Ekonomika i rynek
HANDEL ZAGRANICZNY ZIEMNIAKAMI
I PRZETWORAMI ZIEMNIACZANYMI
mgr Wiesław Dzwonkowski
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB ul. Świętokrzyska 20, 00-950 Warszawa
Polsce, podobnie jak w krajach UE- -15, maleje znaczenie ziemniaków w uprawie. Na początku lat 90. w „starych” krajach członkowskich areał ich uprawy wy-nosił ok. 1,8 mln ha, a obecnie jest to mniej niż 1,3 mln ha. W Polsce skala spadku była jeszcze większa. Areał uprawy ziemniaków obniżał się z 2 mln ha w 1986 r. do 1,8 mln na przełomie lat 80. i 90., 1,5 mln w 1995 r. i 0,7 mln ha w roku 2004.
Wraz ze zmianami w produkcji ziemnia-ków zmienia się struktura ich wykorzystania. W UE-15 ziemniaki traktowane są jak wa-rzywo i w 65-90% są przeznaczane do spo-życia dla ludzi, z tego 30-45% w postaci przetworów ziemniaczanych (susze, frytki, chipsy). Znaczącą rolę odgrywa tam także skrobiowe przetwórstwo ziemniaków. Obec-nie wielkość produkcji skrobi ziemniaczanej w UE jest limitowana na poziomie 1,8 mln ton (wraz z nowymi krajami członkowskimi jest to około 1,95 mln ton), co stanowi około 25% ogółu produkcji skrobi. Największymi producentami są Niemcy i Holandia, a w dalszej kolejności Francja oraz Dania. W Danii aż około 70% krajowych zbiorów ziem-niaków przerabianych jest na skrobię. W Niemczech i Holandii odsetek ten jest niższy (ok. 30%). Na pasze lub do produkcji spiry-tusu zużywane są wyłącznie odpady.
W skali światowej obroty ziemniakami stanowią niewielką część produkcji, bo zale-dwie 2 do 3%. Duża wrażliwość bulw na transport sprawia, że rynek światowy ziem-niaków tworzy szereg rynków lokalnych, z których największy jest w Europie. Około 70% światowych obrotów ziemniakami przy-pada na Unię Europejską. Obroty handlowe
UE wynosiły w ostatnich latach 5-6 mln ton rocznie, z tym że 80-85% obrotów odbywa się wewnątrz UE. Duże obroty handlowe ziemniakami między krajami UE wynikają z różnic klimatycznych i różnych terminów zbioru ziemniaków. Eksport ziemniaków wczesnych każdego roku najwcześniej roz-poczynają kraje na południu Europy. W mia-rę upływu czasu eksport zaczyna przebiegać w kierunku odwrotnym. Zewnętrzny eksport UE waha się od 1,0 do 1,6 mln ton, a jego udział w produkcji jest niewielki i sięga 2-3%. Z krajów pozaeuropejskich dużym eksporte-rem jest Kanada, która zaopatruje głównie rynek Stanów Zjednoczonych.
UE jako całość jest niewielkim eksporte-rem netto ziemniaków, z tym że nadwyżka ta osiągana jest w obrotach sadzeniakami oraz ziemniakami z głównego zbioru, a także przetworami. Kraje UE są natomiast importe-rami netto ziemniaków bardzo wczesnych. Głównym dostawcami są w ostatnich latach Egipt i Izrael oraz Maroko.
Akcesja a rynek ziemniaków
Akcesja Polski do UE nie wprowadziła rewo-lucyjnych zmian na rynku ziemniaka. We Wspólnocie rynek ziemniaków nie jest objęty Wspólną Polityką Rolną, a regulacjom jest poddana jedynie produkcja skrobi ziemnia-czanej. W ramach dostosowywania do wy-mogów UE w Polsce już w 2001 r. uchwalo-no ustawę skrobiową wzorowaną na prawie unijnym, zatem akcesja nie spowodowała znaczących zmian w funkcjonowaniu branży skrobiowej. Zmniejszyła się jednak produkcja skrobi, gdyż przydzielona Polsce kwota na sezon 2004/05 w wysokości niespełna 145
tys. ton jest niższa o 20-30 tysięcy ton od poziomu produkcji skrobi ziemniaczanej w Polsce w ostatnich latach. Zmieniły się także ekonomiczne uwarunkowania produkcji i przetwórstwa ziemniaków.
Rynek ziemniaków jadalnych nie jest re-gulowany, obowiązują jedynie standardy jakościowe. W ramach dostosowań do pra-wa unijnego został wpropra-wadzony system rejestracji producentów, handlowców (hur-towników, dystrybutorów) oraz importerów określonych roślin, w tym również i ziemnia-ków. Każdy producent jest oznaczany nume-rem rejestracyjnym, który umożliwia identyfi-kację pochodzącej od niego produkcji. Akce-sja naszego kraju do Unii Europejskiej wnio-sła jednak istotne zmiany do nasiennictwa ziemniaków w zakresie obowiązku paszpor-towania sadzeniaków, nowych norm kwalifi-kacji i frakcji kalibrażowych, zwalczania cho-rób kwarantannowych, warunków dopusz-czenia sadzeniaków do obrotu, systemu ochrony prawnej odmian1.
System paszportów obejmuje sadzeniaki i jest bezpośrednio związany z systemem rejestracji producentów. Paszport zastępuje w obrocie wewnątrz Unii stosowane w mię-dzynarodowym handlu świadectwo fitosani-tarne. Natomiast ziemniaki towarowe wpro-wadzone do obrotu muszą być obecnie za-opatrzone w etykietę, gdzie są podane pod-stawowe informacje o produkcie (producent, odmiana itd.). Zagadnienia te i wymogi są dobrze znane dużym producentom ziemnia-ków, natomiast drobni, którzy tylko część swej produkcji kierują na rynek, jeszcze nie posiadają niezbędnej wiedzy na ten temat.
Po akcesji został uwolniony handel z kra-jami członkowskimi. Zmniejszyła się również ochrona polskiego rynku przed napływem towarów spoza Wspólnego Rynku. Na sku-tek zniesienia obciążeń celnych w obrotach między Polską a krajami członkowskimi już w pierwszych miesiącach naszego członko-stwa zwiększył się istotnie import przetwo-rów ziemniaczanych, a zwłaszcza produktów skrobiowych. Mniejsze znaczenie ma zmniejszenie ochrony polskiego rynku w obrotach z krajami trzecimi, gdyż zdecydo-wana większość polskiego importu
1
Szerzej ta problematyka została omówiona w Raporcie Rynek Ziemniaka nr 25, Warszawa 2004
ków i przetworów już przed akcesją była realizowana z krajów Wspólnoty.
Obciążenia celne i inne ograniczenia w eksporcie na wybrane rynki
Każdy kraj stosuje w handlu zagranicznym regulacje, które mają na celu przede wszyst-kim ochronę własnego rynku. Służą temu regulacje celno-taryfowe (cła) i nietaryfowe (kwotowanie, licencjonowanie). Kraje będące członkami Światowej Organizacji Handlu (WTO) muszą się stosować do postanowień tej organizacji, a w związku z tym nie mogą szczelnie zamykać granic. W ramach kwot dostępu do rynku (od 3 do 5% udziału impor-tu w średniej konsumpcji z lat bazowych) obciążenia są stosunkowo niewielkie, a ceł nie można podwyższać. Poza kwotami do-stępu cła są odpowiednio wyższe, ale nie można ich bezkarnie podnosić, gdyż tutaj także występują ograniczenia.
Głównym rynkiem zbytu na polskie ziem-niaki i przetwory jest przede wszystkim Ro-sja. Również znaczące ilości przetworów (zwłaszcza frytek) sprzedaje się na rynki Wspólnoty, ale tu od 1 maja 2004 r. nie ma już żadnych obciążeń celnych. Spośród naj-większych zagranicznych odbiorców ziem-niaków i ich przetworów jedynie Rosja nie jest członkiem WTO, ale jako aspirująca do członkostwa również dostosowała swoje regulacje do tych wymogów. Kraje będące członkami WTO na ogół stosują niewielką ochronę celną w wypadku sadzeniaków i ziemniaków wczesnych, natomiast w impor-cie ziemniaków z głównego zbioru cło jest z reguły dużo wyższe. W wypadku Rosji i Buł-garii, gdzie w ostatnich latach sprzedajemy najwięcej ziemniaków, cło wynosi odpowied-nio 15 i 25%. Oba te kraje stosują również licencjonowanie importu.
Zagadnienia fitosanitarne
Na ogół w każdym kraju istnieje obowiązek kontroli fitosanitarnej importowanych i eks-portowanych ziemniaków, łącznie z opako-waniami i środkami transportu. Jest określo-na lista organizmów szkodliwych podlegają-cych zwalczaniu (tzw. Lista kwarantannowa) oraz wymagania fitosanitarne dla przywożo-nych ziemniaków. W poszczególprzywożo-nych kra-jach jest też określona lista organizmów szkodliwych, które podlegają obowiązkowi
zwalczania, a importowane ziemniaki muszą być wolne od tych szkodliwych organizmów. Szczególnie restrykcyjne są przepisy fitosa-nitarne w zakresie międzynarodowego han-dlu sadzeniakami, w wypadku ziemniaków konsumpcyjnych i przemysłowych są one bardziej liberalne. Generalnie w zdecydowa-nej większości krajów obowiązuje zakaz sprowadzania ziemniaków dotkniętych bak-teriozą pierścieniową (Clavibacter
michiga-nensis ssp. sepedonicus). Zasadą jest
ba-danie wszystkich importowanych ziemnia-ków na obecność ukrytej formy tej choroby. Ponieważ Polska nie była uznawana za kraj wolny od bakteriozy, mieliśmy zakaz ekspor-tu ziemniaków do krajów Wspólnoty.
W wielu krajach przed sprowadzeniem ziemniaków istnieje obowiązek uzyskania przez importera zezwolenia importowego, w którym szczegółowo określa się wymagania fitosanitarne. Należą do nich m.in.: Rosja, Ukraina, Białoruś, Bułgaria, Litwa, Estonia, Uzbekistan i Mołdawia. Kontrola fitosanitarna ziemniaków przeznaczonych na eksport po-winna odbywać się w miejscu ich produkcji.
W poszczególnych krajach zakres wyma-gań sanitarnych dotyczący zdrowotności przesyłki, miejsca jej produkcji oraz sposobu pakowania jest różny. W związku z tym przed zawarciem kontraktu (czy umowy sprzedaży) warto skonsultować się z Inspek-cją Ochrony Roślin co do wymagań fitosani-tarnych, których spełnienie warunkuje reali-zację transakcji.
Polski handel zagraniczny ziemniakami i przetworami
W ostatnich latach obserwuje się rosnącą sprzedaż na rynki zagraniczne przetworów spożywczych z ziemniaków, zarówno skrobi ziemniaczanej, jak i frytek i chipsów, oraz bardzo niewielki eksport ziemniaków świe-żych. Po stronie importu podstawowe i zara-zem zdecydowanie dominujące znaczenie mają produkty skrobiowe (o wysokim stopniu przetworzenia), których przywóz zwiększa się z roku na rok. Natomiast bardzo mały jest przywóz przetworów spożywczych z ziem-niaków. Import ziemniaków świeżych jest na ogół niewielki, 30-40 tys. ton rocznie.
-400 -200 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Rys. 1. Handel zagraniczny ziemniakami i ich przetworami (tys ton)*
Eksport Import Saldo
*w ekwiwalencie ziemniaków
Źródło: dane CIHZ i MF
Już od kilku lat Polska jest eksporterem netto ziemniaków i przetworów ziemniacza-nych w ekwiwalencie ziemniaków świeżych. Bez uwzględniania produktów skrobiowych (które w imporcie prawdopodobnie w
więk-szości są pochodzenia zbożowego) nadwyż-ka ta byłaby zdecydowanie większa. Polsnadwyż-ka, niegdyś znaczący eksporter, obecnie sprze-daje na rynki zagraniczne najwyżej 100-150 tys. ton ziemniaków rocznie. Na początku lat
90. eksport ten wynosił 700-1200 tys. ton. Ziemniaki były eksportowane do krajów by-łego ZSRR, natomiast w zasadzie nie sprze-dawano ziemniaków do Europy Zachodniej, gdyż wymagania tamtego rynku co do jako-ści, atrakcyjności opakowań, standaryzacji oraz bariery sanitarne były zbyt trudne do spełnienia.
Podobnie jak na początku lat 90. również obecnie w eksporcie dominują ziemniaki jadalne z głównego zbioru. W ostatnich la-tach pojawił się także nieznaczny eksport sadzeniaków, jednak w stosunku do możli-wości produkcyjnych jest on bardzo niewielki i wynosi zaledwie kilka tysięcy ton.
Począwszy od roku 1994, eksport prze-tworów spożywczych z ziemniaków systema-tycznie rośnie. Przyczyniły się do tego zna-czące inwestycje kapitału zagranicznego w modernizację starych zakładów, a przede wszystkim prowadzące do powstania no-wych, dużych firm.
Podobnie jak w wypadku ziemniaków większość eksportu przetworów jest lokowa-na w krajach WNP, w tym głównie Rosji. Ostatnio w strukturze geograficznej eksportu naszych przetworów ziemniaczanych wzra-sta jednak udział krajów Wspólnoty, dotyczy to zwłaszcza frytek i suszów.
Import przetworów spożywczych z ziem-niaków (z wyjątkiem skrobi), odkąd wzrosła znacząco produkcja krajowa, jest mały. Na-tomiast wysoki poziom importu skrobi, a wła-ściwie jej modyfikatów, wynikał z niedosta-tecznej ochrony polskiego rynku przed na-pływem subsydiowanych produktów z krajów UE.
Charakterystyczną cechą polskiego eks-portu ziemniaków i ich przetworów w ostat-nich latach jest systematyczny spadek cen transakcyjnych przy sprzedaży na rynki za-graniczne. Dotyczy to zwłaszcza ziemniaków i przetworów eksportowanych na rynki wschodnie. W wypadku przetworów spożyw-czych z ziemniaków, przy zahamowaniu wzrostu ich konsumpcji w kraju, eksport czę-sto był jedyną możliwością zagospodarowa-nia przyrostu produkcji, kosztem pogorsze-nia opłacalności transakcji.
Ocena obrotów handlowych w 2004 r. Skutki akcesji najwyraźniej się uwidoczniły w obrotach handlu zagranicznego. Wprawdzie
na wielkość eksportu i importu oddziaływało wiele innych czynników, ale wzrost importu produktów skrobiowych bez wątpienia jest konsekwencją nowych uwarunkowań wy-miany handlowej z zagranicą.
Znacząco wzrósł przywóz produktów skrobiowych i w minionym roku wyniósł on 155,7 tys. ton, wobec 97,1 tys. ton w roku 2003. Najbardziej zwiększył się przywóz syropów skrobiowych, których sprowadzono aż 45,4 tys. ton, wobec 6,6 tys. ton w roku 2003. Import dekstryn i preparatów wykań-czalniczych na bazie skrobi w 2004 r. był również wyższy niż rok wcześniej, ale skala wzrostu nie była aż tak znacząca jak w wy-padku syropów skrobiowych. W minionym roku import dekstryn wyniósł 53,4 tys. ton, wobec 47,2 tys. ton w roku 2003, a prepara-tów wykańczalniczych i klejów na bazie skrobi – 30,1 tys. ton, wobec 29,2 tys. ton w roku poprzednim. Zwiększył się też import skrobi nieprzetworzonych i wyniósł 15,5 tys. ton, wobec 4,7 tys. ton w roku 2003. Najwię-cej zaimportowano skrobi z kukurydzy – 11,4 tys. ton, i z pszenicy – 2,3 tys. ton, a skrobi ziemniaczanej – tylko 1,6 tys. ton.
Wśród pozostałych przetworów spożyw-czych duży wzrost zanotowano w imporcie ziemniaków mrożonych, których sprowadzo-no 7,2 tys. ton, wobec 2,6 tys. ton w roku 2003. Zwiększył się również import suszów. Bez wątpienia większy import przetworów z ziemniaków jest bezpośrednim skutkiem akcesji. Do 1 maja 2004 r. ochrona rynku krajowego wynosiła 40% (cło ad valorem). W sytuacji zniesienia barier i opłat celnych zwiększył się więc przywóz tych produktów z krajów Wspólnoty, ale nadal jest on przy-najmniej 10-krotnie niższy niż ich eksport, który kierowany jest głównie do krajów trze-cich.
W 2004 r. import ziemniaków nieprzetwo-rzonych wprawdzie wzrósł nieco w porówna-niu z rokiem poprzednim, ale nadal jest sto-sunkowo niski i w zasadzie dotyczy ziemnia-ków wczesnych i sadzeniaziemnia-ków. Wpłynęły na to wysokie ubiegłoroczne zbiory ziemniaków w krajach UE-15, które spowodowały, że ceny ziemniaków jadalnych w „starych” kra-jach członkowskich w sezonie 2004/05 są najniższe od dziesięciu lat. Miało to zapewne również wpływ na niskie ceny ziemniaków skupowanych na potrzeby przetwórstwa na
tamtych rynkach. W Polsce ceny ziemniaków są również niższe niż w poprzednim sezonie, ale w zaistniałej sytuacji naszym ziemniakom trudno konkurować nie tylko na rynku Wspólnoty, ale i w krajach Europy Środko-wowschodniej, gdzie są kierowane znaczące
ilości ziemniaków holenderskich czy nie-mieckich. Stąd też stosunkowo niewielka w minionym roku sprzedaż polskich ziemnia-ków na rynki zagraniczne, ale szanse i moż-liwości w tym zakresie w najbliższych latach wydają się znaczące.
Tabela 1 Import ziemniaków i ich przetworów (tys. ton)
2003 2004 Wyszczególnienie 2002 ogółem I półr. ogółem I półr. I-IV V-XII
Ziemniaki świeże 68,7 28,2 27,2 38,7 31,1 10,0 28,6
w tym: - sadzeniaki 10,6 6,2 6,2 9,1 7,1 6,4 2,8 - ziemniaki wczesne 25,9 17,8 17,7 21,2 20,0 2,9 18,3 - pozostałe 32,2 4,3 3,4 8,3 4,0 0,8 7,6
Przetwory ziemniaczane 89,0 100,9 47,5 166,6 61,7 34,4 132,2
- mąka i skrobia ziemniacz. 0,5 0,1 0,1 1,6 0,1 0,0 1,6 - pozostałe produkty skrob. 84,7 97,1 45,6 155,7 59,0 33,3 122,4 - ziemniaki mrożone 2,6 2,6 1,3 7,6 2,1 0,8 6,8 - susze ziemniaczane 0,8 0,6 0,2 1,3 0,3 0,2 1,1 - pozostałe przetwory spoż. 0,7 0,4 0,3 0,4 0,2 0,1 0,3 Razem import w
ekwiwa-lencie ziemniaków* 594 624 308 1012 394 214 798
Razem import w mln EUR 57,3 53,8 28,6 85,6 36,8 19,7 66,5
*wskaźniki przeliczeniowe: skrobia i produkty skrobiowe, susze ziemniaczane – 6, ziemniaki mrożone – 2,5, pozostałe przetwory spożywcze – 6
Źródło: dane CIHZ i MF
0 20 40 60 80 100 120 140 160 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rys. 2. Handel zagraniczny produktami skrobiowymi (tys. ton)
Eksport Import
Tabela 2 Eksport ziemniaków i ich przetworów (tys. ton)
2003 2004 Wyszczególnienie 2002
ogółem I półr. ogółem I półr. I-IV V-XII
Ziemniaki świeże 57,5 153,1 92,6 64,3 48,1 38,0 26,3
w tym: - sadzeniaki 1,3 1,4 0,8 0,7 0,5 0,5 0,2 - ziemniaki wczesne 11,3 1,3 1,7 2,9 2,5 1,9 1,0 - pozostałe 54,5 150,4 90,1 60,7 45,1 35,6 25,1
Przetwory ziemniaczane 170,1 171,7 67,4 217,4 101,9 76,9 140,5
- mąka i skrobia ziemniacz. 51,0 50,5 14,5 65,8 36,5 32,5 33,3 - pozost. produkty skrob. 33,3 31,0 15,0 58,6 19,5 12,0 46,6 - ziemniaki mrożone 71,0 73,0 30,4 74,4 37,4 26,1 48,3 -susze ziemniaczane 1,3 5,5 2,8 6,3 2,9 1,9 4,5 - pozost. przetwory spoż. 13,5 11,7 4,7 12,3 5,6 4,4 8,0
Razem eksport w ekwiw. ziemn.* 830 928 391 1108 529 408 701
Razem eksport w mln EUR 100,5 97,8 41,9 106,8 52,0 38,9 67,9
* objaśnienia patrz tabela 1 Źródło: dane CIHZ i MF
Tabela 3 Eksport i import ziemniaków i przetworów
według kierunków geograficznych (tys. ton)
2003 2004 2003 2004 Wyszczególnienie eksport import Ziemniaki ogółem 153,1 64,3 28,2 38,6 w tym: UE-15 0,0 0,1 22,2 34,0 UE-9 8,1 16,1 1,7 0,8 WNP 136,2 40,3 0,0 0,0 Pozostałe 8,8 7,8 4,3 3,8
Mąka i skrobia ziemniaczana ogółem 50,5 65,8 97,1* 157,3* w tym: UE-15 11,4 12,7 62,8 128,7 UE-9 4,8 4,5 25,5 24,9 WNP 16,5 20,6 4,4 0,0 Pozostałe 17,8 27,9 4,4 3,7 Ziemniaki mrożone 72,1 74,4 2,6 7,4 w tym: UE-15 0,6 37,1 2,5 7,3 UE-9 44,1 0,9 0,1 0,1 WNP 17,0 22,6 - - Pozostałe 10,4 13,8 - - Susze ziemniaczane 5,5 6,3 0,6 1,3 w tym: UE-15 2,4 2,5 0,5 1,3 UE-9 0,6 1,0 0,0 - WNP 2,3 2,1 0,0 - Pozostałe 0,2 0,7 0,0 -
Pozostałe przetwory spożywcze 11,7 12,3 0,4 0,4
w tym: UE-15 0,8 2,0 0,4 0,4
UE-9 3,4 3,9 0,0 0,0
WNP 7,3 5,7 0,0 0,0
Pozostałe 0,2 0,6 0,0 0,0
* dotyczy wszystkich produktów skrobiowych
W eksporcie przetworów ziemniaczanych notuje się nieznaczny wzrost obrotów. W porównaniu z latami poprzednimi wzrosła sprzedaż na rynki zagraniczne frytek, chip-sów i suszów ziemniaczanych. Znacznie wyższy niż w latach poprzednich był także eksport skrobi i mąki ziemniaczanej.
Akcesja nie spowodowała istotnych zmian w kierunkach handlu zagranicznego branży ziemniaczanej. Głównym odbiorcą polskich
ziemniaków i przetworów ziemniaczanych pozostają kraje WNP oraz, w mniejszym stopniu, nowi członkowie Wspólnoty. Nato-miast w imporcie dominuje UE-15. Dominu-jące w imporcie do Polski produkty skrobio-we prawie w całości pochodzą z Unii Euro-pejskiej (większość ze „starych” krajów członkowskich – Holandia, Niemcy, Francja, a mniejsze ilości importuje się z byłych kra-jów CEFTA – Słowacja, Czechy).
Tabela 4 Ceny eksportowe ziemniaków i ich przetworów (EUR/t)
2003 2004 Wyszczególnienie 2002
ogółem I półr. ogółem I półr. I-IV V-XII
Ziemniaki świeże 80 73 76 83 87 84 82
w tym: - sadzeniaki 308 214 250 210 200 229 169 - ziemniaki wczesne 85 77 59 103 120 94 122 - pozostałe 75 72 74 81 84 81 80
Przetwory ziemniaczane 564 509 519 473 469 465 478
- mąka i skrobia ziemniacz. 355 329 393 354 342 336 372 - modyfikaty skrobiowe 703 747 774 198 150 149 211 - ziemniaki mrożone 514 497 484 529 527 518 535 - susze ziemniaczane 1308 764 786 754 685 691 780 - pozostałe przetwory spoż. 2452 2179 2170 1931 1926 1873 1963 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych CIHZ i MF
Tabela 5 Ceny importowe ziemniaków i ich przetworów (EUR/t)
2003 2004 Wyszczególnienie 2002
ogółem I półr. ogółem I półr. I-IV V-XII
Ziemniaki świeże 202 241 246 258 270 325 234 w tym: - sadzeniaki 349 339 355 399 380 374 456 - ziemniaki wczesne 212 230 237 252 245 280 248 - pozostałe 146 116 118 117 200 87 120 Przetwory ziemniaczane 488 466 461 465 475 480 460 - skrobie nieprzetworzone 396 381 392 391 434 458 370 - modyfikaty skrobiowe 492 524 537 453 466 473 447 - ziemniaki mrożone 538 577 538 548 592 550 547 - susze ziemniaczane 998 1020 1080 1081 1138 1100 1078 - pozostałe przetwory spoż. 1025 1250 1333 1105 813 800 1198 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych CIHZ i MF
Nowe uwarunkowania obrotów towaro-wych z zagranicą nie przyniosły w zasadzie żadnych istotnych zmian w cenach transak-cyjnych (wyrażonych w EURO). Nieco obni-żyły się ceny eksportowanych modyfikatów skrobiowych, ale głównie na skutek zwięk-szonego udziału syropów skrobiowych w strukturze eksportowanych produktów, gdyż
są one tańsze niż dekstryny czy inne ekspor-towane preparaty na bazie skrobi.
Nieznacznie wyższe były ceny uzyskiwa-ne w eksporcie ziemniaków nieprzetworzo-nych. Na wyższym poziomie kształtowały się również ceny eksportowanych frytek, nato-miast były one niższe w wypadku chipsów.
Średni poziom cen produktów skrobio-wych importowanych w 2004 r. obniżył się na skutek znaczącego zwiększenia udziału w strukturze importu syropów skrobiowych. Natomiast biorąc pod uwagę poszczególne produkty, ich ceny były nieco wyższe niż w roku poprzednim i wynosiły odpowiednio: dekstryny – 570 EUR/t (501 EUR/t w 2003 r.), preparaty wykańczalnicze na bazie skrobi – 355 EUR/t (296 EUR/t w roku 2003) oraz wspomniane syropy skrobiowe – 391 EUR/t (402 EUR/t w 2003 r.). Ceny w imporcie skrobi nieprzetworzonych wyniosły 391 EUR/t, wobec 381 EUR/t w roku 2003.
Podsumowanie i perspektywy na przyszłość
Pierwszy rok akcesji nie miał istotnego wpływu na obroty polskiego handlu zagra-nicznego ziemniakami jadalnymi. Polskie ziemniaki, przed akcesją nieobecne w kra-jach UE-15, coraz śmielej poczynają sobie na unijnym rynku i pojawiają się na stołach zachodnioeuropejskich konsumentów nawet w tak odległych krajach jak Włochy czy Wiel-ka Brytania. Na razie nie są to jednak zna-czące ilości, gdyż w obecnym sezonie ceny w UE są bardzo niskie. Nadal największym rynkiem zbytu dla polskich ziemniaków po-zostanie Rosja i inne kraje Europy Środko-wowschodniej oraz nowi członkowie Wspól-noty, którzy byli odbiorcami polskich ziem-niaków przed akcesją (Węgry, Litwa, Łotwa, Czechy i Słowacja). Prawdopodobnie syste-matycznie będzie zwiększać się również eksport przetworów ziemniaczanych, gdyż przewagi w zakresie kosztów produkcji są po stronie Polski.
Natomiast niepokojem napawa bardzo wysoki poziom importu produktów skrobio-wych, który wprawdzie nie powoduje zała-mania na krajowym rynku skrobi ziemnia-czanej, gdyż istniejący system dopłat do eksportu pozwala wyekspediować nadwyżki poza obszar Wspólnoty, ale blokuje rozwój krajowej produkcji skrobi. Obecnie dostawy produktów skrobiowych z importu w 50% pokrywają krajowe zapotrzebowanie na te produkty i mimo że są możliwości znaczące-go zwiększenia produkcji skrobi w kraju1
, to
1
Obecne zdolności produkcyjne przemysłu skrobio-wego są oceniane na 220 tys. ton, z możliwością ich
na skutek ograniczeń wynikających z akcesji nie można tego uczynić. Zatem jednoznacz-nie można stwierdzić, że Polska pozostajednoznacz-nie znaczącym importerem netto produktów skrobiowych. Może natomiast zwiększyć eksport ziemniaków jadalnych i przetworów spożywczych z ziemniaków.
Literatura
1. Dzwonkowski W. i in. 2005. Rynek Ziemniaka.
Stan i perspektywy. Raport Rynkowy nr 27 i wcze-śniejsze numery; 2. Dzwonkowski W. 2003. Dostoso-wanie polskiego rynku ziemniaków do wymogów Unii Europejskiej. [W:] Dostosowywanie polskiego rynku rolnego do wymogów Unii Europejskiej. ARR, SGH, IERiGŻ Warszawa; 3. Dzwonkowski W. 2002. Uwa-runkowania eksportu ziemniaków i ich przetworów. [W:] Produkcja i rynek ziemniaków jadalnych. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. Wyd. Wieś Jutra. Warsza-wa: 29-40; 4. Dzwonkowski W. 2001. Dynamika zmian w eksporcie sektora ziemniaczanego w ostat-nich latach. Mater. konf. Ogólnopolskiego Forum Pro-ducentów i Przetwórców Ziemniaka. Jadwisin, 7-8.03.2001; 5. Dzwonkowski W. 1999. Analiza zagro-żeń dla rynku ziemniaków związanych z przejęciem przez Polskę zewnętrznej taryfy UE. Ekspertyza wyko-nana na zlecenie MRiGŻ. Warszawa, wrzesień 1999;
6. Kłos T. 2001. Krajowe i międzynarodowe
wymaga-nia fitosanitarne przy eksporcie-imporcie ziemwymaga-niaków jadalnych i sadzeniaków. Mater. konf. Ogólnopolskiego Forum Producentów i Przetwórców Ziemniaka. Jadwi-sin, 7-8.03.2001. IHAR Oddz. Jadwisin
dalszego powiększania przy stosunkowo niewielkich nakładach.
