Jamiołkowska, Danuta
Morąskie ekspozycje
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 391-394
D anu ta Jam io łk o w sk a
MORĄSKIE EKSPOZYCJE
Po k ilk u letn iej odbudowie, 19 października 1986 r. barokow y pałac Dohnów w M orągu został uroczyście przekazany M uzeum W arm ii i M a zur w Olsztynie. W części sal pałacow ych N ationale Forschungs- u n d Ge d en k stätten d er K lassischen D eutschen L ite ra tu r w W eim arze, od la t w spółpracujące z olsztyńskim m uzeum , urządziło w ystaw ę poświęconą Johannow i G ottfriedow i H erderow i, niem ieckiem u filozofowi i pisarzow i, teoretykow i lite r a tu ry i sztuki, urodzonem u w M orągu 25 sierpnia 1744 r. i tu pobierającem u pierw sze nauki.
Na w ystaw ie pokazano liczne kopie dzieł H erdera, popiersia i p o rtre ty ludzi, z k tó ry m i się sty k ał (Stanisław Staszic, Jęd rzej Śniadecki, Ignacy Krasicki, Im m anuel K ant), m akietę domu, w k tó ry m urodził się H erder, jak rów nież m akietę Morąga, unaoczniającą, ja k w yglądało to m iasto w poł. X VIII w. W drugiej sali m uzealnicy z NRD odtw orzyli pokój H e r dera z czasów, kied y w ielki filozof mieszkał i tw orzył w W eim arze, p rz y ozdabiając ściany cytatam i, w y b ra n y m i z jego dziel.
D rugie skrzydło pałacu zajm u ją ekspozycje, przygotow ane przez m u zealników olsztyńskich. N a szczególną uw agę zasługuje piękna' w ystaw a pt. „ P o rtre t holenderski ze zbiorów M uzeum W arm ii i M azur w O lszty nie”, przygotow ana przez dr K am ilę W róblewską. O tym , skąd wzięła sią na naszych te re n a c h ta k w ielka liczba p o rtretó w holenderskich, pisze a u torka w obszernym scenariuszu w y staw y *.
K olekcja w M orągu pokazuje związki rodzinne D ohnów ze znakom ity mi rodzinam i holenderskim i: v a n B rederode, Na.ssau-Siegen i N assau-O ra- nien. Związki te d a tu ją się od czasu poślubienia w 1644 r. przez C hristia na A lbrechta zu D ohna Zofii D oroty van B rederode z H ertogenbosch, sko- ligaconej z p an u jąc ą linią książąt orańskich, jednej z 17 córek ho len d er skiego m arszałka J a n a W olferta van Brederode. O statnia córka m a r szałka, Jadw iga Agnieszka, w łaścicielka zam ku Ba testem w V ianen w H
o-1 K . W r ó b l e w s k a , S c e n a r i u s z s t a ł e j e k s p o z y c j i w p a ł a c u w M o r ą g u p t . « P o r t r e t h o l e n d e r
s k i z e z b i o r ó w M u z e u m W a r m i i i M a z u r го O l s z t y n i e » , s. 2, m a s z y n o p i s w z b i o r a c h M u z e u m W a r m i i i M a z u r . A u t o r c e p r a g n ę s e r d e c z n i e p o d z i ę k o w a ć z a u d o s t ę p n i e n i e s c e n a r i u s z a d o n i n i e j s z e g o s p r a w o z d a n i a .
392 Kronika naukow a
landii, zm arła w 1681 r. w w ieku 41 lat, a m a ją te k po niej odziedziczyły starsze dzieci Zofii D oroty i C hristiana A lbrechta zu Dohna. N a w y sta w ie pokazano p o rtre t C hristiana A lbrechta, pędzla nieznanego m alarza, z ok. 1655 r. oraz p o rtre ty jego dw óch córek: A m alii z ok. 1700 r. pędzla nieznanego m alarza i U rszuli A nny z 1671 r. pędzla C aspara N etschera, holenderskiego m alarza niem ieckiego pochodzenia, cenionego p o rtrecisty sfer ary sto k raty czn y ch i mieszczańskich.
W drzew ie genealogicznym p an ującej rodziny holenderskiej w ym ienia na jest p a ra m ałżeńska F ry d e ry k H e n ry k O rański i A m alia zu Solms- -B raunsfels. Amalia, często p o rtreto w an a, należała do wielce w pływ o w ych kobiet na dw orach europejskich. Na m orąskiej ekspozycji możem y oglądać p o rtre t A m alii oraz p o rtre ty dzieci A m alii i księcia F ry d e ry k a H e n ry k a Orańskiego, a m ianowicie L uizy H e n rie tty van N assau-O ranien, k tó ra w 1646 r. w yszła za F ry d e ry k a W ilhelm a, księcia brandenburskiego, nazwanego później W ielkim K u rfirstem , M arii v a n Nassau, księżniczki orańskiej, poślubionej w 1666 r. H enrykow i M au ry cem u von Sim m ern (2 po rtrety ), A lb e rty n y Agnieszki van N assau (2 po rtrety ), ,k tó ra w 1652 ro k u poślubiła W ilhelm a F ry d e ry k a v a n N assau-D ietz oraz W illem a II, od 1647 r. nam iestnika Z jednoczonych P ro w in cji N iderlandzkich (pozycja nam iestnika w ty m czasie rów na była pozycji króla).
Do najpiękniejszych obrazów galerii p o rtre tu holenderskiego należy niew ątpliw ie obraz P ie te ra N asona p rzedstaw iający tró jk ę dzieci K rz y sztofa D elphicusa zu D ohna (jego przodkow ie byli w łaścicielam i Morąga) i A n n y O x en stiem a, h ra b ia n k i szwedzkiej.
Zadaniem galerii p o rtre tu jest nie ty lk o przedstaw ienie konkretnych, historycznych postaci, ale także m alarstw a przew ażnie znanych n am m a larzy, dlatego w arto w ty m m iejscu w ym ienić p rzy n ajm n iej k ilk a z nich. Zacznijm y od w spom nianego przed chw ilą P ie te ra Nasona (ok. 1612— ok. 1690), uznanego portrecisty, k tó ry pracow ał przez kilkadziesiąt lat dla dw oru i ary s to k ra c ji niderlandzkiej.
W M orągu oglądać także m ożem y dzieła braci G erard a (1590— 1656) i W ilem a (1594— 1660) van H onthorstów , k tó rz y zajm ow ali się m a la r stw em rodzajow ym i historycznym , a głów nym ich zajęciem było p o r treto w an ie ów czesnych rodzin pan u jąc y ch i zw iązanych z nim i rodów szlacheckich.
Nicolaes Maes (1634— 1693) w w ieku d w u n astu la t b y ł uczniem R em - b randta, później kształcił się w pracow ni P ie te ra de Hoocha. M alował in teresujące sceny rodzajow e i p o rtrety .
O brazy w ywodzącego się z rozgałęzionej rodziny m alarskiej Ja n a My- tensa (1614— 1670) m a ją ciekawą form ę i kolorystykę; ważnym elem en
Kronika naukow a 3 93
tem ikonograficznym p rezentow anych w m orąskiej galerii obrazów M y- tensa jest alegoryczna w ym ow a kw iatów , k tó ry m i otoczone są p o rtre to w ane osoby.
J e d y n y w zbiorach polskich p o rtre t pędzla m alarza szwedzkiego n i e mieckiego pochodzenia, D aw ida K loeckera E h re n stra lla (1629— 1698), jed nego z n ajw y b itn iejszy ch m alarzy europejskich tego okresu, to p rezen tow ane w m orąskiej galerii dzieło w spom niangeo już K rzysztofa D elphi- cusa zu D ohna z ок. 1666 r.
W galerii z n a jd u je m y rów nież nazw iska m a la rz y holenderskich m ało znanych w lite ra tu rz e naukow ej. Do nich należy m.in. L ucas de Kaey. W M orągu pokazano p o r tr e t O ttona v a n L im b u rg B ronckhorsta, n a m a lowany w 1660 r. S y g n atu rę obrazu odsłoniła w trak cie konserw acji m gr Emilia Mróz z W arszaw y, w y w o łu jąc ty m n iem ałe poruszenie w śród holenderskich historyków sztuki, jako że w H olandii znane są tylko 4 p o r tr e ty sygnow ane nazw iskiem tego m alarza.
Pokazane n a w ystaw ie w M orągu obrazy nie stanowią, niestety, ca łości kolekcji. W iele cennych obrazów m istrzów holenderskich uległo w P ru sach W schodnich bezpow rotnem u zniszczeniu w czasie II w ojny ś w ia to w e j2, a te, k tó re ocalały, w y m ag ały kosztownej konserw acji, były bowiem w ielokrotnie pocięte i podziurawione.
P iękną ekspozycję holenderskiego p o rtre tu poprzedza galeria szkół, w zorujących się na szkole holenderskiej (a więc szkoły francuskiej, fla m andzkiej i s k a n d y n a w sk ie j)3 oraz tzw. „G abinet ry c in ” , którego celem jest pokazanie związków rodziny D ohnów z N iderlandam i. A u to r scena riusza do „G abinetu ry c in ” , m g r A ndrzej R zem połuch, zgrom adził tu ta j grafikę i rysunki, przedstaw iające sceny rodzajow e z życia wielkich ośrodków holenderskich (A m sterdam , U trecht, Delft, A ntw erpia) oraz widoki zam ków i pałaców, należących do osób, k tó ry c h w izerunki p re zentow ane są w sąsiedniej galerii p o rtre tu holenderskiego. W yposażenia „gabinetu” dopełniają m eble z epoki (szafka gabinetow a z 2 poł X VII w., sek retarzy k p seu dom auretański in k ru sto w a n y m asą perłow ą i in.).
K olejna ekspozycja w m orąskim m uzeum to stylow e w n ętrza z kilk u epok. O glądam y tu m ianowicie pieczołowicie dobrane przez au to rk i scena riuszy przedm ioty z epoki baroku, II em pire, biederm eieru i s e c e s ji4. We w nętrzu barokow ym uw agę przyciąga duża, podrzeźbiana szafa
gdań-2 S p ł o n ą ł n p . w c a ł o ś c i p a ł a c w S ł o b i t a c h , n a l e ż ą c y d o r o d z i n y D o h n ó w ; z j e g o b o g a t y c h z b i o r ó w s z t u k i d o t r w a ł y d o n a s z y c h c z a s ó w 3 c y n o w e , h o l e n d e r s k i e p u t t a , p e r s o n i f i k u j ą c e W i o s n ę , L a t o i J e s i e ń . P e ł n ą d o k u m e n t a c j ę z a r ó w n o a r c h i t e k t u r y , j a k i w n ę t r z s ł o b i c k i e g o p a ł a c u z n a j d z i e c z y t e l n i k w k s i ą ż c e D a s D o h n a s c h e S c h l o ß S c h l o b i t t e n i n O s l p r e u s s e n , o p r a c o w a n e j p r z e z C . G r o m m e l t a i . C h . v o n M e r t e n s . 3 A u t o r k ą s c e n a r i u s z a t e j w y s t a w y j e s t r ó w n i e ż d r K . W r ó b l e w s k a 4 O u r z ą d z e n i e w n ę t r z z e p o k i b a r o k u , I I e m p i r e i b i e d e r m e i e r u z a d b a ł a m g r E l ż b i e t a
3 9 4 Kronika naukowa
ska z II połowy X V III w., osiem nastowieczne w azy z D elft i piękna h af tow ana narzuta.
W sąsiedniej sali oglądam y znakomicie zachow any biederm eierow ski kom plet tapicerow any z ok. pol. X IX w., dyw an, ceram ikę, a także p o r tr e ty rodziny Dohnów z Ł aw ek na tle barokow ego p a ła c u 5 pędzla A lphonsa Enge, m alarza, k tó ry urodzi! się w K rólew cu a studiow ał w W iedniu. Do naszych czasów zachowało się niew iele jego obrazów; na naszych ekspozycjach m alarz ten p rezentow any jest po raz pierwszy.
W trzecim w n ętrzu prezentow any jest k om plet czarnych m ebli z m o siężnymi okuciami, drobiazgi w sty lu II em pire (trzecia ćwieć X IX w.). Dwa obrazy, k tó re wiszą w ty m w n ę trz u — A ntoniego B lanka, m alarza urodzonego w Olsztynie i K arola S chw eikarta — są o pół w ieku wcześ niejsze. P o rtreto w an e kobiety m a ją n a sobie em pirow e stroje.
Secesja to styl, k tó ry oglądać m ożem y jeszcze dziś w m ieszkaniach naszych babek i ciotek (jeśli udało im się jeszcze zachować cokolwiek z przedw ojennego w yposażenia mieszkania). Z ty m w iększym w zrusze niem ogląda się meble, patery, wazony, a n a w e t serw etki, w które w y posażona jest ostatnia już ekspozycja stylow ych w nętrz.
N a drugim piętrze pałacu urządzona została przez m g r A nnę S am u- lowską z M uzeum W arm ii i M azur w O lsztynie galeria m a la rstw a w spół czesnego Hugo L an d h eera z Holandii. Sędziw y m alarz w zorując się na technikach daw nych m alarzy m alu je swoje obrazy latam i, kładąc na płótno kolejno w a rstw y fa rb y olejnej i tem pery. Na jego płótnach oglą dać m ożem y najczęściej w n ę trz a architektoniczne, k rajo b razy i zw ierzęta. A by lepiej służyć m iejscow em u społeczeństwu, kierow niczka m orąs- kiego m uzeum , m g r M agdalena B artoś w ystąpiła z propozycją tem atów lekcji m uzealnych dla w yższych klas szikół podstaw ow ych i szkół śred nich. Z estaw tem aty k i jest bogaty i o b ejm u je takie zagadnienia, ja k np. „ P o rtre t holenderski X VII w .” , „U k ry te treści sym boliczne w y b ran y ch p o rtretó w z M uzeum w M orągu”, „W nętrza stylow e: barok, biederm eier, II empire, secesja” , „J. G. H erd er — życie i dzieło ze szczególnym uw zględnieniem okresu m orąskiego”, „Z biory m uzealne dobrem narodo w y m ” . In icjaty w a morąskiego m uzeum jest w a rta naśladow ania, bow iem poznaw anie zbiorów m uzealnych nie tylko wzbogaca osobowość uczniów, wiąże ich bliżej ze środowiskiem, w k tó ry m mieszkają, ale stanow i też niezbędny w a ru n e k wszechstronnego w ychow ania i rozw oju młodzieży.
J e l i ń s k a z D z i a ł u S z t u k i D a w n e j , w n ę t r z e s e c e s y j n e j e s t d z i e ł e m m g r A n n y W i t c z a k - K u f e l i m g r G r a ż y n y K o b r z e n i e c k i e j z M u z e u m W a r m i i i M a z u r w O l s z t y n i e .
5 Z d a n i e m A . R z e m p o ł u c h a j e s t t o p a ł a c w L i p o w i n i e , k t ó r y n a l e ż a ł p r z e z p e w i e n c z a s d o r o d z i n y D o h n ó w z Ł a w e k .
