Wykorzystanie metody studium przypadku w nauczaniu marketingu międzynarodowego

P a w eł K o w a lsk i*, W aw rzyniec R u dolf*

W Y K O R Z Y STA N IE M E T O D Y S T U D IU M PR Z Y P A D K U W N A U C Z A N IU M ARK ETING U M IĘ D Z Y N A R O D O W E G O

O statn ie la ta przyniosły w zrost zain teresow ania m ark etin g iem m iędzy-narodow ym . P rze d m io t ten w ykładany je st n a wielu k ie ru n k a ch studiów , stanow i też w ażny elem ent specjalności b ąd ź specjalizacji. Jego obecność w p ro g ram ie tych specjalizacji decyduje często o ich w yborze przez stu d en -tów. R o sn ąca p o p u la rn o ść tego przed m io tu stanow i konsekw encję uczest-nictw a P olski w p rocesach globalizacji i regionalizacji. T en o statn i proces, proces integracji europejskiej, w sposób szczególny oddziaływ ać będzie na zachow ania i sp osób d ziałania polskich przedsiębiorstw . N ależy oczekiw ać, że przed sięb io rstw a te zm uszone do k o n k u ro w a n ia n a jed n o lity m rynku europejskim d o k o n a ją zm ian w swoich sp o sobach d ziała n ia nie tylko na ry n k a ch k ra jó w należących do U nii E u ro p e jsk ie j, ale tak że n a ry n k u krajow ym .

W sp o m n ian y w zrost zainteresow ania m arketingiem m iędzynarodow ym , w tym głów nie m arketingiem stosow anym n a ry n k a ch U nii E uropejskiej, przejaw iają zaró w n o naukow cy, ja k i praktycy gospodarczy. P ro b lem aty k a ta znalazła swoje odzw ierciedlenie w tem atyce IV S ym pozjum M ark etin g u M iędzynarodow ego, k tó re odbyło się w d n iach 2 2-24 w rześnia 2003 r. w Z ak o p a n em .

Prezentow ane opracow anie podejm uje problem atykę nauczania m arketingu m iędzynarodow ego i optym alizacji tego procesu. S k o n cen tro w an o się tu na studium p rz y p ad k u ja k o tej m etodzie dydaktycznej, k tó ra z pow odzeniem przyjęła się w polskich w arunkach. M eto d a ta w ym aga je d n a k odpow iedniego p rz y g o to w an ia ta k ze strony osób prow adzących zajęcia, ja k i ze strony ich uczestników (studentów ). W pierwszej części opracow ania zwrócim y uwagę n a zalety nauczania m arketingu m iędzynarodow ego z w ykorzystaniem m etody studium p rz y p ad k u , następnie przedstaw im y opinie w ykładow ców , którzy

w y k o rz y stu ją tę m e to d ę . P ozw oli to na s fo rm u ło w a n ie o d p o w ie d n ic h w niosków i w skazów ek służących do sk o n alen iu pro cesu n au c zan ia tego p rz e d m io tu 1. A u to rz y postaw ili sobie za cel k rytyczną analizę obecnego sp o so b u w ykorzystyw ania m etody studium p rz y p ad k u w n au czan iu m a r-ketingu m iędzynarodow ego w w ybranych polskich uczelniach ekonom icz-nych i sform ułow anie zaleceń zm ierzających do podniesien ia jak o ści tego procesu.

1. M etoda studium przypadku

P ro fe so r Jerzy D ietl podczas pierw szego w ykładu z zak resu m ark etin g u często zaznacza, że m ark etin g u m o żn a nauczyć się w jed en sem estr i naw et b ard zo d o b rz e zd ać egzam in. Jest to m ożliw e i realne. M im o tych p o z o r-nych osiągnięć, ja k m ów i, m o żn a je d n a k nie p o tra fić w yko rzy stać zdobytej wiedzy n a ry n k u , gdzie szybko zm ieniające się w aru n k i o toczenia wy-znaczają ram y d la skutecznego d ziałania przedsiębiorstw . T a o b aw a syg-n a liz o w a syg-n a p rzez P ro fe so ra je st zw iązasyg-n a z p o d sta w o w y m p ro b lem e m w n au c zan iu m ark e tin g u , ja k im je st oderw anie stosow anych form dydaktyki m ark etin g u , p o śró d k tó ry ch przew ażają w ykłady i sem in aria m ające z reguły statyczny c h a ra k te r, od praktycznych aspektów z a rzą d zan ia m a rk e tin gow ego. T e o statn ie ch a rak tery zu ją się dynam icznym p rocesem p o d ejm o -w ania decyzji, koniecznością -w spółpracy -w grupie o ra z bran iem p o d u-wagę czasu - jed n eg o z p o dstaw ow ych czynników d eterm inujących działania rynkow e przedsiębiorstw .

D o p ro g ram ó w studiów w pro w ad za się w praw dzie form y m ające zm niej-szać ten d y so n an s, takie ja k np. p ra k ty k i zaw odow e, je d n a k ż e często nie m ają one wiele w spólnego z om aw ianym przedm iotem . In n y p ro b lem to znalezienie firm y działającej na rynkach m iędzynarodow ych, k tó ra zgodzi się n a przyjęcie stu d en tó w d o odbyw ania p ra k ty k .

N ajlepsze rezu ltaty w n au czan iu m ark e tin g u m iędzynarodow ego, w tym przede w szystkim w naby w an iu pew nych um iejętności p ra k ty czn y ch , daje w p ro w ad zan ie k o m p lem en tarn y ch w obec w ykładów , p artycypacyjnych form n au czan ia, spo śró d k tó ry ch w ażną rolę odgryw a m e to d a stu d iu m p rz y p ad k u (case study). M e to d a ta pozw ala n a rozw ijanie i w eryfikację um iejętności analitycznych stu d en tó w o ra z tw orzy w arunki do przy sw ajan ia um iejętności

1 W ten sp o só b a u to rz y p ra g n ą k o n ty n u o w a ć ro zw ażan ia n ad d o sk o n a len iem procesu nauczania p rzedm iotów m arketingow ych, co było ju ż tem atem wcześniejszych dyskusji i publikacji. Por. Z. K ę d zio r (red.), M a rk etin g w d yd a ktyce sz k ó l w yższych - teraźniejszość i przyszłość, A E w K ato w ica ch , C e n tru m B a d ań i E k sp erty z, K ato w ice 2002.

rozw iązyw ania p roblem ów , dzięki sym ulacji procesu podejm o w an ia decyzji i uczestnictwie w nim studentów . Założenia dydaktyczne tej m etody nauczania p o zw alają n a w ykształcenie następujących um iejętności2:

- w szech stro n n a ocena sytuacji,

- u p o rz ąd k o w an ie kluczow ych inform acji, - um iejętność za d aw a n ia odpow iednich p y tań , - definiow anie m ożliw ości i problem ów ,

- form ułow anie i ocena m ożliw ych scenariuszy, - ocena i in terp re tacja danych,

- ocena re zu ltató w strategii w ykorzystyw anych w o k resach p o przednich, - tw orzenie now ych strategii,

- um iejętność w spółpracy z innym i,

- podejm o w an ie decyzji w w a ru n k ach niepew ności, - k rytyczna o cena p ra cy innych,

- o d p o w iad a n ie n a krytykę.

M e to d a stu d iu m p rz y p a d k u spełnia sw oje z a d a n ie e d u k a cy jn e przy zaistnieniu o kreślonych w arunków . Jednym z nich je st odpow iednie p rzy-gotow anie prow adzącego zajęcia, który nie jest ju ż dla stu d en ta tylko źródłem wiedzy, ale rów nież p ro m o to re m , opiekunem czy m o d era to rem . N adzoruje on i u k ierunkow uje zdobyw anie wiedzy przez stu d en ta.

2. Ocena metody studium przypadku

A u to rz y w ykorzystując w łasne dośw iadczenia w n au c zan ia m ark etin g u m iędzynarodow ego, podjęli p ró b ę sform ułow ania uw ag i zaleceń m ających pom óc w optym alizacji w ykorzystania tej m etody. Z asad n iczą tezą staw ianą przez a u to ró w je st stw ierdzenie, że studenci nie są właściwie przygotow ani do analizy p rz y p ad k ó w firm m iędzynarodow ych. P ow odem takiego stan u rzeczy są n astępujące czynniki:

- b ra k wcześniejszych dośw iadczeń studentów ze stosow aniem m etody studium p rz y p ad k u ,

- niewłaściwa organizacja procesu dydaktycznego wykorzystującego m etodę analizy p rz y p ad k ó w w d y daktyce m ark etin g u m iędzynarodow ego,

- b ra k w ym iany dośw iadczeń m iędzy w ykładow cam i w procesie p rzygo-tow yw ania i w ykorzystania m etody case study w ram ach przedm iotu m arketing m iędzynarodow y,

2 P o r. G . E as to n , L earning fr o m Case Studies, P ren tice H a ll E u ro p e , H a rlo w 1994. Z ob. rów nież: G . S m ith , The use a n d effectiveness o f case stu d y m e th o d in m anagem ent education:

- b ra k realizacji przez studentów w trakcie studiów w łasnych p rojektów badaw czych ukieru n k o w an y ch n a opis i analizę d ziała ń firm m ięd zy n aro -dow ych n a polskim ry n k u , k tó re m ogłyby być w ykorzystyw ane w procesie dydaktycznym .

N a p o d staw ie zg rom adzonych dośw iadczeń dydakty czn y ch w nauczaniu tego p rz ed m io tu a u to rz y sform ułow ali n astępujące h ip o tezy badaw cze:

1. Studenci podczas analizy przypadków nie zawsze potrafią wykorzystywać wiedzę z innych przed m io tó w z zakresu za rzą d zan ia i m ark etin g u .

2. Studenci uczęszczający n a zajęcia z m ark e tin g u m iędzynarodow ego m ają zbyt m ałą liczbę przedm iotów o środow isku m iędzynarodow ym i o spe-cyfice k u lturow o-ekonom icznej poszczególnych krajów , co u tru d n ia im pełne zrozum ienie otoczenia m iędzynarodow ego czy europejskiego, w jak im działają analizow ane przed sięb io rstw a lub koncerny.

3. Uczenie za pom ocą analizy przypadków w ym aga zróżnicow ania sposobu w ykorzystania m etody case study ja k o narzędzia dydaktycznego w odniesieniu do stu d en tó w studiów dziennych, w ieczorow ych i podyp lo m o w y ch , co nie zawsze je st p rzestrzegane w procesie dydaktycznym .

4. W n au czan iu n ad a l b ra k u je dobrze p rz y g o to w an y ch p rzypadków uw zględniających p o lsk ą perspektyw ę - np. polskie firm y n a rynku eu ro p ej-skim lub zagraniczne przedsiębiorstw a działające n a polej-skim rynku. Część takich p rz y p ad k ó w m ogłaby być p rzy g o to w an a przez sam ych studentów .

3. Metodologia badań

B ad an ie m iało c h a ra k te r ek sploracyjny i jeg o głów nym celem było p rzygotow anie pod staw y d o dyskusji nad optym alizacją procesu w ykorzys-tan ia m etody case study ja k o m etody dydaktycznej n a polskich uczelniach. B ad an ia p rz ep ro w a d zo n o za p o m o cą techniki w yw iadu telefonicznego na p odstaw ie p la n u w yw iadu przesłanego wcześniej e-m ailem w ykładow com prow adzącym zajęcia z p rzedm iotu m ark etin g m iędzynarodow y lub euro- m arketing. D o b a d a ń w ytypow ano 5 następujących uczelni: A E w K a to w i-cach, A E w K rak o w ie, A E w P oznaniu, W ydział Z a rz ą d z a n ia U niw ersytetu Ł ódzkiego o ra z S G H w W arszaw ie. D o b ó r uczelni m iał c h a ra k te r celowy i uw zględniał dośw iadczenie uczelni w w ykładaniu m ark e tin g u m iędzy-n aro d o w eg o o ra z p o s ia d a iędzy-n ą k a d rę d y d a k ty c z iędzy-n ą z za k re su p rz ed m io tu , któ reg o dotyczyło b adanie. O gółem zrealizow ano 5 w yw iadów sw obodnych ze stan d ary zo w a n ą listą poszukiw anych inform acji. B adanie zrealizow ano w listopadzie 2003 r.

4. Wyniki badania

B adania, chociaż realizow ane n a niewielkiej p ró b ie, dostarczyły wielu interesujących inform acji, k tó re stały się przedm iotem dalszej analizy. A naliza dotyczy m .in. m iejsca m arketingu m iędzynarodow ego w p ro g ram ach studiów , form y p ro w a d zo n y ch zajęć, sposobów p rzygotow yw ania m ateriałó w , oceny p rz y g o to w an ia stu d en tó w do w ykorzystyw ania tej m eto d y itp. P rzedm iotem analizy stały się rów nież trudności, które nastręczało w ykorzystyw anie m etody studium p rzy p ad k u .

4.1. M iejsce marketingu międzynarodowego w programie studiów

G eneralnie, m ark e tin g m iędzynarodow y jest w yk ład an y ja k o przedm iot oblig ato ry jn y n a 3 lub 4 ro k u studiów dziennych na k ieru n k a ch zarządzanie i m a rk e tin g o ra z m ięd zy n a ro d o w e sto su n k i g o sp o d arcze . P o n a d to je st oferow any ja k o przedm iot fakultatyw ny dla studentów studiów uzupełniających m agisterskich i studiów zaocznych n a k ieru n k a ch innych aniżeli zarządzanie i m ark etin g . M a rk e tin g m iędzynarodow y jest rów nież w ykładany n a studiach M B A , często w języku angielskim .

Z decydow anie najczęściej w ykłada się go n a specjalizacjach z zakresu biznesu m iędzynarodow ego i studiów europejskich (często ja k o eurom arketing). W przeważającej liczbie przypadków (poza SG H ) przedm iot ten jest wykładany w języku polskim .

4.2. Forma zajęć

W d y d ak ty ce m ark e tin g u m iędzynarodow ego sto so w an e są różne form y zajęć. N ajczęstsza to 1-sem estralny w ykład lub k o n w ersato riu m . Rzadziej są to tow arzyszące w ykładow i ćw iczenia i w arsztaty. W trak cie tych różnych form zajęć m e to d a case study stanow i najczęściej w ykorzystyw aną m etodę d ydak ty czn ą. Jej celem dydaktycznym jest zainteresow anie stu d en tó w zd o -byw aniem wiedzy z zakresu m arketingu m iędzynarodow ego i rozw ijanie zdolności k ry ty czn eg o i kreaty w n eg o m yślenia p o d cz as o p an o w y w an ia podstaw ow ych um iejętności zw iązanych z procesem p o d ejm o w an ia decyzji m arketingow ych. D odatkow ym celem jest kształtow anie u studentów zdolności do zespołow ego rozw iązyw ania problem ów , tw órczego w sp ó łd ziałan ia i w za-jem nego w spierania się w p racy zespołowej oraz um iejętności rozw iązyw ania p otencjaln y ch konfliktów interpersonalnych.

4.3. M ateriały wykorzystywane do analizy przypadków

Podczas zajęć w ykorzystuje się m ateriały oparte n a tłum aczeniach przypad-ków z anglojęzycznych m o n o g rafii case studies. N iek ied y w ykładow cy p o siad ają rów nież o p raco w an e do tych m onografii przew odniki dydaktyczne pozw alające n a pew ną standaryzację procesu dydaktycznego. Częściej są to stu d ia p rz y p ad k ó w o p raco w an e przez sam ych w ykładow ców n a podstaw ie polskiej p rasy fachow ej lub n a p odstaw ie w łasnych dośw iadczeń k o n su ltin -gow ych i lek tu r. P raktycznie w ykładow cy w ogóle nie k o rz y sta ją z b an k u p rzy p ad k ó w E C C H O (E u ro p ean C ase C learing H o u se) lub baz H a rv a rd Business School i 1N SEA D .

Zazw yczaj w ykładow cy sam i p rzygotow ują k o n sp ek ty dyd ak ty czn e do p rzy p ad k ó w , rz ad k o w ykorzystując gotow e przew odniki d y d ak ty czn e (tuto- riale), k tórych otrzy m an ie z reguły w ym aga za k u p u większej liczby egzem -plarzy anglojęzycznych m onografii.

4.4. Główne problemy w wykorzystaniu metody case study w dydaktyce marketingu międzynarodowego

G łów ny p ro b lem , z k tó ry m stykają się w ykładow cy, to b ra k polskich podręczników prezentujących p rzypadki zagranicznych firm w raz z p rzew od-nikiem dydaktycznym . P o n a d to b ra k u je wiedzy n a tem at różnych technik anim acji zajęć z w ykorzystaniem m etody case studies i rad zen ia sobie z d y n am ik ą g ru p o w ą w trakcie om aw iania p rzy p ad k ó w . F a k t ten jest szczególnie isto tn y w sytuacjach, kiedy jeden z celów zajęć stanow i sym ulacja procesów decyzyjnych zachodzących podczas p o d ejm o w an ia decyzji.

P o n a d to b ad a n i w skazyw ali, że stu d en to m b ra k u je dośw iadczeń i p ra k -tyki w zakresie za rzą d zan ia (w yjątek stan o w ią studenci studiów M B A ). P roblem em je st rów nież b ra k dośw iadczeń m iędzykulturow ych o ra z ogólnej wiedzy m enedżerskiej. B adani w ykładow cy p odkreślali rów nież n ied o b ó r d obrze p rz ygotow anych p rzypadków , k tó re uw zględniałyby dośw iadczenia p rz y d atn e dla p olskich przedsiębiorstw - np. w chodzenie n a rynki za-graniczne, p rz ep ro w ad zan ie b a d a ń m arketingow ych n a ry n k ach zagranicz-nych, re stru k tu ry zac ja firm pod kątem zarząd zan ia m arketingow ego. W op i-nii w ykładow ców m ark etin g u m iędzynarodow ego w m ateria ła ch dyd ak ty cz-nych p o w in n y z o stać w yw ażone p ro p o rc je m iędzy a n a liz ą p rz y p a d k ó w zagranicznych k o n cern ó w lub korporacji, działaniam i firm zagranicznych na rynku europejskim i polskim a działaniam i polskich firm w chodzących na rynki m iędzynarodow e.

4.5. Ocena przygotowania studentów do wykorzystania metody case studies

W ocenie w ykładow ców prow adzących zajęcia z m a rk e tin g u m iędzyn aro d o w eg o p rzew ażają uwagi krytycziędzyne w sto su iędzyn k u d o uczestiędzyników p ro -w a d zo n y ch p rzez nich zajęć. W -w iększości p rz y p a d k ó -w -w sk az u ją oni n a b ra k dostatecznego za angażow ania i m otyw acji ze stro n y studentów przy an alizie p re zen to w a n y ch p rz y p ad k ó w . S tudenci p re z e n tu ją często n ie d o sta te k rzetelnego i p ro fesjo n aln eg o p rz y g o to w a n ia d o tych zajęć, który objaw ia się nieumiejętnością w ykorzystania wiedzy z zakresu zarządzania, niedostatkiem logicznej argum entacji oraz brakiem um iejętności w ykorzystania narzędzi analitycznych w piocesie przygotow yw ania diagnozy analizow anych przy p ad k ó w .

4.6. M ożliwość wprowadzenia jednolitego standardu nauczania

W opinii większości w ykładow ców prow adzących zajęcia z m ark etin g u m iędzynarodow ego, wprow adzenie jednolitego stan d ard u nauczania m arketingu m iędzynarodow ego z w ykorzystaniem m etody case stu d y je st raczej tru d n e z uwagi n a ró ż n o ro d n o ść u w a ru n k o w ań w ystępujących w poszczególnych środow iskach w zakresie procesu dydaktycznego. U w ag a ta dotyczy głównie b ard zo zróżnicow anego pozio m u dośw iadczeń m iędzy n aro d o w y ch i wiedzy m arketingow ej zaró w n o u w ykładow ców , ja k i studentów .

Innym i czynnikam i utrud n iający m i w prow adzenie jed n o lite g o sta n d a rd u n au c zan ia są różnice w stru k tu rze p ro g ram ó w n au c zan ia m ark etin g u na poszczególnych uczelniach, ja k rów nież b ra k dyskusji n a tem at zakresu i stru k tu ry p rzed m io tó w k o m plem entarnych w sto su n k u d o m ark e tin g u m iędzynarodow ego. Z drugiej jed n ak strony część wykładow ców widzi potrzebę opracow ania podręcznika do nauczania tego przedm iotu n a podstaw ie m etody case study. Podręcznik ten służyłby porządkow aniu i system atyzow aniu wiedzy z z a k re su jej w y k o rz y sta n ia w m a rk e tin g u m ięd zy n a ro d o w y m . T ru d n o przecenić jeg o p rz y d atn o ść dla studentów , dla k tó ry ch stanow iłby isto tn ą po m o c w p rz y g o to w an iu się d o analizy case study.

5. W nioski do wykorzystywania w procesie dydaktycznym

W yniki p rz ep ro w ad zo n y ch b a d a ń są, ogólnie m ów iąc, zgodne z prezentow anym i wcześniej hipotezam i badaw czym i. O znacza to, że w łasne d o -św iadczenia au to ró w w ynikające z realizacji procesu dydakty czn eg o znalazły potw ierdzenie w innych środow iskach. B ad an ia poszerzyły n a to m ia st o b szar

obserw acji p o trze b n y do prow adzonej analizy i d ostarczyły d o d atk o w y c h arg u m en tó w n a rzecz praw dziw ości sform ułow anych hipotez.

B ad an ia p o z w a la ją n a sfo rm u ło w an ie w ielu w n io sk ó w i p ro p o zy cji dotyczących zarów no organizacji procesu dydaktycznego, ja k i zasto so w an ia m eto d y case stu d y . W nioski te p o w inny z o stać sze ro k o w y k o rz y stan e w procesie dydaktycznym .

5.1. Wnioski i propozycje dotyczące organizacji procesu dydaktycznego

1. B adanie w ykazało, że w ykładow cy w znikom ym sto p n iu w ykorzystują bazę case studies z w iodących szkół zarządzania, takich ja k H a rv a rd Business School, E C C H O lub 1N SEA D , którym tow arzyszą ro zbudow ane przew odniki dydaktyczne.

2. D la stu d en tó w studiów dziennych w skazane byłoby przygotow anie p rz y p ad k ó w firm uw zględniających m enedżerski p u n k t w idzenia, a wy-chodzących poza zwykły opis firm y i rynku. D aje to uniw ersalną płaszczyznę p o ró w n a ń , podczas gdy inform acje i d an e n a tem at ry n k u i firm y zwykle spraw iają im tru d n o ści interpretacyjne.

3. P rzy d a tn e do d o sk o n alen ia procesu d y d aktycznego byłyby wizytacje innych osób (np. w ykładow ców , m enedżerów ) m ogących ocenić kierunki dyskusji i schem at dydaktyczny przypadku.

4. M e to d a case study p o w in n a być tra k to w a n a ja k o narzędzie p ra k ty c z-nego uczenia się, a nie dostarczania podstaw wiedzy teoretycznej. Zastosow anie tej m eto d y p o w in n o być poprzedzone w ykładam i i p rzew o d n ik am i d y d a k -tycznym i dla studentów .

5. U czenie za p o m o cą om aw ianej m etody w ym aga zró żn ico w an ia na poziom ie studiów dziennych, wieczorowych i podyplom ow ych (menedżerskich). N a każdym z tych poziom ów należy w inny sposób w ykorzystać studium p rz y p ad k u ja k o narzędzie dydaktyczne - np. m enedżerow ie niższych szczebli za rzą d zan ia d ąż ą d o u zyskania k o n k retnych odpow iedzi n a p y tan ia, podczas gdy m enedżerow ie wyższych szczebli analizują przyczyny tru d n eg o położenia, w którym znalazła się firm a. Stąd pow inno zw racać się uwagę n a konieczność do sto so w an ia p rzy p ad k ó w d o zróżnicow anych oczekiw ań m enedżerskich.

6. Ś rodow isko akadem ickie pow inno szeroko w ykorzystyw ać studium p rz y p ad k u w działalności dydaktycznej. P ow inni przejaw iać zainteresow anie nim zaró w n o w ykładow cy, ja k i studenci. M e to d a ta m oże znaleźć za-stosow anie podczas większości zajęć n a k ieru n k ach za rzą d zan ie i m arketing.

7. P o w in n o p ro p a g o w a ć się w śró d stu d en tó w k o n iecz n o ść bardziej zaangażow anego, profesjonalnego podejścia w przygotow yw aniu się do analizy przypadków . B rak takiego za angażow ania m oże p rz ek ład ać się n a b ra k p rofesjonalizm u w przyszłej pracy.

5.2. Wnioski dotyczące stosowania studium przypadku

B ad an ia dostarczyły rów nież wiele w skazów ek i p o stu la tó w dotyczących stosow ania m eto d y case study. C hodzi np. o przygotow yw anie odpow iednich p rzy p ad k ó w , za p raszan ie m enedżerów , angażow anie stu d en tó w itp. O to w ybrane uwagi i propozycje n a ten tem at:

1. D o każdego przypadku powinien zostać opracow any wielopłaszczyznowy konspekt analizy na płaszczyźnie dydaktycznej (główne koncepcje teoretyczne), symulacyjnej (koncepcje, narzędzia w ykorzystyw ane w procesie podejm ow ania decyzji przez m enedżerów ) i kom unikacyjnej (analiza d ynam iki dyskusji grupow ej, w trakcie dyskusji, prezentacji czy p ra cy grupow ej).

2. W skazane byłoby w zbogacenie m etody case study o sp o tk a n ia z m e-nedżeram i z firm m iędzynarodow ych, którzy przedstaw ialiby realne problem y, z którym i m ają do czynienia. Studenci p ro p o n u ją c określo n e rozw iązania, m ogliby otrzym yw ać od razu odpow iedzi, m ogliby d y sk u to w ać o realnych sytuacjach problem ow ych itp. P o n a d to m ogliby zostać włączeni w proces p rzygotow yw ania w łasnych rozw iązań w p ostaci biznesplanów , strategii lub p ro to ty p ó w p ro d u k tó w .

3. Zastosow anie m etody case study wym agałoby od studentów opanow ania rów nież innych technik kreatyw nego m yślenia, tak ich jak : brain storming, team working czy role playing.

4. Studenci pow inni sami przygotow yw ać p rz y p ad k i poszczególnych firm zagranicznych działających na polskim rynku. W ażne je st odpow iednie stym ulow anie stu d en tó w np. poprzez d an ie im m ożliw ości podejm ow ania danej p ro b lem a ty k i w p racy m agisterskiej czy p u b lik o w an ia najlepszych opracow ań.

5. W iele w skazuje na to, że m eto d a studiów p rz y p ad k u przynosić będzie jeszcze korzystniejsze rezultaty, jeśli studenci u zyskają wiedzę z p rzedm iotów k o m p lem en tarn y ch w sto su n k u do m ark etin g u m iędzynarodow ego, takich ja k socjologia k u ltu ry , psychologia m enedżerska czy k o m u n ik acja m

iędzy-kultu ro w a.

Z ap reze n to w an e tu bad an ie zostało d o k o n a n e n a niewielkiej próbie, ale p rz ep ro w a d zo n o je z uznanym i w ykładow cam i. U zyskane w ten sposób opinie dotyczące w ykorzystania m etody studium p rz y p a d k u stan o w ią dzięki tem u solidną p o d staw ę do p row adzenia dyskusji ju ż w szerszym gronie na tem aty zw iązane z podnoszeniem jakości kształcenia. A utorzy żyw ią nadzieję, że z a p o czą tk o w an a tu dyskusja oraz kolejne k ro k i (np. re g u larn a w ym iana dośw iadczeń, opraco w an ie p odręcznika dotyczącego case study n a potrzeby n au czan ia m a rk e tin g u m iędzynarodow ego czy zo rganizow anie w arsztatów dla w ykładow ców w zakresie w ykorzystyw ania tej m etody) b ęd ą przek ład ać się n a lepszą ja k o ść kształcenia, a w konsekw encji n a lepsze przygotow anie stu d en tó w do p racy zaw odow ej w środow isku m iędzynarodow ym .

P aw eł K ow alski, W aw rzyniec R u d o lf

C A S E S T U D Y M E T H O D IN T E A C H IN G O F IN T E R N A T IO N A L M A R K E T IN G C ase stu d y is o n e o f the key teach in g m eth o d s in In te rn a tio n a l B usiness. It co m p lem en ts the lectu res a n d p ro v id es p ractical a p p ro a c h to m an ag em en t. C ase stu d y has also a very im p o rta n t role in e d u ca tio n p ro cess o f in te rn a tio n a l m ark e tin g . T h e survey d o n e in selected P olish universities (E conom ic a n d M an ag em en t Faculties) pro v id es w ith o p in io n s o f th e lecturers co n cern in g p ro b lem s w ith im p lem en tin g th is m eth o d in P o la n d . O ne o f th em is th e lack o f well p re p a re d cases in in te rn a tio n a l m ark etin g . C ases w hich a re u sed in Polish universities u su ally d o n o t c o n ce rn P olish en terp rises n o r Polish m ark e t. T h ere is also the lack o f cases in P olish (lan g u ag e o b stacle). O u r stu d e n ts h av e p ro b lem s w ith u n d e rs ta n d in g in te rn atio n al e n v iro n m en t o f the c o m p a n y a n d can n o t d ra w a p p ro p ria te so lu tio n s fo r com panies.

T h e a u th o rs suggest th a t th ere is a need to discuss w ays to im p ro v e the p ro cess o f using case stu d ies in P o la n d . It req u ires co m m o n actio n s like exchange o f experience, pub lish in g th e case stu d y b o o k , o rg an izin g the w o rk sh o p s fo r train ers to im p ro v e th eir abilities to use case stu d y m e th o d etc.