Mariusz Ciesielski, Krzysztof
Będkowski
Interpretacja zmian użytkowania i
pokrycia terenu na obszarach
wiejskich w kontekście przemian
demograficznych
Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 13/3, 27-41
INTERPRETACJA ZMIAN UŻYTKOWANIA I POKRYCIA
TERENU NA OBSZARACH WIEJSKICH W KONTEKŚCIE
PRZEMIAN DEMOGRAFICZNYCH
Mariusz
Ciesielsk
i
*,
Krzysztof
B
ęd
k
*
*
* Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary
** Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Streszczenie. Rozpoznanie kierunków i dynamiki zmian użytkowania i pokrycia terenu oraz aktualnej sytuacji demograficznej jest podstawowym warunkiem racjonalnego planowania kierunków jego przyszłego zagospodarowania. Zmiany te, w dużym stopniu determinowane przez czynniki demograficzne (migracje, liczba ludności itp.), są także efektem polityki prze strzennej zapisanej w dokumentach planistycznych, bądź też realizowanej na podstawie de cyzji administracyjnych. Zasadne jest, aby w procesie opracowywania dokumentów plani stycznych: obligatoryjnego Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego (SUiKZP) oraz fakultatywnie uchwalanego Miejscowego Planu Zagospoda rowania Przestrzennego (MPZP), uwzględniać nie tylko kierunki zmian, jakie miały miejsce w przestrzeni w ostatnich latach, lecz również trendy demograficzne. Cennym źródłem in formacji o pokryciu i użytkowaniu terenów oraz zachodzących na nich zmianach są zdjęcia lotnicze i satelitarne, które wykorzystano w niniejszym opracowaniu. Celem przeprowadzo nych badań była analiza i interpretacja zmian pokrycia terenu trzech gmin wiejskich w kon tekście przemian społeczno-gospodarczych oraz ocena, jak przyjęte kierunki polityki prze strzennej gmin, zapisane w MPZP oraz SUiKZP, odzwierciedlają obecną i przyszłą sytuację przestrzenno-demograficzną.
Słowa kluczowe: planowanie przestrzenne, demografia, zdjęcia lotnicze, geomatyka
W S T Ę P
G o spodarow anie p rz e strz e n ią w P olsce n a szczeblu lo k aln y m o d byw a się p oprzez dw a głów ne dokum enty planistyczne - Studium U w arunkow ań i K ierunków Z agospoda ro w an ia P rzestrzennego G m iny (S U iK Z P), które je s t d o kum entem o charakterze obli-Adres do korespondencji - Corresponding author: Mariusz Ciesielski, Zakład Zarządzania Zaso bami Leśnymi, Instytut Badawczy Leśnictwa, Sękocin Stary, ul. Braci Leśnej 3, 05-090 Raszyn, e-mail: m.ciesielski@ibles.waw.pl
Krzysztof Będkowski, Katedra Urządzania Lasu, Geomatyki i Ekonomiki Leśnictwa, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa, e-mail: krzysztof.bedkowski@wl.sggw.pl
g a to ry jn y m o ra z M ie jsc o w y P la n Z a g o sp o d a ro w a n ia P rz e strz e n n e g o (M P Z P ), k tó ry je s t dokum entem fakultatyw nym [C ieślak i C ym erm an 2007]. Z godnie z u sta w ą o p la
now aniu i zagospodarow aniu przestrzennym [U staw a 2003], p rzy sporządzaniu tych d o kum en tó w n ależy u w zględnić w iele czynników , w ty m przede w szystkim : w ym agania ła d u p rzestrzennego, o ch ro n y środow iska, d zied zictw a k u lturow ego, o chrony zdrow ia, w alory ekonom iczne przestrzeni, praw o w łasności itd. P onadto podstaw ę gospodarow a n ia przestrzenią pow inna stanow ić zasada zrów now ażonego rozw oju. U w arunkow ania te spraw iają, że proces p la n o w a n ia przestrzen n eg o je s t b ardzo złożony. Inaczej w yg ląd a planow anie przestrzenne n a obszarach aglom eracji, gdzie od w ielu lat m am y do czy n ie n ia z d u ż ą p re sją n a przeznaczanie now ych terenów po d zabudow ę, z konsekw encjam i w postaci rozlew ania się m iast i nadm iernym w zrostem kosztów budow y infrastruktury [W ojtkun 2010], a inaczej n a te re n ac h w iejskich. N a te re n ac h p o ło ż o n y ch d aleko od dużych i średnich m iast, p o za głów nym i szlakam i k om unikacyjnym i, gospodarow anie p rz e strz e n ią p o le g a g łó w n ie n a u trzy m an iu fu nkcji ro ln ic zej, u zu p e łn ia n iu istniejącej ju ż za b u d o w y , o c h ro n ie p rz y ro d y o ra z ro z w o ju fu n k cji p o b o c z n y c h , ja k tu ry sty k a . W g m inach, n a o b szarze k tó ry c h w y stę p u ją lasy lub p o w ierz ch n io w e fo rm y o ch ro n y przyrody (np. parki krajobrazow e lub narodow e), niezbędne je s t uw zględnienie licznych w ym o g ó w dotyczących gospodarki leśnej i o chrony przyrody, co n ak ład a pew ne o g ra niczenia i w ydłuża proces planow ania [G aw roński i P opław ski 2003, L itw in i Sochacka 2005, H e łd a k 2008, P rz e g o n 2 008, N o w a k 2013]. C z ęsty m z ja w isk ie m n a te re n a c h w iejsk ich , n eg a ty w n ie o ce n ia n y m [H ełd ak 2006, 2007] je s t o d p ły w m ie sz k ań có w do m iast. D latego dodatkow ym w yzw aniem d la planow ania przestrzennego je s t zaham ow a nie tego procesu. Istotne je s t rów nież, że w dokum entach planistycznych z jednej stro n y ok reśla się k ierunki polityki zagospodarow ania przestrzennego, z drugiej zaś w sk a zyw an e są w y m a g a n ia d o ty c zą ce za g o sp o d a ro w a n ia ty c h te re n ó w [H ow e i L an g d o n 2002]. To, czy d any obszar rozw inie się w zaplanow any dla niego sposób, zależy w d u żym stopniu o d tego, czy rzeczyw iście realne uw arunkow ania społeczne, ekonom iczne, przyrodnicze i przestrzenne zostały w zięte po d uw agę.
M ateriały te ledetekcyjne i karto g raficzn e są u zn an y m źródłem inform acji o p o k ry ciu i użytkow aniu terenu. Ze w zg lęd u n a dokum entarny charakter, są chętnie w y k o rz y styw ane także do analizy zm ian, któ ry ch źródłem m oże być działalność człow ieka lub różnorodne czynniki przyrodnicze (przyrody ożyw ionej i nieożyw ionej). P oprzez o d p o w iedni dobór ro d zaju i skali zdjęć, m o ż n a zastosow ać je w plan o w an iu p rzestrzennym n a różnych poziom ach szczegółow ości, w tym odpow iednim do w ym aganego p rzy spo rz ą d zan iu m ie jsc o w y ch d o k u m e n tó w p la n isty c zn y c h [K w o czy ń sk a 2005, M ark iew icz i Turek 2014].
C E L P R A C Y
C e le m p r a c y j e s t o k re śle n ie , z a p o m o c ą m a te ria łó w i m e to d te le d e te k c y jn y c h , w ja k im sto p n iu p rz e m ia n y sp o łe c z n o -g o s p o d a rc z e la t 1 9 8 6 -2 0 0 7 o d z w ie rc ie d lo n e s ą w fu n k cji te re n u i sp o so b ie u ż y tk o w a n ia w y b ra n y c h g m in w ie jsk ic h , p o ło ż o n y ch z dala o d dużych ośrodków m iejskich. D alszym celem je s t ocena, ja k przyjęte kierunki
p olityki przestrzennej, zapisane w m iejscow ych p lanach zagospodarow ania p rze strzen n ego, o d z w ie rc ie d la ją o b e c n ą i p rz y s z łą sy tu a cję p rze strzen n o - d e m o g ra fic z n ą tego obszaru.
M A T E R IA Ł Y I M E T O D Y
O b s z a r b a d a ń (rys. 1). B adania d o ty c zą o bszaru o pow ierzchni około 65 k m 2, p o łożonego n a granicy trzech sąsiadujących ze so b ą gm in w iejskich w w oj. łódzkim : G łu chów (pow iat skierniew icki), R aw a M azow iecka (pow iat raw ski) oraz Ż elechlinek (po w iat tom aszow ski).
\
II
o
L
Rys. 1. Lokalizacja obszaru badań na tle Polski, województwa łódzkiego oraz gmin
Źródło: opracowanie własne
Fig. 1. Location o f the study area in Poland, Lodzkie voivodship and the municipalities
Source: own elaboration
N a w ybranym obszarze zn ajd u ją się d w a cenne p o d w zględem przyrodniczym obiek ty: las kom pleksu leśnego G łuchów oraz rzek a Raw ka. Las, o pow ierzchni ok. 1130 ha, w całości p o ło ż o n y je s t w gm inie G łuchów . B lisko 1000 h a la su je s t w zarządzie L e śnego Z akładu D ośw iadczalnego w Rogow ie, należącego do Szkoły G łów nej G ospodar stw a W iejskiego w W arszawie. R zeka R aw ka n a całej swojej długości od źródła do u j ścia (97 km ), została u znana za rezerw at przyrody [Zarządzenie 1983]. Ponadto fragm ent doliny rzeki R aw ki, znajdujący się jednakże p o za obszarem badania, został w łączony do europejskiego system u ochrony p rzyrody N A TU R A 2000, ja k o specjalny obszar o chro n y siedlisk (SOO) (Załącznik 1992).
Z d ję c ia lo tn ic z e , m a te r ia ły k a r to g r a f ic z n e i d a n e s ta ty s ty c z n e . W y k o rzy stan o trz y ro d za je dan y ch źródłow ych: zd jęc ia lotnicze, m a teria ły k arto g rafic zn e oraz dane statystyczne i dokum enty planistyczne gm in (MPZP, SUiKZP).
M ateriały teled etek cy jn e p o c h o d z ą z zasobu K ated ry U rz ąd z an ia L asu, G eom atyki i Ekonom iki Leśnictw a Szkoły G łównej G ospodarstw a W iejskiego w Warszawie. Zdjęcia
lotnicze w ykonyw ano dla celów sporządzania planów urządzania lasu n a obszarze u ro czyska G łuchów oraz n a p otrzeby prow adzonych projektów badaw czych. N ajw cześniej sze zdjęcia, w form ie d ia pozytyw ów cz arn o -b ia ły c h , p o c h o d z ą z p a ź d z ie rn ik a 1986 r. W 1997 r. w ykonano zdjęcia w barw ach naturalnych, a w 2 0 0 7 r. cyfrow e zdjęcia lo tn i cze w czterech k an a ła ch sp ek traln y ch B, G, R, IR oraz w k an a le panch ro m aty czn y m . M ateriały te led e te k cy jn e w y k o rzy stan o do k la sy fik ac ji p o k ry cia i u ży tk o w a n ia te re n u oraz zm ian w okresie 1986-2007.
O bszar b adań położony je s t n a styku trzech gm in i nie m o żn a było pozyskać danych sta ty sty c zn y c h o d n o sz ąc y ch się d o k ła d n ie do je g o granic. P o słu żo n o się dan y m i dla piątego poziom u podziału kraju, zgodnie z p rzy ję tą w g n o rm U nii E uropejskiej h ie ra r ch icz n ą k la sy fik ac ją N T S (Załącznik 2007). D ane pobrano z ogólnodostępnej bazy d a nych statystycznych prow adzonej przez G łów ny U rząd S tatystyczny (GU S). D ane z lat 1980 -1 9 9 5 pozyskano z ro cz n ik ó w statystycznych, n ato m ia st dane o d 1995 r. z in te r - n eto w e g o z a so b u B a n k u D an y c h L o k aln y ch (B D L ). N ie u d ało się ze b rać in fo rm ac ji o w iększym stopniu szczegółow ości niż gm ina, np. d la sołectw, co pozw oliłoby n a d o kładniejsze skorelow anie danych statystycznych ze zm ianam i w przestrzeni.
O s ta tn ią g ru p ę w y k o rz y s ta n y c h m a te ria łó w s ta n o w ią d o k u m e n ty p la n is ty c z n e . S U iK Z P d la g m in y G łu ch ó w u ch w a lo n o w 2012 r. (S tu d iu m 2012), a w 2006 r. d la g m iny R aw a M azo w ieck a (Z m iana S tudium 2006). D rugim ro d za jem w y korzystanych d o k u m e n tó w p la n isty c z n y c h b y ł M P Z P (M ie jsc o w y P la n 2005). P o m im o , że d o k u m enty te są uchw alane fakultatyw nie, to dla całego obszaru analizy istn ieją obw iązujące p la n y m ie jsc o w e w sk a lac h 1:2000 o ra z 1:5000. S tan p la n is ty c z n y o b sz a ru b ad ań , m o żn a określić zatem , zgodnie z p ro p o zy cją C ieślak i C ym erm ana [2007], ja k o „p o żą dany” - w o d różnieniu o d stanu „p o dstaw ow ego” , w k tó ry m funkcjonuje je d y n ie S U iKZP, lub „w ym uszonego” , w którym istnieje SUiKZP, lecz w obec b raku M P Z P w ydaje się decyzje o w arunkach zabudow y i zagospodarow ania terenu. Z godnie z U s ta w ą o p la now aniu i zagospodarow aniu przestrzennym [U staw a 2003] u stalenia M P Z P m u sz ą być zgodne ze SUiKZP. P onadto plan y m iejscow e są je d y n y m i dokum entam i plan isty czn y m i o charakterze aktu p raw a m iejscow ego, co oznacza że je g o ustalenia są w iążące z a rów no d la w ładz gminy, ja k i m ieszkańców . D okum enty planistyczne w ykorzystano do określenia kierunków zm ian w przestrzeni w ybranych gm in w iejskich.
M E T O D Y K A A N A L IZ
Ze w zg lęd u n a złożoność zagadnienia m etodykę podzielono n a dw ie części. P ierw sza d o tyczyła b ad a n ia zm ian w przestrzeni w u jęciu historycznym (198 6 -2 0 0 7 ). W yni ki tej części stanow iły podstaw ę do dalszych analiz i oceny planow anego zagospodaro w a n ia te re n u , k tó re w y n ik a z d o k u m e n tó w p la n isty c z n y c h (d ru g a c z ęść m e to d y k i). A n alizę zm ian w p o k ry ciu i u ży tk o w a n iu te re n u p rzeprow adzono w p odziale n a k ilk a etapów: przetw orzenia w stępne (kalibracja, m ozaikow anie), k lasyfikacja m anualna, w y b ó r klas p o k ry cia te re n u (an aliza m ateriałów , u je d n o lic en ie inform acji, p rzy p o rzą d k o w anie obszarów do danej klasy), analizy porów naw cze. In tegracja danych w ieloczaso- w ych oraz p ochodzących z różnych źródeł w y m ag ała p rzeprow adzenia w początkow ej
fazie działań, m ających n a celu ujednolicenie przestrzenne i geom etryczne danych te le d etek cy jn y ch , ja k ró w n ież p lan isty czn y ch . K alib ra c ję d an y c h do je d n eg o , w spólnego układu 1992 przeprow adzono w oprogram ow aniu A rcG IS D esktop. K alibracja to proces p o le g a ja c y n a w p a s o w y w a n iu n p . z d ję c ia lo tn ic z e g o d o u k ła d u w s p ó łrz ę d n y c h , w którym znajduje się podkład referencyjny. W procesie kalibracji w skazuje się n a o b razie kalibrow anym i podkładzie referencyjnym odpow iadające sobie punkty np. skrzy żo w a n ia dróg. Po w sk az an iu co najm niej 4 p u n k tó w w y lic za n y je s t b łą d R M S, k tó ry w y ra ża stopień n iezgodności w spółrzędnych pu n k tó w n a obrazie kalib ro w an y m i p o d k ład zie referencyjnym . D la m a teria łó w w y k o rz y sta n y ch w pracy, tj. zdjęć z lat 1986, 1997, 2007, średni błąd dopasow ania określony ja k o R M S w yniósł odpow iednio: 2,95, 3,0 oraz 2,47 m . N ie p rze k ra cza ły one p rzyjętego założenia: R M S E < 0,3 m m w skali zd jęc ia lotniczego. N astęp n ie pojed y n cze zd jęc ia lo tn icze z je d n eg o te rm in u p o łą c z o no ze so b ą w je d e n ob raz z a p o m o c ą n a rz ę d z ia M osaic w A rcG IS . D la d okum entów p lanistycznych, któ re b y ły w form acie tif f lub jp g , średni b łą d dop aso w an ia R M S, po p rzep ro w ad zen iu kalibracji, nie przek raczał przy jęty ch zało żeń (0,3 m m w skali o p ra co w an ia kartograficznego). K lasy fik ację p o k ry cia i u ży tk o w an ia te re n u w ykonano p o p rzez w izu a ln ą interpretację danych obrazow ych. Jako n ajm n ie jszą je d n o stk ę k arto w a n ia p r z y ję to o b s z a ry o pow . w ię k s z e j n iż 0,1 ha. W c e lu w y e lim in o w a n ia b łę d ó w topologicznych w w arstw ach w ektorow ych p okrycia i użytkow ania terenu, przyjęto n a stępujące reguły: m iędzy obiektam i w w arstw ie nie m oże być w olnych przestrzeni oraz obiekty w jednej w arstw ie nie m o g ą zachodzić n a siebie. O trzym ane obiekty polig o n o w e pogrupow ano następnie w zdefiniow ane klasy. W ybór klas do karto w an ia m ap p o k ry cia i u ży tk o w a n ia te re n u p o przedzono analizą, ja k ie inform acje m o ż n a uzy sk ać na p o d sta w ie p o sia d a n y c h m ateriałó w . Z e sta w ie n ie m o ż liw o śc i in te rp re ta c y jn y c h zdjęć lotniczych oraz treści m a p y topograficznej um ożliw iło w ydobycie je d n o ro d n y ch in fo r m acji z obu ty p ó w danych. P odczas w y b o ru klas w ykorzystano rów nież inform acje n a te m a t k la s p o k ry c ia te re n u w y z n a c z o n y c h w ra m a c h p ro g ra m u C o rin e L a n d C o v e r (K lasyfikacja 2014). O statecznie n a m apach po k ry cia i użytk o w an ia te re n u z lat 1986, 1997 oraz 2007 w y różniono 10 klas: cm en tarze (1), lasy (2), p o la u praw ne (3), sady (4), te re n y ko m u n ik acy jn e (5), te re n y zabudow y (6), zad rzew ie n ia i zak rzew ien ia (7), w ody pow ierzchniow e (8), łąki i pastw iska (9), teren y sportu i rekreacji (10).
O statni etap analiz zm ian w pokryciu i użytkow aniu terenów w ym agał „przecięcia” (nałożenia n a siebie) w ygenerow anych m ap. Z m iany ilościow e w yliczono n a podstaw ie trzech w skaźników (tab. 1):
P ow ierzchnia obszarów , n a któ ry ch w ystąpiły zm iany PZ1 = Pt+1 - Pt [ha]
P o w ie rz c h n ia z m ia n y w o d n ie sie n iu do p o c z ą tk o w e j pow . danej k la s y p o k ry c ia te re n u
PZ3 = P st+1 - P st gdzie:
Pt, Pt+i - pow. danej k lasy p okrycia terenu w m om encie czasow ym t oraz t+1 [ha] Pob - pow. obszaru b adań [ha]
P st, P st+ i - pow. danej klasy p okrycia teren u w m om encie czasow ym t oraz t+1, w y ra żona ja k o udział procentow y w pow. badanego obszaru.
Procentowa zmiana klas pokrycia terenu pomiędzy momentami czasowymi t + 1 oraz t
P ow yższe w skaźniki w yliczono zbiorczo d la okresu 1986-2007. O trzym ane w yniki skorelow ano z dostępnym i danym i statystycznym i.
D ru g i e ta p a n a liz p o le g a ł g łó w n ie n a w e k to r y z a c j i o b o w ią z u ją c y c h M P Z P i SUiKZP. Ze w zględu n a b rak standaryzacji oznaczeń w opracow aniach planistycznych, a u to rz y zm u sz e n i b y li ró w n ie ż p rz y p o rz ą d k o w a ć k ilk a d z ie s ią t o z n a c z e ń w p la n a c h m iejscow ych do kilkunastu podstaw ow ych kategorii p rzeznaczenia terenu: terenów ro l n ic z y c h , te re n ó w ro ln y c h p rz e z n a c z o n y c h do z a le sie n ia , te re n ó w trw a ły c h u ż y tk ó w zielo n y c h , te re n ó w le śn y ch , te re n ó w w ó d p o w ie rz c h n io w y c h , te re n ó w zie le n i u rz ą dzonej, te re n ó w zieleni chronionej p rze d zainw estow aniem , te re n ó w za budow y m ie sz k a n io w e j, te re n ó w z a b u d o w y za g ro d o w e j, te re n ó w z a b u d o w y le tn isk o w e j, te re n ó w usług, te re n ó w produ k cy jn y ch , te re n ó w sp o rtu i rek reacji, te re n ó w kom un ik acy jn y ch , teren ó w cm entarzy. K ierunki zm ian w p rzestrzeni w skazano n a p odstaw ie interpretacji zapisów planu.
W Y N IK I
Z m ia n y w p o k ry c iu i u ż y tk o w a n iu te r e n u w la ta c h 1 9 8 6 -2 0 0 7
N ajw ięk sze zm iany w w ydzielo n y ch kateg o riach zaszły w k ategorii lasó w (tab. 1). W a n a liz o w a n y m o k re sie n a s tą p ił w z r o s t ic h p o w ie rz c h n i o 2 8 0 h a o ra z o 5 ,5 1 % zw iększył się ich udział w strukturze pokrycia terenu. W w iększości tereny leśne w k ra czały n a przylegające do nich łąki i pastw iska oraz p o la upraw ne. R ów nież duża część tych zadrzew ień, które zw iększyły sw o ją pow ierzchnię, została zakw alifikow ana do la sów. W d u ży m sto p n iu zm ia n y w k a te g o rii la só w d o ty c z y ły g m in Ż e le c h lin e k oraz R a w a M azo w ieck a. W y n ik a to z fak tu w sp ó łis tn ie n ia o b o k siebie sie d lisk łą k o w y c h i leśnych. N a pierw szych z nich, nie przeznaczonych do k oszenia i w ypasu zw ierząt g o spodarskich, w ostatnich latach ro zw ijały się m łode stadia sukcesyjne roślinności, k tó re w 2007 ro k u m ożna zakw alifikow ać do pow ierzchni leśnych.
Tabela 1. Zmiany pokrycia terenu w latach 1986-2007 Table 1. Land cover changes in years 1986-2007
Klasa pokrycia
terenu
Powierzchnia klasy [ha] Powierzchnia zmiany Struktura pokrycia terenu [%] Rok Różnica czątkowej powierzchniw stosunku do po Rok Różnica
1986 2007 PZ1 danej klasy P ^ [%] 1986 2007 PZ3 1 0,8 0,8 0,0 0 0,0 0,0 0,0 2 1607,7 1887,7 279,9 17,4 31,6 37,1 5,5 3 2174,6 1885,6 -289,0 13,3 42,8 37,1 -5,7 4 10,1 39,7 29,5 291,2 0,2 0,8 0,6 5 47,3 48,2 0,9 1,8 0,9 1,0 0,0 6 124,8 145,4 20,6 16,5 2,5 2,9 0,4 7 62,5 81,7 19,2 30,7 1,2 1,6 0,4 8 84,0 127,4 43,4 51,6 1,7 2,5 0,9 9 972,3 866,8 -105,5 10,8 19,1 17,0 -2,1 10 0,0 1,0 1,0 x 0,0 0,0 0,0
Źródło: opracowanie własne Source: own elaboration
N ajw iększy kom pleks leśny - U roczysko G łuchów tylko nieznacznie zm ienił sw oją p ow ierzchnię. Ze w zg lę d u n a ok res an a liz nie zao b serw o w an o sytuacji, w której w y k ształciłby się n ow y kom pleks leśny. Z aobserw ow any w zrost pow ierzchni leśnej w y n i k a n ato m iast z zachodzących pro cesó w sukcesji i w k ra cz an ia g atunków ty pow ych dla jej w czesnych stadiów n a teren y otaczające dotychczasow e kom p lek sy leśne, nie u ż y t
kow ane rolniczo. T endencję p o w ięk sza n ia p o w ierz ch n i leśnej n a o bszarze badań, p o tw ie rd z a z a o b se rw o w a n y w z ro s t u d z ia łu la só w w stru k tu rz e u ż y tk o w a n ia g ru n tó w w gm inach, n a k tó ry ch je s t położony. W edług dan y ch B D L tylko od 1995 do 2005 r. udział pow. leśnej w tych gm inach w zrósł o ok. 1%.
P o la u p raw n e n a p rze strzen i la t z m n iejszy ły sw o ją p o w ie rz c h n ię o 289 ha, a ich u dział w strukturze p o k ry cia te re n u spadł o 5,7% . Jest to k la sa tru d n a do interpretacji zm ian. N ale ży rozdzielić od siebie te zm iany, które m a ją charakter stały i te o ch arak te rz e ty m c za so w y m , zw ią za n y m ze z m ie n n o ś c ią g o sp o d a ro w an ia g ru n tam i w ro ln ic tw ie. D o zm ian trw ałych zaliczono p rzejścia do k lasy lasów, terenów kom unikacyjnych i zabudow y oraz w ó d pow ierzchniow ych, a do przejściow ych relację p om iędzy polam i upraw nym i a sadam i oraz łąkam i i pastw iskam i.
W ażnym elem entem pokrycia terenu, a także całego krajobrazu są w ody p ow ierzch niow e, do których zaliczono zarów no zbiorniki, ja k i cieki w odne. O sią u kładu hy d ro graficznego analizow anego obszaru je s t rzeka Raw ka. Jej bieg w analizow anym okresie nie zm ienił się. U zu p ełn ien iem sieci hydrograficznej są liczne zbiorniki w odne o ró ż n ym pochodzeniu. C ześć z nich to tzw. zbiorniki efem eryczne, czyli okresow e, zlokali zow ane w e w si Z łota. D o m in u ją je d n a k zbiorniki sztuczne. M ałe staw y w y k opyw ane są w w ięk szo ści p rzy zadrzew ieniach, n a skraju p ó l lub p rzy zabudow ie. Istn ie ją dw a
w iększe skupiska staw ów hodow lanych, oba w gm inie Żelechlinek. N ie znaleziono infor m acji, z której w ynikałoby, że któryś ze zbiorników spełnia funkcję retencyjną.
W analizow anym okresie pow ierzch n ia teren ó w zabudow y zw ięk szy ła się o 20 ha, z czego 10 h a d otychczas użytkow ano ja k o p o la u praw ne oraz b lisko 10 h a ja k o łąki i pastw iska. W w iększości b y ły to tereny położone p rzy ju ż istniejącej zabudow ie. P ra w ie w e w szystkich w siach nastąpiło zagęszczenie zabudowy. N ow e tereny, n a które w kro czyła zabudow a (zidentyfikow ano ich 6) zlokalizow ane są przy jednej z dróg prow adzą cych ze w si G łu ch ó w n a p o łu d n ie oraz p rz y duży ch ob szarach staw ów hodo w lan y ch p o ło ż o n y ch n a po łu d n ie od k o m p le k su leśn eg o G łuchów . N ie m a je d n a k p o d sta w do stwierdzenia, że analizow any obszar narażony je st n a d u żą presję inw estycyjną. W ynika to z je g o charakteru - je s t to te re n typow o rolniczy, z dużym udziałem te re n ó w leśnych, w śró d k tó ry ch dom inuje U roczysko G łuchów , oraz p o lity k i p rzestrzennej gm in, które p oprzez odpow iednie zap isy w planach m iejscow ych, ch ro n ią cenne ekosystem y przed przeprow adzaniem n a nich inw estycji budow lanych. D o takich terenów zaliczam y rezer w at rzeki Rawki, kom pleksy leśne, ale rów nież rozległe tereny łąkow e zlokalizow ane w gm inie Ż elechlinek. R ów nież inne przepisy praw a, w ynikające z p o łożenia w O bszarze Chronionego K rajobrazu Górnej Rawki, chronią część obszaru badań przed zainw estow a niem . Ponadto, ja k pokazały dane statystyczne, proces w yludnienia tego obszaru p o m i m o zaham ow ania w ostatnich latach, ciągle trw a, choć ju ż z m n ie jsz ą intensyw nością.
DEMOGRAFIA
S ytuacja d em o g raficzn a n a obszarze b ad a ń zo stała p rze d staw io n a d la całych gm in (rys. 2 -4 ). W roku 1970 gm iny Żelechlinek, G łuchów oraz gm inę w iejską R aw a M azow iec k a zam ieszkiw ało blisko 25 tys. osób. N a przestrzeni ostatnich 40 lat liczba m ieszkańców spadła o ok. 6,7 tys. osób do poziom u ok. 18 tys. N ajw iększy ubytek liczby ludności n a stąpił w latach 1970-1995. Po roku 1995 proces w yludniania w yraźnie uległ zaham owaniu, a w gm inie R aw a M azow iecka nastąpił naw et nieznaczny wzrost.
rok
♦ gmina Głuchów ■ gmina Żelechlinek
Ł Rawa Mazowiecka X wszystkie gminy Rys. 2. Zmiany w liczbie mieszkańców w latach 1970-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Fig. 2. Changes in population years 1970-2010
a j & • i—i
а
-100 -150 -200 1982 1988 1995 1997 2000 2003 2007 2010 rok■ gmina Głuchów ■ gmina Żelechlinek i Rawa Mazowiecka ■ wszystkie gminy Rys. 3. Saldo migracji w latach 1982-2010
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Fig. 3. Net migration in the 1982-2010
Source: own elaboration based on data from Central Statistical Office of Poland
Д cd
I
Д ШI
150 100 -1 0 0 -5 0 1982 1988 1995 1997 2000 2003 2007 2010 rok ■ gmina Żelechlinek ■ wszystkie gminy i gmina Głuchów Rawa Mazowiecka Rys. 4. Przyrost naturalny w latach 1982-2010Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS
Fig. 4. Birthrate in years 1982-2010
Source: own elaboration based on data from Central Statistical Office of Poland
P rzyrost naturalny w analizow anych gm inach w yniósł +110 osób w roku 1982. W y n ik te n je s t n atu ra ln ą k o n se k w e n cją w ejścia w w iek prod u k cy jn y echa w y żu p o w o jen nego. W następnych latach nastąpił spadek przyrostu naturalnego i od 1995 r. w skaźnik te n osiąg a w artości ujem ne. Jest to najpraw dopodobniej efekt zm ian y m o d e lu rodziny n a 2+1 oraz m igracji. W sk aź n ik sald a m ig racji do ro k u 2000 u trzy m y w a ł się poniżej zera. Po 2000 r. nastąpiła zm iana trendu i w 2003 oraz 2007 r. saldo m igracji było dodatnie (+18 osób). G łów ne kierunki m igracji stanow iły praw dopodobnie m iasto Ł ódź oraz aglo m eracja warszawska.
S padek liczby ludności n a p rzestrzeni ostatnich 40 lat m o ż n a tłum aczyć procesam i zachodzącym i w skali m akro: lik w id acją P aństw ow ych G ospodarstw R olnych, m ig racją ludności z obszarów w iejskich do m iast w poszukiw aniu zatrudnienia lub w celu zdoby cia w ykształcenia.
Tak znaczne zm iany dem ograficzne m o g ą znaleźć sw oje odzw ierciedlenie w p rzestrze ni. M o g ą one pro w ad zić do p o w sta n ia pustostanów , p o rzu c an ia g o sp o d a rstw rolnych, zapoczątkow ania procesów sukcesji n a nieużytkow anych polach upraw nych i łąkach, z a rasta n ia nieoczyszczonych ro w ó w m elioracyjnych. Z godnie z dokum entam i p la n isty c z nym i oraz strategicznym i w tych gm inach, zaham ow anie p rocesu w yludniania w iąże się głów nie z: przeznaczeniem now ych terenów pod inw estycje m ieszkaniow e, pow staniem n ow ych zakładów pracy w okolicznych m iastach (np. R aw a M azow iecka), u g ru n to w a niem pozycji analizow anych gm in w układzie regionalnym , now ym i inw estycjam i w sfe rze infrastruktury technicznej i społecznej.
PO L IT Y K A PR ZESTR ZEN N A G M IN A ZM IANY P R Z E S T R Z E N N O -D E M O G R A F IC Z N E
D okum enty planistyczne gm in Ż elechlinek, G łuchów , R aw a M azow iecka zakładają, że n a obszarze b adań w ystępow ać będą cztery rodzaje terenów zabudow y: m ieszkanio w a jed n o ro d zin n a - 146 ha, letniskow a - 29 h a (przeznaczona do okresow ego u ży tk o w an ia w celach w ypoczynkow ych), zagrodow a - 268 h a (zw iązana z obsługą gospodar stw a ro ln eg o ), u słu g o w a - 20 ha. Ł ą c z n a p o w ie rz c h n ia p rz e z n a c z o n a p o d zab u d o w ę w ynosi 463 ha. Stanow i to 9,1% całego obszaru analizy i w porów naniu z rokiem 2007 o z n a c z a w z ro s t o ok. 6% . W ięk sz o ść n o w ej z a b u d o w y m ia ła b y b y ć u zu p e łn ie n ie m ju ż istn iejące j, b ąd ź te ż rozw ijać się w zd łu ż g łó w n y ch dró g łą c z ą c y c h p o sz cz eg ó ln e w sie. D la w ięk szo śc i te re n ó w u sta lo n o m a k sy m a ln ą p o w ie rz c h n ię z a b u d o w y działk i n a p o z io m ie 50% , a p o w ie rz c h n ię b io lo g ic z n ie c z y n n ą n a ok. 2 0 -3 0 % . W ydaje się w ięc, że je śli p ow stanie n o w a zabudow a, nie będzie ona intensyw na, a bardziej d o p a sow ana do ch arak teru terenu. W arto zauw ażyć rów nież, że w p row adzono zakaz za b u d ow y d la znacznej części o b szaru g m in y Ż elechlinek, m .in. n a te re n ac h zieleni ch ro n io n ej, p rz e d za in w esto w an ie m o raz n a te re n a c h ro ln ic zy ch , g d zie d o p u sz c z o n a je s t tylko zabudow a zw iązana z d ziałalnością rolniczą. P onadto w yłączone spod zabudow y zostały o bszary trw ałych u żytków zielonych, stanow iących korytarze ekologiczne oraz leśne.
W analizow anych p lan ach m iejsco w y ch w yróżniono n astęp u jące te re n y p rzy ro d n i cze: tereny leśne - ok. 1492 ha, tereny rolne ustalone planem do zalesienia - ok. 271 ha, tereny rolne oraz trwałych użytków zielonych - ok. 265 ha, tereny rolnicze - ok. 1550 ha, te re n y tr w a ły c h u ż y tk ó w z ie lo n y c h - ok. 441 h a, te r e n y w ó d p o w ie rz c h n io w y c h - ok. 194, teren y zieleni chronionej p rzed zainw estow aniem - ok. 312 ha.
Z godnie z o b o w iązu jący m i p rzep isam i praw n y m i je d n y m ze sp o so b ó w o k reśla n ia gruntów , któ re p o d le g ają zalesieniu je s t m iejsco w y p la n zagospodarow ania p rze strzen nego. Zauw ażm y, iż o b o w iązu ją tutaj ustalen ia p lan ó w u rząd zan ia lasu, sporządzanych
tak dla L asów P aństw ow ych, ja k i lasów pryw atnych [Hełdak 2008]. U staw a o lasach nie nakłada je d n ak obow iązku uw zględniania w studium u staleń zaw artych w planach u rzą d za n ia la su i u p ro szc zo n y c h p lan ach u rzą d zan ia lasu, stąd m o że dojść do sytuacji, w których zapisy studium nie b ę d ą u w zględniały ustaleń ww. planów, a tym sam ym p lan m ie jsc o w y nie b ęd z ie m ó g ł p rze zn ac zy ć w sk az an y c h w n ic h te re n ó w p o d zalesienie. Tak w ięc, naw et jeżeli obow iązuje plan urządzania lasu, to nie m a obow iązku uw zg lęd n ian ia w procesie o pracow yw ania dokum entów planistycznych je g o ustaleń. W gm inie G łu ch ó w zd e cy d o w a n o się p rze zn ac zy ć p o d za le sien ie część g ru n tó w u ży tk o w a n y ch d otychczas rolniczo, po ło żo n y ch n a północ od k o m p lek su leśnego G łuchów . P odobne d ziałan ia zo stały ró w n ież podjęte w stosunku do k ilk u ob szaró w w gm inach Ż elech li n ek i R aw a M azow iecka.
W o sta tn ic h 20 latach , n a o b sz arze b a d a w cz y m p o w sta ło w iele zb io rn ik ó w w o d nych. P ow ierzchnia zajm ow ana przez część z nich b y ła ta k duża, że w SU iK ZP w gm i nie R aw a M azow iecka, zdecydow ano się w ydzielić 3 tereny, w których przeznaczeniem p odstaw ow ym je s t W S, czyli teren y w ó d pow ierzchniow ych. D o tej kategorii zaliczono rów nież teren y rzeki Rawki.
W edług plan u m iejscow ego gm in y Ż elechlinek p o d po jęciem teren ó w zieleni ch ro nionej p rzed zainw estow aniem n ależy rozum ieć tereny, które tw o rzą system przy ro d n i czy gminy, przeznaczone do ekstensyw nego u żytkow ania leśnego lub rolnego. D opusz czone s ą n a n ic h inw estycje m ające zw iększyć b io różnorodność obszaru. W ich skład w łąc zo n e z o stały te re n y k o ry ta rz y e k o lo g icz n y ch w g ran ic ac h O b sza ru C h ro n io n eg o K rajobrazu oraz teren y biologicznie czynne w okół korytarzy, które należałoby w p rz y szłości objąć o ch ro n ą przyrody. P lan d o p u szcza rozbudow ę, n ad b u d o w ę i przeb u d o w ę ju ż is tn ie ją c y c h o b ie k tó w , je ż e li in w e s ty c ja n ie b ę d z ie z a g ra ż a ć b io ró ż n o ro d n o śc i obszaru. Z p u n k tu w idzenia funkcjonow ania ekosystem ów przyrodniczych w pro w ad ze nie do p lan ó w m iejscow ych takich obszarów z zakazem za budow y je s t n iezw ykle k o rzystne.
Z e w z g lę d u n a ch a ra k te r o b sz a ru b ad a w cz eg o , w o p ra c o w a n ia c h p la n isty c z n y c h sp o rz ą d z o n y c h d la te g o o b sz a ru w ie le m ie jsc a p o św ię c a się za g a d n ie n io m o ch ro n y przyrody. D o n ajw a żn iejsz y ch z n ic h n ależą: 1) W p ro w ad zen ie za k az u z a b u d o w y na cennych przyrodniczo obszarach, głów nie m ających znaczenie dla funkcjonow ania eko system u, ja k o korytarze ekologiczne. 2) N a O bszarze C hronionego K rajobrazu G órnej R aw ki zabrania się: bud o w y obiektów , które s ą szczególnie szkodliw e d la środow iska, o su sz a n ia m o k rad e ł, to rfo w isk i o cz ek w o d n y c h n a g ru n ta c h le śn y ch i n ieu ży tk a ch . U sta la się rów n ież zachow anie ju ż istniejących ukształto w an y ch h istorycznie układów p rze strzen n y c h sie d lisk i w si. 3). N a te re n ie g m in y Ż elech lin ek u sta lo n o zak az p rz e z n a c z e n ia z w a rty c h k o m p le k só w le śn y c h o pow . w ię k sz e j n iż 1 h a n a c e le n ie le ś n e. 4) W e w s z y s tk ic h g m in a c h u s ta lo n o z a k a z n is z c z e n ia o ra z u s u w a n ia z a d rz e - w ie ń p rz y d ro ż n y c h i śró d p o ln y c h , k tó re s ta n o w ią n ie o d łą c z n y e le m e n t k ra jo b ra z u k ulturow ego.
Rys. 5. Zmiany w zabudowie wzdłuż jednej z głównych dróg w gminie Głuchów (zdjęcie czarno białe - 1986 r., zdjęcie w kompozycji CIR - 2007 r.)
Źródło :opracowanie własne na podstawie danych archiwalnych Katedry Urządzania Lasu, Geomatyki
i Ekonomiki Leśnictwa SGGW w Warszawie
Fig. 5. Changes in the bulding along one o f the main roads in the municipality (black and white oerial image - 1986. Color Infra red composition - 2007)
Source: own elaboration based on archive data from Departament of Forest Economics, Warsaw
University of Life Sciensces
W N IO SK I
Z p r z e p ro w a d z o n e j a n a liz y d o s tę p n y c h d a n y c h p r z e s tr z e n n y c h o ra z z a p is ó w SU iK ZP i M P Z P w ynika, że w opracow aniach planistycznych w zięto pod uw agę specy ficzne cech y o b szaru i u w aru n k o w an ia je g o zagospodarow ania. Z achow ano istn iejący układ strukturalny w si, które dalej będ ą rozw ijać się ja k o uliców ki. Tereny cenne p rz y rodniczo zdecydow ano się chronić przede w szystkim przez w pisanie licznych zakazów, z których najw ażniejszym je s t zakaz zabudowy. Tereny otw arte w w ię k sz o śc i zachow ają sw oją funkcję, tylk o n iezn a cz n a część z n ic h zo stała p rze zn ac zo n a po d zalesienia, co m oże być o d pow iedzią n a K rajow y P rogram Z w iększania Lesistości, bądź też n a etapie sk ład an ia uw ag i w n io sk ó w do planu, w łaścic iele ty c h te re n ó w złożyli w n io sk i o ich przeznaczenie n a ten cel. W ydaje się, że opracow ane p lany odzw ierciedlają dw ie g łó w n e te n d e n c je , ja k ie z a sz ły w stru k tu rz e p rz e strz e n n e j o d ro k u 1986, a m ia n o w icie: zw ięk szan ie p o w ierz ch n i te re n ó w le śn y ch k o sz tem te re n ó w ro ln ic zy ch oraz p rz e z n a czanie terenów pod zabudow ę w zdłuż głów nych ciągów kom unikacyjnych. W arto p o d k reślić, że w ład ze g m in y sta ra ją się zachow ać p rzestrzeń, k tó rą d y sp o n u ją w ja k n a j m n ie j z m ie n io n y m k s z ta łc ie , e k s p o n u ją c p r z y ty m te re n y a tra k c y jn e tu r y s ty c z n ie i przyrodniczo. Trudno ocenić czy w dokum entach planistycznych całkow icie uw zg lęd
niono zm iany dem ograficzne. Przyjm ując norm atyw pow ierzchni now ow ydzielonej działki b u d o w la n e j w w y s o k o ś c i 1 5 0 0 m 2 i m o d e l r o d z i n y 2 + 1 , n a d a n y m te r e n i e m ogłoby zam ieszkać je szc ze około 3 tys. osób. Z je d n e j strony dane dem ograficzne nie w skazują, że taki p rzyrost m ógłby w ystąpić, z drugiej nato m iast nie m o żn a całkow icie ograniczać m ożliw ości rozw oju obszaru. T rzeba rów nież pam iętać, że zapisy dokum entów p la n isty c zn y c h p rz e d sta w ia ją sposób z a g o sp o d a ro w an ia p rze strzen i, b ę d ą c y p ew nego rodzaju w izją, który niekoniecznie (choć zapew ne w dużym stopniu) zostanie zrealizow a n y w przyszłości.
G łów ne w nioski w ynikające z analizy dokum entów planistycznych są następujące: 1. N ow e tereny po d zabudow ę w w iększości uzup ełn iają ju ż istniejącą;
2. Z achow ano układ strukturalny wsi;
3. P rz e z n a c z o n o o p ty m a ln ą w ie lk o ść te re n ó w ab y u m o ż liw ić rozw ój m ie jsc o w o śc i, przy jednoczesnym uw zględnieniu tendencji dem ograficznych;
4. Tereny nieużytkow ane rolniczo zostały przeznaczone p o d zalesienia ;
5. C hronione są istniejące zadrzew ien ia stanow iące n ieo d łączn y elem ent krajo b razu od kilkudziesięciu lat;
6. Zapew niono ochronę cennych terenów przyrodniczych np. poprzez zakazy zabudow y; 7. Teren analizy charakteryzuje się n isk ą p re sją inw estycyjną;
8. N ie przeznaczono now ych terenów p o d duże zakłady przem ysłow e;
N a analizow anym obszarze n astąp ił znaczny u b y te k ludności w latach 1970-1995. Po ro k u 1995 proces w yludniania uległ zaham ow aniu, a n a części obszaru (gm ina R aw a M azow iecka) nastąpił naw et nieznaczny w zrost liczby m ieszkańców . Z jaw isko m a p rze bieg odw rotny do obserw ow anego n a D olnym Ś ląsku [H ełdak 2006]. W początkow ym o k re sie tra n s fo rm a c ji s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e j n a s tą p ił o d p ły w lu d n o śc i do d u ż y c h m ia st - Ł odzi, W arszaw y, p o zo stała ludność z n a la zła zatru d n ien ie w ro lnictw ie. P ó ź n iejszy upad ek niektórych zakładów w dużych (lecz dalszych) i bliższych (lecz m ałych) ośrodkach m iejsk ich p rze b ieg a ł w d łuższym czasie, a je g o ujem ne efekty zo stały z n i w elow ane pojaw ieniem się n ow ych m iejsc p rac y w p rzem yśle i usługach. N ie spow o dow ał w ięc pow rotu ludności n a obszary wiejskie.
Z m iany p rzestrzenne, któ re zidentyfikow ano, są typow ym i d la obszarów w y k o rz y styw anych rolniczo i d o ty c zą przede w szystkim terenów otw artych. O bszar ten, zap ew ne z racji odd alen ia o d dużych ośrodków m iejskich, nie je s t narażo n y n a p resję in w e sty c y jn ą , co m o ż n a np. z a o b se rw o w a ć w w ie lu g m in a c h p o d m ie jsk ic h (B ro d o w sk i 2011, Szym ańska i B iegańska 2011). N ajw iększym atutem są w alory przyrodnicze, k tó re ja k w sk a z u ją dok u m en ty gm inne, są je d n a k nie do k o ń c a w ykorzystyw ane. N ale ży stw ie rd z ić , że d ziała ln o ść c z ło w ie k a n ie w p ły w a n eg a ty w n ie n a o ta c z a ją c ą go p rz e strzeń, a rozw ój obszaru zachodzi zgodnie z id e ą zrów now ażonego rozw oju.
P IŚ M IE N N IC T W O
Brodowski P., 2011. Analiza i ocena zmian w strukturze użytkowania ziemi w powiecie toruńskim w latach 2003-2009. Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Prze strzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna 14: 75-90.
Cieślak I., Cymerman R., 2007. Teoretyczne rozważania nad identyfikacją możliwych stanów zagospodarowania przestrzeni. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 6 (4): 5 19.
Gawroński K., Popławski Ł., 2003. Problemy gospodarki przestrzennej na obszarach ekologicz nie chronionych na przykładzie Popradzkiego Parku Krajobrazowego. Acta Scientiarum Polo norum. Administratio Locorum 2 (1-2): 45-56.
Hełdak M., 2006. Procesy przemieszczania się ludności w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich województwa dolnośląskiego w latach 1988, 1996, 2002. Acta Scientiarum Polonorum. Admini stratio Locorum 5 (1-2): 37-54.
Hełdak M., 2007. Analiza wybranych zjawisk demograficznych w gminach wiejskich i miejsko- wiejskich województwa dolnośląskiego w latach 1988, 1996, 2002. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 6 (1): 21-34.
Hełdak M., 2008. Leśna przestrzeń produkcyjna w decyzjach i dokumentach planistycznych sporzą dzanych na obszarze gminy. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 7 (3): 27-33. Howe J., Langdon C., 2002. Towards a Reflexive Planning Theory [w:] Planning Theory. T. 1 (3):
209-225.
K lasyfikacja 2014. K lasyfikacja form pokrycia terenu. Inspekcja O chrony Środow iska (www.clc.gios.gov.pl, dostęp w dniu 13.11.2014 r.).
Kwoczyńska B., 2005. Wykorzystanie multitemporalnych zdjęć lotniczych do oceny zmian sposobu zagospodarowania przestrzennego okolic zbiornika wodnego Domaniów. Acta Scientiarum Polo norum. Administratio Locorum 4 (1-2): 53-58.
Litwin U., Sochacka D., 2005. Rozważania dotyczące krajobrazów obszarów chronionych na przy kładzie Bieszczadów. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 4 (1-2): 59-66. Markiewicz J., Turek A., 2014. Wykorzystanie wieloczasowych zdjęć lotniczych w badaniu zmian
zagospodarowania przestrzennego. Przegląd Geodezyjny LXXXVI (7): 3-9.
Miejscowy Plan 2005. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Żelechlinek. Uchwała Nr XXXVII/187/2005 Rady Gminy Żelechlinek z dnia 16 grudnia 2005 r. (www.bip.ze- lechlinek.pl/).
Nowak M .J., 2013. Wpływ organów parków narodowych na zarządzanie przestrzenią na szczeblu lokalnym. Studia Regionalne i Lokalne 3(53): 89-100.
Przegon W., 2008. Granica rolno-leśna w Sromowcach Wyżnych. Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 7 (4): 53-66.
Studium 2012. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Głu chów. Uchwała Rady Gminy Głuchów Nr XV/99/2012 z dnia 29 maja 2012 r. (www.bip.glu- chow.pl).
Szymańska D., Biegańska J., 2011. Obszary wiejskie w Polsce w świetle analizy wybranych ele mentów infrastruktury i mieszkalnictwa. Biuletyn Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seria Rozwój Regionalny i Polityka Regionalna 14: 57-74.
Ustawa 2003: Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Dz.U. z 2003, nr 80, poz. 717.
Wojtkun G., 2010. Czy miasta naprawdę się rozrastają? Czasopismo Techniczne 6: 311-314. Załącznik, 1992. Załącznik II do Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie
ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Dz.U. z 1992, L. 206.
Załącznik, 2007. Załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS). Dz.U. z 2007, nr 214, poz. 1573.
Zarządzenie 1983: Zarządzenie MLiPD z dnia 24 listopada 1983 r. w sprawie uznania za rezer waty przyrody. MP 1984, nr 39, poz. 230.
Zmiana Studium 2006: Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Gminy Rada Mazowiecka. Uchwała Nr XLII/207/06 Rady Gminy Rada Mazowiecka z dnia 25 paź dziernika 2006 r. (www.rawam.ug.gov.pl).
IN T E R PR ETA TIO N O F LA ND USE AND LAND C O V E R CH A N GES
O N R U R A L A R E A S IN T H E C O N T E X T O F D E M O G R A P H IC C H A N G E S
A b stract. Recognizing trends and dynamic o f changes o f use and land cover and the current demographic situation are elementary conditions for rational planning directions for its future development. These changes, largely determ ined by dem ographic factors (migration, population etc.) are also the result o f spatial planning policy executed by settlements in planning documents or administrative decisions. It is appropriate to take into account not only the direction o f changes that have taken place in the area in recent years but also the demographic trends, when drawing up planning documents: obligatory Study of Conditions and Directions of Spatial Management (SUiKZP) and facultative Local Spatial Management Plan (MPZP). A valuable source o f information for studies on land cover and land use, and then changes occurring in them are aerial and satellite images, which were used in this paper. The aim of the study was to analyze and interpret changes in land cover of three rural communities in the context of socio - economic transformations and assess how local planning policies , recorded in the MPZP and SUiKZP , reflect the current and future spatial - demographic situation.
Key words: spatial planning, demography, aerial images, geomatics
