SFERY UBÓSTWA WYBRANYCH GRUP
SPO£ECZNO-EKONOMICZNYCH
GOSPODARSTW DOMOWYCH
NA DOLNYM ŒL¥SKU
Zofia Rusnak, Marek Koœny
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³awiu1. Wstêp
Analizy wzglêdnej zamo¿noœci okreœlonych grup spo³ecznych oraz rozk³adu dochodu w ramach populacji maj¹ istotne znaczenie w warunkach dynamicznego wzrostu przeciêtnego poziomu wynagrodzeñ. Czêsta prak-tyka, polegaj¹ca na sprowadzaniu analizy wzrostu zamo¿noœci spo³eczeñ-stwa do okreœlenia zmiany wartoœci pojedynczego wskaŸnika, jakim jest œrednia arytmetyczna dochodów (np. w gospodarce narodowej lub sektorze przedsiêbiorstwa), stanowi zbyt wielkie uproszczenie. Tego typu uprosz-czenia, chocia¿ czêsto konieczne dla przeprowadzenia syntetycznej oceny, prowadz¹ do istotnych zniekszta³ceñ. W wypadku poziomu wynagrodzeñ zniekszta³cenia te s¹ o tyle istotne, ¿e mog¹ powodowaæ niezadowolenie wielu grup spo³ecznych i zwiêkszenie presji na wzrost p³ac.
Aby ograniczyæ zakres zniekszta³ceñ, procedury oceny sytuacji do-chodowej powinny w maksymalnym stopniu uwzglêdniaæ nierównomier-noœæ rozk³adu dochodu. Pierwszym krokiem w tym kierunku – postulo-wanym coraz czêœciej tak¿e w popularnych opracowaniach – jest wykorzystanie miar pozycyjnych rozk³adu dochodu, szczególnie media-ny. Pos³u¿enie siê t¹ miar¹ pozwala bowiem na ograniczenie wp³ywu do-chodów szybko siê bogac¹cych grup osób, choæ stosunkowo nielicznych, na ocenê sytuacji w ca³ej populacji.
Bardziej kompleksowe badanie dochodów (i ogólniej zamo¿noœci) populacji wymaga jednak przeprowadzenia dodatkowych analiz staty-stycznych. Przyk³ady takich analiz – poszerzonych dodatkowo o badanie poziomu ubóstwa – przedstawione zosta³y w niniejszym artykule. Za ich cel przyjêto porównanie sytuacji dochodowej ró¿nych grup osób i gospo-darstw domowych, wyró¿nionych z punktu widzenia ich g³ównego Ÿród³a
utrzymania. W roku 2004, który objêty zosta³ badaniem, nie rozpocz¹³ siê jeszcze wzrost wynagrodzeñ w Polsce, wyznacza on wiêc niejako punkt pocz¹tkowy dla dalszych zmian. Przeprowadzenie analiz samych zmian i ich wp³ywu na rozk³ad dochodu i ubóstwo mo¿liwe bêdzie po opubliko-waniu przez GUS odpowiednich danych.
Analiza ograniczona zosta³a wy³¹cznie do gospodarstw domowych z terenu Dolnego Œl¹ska, gdy¿ w takim przekroju nie s¹ dostêpne wyniki wszystkich analiz prowadzonych przez G³ówny Urz¹d Statystyczny1.
2. Struktura gospodarstw domowych na Dolnym Œl¹sku
Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych determinuje wiele innych aspektów warunków ¿ycia. Mo¿liwoœci finansowe maj¹ bowiem decy-duj¹cy wp³yw nie tylko na poziom konsumpcji dóbr i us³ug, a tym samym na odpowiednie zaspokojenie podstawowych potrzeb, ale równie¿ na po-czucie stabilizacji i bezpieczeñstwa w innych dziedzinach ¿ycia. Jednym z podstawowych czynników ró¿nicuj¹cych w istotny sposób sytuacjê do-chodow¹ i wydatkow¹ gospodarstw domowych jest wy³¹czne lub g³ówne (przewa¿aj¹ce) Ÿród³o utrzymania. Na podstawie kryterium g³ównego Ÿród³a utrzymania wyró¿nia siê nastêpuj¹ce spo³eczno-ekonomiczne typy gospodarstw domowych:– gospodarstwa pracowników, których g³ównym Ÿród³em utrzymania jest dochód z pracy najemnej,
– gospodarstwa pracowników u¿ytkuj¹cych gospodarstwo rolne, któ-rych g³ównym dochodem jest ³¹czny dochód z pracy najemnej i u¿yt-kowanego gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie,
– gospodarstwa rolników, których g³ównym Ÿród³em utrzymania jest dochód z gospodarstwa indywidualnego w rolnictwie,
– gospodarstwa pracuj¹cych na w³asny rachunek, których g³ównym Ÿród³em utrzymania jest dochód z prowadzenia dzia³alnoœci gospo-darczej poza u¿ytkowanym gospodarstwem indywidualnym w rolnic-twie czy te¿ dochód z wykonywania wolnego zawodu,
– gospodarstwa emerytów, których g³ównym Ÿród³em dochodu jest emerytura,
1Wykorzystanie danych z badania bud¿etów gospodarstw domowych do analizy sytuacji
po-szczególnych grup dochodowych, prowadzonej na poziomie województwa, nie gwarantuje uzyska-nia miarodajnych wyników. Jak oficjalnie informuje G³ówny Urz¹d Statystyczny, zgromadzone w ramach badania dane nie s¹ bowiem reprezentatywne na tym poziomie agregacji. Ze wzglêdu jednak na brak bardziej wiarygodnych zbiorów danych, które mog³yby byæ zastosowane do przeprowadze-nia tego typu analizy, wykorzystanie zbioru danych GUS-u wydaje siê jedynym rozwi¹zaniem.
– gospodarstwa rencistów, których g³ównym Ÿród³em dochodu jest renta,
– gospodarstwa uzyskuj¹ce dochód z innych Ÿróde³, m.in. z zasi³ków, ze œwiadczeñ z pomocy spo³ecznej, z tytu³u w³asnoœci czy wynajmu. Najliczniejsze grupy stanowi¹ gospodarstwa pracowników oraz go-spodarstwa emerytów i rencistów. Oprócz nich – ze wzglêdu na specyfikê tej stosunkowo licznej grupy – autorzy zdecydowali poddaæ analizie go-spodarstwa, dla których g³ównym Ÿród³em utrzymania jest praca na w³asny rachunek.
Podstawê przeprowadzonych obliczeñ stanowi³y dane jednostkowe z badañ bud¿etów gospodarstw domowych realizowanych przez GUS w 2004 r. oraz dane pochodz¹ce z publikacji [Warunki… 2006].
W tabeli 1 zosta³a zaprezentowana struktura próby pochodz¹cej z ogó³u gospodarstw domowych w Polsce oraz w województwie dolno-œl¹skim utworzonej wed³ug kryterium g³ównego Ÿród³a utrzymania.
Jak wynika z szacunków GUS-u, wymienione 4 typy gospodarstw, które s¹ przedmiotem dalszych analiz, stanowi³y ³¹cznie w 2004 r. ponad 82% ogó³u gospodarstw objêtych badaniem bud¿etów gospodarstw do-mowych w Polsce i ponad 85% w województwie dolnoœl¹skim.
Tabela 1. Struktura gospodarstw domowych w Polsce i w województwie dolnoœl¹skim
wed³ug g³ównego Ÿród³a utrzymania
Gospodarstwa
Gospodarstwa wylosowane z ogó³u gospodarstw w Polsce
Gospodarstwa wylosowane spoœród gospodarstw województwa dolnoœl¹skiego liczba
gospodarstw gospodarstw [%]odsetek gospodarstwliczba gospodarstw [%]odsetek
Ogó³em 32 214 100,00 2665 100,00
Pracowników 12 937 40,16 1078 40,45
Pracowników u¿ytkuj¹cych
gospodarstwo rolne 2 297 7,13 105 3,94
Rolników 1 194 3,71 24 0,90
Pracuj¹cych na w³asny rachunek 2 050 6,36 159 5,97
Emerytów 7 762 24,10 680 25,52
Rencistów 3 754 11,65 355 13,32
Utrzymuj¹cych siê z innych Ÿróde³ 2 220 6,89 264 9,91
Bardziej szczegó³owe informacje, dotycz¹ce wybranych typów go-spodarstw z województwa dolnoœl¹skiego, prezentuje tab. 2.
Jak mo¿na zauwa¿yæ, gospodarstwa osób pracuj¹cych s¹ to stwa wiêksze oraz stosunkowo m³ode – ok. 75% osób w tych gospodar-stwach nie przekracza wieku 45 lat, a co pi¹ta osoba to dziecko w wieku do 14 lat. Równie¿ w gospodarstwach rencistów stosunkowo du¿o, bo ok. 46%, stanowi¹ osoby w wieku do 45 lat.
3. Sytuacja dochodowa gospodarstw domowych
Do roku 2005 w oficjalnych publikacjach GUS-u prezentuj¹cych wyniki z badañ bud¿etów gospodarstw domowych podstawowym wskaŸnikiem opisuj¹cym sytuacjê dochodow¹ ró¿nych grup gospodarstw domowych w Polsce stosowany by³ przeciêtny miesiêczny dochód rozporz¹dzalny na osobê. Poniewa¿ jednym z celów pracy by³o przedstawienie sytuacji do-chodowej wybranych grup gospodarstw w województwie dolnoœl¹skim na tle sytuacji tego typu gospodarstw w Polsce w 2004 r., dlatego te¿ w³aœnie ten wskaŸnik zosta³ obliczony2. Na podstawie danych jednostko-wych zosta³y wyznaczone rozk³ady przeciêtnego dochodu rozporz¹dzal-nego na osobê dla wybranych typów gospodarstw oraz podstawowe
para-Tabela 2. Charakterystyki demograficzne gospodarstw domowych wyró¿nionych typów
w województwie dolnoœl¹skim
Gospodarstwa Liczbaosób
Przeciêtna liczba osób w gospodarstwie Odsetek dzieci w wieku do 14 lat [%] Odsetek osób w wieku od 15 do 44 lat [%] Odsetek osób w wieku powy¿ej 60 lat [%] Ogó³em 7565 2,84 17 44 15 Pracowników 3585 3,33 21 55 2 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 525 3,3 20 54 2 Emerytów 1424 2,09 4 17 58 Rencistów 811 2,28 11 34 21
ród³o: obliczenia w³asne.
2G³ówna wada tego wskaŸnika polega na tym, i¿ ka¿dej osobie w gospodarstwie przypisana
jest waga 1, a zatem nie jest brany pod uwagê profil demograficzny gospodarstwa. Do celów po-równañ sytuacji dochodowej gospodarstw domowych o ró¿nym sk³adzie demograficznym powi-nien byæ wyznaczony tzw. dochód ekwiwalentny, bêd¹cy ilorazem dochodu rzeczywistego i przyjêtej oryginalnej lub zmodyfikowanej skali ekwiwalentnoœci OECD.
metry po³o¿enia i zmiennoœci. Ponadto zosta³y wyznaczone i zaprezentowane uogólnione krzywe Lorenza, które stanowi¹ wygodne narzêdzie oceny i porównañ nierównoœci dochodowych (por. [Kakwani 1980]).
Do celów oceny sytuacji dochodowej gospodarstw domowych obli-czone zosta³y równie¿ wskaŸniki przeciêtnego dochodu przeliczanego na 1 gospodarstwo prezentowane w tab. 3.
Przeciêtny dochód rozporz¹dzalny ogó³u gospodarstw w Polsce i w województwie dolnoœl¹skim, niezale¿nie od tego, jak by³ przeliczany (na jedn¹ osobê czy na jedno gospodarstwo), kszta³towa³ siê na bardzo zbli¿o-nym poziomie w obu populacjach. Spoœród analizowanych typów gospo-darstw w najlepszej sytuacji dochodowej znajdowa³y siê gospogospo-darstwa pra-cuj¹cych na w³asny rachunek w województwie dolnoœl¹skim. W przypadku tej grupy gospodarstw przeciêtny dochód rozporz¹dzalny liczony na 1 go-spodarstwo by³ o ponad 54% wy¿szy, a na 1osobê o ponad 33% od analo-gicznie liczonego przeciêtnego dochodu ogó³u gospodarstw w Polsce.
Dochód wy¿szy od dochodu ogó³u gospodarstw w Polsce cechowa³ równie¿ gospodarstwa pracowników (jeœli by³ to dochód liczony na jedno gospodarstwo) oraz gospodarstwa emerytów (gdy dotyczy³ jednej osoby). Wynika to z faktu, ¿e przeciêtnie gospodarstwa emerytów nale¿¹ do grupy spo³ecznej o najmniejszej liczbie osób w gospodarstwie (por. tab. 2). W najgorszej sytuacji dochodowej znajdowa³y siê gospodarstwa rencistów, ich dochody by³y ni¿sze od dochodów ogó³u gospodarstw odpowiednio o ok. 35% (w przeliczeniu na 1 gospodarstwo) i prawie 20% (na 1 osobê).
Tabela 3. Przeciêtny dochód wybranych typów gospodarstw domowych w Polsce
i w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r. Gospodarstwa
Przeciêtny dochód na 1 osobê [z³] Przeciêtny dochód na 1 gospodarstwo [z³] Polska województwodolnoœl¹skie Polska województwodolnoœl¹skie
Ogó³em 735,40 729,09 2081,97 2069,62 Pracowników 782,26 714,25 2542,46 2375,32 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 935,12 973,70 3191,49 3215,06 Emerytów 869,01 869,79 1719,26 1821,45 Rencistów 612,34 594,42 1305,12 1357,95
W przypadku tych gospodarstw g³ównym powodem by³ niski poziom do-chodów z renty, która stanowi dla tych gospodarstw g³ówne Ÿród³o docho-du, przeciêtnie s¹ to bowiem gospodarstwa o podobnej wielkoœci co go-spodarstwa emerytów. Na relatywnie najlepsz¹ sytuacjê dochodow¹ gospodarstw pracuj¹cych na w³asny rachunek i najgorsz¹ gospodarstw rencistów (wœród rozwa¿anych typów gospodarstw w województwie dol-noœl¹skim) wskazuj¹ równie¿ wielkoœci przeciêtnego dochodu roz-porz¹dzalnego na osobê (wyznaczone dla gospodarstw o liczbie osób od jednej do piêciu), rozk³ady przeciêtnego dochodu rozporz¹dzalnego oraz podstawowe parametry tych rozk³adów (por. tab. 4 i 5 oraz rys. 1).
Z danych zawartych w tab. 4 wynika, ¿e niezale¿nie od wielkoœci go-spodarstwa najlepsza sytuacja finansowa cechowa³a gogo-spodarstwa, któ-rych g³ównym Ÿród³em dochodu jest praca na w³asny rachunek, natomiast w najtrudniejszej sytuacji znajdowa³y siê gospodarstwa rencistów. Go-spodarstwa pracowników by³y w 2004 r. w sytuacji bardziej korzystnej ni¿ ogó³ gospodarstw czy gospodarstwa emerytów, wyj¹tek stanowi³y go-spodarstwa licz¹ce 4 osoby, w tym bowiem przypadku przeciêtny dochód rozporz¹dzalny na 1 osobê w gospodarstwach emerytów by³ wy¿szy pra-wie o 49% od dochodu drugiej z analizowanych grup. Mo¿na równie¿ za-obserwowaæ, ¿e w przypadku wszystkich typów gospodarstw w miarê wzrostu liczby osób w gospodarstwie maleje przeciêtny dochód na 1 oso-bê. Na rysunku 1 zaprezentowane zosta³y rozk³ady przeciêtnego dochodu rozporz¹dzalnego na 1 osobê w wybranych typach gospodarstw, a tab. 5 zawiera podstawowe parametry tych rozk³adów.
Tabela 4. Przeciêtny dochód rozporz¹dzalny w gospodarstwach wybranych typów
w województwie dolnoœl¹skim w zale¿noœci od wielkoœci gospodarstwa
Gospodarstwa Przeciêtny dochód rozporz¹dzalny na 1 osobê w gospodarstwie [z³] 1-osobowym 2-osobowym 3-osobowym 4-osobowym 5-osobowym
Ogó³em 1135,89 960,89 754,89 616,05 515,93 Pracowników 1397,12 1132,79 814,98 615,77 530,50 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 1588,31 1301,85 1187,77 917,02 652,72 Emerytów 1117,60 991,59 683,73 761,82 519,91 Rencistów 1010,88 718,41 531,08 429,74 322,94
Analizuj¹c wzajemne po³o¿enie i kszta³t rozk³adu dochodów, mo¿na stwierdziæ, ¿e rozk³ady dochodów s¹ podobnego typu, przy czym najbli-¿ej pocz¹tku uk³adu wspó³rzêdnych po³o¿ony jest rozk³ad dochodów go-spodarstw rencistów. Oznacza to, ¿e gogo-spodarstwa te s¹ relatywnie w naj-gorszej sytuacji dochodowej spoœród rozwa¿anych typów gospodarstw. Najdalej od pocz¹tku uk³adu wspó³rzêdnych znajduje siê rozk³ad docho-dów gospodarstw bêd¹cych w najlepszej sytuacji dochodowej, w tym przypadku osób pracuj¹cych na w³asny rachunek.
Najwy¿sze œrednie dochody przeliczane zarówno na 1 osobê, jak i na 1 gospodarstwo osi¹ga³y gospodarstwa pracuj¹ce na w³asny rachunek. Silna asymetria prawostronna obserwowana we wszystkich typach gospo-darstw oznacza, ¿e wiêkszoœæ gospogospo-darstw nale¿¹cych do danej grupy osi¹ga³a dochody poni¿ej œrednich dochodów w tej grupie. Wysokie war-toœci wspó³czynnika asymetrii w rozk³adach dochodów by³y wynikiem tego, ¿e wystêpowa³y dochody znacznie odstaj¹ce od pozosta³ych. Z tego wzglêdu, opisuj¹c rozk³ad dochodów, obliczono równie¿ parametry pozy-cyjne, które s¹ w takich przypadkach bardziej uzasadnione ni¿ œrednia arytmetyczna. W przypadku rozk³adu dochodów na 1 osobê kwartyle
35,0% 0,0% 5,0% 10,0% 15,0% 20,0% 25,0% 30,0% 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 Renciœci Emeryci Przedsiêbiorcy Pracownicy
Rys. 1. Rozk³ady przeciêtnego dochodu rozporz¹dzalnego na 1 osobê
w wybranych typach gospodarstw. ród³o: obliczenia w³asne.
pierwszy i drugi przyjmowa³y najwy¿sze wartoœci w gospodarstwach eme-rytów, natomiast najwiêksza wartoœæ kwartyla trzeciego wynios³a 1167 z³, co oznacza, ¿e 75% gospodarstw, których g³ównym Ÿród³em dochodu jest praca na w³asny rachunek, osi¹ga przeciêtny dochód na 1 osobê nie wiêkszy od tej kwoty. W przypadku dochodów przypadaj¹cych na 1 gospodarstwo wszystkie kwartyle osi¹ga³y najwy¿sze wartoœci dla gospodarstw pra-cuj¹cych na w³asny rachunek, co potwierdza, ¿e gospodarstwa tego typu znajdowa³y siê w 2004 r. w najkorzystniejszej sytuacji dochodowej.
Podstawowe parametry statystyczne charakteryzuj¹ce rozk³ady do-chodów na jedn¹ osobê w 2004 r., obliczone dla wyró¿nionych typów go-spodarstw, umo¿liwi³y weryfikacjê hipotezy o istotnoœci ró¿nicy miêdzy przeciêtnymi dochodami na 1 osobê. Wartoœci statystyki testowej (wy-nosz¹ce od 2,65 do 15,34) wskaza³y, ¿e ró¿nice miêdzy przeciêtnymi do-chodami przypadaj¹cymi na jedn¹ osobê w porównywanych typach go-spodarstw s¹ statystycznie istotne (na poziomach istotnoœci 0,05 i 0,01).
Prezentacja przeciêtnego poziomu dochodu rozporz¹dzalnego poszcze-gólnych grup spo³eczno-ekonomicznych gospodarstw domowych nie od-zwierciedla ró¿nic w sytuacji dochodowej wewn¹trz tych grup. O tym, jak du¿e s¹ te ró¿nice, œwiadcz¹ wyniki przeprowadzonej analizy wariancji miê-dzygrupowej i wewn¹trzgrupowej. Z analizy tej wynika, ¿e g³ówn¹ przy-czyn¹ zró¿nicowania dochodów na 1 osobê w zbiorowoœci obejmuj¹cej wy-brane typy gospodarstw jest zró¿nicowanie miêdzy dochodami
Tabela 5. Parametry statystyczne opisuj¹ce przeciêtny dochód rozporz¹dzalny na 1 osobê
dla wybranych typów gospodarstw w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r. Wyszczególnienie
Gospodarstwa
pracowników na w³asny rachunekpracuj¹cych emerytów rencistów
Liczba osób 3585 525 1424 811 Œrednia arytmetyczna [z³] 714 974 870 594 Kwartyl pierwszy [z³] 393 480 608 355 Mediana [z³] 596 750 813 497 Kwartyl trzeci [z³] 850 1167 1044 754 Wspó³czynnik zmiennoœci 0,78 0,88 0,52 0,64 Wspó³czynnik asymetrii 4,3 4,4 3,3 2,09
poszczególnych gospodarstw zaliczanych do tego samego typu spo³ecz-no-ekonomicznego. Wariancja wewn¹trzgrupowa stanowi³a w 2004 r. ok. 96,4% wariancji ca³kowitej, a tylko 3,58% wynika³o ze zró¿nicowania œred-nich dochodów gospodarstw nale¿¹cych do ró¿nych typów gospodarstw.
Tabela 6. Parametry statystyczne opisuj¹ce przeciêtny dochód rozporz¹dzalny na 1 gospodarstwo
dla wybranych typów gospodarstw w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r. Wyszczególnienie
Gospodarstwa
pracowników w³asny rachunekpracuj¹cych na emerytów rencistów
Liczba gospodarstw 1078 159 680 355 Œrednia arytmetyczna [z³] 2375 3215 1821 1358 Kwartyl pierwszy [z³] 1459 1772 1080 861 Mediana [z³] 2050 2700 1640 1206 Kwartyl trzeci [z³] 2907 3926 2256 1618 Wspó³czynnik zmiennoœci 0,74 0,82 0,55 0,52 Wspó³czynnik asymetrii 7,83 3,91 2,36 1,79
ród³o: obliczenia w³asne.
80% 0 200 400 600 800 1000 1200 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 90% Renciœci Emeryci Przedsiêbiorcy Pracownicy 100%
Rys. 2. Uogólnione krzywe Lorenza dla wybranych typów gospodarstw
z województwa dolnoœl¹skiego w 2004 r. ród³o: obliczenia w³asne.
Przeprowadzon¹ analizê sytuacji dochodowej uzupe³niaj¹ przedsta-wione na rys. 2 uogólnione krzywe Lorenza. Krzywe te dla emerytów i pracuj¹cych na w³asny rachunek (przedsiêbiorców) przecinaj¹ siê w dol-nej czêœci wykresu, co uniemo¿liwia jednoznaczne wnioskowanie o wzglêdnym dobrobycie w wypadku tych grup. W pozosta³ych wypadkach relacja dominacji w sensie dobrobytu zdefiniowana jest jednoznacznie. Wzajemne po³o¿enie tych krzywych wskazuje równie¿ na to, ¿e w najlepszej sytuacji finansowej by³y w 2004 r. gospodarstwa pracuj¹cych na w³asny ra-chunek, natomiast gospodarstwa rencistów by³y najs³absze ekonomicznie.
4. Analiza zasiêgu i g³êbokoœci ubóstwa
W roku 2005 zosta³o w Polsce zrealizowane po raz pierwszy europejskie badanie warunków ¿ycia ludnoœci (EU-SILC), umo¿liwiaj¹ce porówna-nie sytuacji materialnej ludnoœci w krajach Unii Europejskiej. Zgodporówna-nie z przyjêt¹ przez Eurostat metodologi¹, za wskaŸnik sytuacji dochodowej gospodarstwa domowego, wykorzystywany równie¿ w analizach ubó-stwa, uznano roczny dochód ekwiwalentny do dyspozycji. W analizach z zakresu dochodów i spo¿ycia prowadzonych przez GUS stosowane s¹ dwie skale – skala oryginalna OECD (g³ównie na potrzeby analiz krajo-wych) i skala zmodyfikowana (przede wszystkim na potrzeby analiz po-równawczych pomiêdzy krajami Unii Europejskiej). W skali oryginalnej pierwszej osobie doros³ej przypisywana jest waga 1,0, ka¿dej nastêpnej osobie doros³ej waga 0,7, a ka¿demu dziecku (do 14 lat) waga 0,5. Skala zmodyfikowana ró¿ni siê tym, ¿e osobom doros³ym przypisywana jest waga 0,5, a ka¿demu dziecku waga 0,3. Stosowanie w analizach krajo-wych skali oryginalnej wynika ze znacznie ni¿szego poziomu ¿ycia i od-miennej struktury wydatków w Polsce (przede wszystkim znacznie wy¿-szego udzia³u wydatków na ¿ywnoœæ) w porównaniu z wiêkszoœci¹ krajów UE3.
Wdro¿enie badania EU-SILC oraz przyjêcie wspólnie uzgodnionych przez kraje Unii Europejskiej wskaŸników spójnoœci spo³ecznej w zakre-sie dochodów i ubóstwa poci¹ga za sob¹ koniecznoœæ ró¿nych modyfika-cji, w tym równie¿ w publikacjach na temat warunków ¿ycia, co oznacza ograniczon¹ porównywalnoœæ z wynikami z wczeœniejszych lat (por. [Warunki… 2007]).
3Wp³yw zmiany skali ekwiwalentnoœci na rozk³ad dochodów i wydatków ekwiwalentnych
W tej pracy przyjêta zosta³a, zgodnie ze stosowan¹ wczeœniej przez GUS metodologi¹, oryginalna skala ekwiwalentnoœci, która pozwoli³a na wyznaczenie wydatków ekwiwalentnych w gospodarstwie domowym. Wydatki te stanowi³y z kolei podstawê do uznania gospodarstwa domo-wego za ubogie, a tym samym umo¿liwi³y wyznaczenie wartoœci wskaŸ-ników ubóstwa, s³u¿¹cych do oceny zasiêgu i g³êbokoœci sfery ubóstwa.
Podstawowe znaczenie dla analiz ubóstwa ma przyjêcie okreœlonej definicji tego zjawiska oraz ustalenie tzw. granicy ubóstwa. W tym arty-kule zastosowano podejœcie, w którym ubóstwo gospodarstwa domowego definiuje siê jako brak wystarczaj¹cych œrodków finansowych (w postaci bie¿¹cych dochodów czy nagromadzonych zasobów materialnych), po-zwalaj¹cych na zaspokojenie potrzeb osób zaliczanych do tego gospodar-stwa4. Jest to tzw. ubóstwo ekonomiczne.
Przez granicê ubóstwa rozumie siê taki krytyczny poziom dochodów lub wydatków, poni¿ej którego zaspokojenie potrzeb nie jest mo¿liwe. Granice ubóstwa umo¿liwiaj¹ wyodrêbnienie podzbiorowoœci jednostek ubogich z danej zbiorowoœci, co jest niezbêdne do okreœlenia rozmiarów ubóstwa. Wartoœci wskaŸników s³u¿¹cych do oceny zasiêgu i g³êbokoœci tego zjawiska zale¿¹ w zasadniczy sposób od zastosowanej linii ubóstwa. W zale¿noœci od charakteru danych statystycznych mo¿na wyró¿niæ linie ubóstwa obiektywnego i subiektywnego.
Analizy ubóstwa obiektywnego, prezentowane w tym artykule, do-tycz¹ sfery ubóstwa skrajnego oraz ubóstwa relatywnego. W pierwszym przypadku granica ubóstwa jest ustalona na poziomie minimum egzysten-cji. Wysokoœæ tej granicy szacowana jest przez IPiSS na podstawie sta³ego koszyka, który zapewnia zaspokojenie tylko najbardziej niezbêd-nych potrzeb, m.in. skromnego wy¿ywienia, utrzymania bardzo ma³ego mieszkania, uzupe³niania elementarnych artyku³ów gospodarstwa domo-wego i bielizny osobistej oraz podstawowych lekarstw i artyku³ów zwi¹zanych z obowi¹zkiem szkolnym. Ze wzglêdu na to, ¿e konsumpcja ni¿sza od minimum egzystencji prowadzi do biologicznego wyniszcze-nia, granicê tê przyjêto za próg ubóstwa skrajnego.
W przypadku sfery ubóstwa relatywnego zak³ada siê, ¿e ubóstwo oznacza wzglêdny (relatywny) brak œrodków na utrzymanie. Jako wskaŸ-nik zamo¿noœci gospodarstw przyjêto wydatki gospodarstw domowych, przy czym dla zachowania porównywalnoœci sytuacji gospodarstw o ró¿-nej wielkoœci i ró¿nym sk³adzie demograficznym oblicza siê wydatki 4Problemy ubóstwa z punktu widzenia teorii i zastosowañ w badaniach empirycznych
ekwiwalentne. Wydatki ekwiwalentne wyznaczono, dziel¹c wydatki na dobra i us³ugi konsumpcyjne gospodarstwa domowego przez oryginaln¹ skalê ekwiwalentnoœci OECD.
W tym artykule za granicê ubóstwa relatywnego przyjêto, zgodnie z metodologi¹ stosowan¹ przez GUS, po³owê œrednich wydatków ekwiwa-lentnych, wyznaczonych dla zbiorowoœci wszystkich gospodarstw domo-wych objêtych badaniami bud¿etów gospodarstw domodomo-wych z zastoso-waniem oryginalnej skali ekwiwalentnoœci OECD (por. np. [Warunki… 2007]).
W badaniach bud¿etów gospodarstw domowych w trakcie wywiadów kwartalnych zbierane s¹ równie¿ informacje pozwalaj¹ce na oszacowanie tzw. subiektywnych granic ubóstwa, które s³u¿¹ do oceny, jak spo³eczeñ-stwo postrzega w³asny poziom ¿ycia.
Przy wyznaczaniu tych linii ubóstwo traktuje siê jako stan niskiej u¿y-tecznoœci dochodów, dla której zadaje siê graniczny poziom a(0< <a 1). W du¿ym uproszczeniu mo¿na powiedzieæ, ¿e wyznaczane przez GUS granice ubóstwa subiektywnego (z wykorzystaniem metody lejdejskiej –
Leyden Poverty Line) odpowiadaj¹ mniej wiêcej poziomowi dochodów
deklarowanych przez respondentów jako ledwo wystarczaj¹ce.
Na podstawie ró¿nych linii ubóstwa konstruowane s¹ wskaŸniki po-zwalaj¹ce na ocenê zasiêgu i g³êbokoœci odpowiedniego rodzaju ubóstwa. Do najprostszych, a jednoczeœnie najczêœciej stosowanych (równie¿ w publikacjach GUS-u) wskaŸników okreœlaj¹cych sferê ubóstwa nale¿¹ stopa ubóstwa i œrednia luka wydatkowa lub dochodowa (por. [Warunki… 2006; Sfera... 1998]).
W ujêciu obiektywnym gospodarstwo domowe (a tym samym wszystkie osoby wchodz¹ce w jego sk³ad) uznaje siê za ubogie, jeœli po-ziom jego wydatków jest ni¿szy od wartoœci przyjêtej za granicê ubóstwa. Stopê ubóstwa oblicza siê jako iloraz liczby jednostek ubogich do liczby jednostek w ca³ej populacji. Jest ona podawana w procentach i okreœla, jaka jest frakcja ubogich w danej populacji. WskaŸnik ten przyjmuje war-toœæ 0 przy braku gospodarstw ubogich i warwar-toœæ 1, gdy wszystkie gospo-darstwa znajduj¹ siê poni¿ej granicy ubóstwa. Stopa ubóstwa ma jednak podstawow¹ wadê polegaj¹c¹ na tym, ¿e nie odzwierciedla intensywnoœci ubóstwa, nie pozwala bowiem oceniæ, w jakim stopniu zjawisko to dotyka gospodarstw uznanych za ubogie: czy s¹ to gospodarstwa o poziomie wy-datków bliskim granicy ubóstwa, czy te¿ wydatki ich s¹ praktycznie na poziomie zerowym. Ponadto wskaŸnik ten jest niewra¿liwy na spadek wydatków gospodarstw uznanych za ubogie, jak równie¿ na transfery
do-chodów miêdzy gospodarstwami ubogimi oraz transfery dodo-chodów od gospodarstw ubogich do zamo¿niejszych.
Pewnym rozwi¹zaniem jest wskaŸnik œredniej luki dochodowej lub wydatkowej, s³u¿¹cy do oceny g³êbokoœci ubóstwa, okreœlony wzorem:
(
)
P np x i x xiek np 1 1 1 = ×å
= -* * ,gdzie np oznacza liczbê gospodarstw ubogich, x* odpowiedni¹ granic¹ ubóstwa (absolutn¹ lub relatywn¹) oraz xiek – dochody lub wydatki ekwi-walentne i-tego gospodarstwa zaliczanego do ubogich5(por. [Panek i in. 1999]). WskaŸnik ten informuje, o ile procent przeciêtne dochody lub wy-datki gospodarstw domowych, uznanych za ubogie, s¹ ni¿sze od wartoœci przyjêtej za granicê ubóstwa. Przy tym im ubo¿sze jest gospodarstwo, tym wiêkszy jest jego udzia³ w pomiarze g³êbokoœci ubóstwa. WskaŸnik œred-niej luki dochodowej (wydatkowej) jest wra¿liwy na transfery od gospo-darstw ubogich do nieco zamo¿niejszych (tych, które po takich transfe-rach znajduj¹ siê powy¿ej linii ubóstwa) lub od ubogich do zamo¿nych (bêd¹cych powy¿ej linii ubóstwa). Jednak transfery wœród osób znaj-duj¹cych siê i pozostaj¹cych w wyniku tych transferów poni¿ej linii ubó-stwa nie maj¹ wp³ywu na wartoœæ tego wskaŸnika.
WskaŸnik œredniej luki dochodowej lub wydatkowej, dany powy¿-szym wzorem, mo¿na sformu³owaæ tak¿e w odniesieniu do liczby osób – w takim wypadku liczebnoœci n oraz npodnosiæ siê bêd¹ do liczby osób, a nie do liczby gospodarstw (por. np. [Deaton 1997]). Taki sposób definio-wania œredniej luki dochodowej (wydatkowej) wydaje siê du¿o bardziej adekwatny6, dla zachowania porównywalnoœci z innymi publikacjami w dalszej czêœci podane zostan¹ oszacowania poziomu ubóstwa w odniesie-niu zarówno do liczby gospodarstw, jak i do liczby osób.
Na podstawie publikowanych przez GUS (por. [Warunki… 2006]) granic ubóstwa relatywnego i skrajnego (minimum egzystencji) w po-5W pracy [Deaton 1997] w powy¿szym wzorze uwzglêdniana jest liczba wszystkich
go-spodarstw n, zamiast liczby gogo-spodarstw ubogich.
6Ró¿nice pomiêdzy tymi sposobami liczenia œredniej luki dochodowej zilustrowaæ mo¿na
na przyk³adzie populacji z³o¿onej z dwóch ubogich gospodarstw domowych. Zak³adaj¹c, ¿e linia ubóstwa wynosi 500 z³, dochód ekwiwalentny obydwu gospodarstw odpowiednio 300 z³ i 400 z³, natomiast liczba osób wchodz¹cych w sk³ad tych gospodarstw to odpowiednio 10 i 1, otrzymuje-my wskaŸnik œredniej luki dochodowej (uwzglêdniaj¹cej liczbê gospodarstw) wynosz¹cy 0,30. Je¿eli jednak uwzglêdniona zostanie liczba osób, wartoœæ ta wzroœnie do ponad 0,38. Bior¹c wiêc pod uwagê, ¿e ubóstwo ze swej natury dotyczy przede wszystkim osób, a nie gospodarstw domo-wych, drugi wynik wydaje siê bardziej miarodajny.
szczególnych kwarta³ach 2004 r. oraz wyznaczonych dochodów i wydat-ków ekwiwalentnych poszczególnych rodzin dokonano analizy sfery ubó-stwa zbiorowoœci, do której zosta³y zaliczone wszystkie wyró¿nione wczeœniej typy rodzin. W tabeli 7 podane zosta³y granice ubóstwa w kolej-nych kwarta³ach 2004 r. dla gospodarstwa jednoosobowego. Granice dla pozosta³ych typów gospodarstw obliczone zosta³y przy u¿yciu skali ekwiwalentnoœci 0,7/0,5. Mia-nowicie np. w I kwartale w przypadku go-spodarstwa licz¹cego dwie osoby doros³e relatywna granica ubóstwa by³a równa 708,9 z³ (417 z³ ´ 1,7), w przypadku dwóch osób doros³ych i jednego dziecka w wieku do 14 lat 917,4 z³ (417 z³ ´ 2,2). W analo-giczny sposób wyznaczono granice ubó-stwa dla pozosta³ych kwarta³ów.
Wartoœci wskaŸników ubóstwa dla gospodarstw objêtych badaniem bud¿etów domowych w skali ca³ego kra-ju prezentuje tab. 8. Z danych tej tabeli wynika, ¿e najmniejszy zasiêg sfe-ry ubóstwa obiektywnego cechuje gospodarstwa emesfe-rytów oraz gospo-darstwa pracuj¹cych na w³asny rachunek; w przypadku tej drugiej grupy gospodarstw najni¿sza jest równie¿ stopa ubóstwa subiektywnego. Obli-czone wartoœci stopy ubóstwa i luki wydatkowej, które s³u¿¹ do analizy sfery ubóstwa relatywnego i skrajnego, prezentuje tab. 9. Wartoœci w
Tabela 7. Poziom granic ubóstwa
dla gospodarstwa jednoosobowego w 2004 r. Kwarta³y Granice ubóstwa [z³]
relatywna minimum egzystencji
I 417 360
II 449 370
III 461 374
IV 478 377
ród³o: na podstawie [Warunki… 2006].
Tabela 8. WskaŸniki ubóstwa ró¿nych typów gospodarstw w Polsce w 2004 r.
Typ spo³eczno--ekonomiczny gospodarstwa
Odsetek osób poni¿ej granicy obiektywnej [%]
Odsetek gospodarstw poni¿ej granicy subiektywnej [%] minimum egzystencji (w nawiasie wielkoœæ luki wydatkowej) relatywnej (w nawiasie wielkoœæ luki wydatkowej) stopa ubóstwa luka wydatkowa Ogó³em 11,8 (21) 20,3 (23) 27,3 27 Pracowników 9,4 17,3 17,7 24 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 8,9 13,6 11,9 28,5 Emerytów 5,6 10,9 24,9 20,1 Rencistów 16,8 28,5 49,8 26,1
wierszu „Ogó³em” tab. 8 i 9 dotycz¹ wszystkich wylosowanych przez GUS gospodarstw domowych z województwa dolnoœl¹skiego.
Porównuj¹c dane zawarte w tab. 8 i 9, mo¿na stwierdziæ, ¿e spoœród gospodarstw objêtych analiz¹ zjawisko ubóstwa w najwiêkszym stopniu dotyczy gospodarstw rencistów, zarówno w skali ca³ego kraju, jak i w przypadku województwa dolnoœl¹skiego.
Najni¿sze wartoœci stóp ubóstwa, zarówno obiektywnego, jak i su-biektywnego, nie tylko w województwie dolnoœl¹skim, ale równie¿ w skali Polski, dotyczy³y gospodarstw pracuj¹cych na w³asny rachunek. Równoczeœnie te gospodarstwa cechowa³y najwiêksze wartoœci œredniej luki wydatkowej w ka¿dej z analizowanych sfer ubóstwa. WskaŸnik œred-niej luki wydatkowej, wyznaczaj¹cy œredni¹ wzglêdn¹ ró¿nicê miêdzy lini¹ ubóstwa a wydatkami ekwiwalentnymi gospodarstw uznanych za ubogie, waha³ siê – w przypadku analizy ubóstwa skrajnego – od ponad 18% (dla gospodarstw emerytów) do prawie 34% (dla pracuj¹cych na w³asny rachunek). Podobnie by³o w przypadku ubóstwa relatywnego. Mo¿na zatem sformu³owaæ wniosek, ¿e wprawdzie najmniejszy odsetek wœród ubogich stanowi¹ gospodarstwa utrzymuj¹ce siê z pracy na w³asny rachunek, jednak wœród gospodarstw ubogich w³aœnie gospodarstwa tego typu znajdowa³y siê w najgorszej sytuacji finansowej. Œwiadcz¹ o tym równie¿ wartoœci œrednich dochodów ekwiwalentnych wyznaczone dla osób zaliczanych do gospodarstw znajduj¹cych siê poni¿ej linii ubóstwa
Tabela 9. WskaŸniki ubóstwa relatywnego i skrajnego wybranych typów gospodarstw
w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r. Typ spo³eczno--ekonomiczny gospodarstwa Ubóstwo skrajne [% osób] Ubóstwo relatywne [% osób] Ubóstwo subiektywne [% gospodarstw] stopa ubóstwa P0 œrednia luka P1 stopa ubóstwa P0 œrednia luka P1 stopa ubóstwa P0 œrednia luka P1 Ogó³em 13,03 25,02 22,70 25,36 31,22 27,99 Pracowników 10,60 23,96 22,43 22,06 23,93 24,60 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 5,14 33,94 7,81 30,62 15,09 44,21 Emerytów 6,46 18,14 11,80 20,11 24,85 20,30 Rencistów 18,25 22,15 30,95 25,09 50,14 25,45
skrajnego i relatywnego – s¹ one najni¿sze w³aœnie dla grupy gospodarstw utrzymuj¹cych siê z pracy na w³asny rachunek (por. tab. 10).
Z analizy wariancji ca³kowitej wyznaczonej dla zbiorowoœci darstw nale¿¹cych do sfery ubóstwa skrajnego sk³adaj¹cej siê z gospo-darstw ubogich wyró¿nionych 4 typów wynika, ¿e g³ówn¹ przyczyn¹ zró¿nicowania dochodów ekwiwalentnych by³o zró¿nicowanie miêdzy dochodami poszczególnych gospodarstw zaliczanych do tego samego typu spo³eczno-ekonomicznego. Wariancja wewn¹trzgrupowa stanowi³a bowiem ok. 90,5%, a miêdzygrupowa 9,5% wariancji ca³kowitej. W przy-padku sfery ubóstwa relatywnego udzia³ wariancji miêdzygrupowej i wewn¹trzgrupowej w ca³kowitej wariancji wynosi³ odpowiednio 80,5 oraz 19,5%.
W trakcie badañ bud¿etów gospodarstw domowych dokonywana jest równie¿ przez gospodarstwa domowe subiektywna ocena ich sytuacji ma-terialnej. Wyniki takiej oceny dla wybranych gospodarstw z wojewódz-twa dolnoœl¹skiego prezentuj¹ tab. 11 i 12.
Prawie 30% osób z gospodarstw pracuj¹cych na w³asny rachunek ocenia³o swoj¹ sytuacjê jako raczej dobr¹ lub bardzo dobr¹, podczas gdy w gospodarstwach pracowników i emerytów odsetek ten wynosi³ ok. 13%, a w gospodarstwach rencistów ok. 7%. W przypadku gospodarstw rencistów ponad 53% ocenia³o sytuacjê materialn¹ swojego gospodarstwa jako raczej z³¹ lub z³¹. Najwiêcej osób (ponad 57%) okreœlaj¹cych swoj¹ sytuacjê jako przeciêtn¹ nale¿a³o do gospodarstw emerytów.
Tabela 10. Parametry opisowe rozporz¹dzalnego dochodu ekwiwalentnego osób nale¿¹cych
do sfery ubóstwa skrajnego i relatywnego w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r. Typ gospodarstwa
Ubóstwo skrajne Ubóstwo relatywne
œredni dochód ubogich [z³] wspó³czynnik zmiennoœci œredni dochód ubogich [z³] wspó³czynnik zmiennoœci Ogó³em 402 0,61 808 0,41 Pracowników 413 0,41 1023 0,28 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 299 0,39 708 0,64 Emerytów 544 0,41 1072 0,29 Rencistów 394 0,34 714 0,24
Oceniaj¹c swój aktualny dochód, ponad 35% respondentów z gospo-darstw pracuj¹cych na w³asny rachunek uzna³o, ¿e pozwala on „wi¹zaæ koniec z koñcem” raczej ³atwo lub bardzo ³atwo; w przypadku gospo-darstw rencistów tylko ok. 10%, a w pozosta³ych typach gospogospo-darstw ok. 19% odpowiedzia³o w ten sposób. Najwiêcej osób z gospodarstw ren-cistów (prawie 60%) okreœli³o, ¿e dochód pozwala „wi¹zaæ koniec z koñ-cem” z trudnoœci¹ lub wielk¹ trudnoœci¹, a najwiêksza liczba
responden-Tabela 11. Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych
w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r. Typ
gospodarstwa
Odsetek osób oceniaj¹cych ogólna sytuacjê gospodarstwa domowego jako [%]
bardzo dobr¹ raczej dobr¹ przeciêtn¹ raczej z³¹ z³¹
Ogó³em 0,83 11,93 49,31 20,38 17,56 Pracowników 1,02 12,89 51,76 19,94 14,38 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 2,52 27,04 50,31 9,43 10,69 Emerytów 0,44 11,18 57,50 19,41 11,47 Rencistów 0,56 6,76 39,15 25,92 27,61
ród³o: obliczenia w³asne.
Tabela 12. Subiektywna ocena aktualnego dochodu gospodarstw domowych
w województwie dolnoœl¹skim w 2004 r.
Typ gospodarstwa
Odsetek osób, wed³ug których obecny dochód gospodarstwa pozwala „wi¹zaæ koniec z koñcem” [%]
z wielk¹
trudnoœci¹ z trudnoœci¹
z pewn¹
trudnoœci¹ raczej ³atwo
³atwo lub bardzo ³atwo Ogó³em 22,33 22,85 37,07 13,96 3,79 Pracowników 19,94 23,28 36,92 15,12 4,73 Pracuj¹cych na w³asny rachunek 11,95 15,09 37,11 25,16 10,69 Emerytów 13,68 23,97 44,12 15,59 2,65 Rencistów 33,80 25,63 30,14 18,17 2,25
tów z gospodarstw emerytów (prawie 45%) uzna³a, ¿e z pewn¹ trudnoœci¹. Mo¿na stwierdziæ, ¿e przedstawione w tab. 11 i 12 wyniki su-biektywnych ocen sytuacji materialnej s¹ zbie¿ne z wynikami uzyskany-mi na podstawie obiektywnych wskaŸników okreœlaj¹cych dochody go-spodarstw oraz wskaŸników ubóstwa obiektywnego.
5. Podsumowanie
Przeprowadzona analiza wskazuje na znaczne ró¿nice w zamo¿noœci grup wyró¿nionych z punktu widzenia Ÿród³a uzyskiwania dochodu. W rela-tywnie najlepszej sytuacji znalaz³y siê gospodarstwa, dla których g³ów-nym Ÿród³em utrzymania by³a praca na w³asny rachunek, natomiast zde-cydowanie najubo¿sze by³y gospodarstwa rencistów.
Stosunkowo bardzo dobra okaza³a siê tak¿e sytuacja gospodarstw emeryckich. Analizowane miary wskazywa³y, i¿ zazwyczaj jedynie w niewielkim stopniu ustêpuj¹ one gospodarstwom utrzymuj¹cym siê z pra-cy na w³asny rachunek, natomiast ich sytuacja jest lepsza ni¿ gospodarstw pracowniczych7. Wynik ten stanowi konsekwencjê prowadzenia analizy w kategoriach dochodu ekwiwalentnego. Gospodarstwa emeryckie, sto-sunkowo najmniej liczne, uzyskiwa³y odpowiednio wy¿sze wartoœci do-chodu ekwiwalentnego.
Jak zaznaczono we wstêpie, analiza dotyczy³a okresu poprze-dzaj¹cego wzrost wynagrodzeñ, jaki wyst¹pi³ w Polsce po roku 2004. Ko-lejnym etapem analizy bêdzie wiêc próba okreœlenia wp³ywu zmian w po-ziomie wynagrodzeñ na wzglêdn¹ sytuacjê materialn¹ poszczególnych grup gospodarstw. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e analizy prowadzone dla ko-lejnych lat wyka¿¹ pog³êbienie zarówno wzrostu nierównoœci wewn¹trz-grupowych, jak i ró¿nic pomiêdzy grupami oraz zdecydowane pogorsze-nie wzglêdnej sytuacji gospodarstw emerytów i rencistów. Znacznym wzrostom wynagrodzeñ (a tak¿e cen) towarzysz¹ bowiem jedynie nie-wielkie wzrosty w wysokoœciach emerytur i rent.
Literatura
Deaton A.S., The Analysis of Household Surveys: A Microeconometric Approach to
Development Policy, World Bank, Baltimore 1997.
7Potwierdza to zasadnoœæ odrêbnego traktowania grup gospodarstw emerytów i rencistów
jako istotnie ró¿ni¹cych siê nie tylko struktur¹ demograficzn¹, ale równie¿ poziomem dochodów (w analizach G³ównego Urzêdu Statystycznego grupy te przez d³ugi czas by³y analizowane ³¹cznie).
Golinowska S. (red.), Polska bieda. Kryteria. Ocena. Przeciwdzia³anie, IPiSS, War-szawa 1996.
Kakwani N.C., Income Inequality and Poverty, Oxford University Press, New York, Oxford, London 1980.
Panek T., Podgórski J., Szulc A., Ubóstwo: Teoria i praktyka pomiaru, Monografie i Opracowania nr 453, SGH, Warszawa 1999.
Rocznik Statystyczny RP, GUS, Warszawa 2005.
Rusnak Z., Koœny M., Wp³yw zmiany skali ekwiwalentnoœci na rozk³ad dochodów i
wydatków ekwiwalentnych, [w:] Zastosowania statystyki i matematyki w ekono-mii, red. W. Ostasiewicz, AE, Wroc³aw 2004, s. 268-289.
Sfera ubóstwa w Polsce, GUS, Warszawa 1998.
Warunki ¿ycia ludnoœci w 2004 roku, GUS, Warszawa 2006.
