o d o b ie ń stw o z a k re su działalności i s t r u k t u r y o rg a n iz a c y jn e j k ó ł stu d e n tó w obu w sp o m n ian y ch m iast.
R easu m u jąc , n a le ż y p o d k re ślić fa k t, że id ea kó ł s tu d e n tó w zro d ziła się w śró d s a m y c h z a in te re so w a n y c h (Jaikuck, T aszk ien t). W je j p o p u la ry z a c ji znaczn ą ro lę o d eg rała p ra sa p o lsk a w ZSRR . In fo rm a c je zam iesz czone w „W o ln ej P o lsc e ” i „N o w y ch W id n o k rę g a c h ” b y ły n ie je d n o k ro t nie im p u lse m do p o w o ły w a n ia kół tam , gdzie ich d o tąd nie było, a gdzie is tn ia ły re a ln e w a ru n k i do ich u tw o rz e n ia .
W iele w y siłk u d la zo rg an izo w an ia s tu d e n tó w w k ła d a li d ziała cze m iejsco w y c h za rząd ó w Z P P . C zynili to m . in. w nad ziei, że u d a się im w ciąg n ąć m ło d zież a k a d e m ic k ą do p ra c y k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e j n a rz ecz całego polskiego środow iska. N ie b y ły to n a d z ie je zaw ied zio ne — p o d sta w o w y n u r t działalności kó ł s tu d e n tó w m iał w łaśn ie ta k i c h a ra k te r. G e n e ra ln ie — za jm o w a ły się one p la n o w ą p ra c ą sam o k ształc en io w ą oraz sp ra w a m i so c ja ln o -b y to w y m i członków . C zy n iły s ta ra n ia , b y o b ją ć w p ły w am i w sz y stk ic h p o lsk ich stu d e n tó w danego m ia sta i sk u p ić ich wokół p ro g ra m u Z w iąz k u P a trio tó w P o lsk ich .
5Б T a m ż e, sy g n . 12, s. 1, 6; „W o ln a P o ls k a ” 1945, n r 30, s. 4. 58 „ W o ln a P o ls k a ” 1946, n r 4, s. 1; 1946, n r 8-9, s. 8.
K oła w n io sły is to tn y w k ła d w p o lity c zn o -w y ch o w aw czą i o rg a n iz a c y jn ą działaln o ść placó w ek i ag en d Z P P . W ie lo k ro tn ie b y ły je d n y m i z n a jp o w a ż n ie js z y c h o g n isk życia k u ltu ra ln e g o ew a k u o w a n e j lud n o ści polskiej. P ra c o w a ły ta k , ja k p o zw alały n a to m iejsco w e w a ru n k i i z a ję cia n a uczeln iach . S k u p ia ły głó w nie s tu d e n tó w , choć w n ie k tó ry c h o śro d k a ch —• ta k ż e uczniów te c h n ik ó w lu b m łod zież p ra c u ją c ą . B yły w ażną szk o łą życia po lity czn eg o i o rg a n iz acy jn e g o .
I n s t y t u t H is to rii Z a k ła d H is to rii N a ro d ó w ZSRR А льби н Г ловацки Д Е Я Т Е Л Ь Н О С Т Ь К РУ Ж К О В П О Л ЬС КИ Х СТУД ЕН ТО В В СССР (1944 -1 9 4 6 ) НА П РИ М Е РЕ М ОСКВЫ Д о настоящ его времени заин тересовани я исследователей, зан и м аю щ ихся проблем атикой С ою за П ольских П атриотов в С С С Р , касали сь в своём больш инстве политических проблем, а та к ж е военных. Н а с то я щий очерк является попыткой представлен и я ф рагм ен та деятельности польского молодёж ного д виж ения в С С С Р (1944— 1946). П редметом о б суж д ен и й я в л я е т с я работа к р у ж к о в п о л ь с к и х сту д ен то в на п ри м ер е М осковского К руж ка. В 1944— 1945 годах было утверж ден о, по к р а й ней м ере, 25 т а к и х к р у ж к о в в р а зн ы х н у ч н ы х ц е н т р а х стр а н ы сове тов. О рган и зовались они по инициативе студентов, а т ак ж е деятелей С П П . Вели свою деятельн ость под патронатом С П П на основе его и дей но-политической платф орм ы . И х целью было воспитание молодёжи в дем ократическом духе, заб о та о м атериальны х проблем ах студентов, а та к ж е культурно-просветительная деятельность и взаи м н ая помощь в науке. К руж ок B i '3 -овской молодёж и в М оскве, возникш ий в конце 1944 г., сы грал сущ ественную роль б л а го д а р я близким связям с цен тральными властям и С П П , а та к ж е своей многочисленности. В 1945 г. он стал п ред ставителем интересов всех польских студентов в С С С Р. Сму п р и н ад л еж ат больш ие заслуги в деле сближ ен ия польской и со ветской молодёж и.
