.-,".1/
,
....
\ ..JAN RZECHOWSKI
METODY BARWIENIA SKALENI
Barwienie skaleni stosowane jest dla latwego i szyb-kiego okreslenia ich zawartosci w preparatach. Skale-nie potasowe barwione Sq w nasyconym roztworze azo-tynokobaltanu sodu; w wyniku reakcji na powierzchni ziarn tworzy si~' Z6lta otoczka azotynokobaltanu po-tasu. Ten spos6b barwienia zastosowali po raz pierwszy Gabriel i Cox (2).
Do barwienia plagioklaz6w uzywa si~ natomiast r6znych odczynnik6w. I tak: Bailey i Stevens (Il) sto-suj/:l rodizonat potasu._lIayes i Klugman (3) -
eozy-n~-B, a ReederTMc-Allister (4) - hematein~. Reakcja rodizonatu z plagioklazem musi bye poprzedzona dziil-laniem chlorku baru - wtedy jon Ca zastl:lPiony zo-staje jonem Ba, gdyz dopiero jon Ba posiada zdolnose do reagowania z rodizonatem, dajqc w efekcie nieroz-puszczalnq, czerwonq powlok~ na powierzc.1mi.,plagm.-: klaWw. Intensywnos6 czerwieni zalezy od rodzaju pIa':' gioklazu, tj. od zawartosci Ca. Przy uzyciu hemateiny
(4) barwienie zachodzi tylko w obecnosci roztworu bu-forowego, majqcego pH = 4,8. Zar6wno hemateina, jak i eozyna barwi/:l plagioklazy r6wnieZ na czerwono, lecz hemateina reaguje nie z jonem Ca, a z jonem Al.
Proces barwienia skaleni moZliwy jest jedynie po uprzednim wytrawieniu probki w st~zonym kwasie fiuorowodorowym lub jego parach. Czas trwania za-lezy od rodzaju preparatu (szlif, powierzchnia polero-wana, preparat luzny) i od grubosci ziarna. Bailey i Ste"ens (1) podajq nastE:puj/:lcy przepis na barwienie skaleni w szlifach (odkrytych):
1) wytrawiae szlif w parach HF przez 10 sek. w temp. pokojowej,
, 2) zanurzYe na 15 sek. w nasyconym roztworze azo-tynokobaltanu sodu,
3) kr6tko wyplukae w wodzie bieZqcej,
4) blyskawicznie zanurzye szIif w 5% roztworze
chlorku~
5) wYIHuklicwod/:l biez/:lcq, potem destylowanq, 6) pokrye powiel'zchniE: szlifu kilkoma kropIami ro-dizonatu, gdy plagioklazy zarozow!q si~, wyplukae wo- . dq biez/:lc/:l,
7) po wyschni~ciu przykrye szlif szkielkiem nakryw-kowym.
Ci sami autorzy proponujq inny tokpostE:powania dla powierzchni polerowanych:
1) napeinie parowniCE: plastikowq stE:zonym HF do wysokosci ok. 0,5 cm od g6rnej kraw~dzi (koniecznie pod wyciqgiem),
2) umiescie probkE: na parownicy, powierzchniq po-lerowanl:l w d61, _" ,
3) przykrye parownicE: z probk/:l kloszem pJ!stiko-wym na przeciQ,g 3 minut, .
4) zanurzye pr6bkE: w wodzie, a nastE:pnie szybko, dwukrotnie zanurzye w roztworze chlorku baru,
5) krotko wyplukae w wodzie i zanurzye frontem na dol, w roztworze azotynokobaltanu sodu (1 min.),
6) wyplukae w wodzie biez"lcej dla usuniE:cia nad-miaru azotynokobaltanu,
7) wyplukae kr6tko w wodzie destylowanej i pokrye
powierzchni~ .t9dgQl)~~e.!!!; po kilku sekundach plagio-klazy stajq si~ ceglasto-cierwone; gdy czerwieil. jest zbyt intensywna przemye pr6bkE: w biez"lcej 'wodzie. Podczas okreslania skladu mineralnego frakcji piasz-czystych (w preparatach luznych) wazna jest
mozll-SUMMARY
Colouring of feldspars is applied to determine easily and quickly their contents in preparations, for it is very difficult to distinguish colourless feldspars from quartz. The present author discusses the newest me-thods of colouring feldspars in thin sections, on po-lished surfaces and' in loose preparations.
'170
UKD ,549.651:535.668.2:550.84 wosc szybkiego oznaczenia skaleni, bez uciekania siE: do analizy mikroskopowej. Zwykle jednak odr6mie-nie bezbarwnych skaleni od kwarcu napotyka na duze trudnosci (Morfologia ziarna nie moze tu sluzye jako , kryterium odrozniaj/:lce). Bardzo przydatna okazuje siE: wiE:c wlasnie metoda bikolorowego barwienie IIkaleni, pozwalajqca okreslie zawartose skaleni potasowych i plagioklaz6w. Ma to niewqtpllwie duze znaczenie przy od~zytywaniu warunk6w sedymentacji i transpor-tu badanego osadu. Dose zgodnie bowiem przyjmuje siE:, ze plagioklazy Sq mniej odporne od skaleni po-tasowych na niszczenie zar6wno mechaniczne, jak i chemiczne. ,
Autor przeprowadzal pr6by barwienia skaleni w preparatach luzilych. Ze wzgl~tiu na' dost~pnose od-czynnikow zastosowano metod~ Reedera i Mc Alliste-ra (4). W wyniku przeprowadzonych doswiadczeil. wpro-wadzono do niej nieznaczne modyfikacje (gl6wnie w odniesieniu do receptury stosowanych roztworow). Ostatecznie przebieg barwienia powinien bye nast~
pujqCY.
1. Potrzebne odczynniki i naczynia: st~zony kwas fiuorowodorowy, nasycony roztwor azotynokobaltanu sodu (1 g azotynokobaltanu na 4 ml wody destylowa-nej), roztw6r hemateiny (0,05 g na 100 ml 95% alkoholu etylowego), roztw6r buforowy, dwuc~sciowy: cz~se
A-27,1199 g octanu sodU/l1 wody c~se B-ll, 3 ml kwa-su octowego lodowatego dopelnie wodq do 1 L; do ana-lizy 8 ml cz~sci B dope1nie do 20 ml roztworem A. Mie-szanina ta ma wlasnosci buforowe przy pH =i4,8; pa-rownice plastikowe (parafinowe) lub tygle olowiane.
2. Przebieg barwienia:
a) wytrawie pr6bk~w HF (pod wyciqgiem), w pa-rownicy, przez okres 2-5 minut,
·b) po usuni~ciu HF wlae roztw6r azotynokobaltanu sodu (czas reakcji 1-3 minut), ,
c) dodae 10 kropli roztworu hemateiny i 5 kropli roztworu buforowego; calose mieszae obracajqc na-czynie przez 3-5 minut;
d) odstawie pr6bk~ na 5 minut, a nast~pnie przemye alkoholem etylowym.
Uwaga: przy preparatach bardziej drobnoziarnistych czasy reakcji Sq kr6tsze, przy gruboziarnistych dluzsze. W wyniku otrzymuje si~ Z6lte skalenie potasowe i czer-wone plagioklazy. Hemateina zabarwia rowniez chlo~
ryty (na zielono)., Kwarc pozostaje bezbarwny. LITERATURA
1.
fJ, ail eyE. H., S t eve n s R. E. -
Selectivestai-'ning of K-feldspar and plagioclase on rock slabs and thin sections. Amer. Mineralogist, 45, 1960, No. 9-10.
2. Gabriel A., Cox E. P. - A staining method for the quantitative determination of certain rock mi-','nerals. Amer. Mineralogist, 14, 1929.
3:"/H aye s J. R., K lug m a n M. A. - Feldspar stai-ning methods. Bull. Geol. Soc. Amer. 69, 1958, No. 12, part. 2. . '
4.,.:·needer S. W., Mc Allister A. L. - A staining "method for the quantitative determination of
feld-spars in rock and sands from soils. Canad. J. Soil. Sci. 37, 1957, No. 1.
PE310ME
Olq)aWH'BaHJ1e nOJIeBLIX' wnaTOB rrpHMeH.f.!eTCR c :qeJILIO 60JIee 6blCTpol'O IJII y~ HX onpe.n;eJIemm
B npenapaTax. O.n;H8X'O '{aCTO OHK c 'l'PYA'OM .n;aIO'l'CR
QTJ]j}f'iWI'L OT KBap:qa. ABTOP nplil!Bo~ HOBeAunre'
Me-TO.n;hl OKpannmaHlJol:R nOJIeBLIX nmaTQ113 IB m,nmpax. aHlIIJJiK<pax H .n;pymx npanapaTaX.
