Rozmiar działalności a poziom kosztów operacyjnych szpitala

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 752. 2007. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Halina Staƒdo-Górowska Katedra RachunkowoÊci. Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów operacyjnych szpitala 1. Wprowadzenie Zak∏ady opieki zdrowotnej, a wÊród nich szpitale, stanowià szczególny rodzaj organizacji gospodarczych. Z jednej strony ich nadrz´dnà misjà jest ochrona zdrowia i ˝ycia pacjentów, z drugiej strony spotykajà si´ z wysokimi oczekiwaniami dotyczàcymi poprawy ekonomiki dzia∏ania, wzrostu produktywnoÊci, redukcji kosztów itp. G∏ównym problemem, wyst´pujàcym w wymiarze globalnym, jest ciàg∏y niedobór Êrodków na finansowanie opieki zdrowotnej. W∏aÊciwa informacja o bie˝àcych i przysz∏ych kosztach ponoszonych przez szpital jest podstawà do podejmowania decyzji, zarówno operacyjnych, jak i strategicznych. Do pozyskania w∏aÊciwej informacji o ponoszonych kosztach i ich zwiàzku ze Êwiadczonymi us∏ugami konieczne jest zidentyfikowanie êróde∏ i noÊników kosztów oraz wyodr´bnienie zmiennych, które majà krytyczne znaczenie dla modelowania kosztu ca∏kowitego. W pracy zbadano wp∏yw rozmiaru dzia∏alnoÊci na poziom kosztów operacyjnych w wybranym szpitalu. Przeprowadzone badanie jest próbà zidentyfikowania czynników wp∏ywajàcych na koszty operacyjne szpitala oraz opracowania modelu, który opisywa∏by te koszty na tyle dok∏adnie, aby móg∏ byç przydatny w procesie ich planowania. Wprawdzie wnioski nie mogà byç uznane za reprezentatywne dla zbiorowoÊci polskich szpitali, ale badanie mo˝e dostarczyç cennych wskazówek odnoÊnie do modelowania funkcji kosztów ca∏kowitych dla ka˝dego szpitala. Co prawda analityczna postaç funkcji musi zostaç opracowana dla ka˝dego szpitala oddzielnie, ale zmienne, które zosta∏y u˝yte w niniejszym artykule, mogà byç wykorzystane w modelowaniu funkcji kosztów i procesie zarzàdzania w innych szpitalach..

(2) 178. Halina Staƒdo-Górowska. 2. Ogólna charakterystyka badanej jednostki Szpital, w którym przeprowadzono badania, jest specjalistycznà jednostkà, Êwiadczàcà us∏ugi medyczne od 1989 r. Jednostkà szpitalnà kieruje dyrektor wspomagany przez trzech zast´pców: zast´pc´ dyrektora do spraw lecznictwa, zast´pc´ dyrektora do spraw ekonomiczno-finansowych, zast´pc´ dyrektora do spraw administracji i logistyki, którym podlegajà odpowiednio: pion lecznictwa, pion ekonomiczno-finansowy oraz pion administracyjny i logistyki. Pion lecznictwa obejmuje zarówno lecznictwo zamkni´te (oddzia∏y, pododdzia∏y i inne wspomagajàce medyczne jednostki organizacyjne), jak i lecznictwo otwarte (poradnie specjalistyczne oraz centra leczenia ró˝nych rodzajów schorzeƒ). Do pionu lecznictwa nale˝à równie˝: naczelna piel´gniarka, biuro przyj´ç i statystyki medycznej oraz centralna sterylizacja. Pion ekonomiczno-finansowy tworzà ksi´gowoÊç oraz dzia∏y: zatrudnienia i p∏ac, sprzeda˝y i marketingu, zaopatrzenia, planowania i analiz. Pion administracyjny i logistyki stanowià g∏ównie jednostki zwiàzane z administrowaniem i zarzàdzaniem szpitalem (np. dzia∏ zarzàdzania budynkami, kancelaria g∏ówna), dzia∏y techniczne (np. dzia∏ eksploatacji technologicznej, dzia∏ aparatury medycznej) oraz samodzielne stanowiska pracy (np. inspektor do spraw BHP, rewident zak∏adowy itp.). Szpital Êwiadczy wysoko specjalistyczne i kompleksowe us∏ugi zdrowotne w formie lecznictwa zamkni´tego i otwartego. W ramach lecznictwa zamkni´tego w latach 2002 i 2003 w szpitalu funkcjonowa∏y 22 oddzia∏y oraz 4 pododdzia∏y szpitalne. W badanym okresie liczba ∏ó˝ek na poszczególnych oddzia∏ach, pododdzia∏ach i w innych medycznych komórkach organizacyjnych by∏a prawie sta∏a (ró˝nica o jedno lub dwa ∏ó˝ka na oddziale) i wynosi∏a wed∏ug stanu na dzieƒ 31.12.2003 r. 807 ∏ó˝ek. Ambulatoryjne Êwiadczenia zdrowotne udzielane sà w ramach poradni specjalistycznych oraz pododdzia∏ów, po∏àczonych funkcjonalnie z poszczególnymi oddzia∏ami szpitala. Poradnie szpitala przekszta∏cone sà w jednà komórk´ organizacyjnà – Zespó∏ Przyszpitalnych Poradni Specjalistycznych, udzielajàcy kompleksowych Êwiadczeƒ w formie ambulatoryjnego lecznictwa specjalistycznego. W 2003 r. udzielono ∏àcznie 91 800 porad. Pacjentami szpitala sà przede wszystkim mieszkaƒcy województwa ma∏opolskiego, objći na ogó∏ powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym w Narodowym Funduszu Zdrowia. Stanowià oni ogó∏em ok. 92% osób korzystajàcych ze Êwiadczeƒ zdrowotnych oferowanych przez szpital. Szpital udziela tak˝e wysoko specjalistycznych Êwiadczeƒ zdrowotnych mieszkaƒcom województw oÊciennych: podkarpackiego oraz Êlàskiego (razem ok. 5% pacjentów). Niewielki odsetek pacjentów stanowià osoby nieubezpieczone. W szpitalu pracuje wysoko wykwalifikowany personel medyczny i niemedyczny. Na dzieƒ 30.04.2003 r. liczba etatów wynosi∏a: w pionie lecznictwa 1403, w pionie ekonomiczno-finansowym 58, w pionie administracyjnym i logistyki 230, na samodzielnych stanowiskach pracy 34. ¸àcznie liczba etatów.

(3) Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów.... 179. w szpitalu wynosi∏a 1725. Ponadto w szpitalu pracowa∏o 101 sta˝ystów i rezydentów. Szpital, w którym prowadzono badania, podobnie jak wi´kszoÊç polskich szpitali, boryka si´ z trudnoÊciami finansowymi. Przyczyny trudnej sytuacji ekonomiczno-finansowej szpitala majà bardzo ró˝ny charakter. Do najwa˝niejszych i mo˝liwych do zidentyfikowania nale˝à: niepewnoÊç rynku us∏ug medycznych, du˝a dywersyfikacja oferowanych przez szpital us∏ug medycznych, przyczyny o charakterze spo∏ecznym i architektonicznym, zbyt niski poziom kontraktu z NFZ, skutki ekonomiczne aktów prawnych ingerujàcych w samodzielnoÊç szpitali oraz ograniczona samodzielnoÊç szpitali w zarzàdzaniu operacyjnym. Jednym ze sposobów poprawy sytuacji ekonomiczno-finansowej szpitala jest obni˝enie ponoszonych kosztów. Aby to osiàgnàç, konieczne jest wskazanie czynników wp∏ywajàcych na ich poziom oraz mo˝liwoÊci kontroli tych determinantów.. 3. Cele analizy kosztów Wa˝nym etapem analizy ekonomicznej firmy jest analiza kosztów. Wraz z wprowadzeniem gospodarki rynkowej znacznie wzros∏o znaczenie analizy kosztów dla praktyki gospodarczej. Przedsi´biorstwa stan´∏y bowiem przed koniecznoÊcià samofinansowania si´, samodzielnego podejmowania decyzji i organizowania dzia∏alnoÊci, ponoszenia odpowiedzialnoÊci za koszty, przychody i osiàgane wyniki [Sawicki 2000, s. 15]. Celem analizy kosztów jest wić dostarczenie jednostkom gospodarczym informacji niezb´dnych do poznania i oceny poniesionych kosztów, ustalenia mo˝liwoÊci ich obni˝enia oraz opracowania sposobów zwi´kszenia efektywnoÊci gospodarowania. K. Sawicki wymienia nast´pujàce zadania analizy kosztów [Sawicki 2000, s. 19]: – ocen´ dzia∏alnoÊci firmy na podstawie wskaêników kosztów przez porównanie podstawowych wskaêników danego okresu ze wskaênikami za okresy ubieg∏e i ze wskaênikami innych analogicznych jednostek w kraju i za granicà, – ustalenie odchyleƒ od kosztów stanowiàcych podstaw´ porównaƒ (kosztów planowanych, normatywnych, standardowych), – ustalenie g∏ównych czynników wp∏ywajàcych na poziom kosztów firmy i okreÊlenie stopnia oddzia∏ywania tych czynników, – okreÊlenie czynników zale˝nych i niezale˝nych od firmy wraz z obliczeniem skutków ich oddzia∏ywania, – wykrywanie niedociàgni´ç w dzia∏alnoÊci firmy i rezerw wewn´trznych w celu obni˝enia kosztów, – u∏atwienie sprawowania funkcji zarzàdzania w ró˝nych komórkach organizacyjnych i w ca∏ej firmie, – dostarczanie danych do planowania kosztów w krótkich i d∏ugich okresach..

(4) 180. Halina Staƒdo-Górowska. Analiza kosztów mo˝e byç przeprowadzana z ró˝nà cz´stotliwoÊcià, przez ró˝ne jednostki i wed∏ug zró˝nicowanego przedmiotu badaƒ. W niniejszej pracy zbadano koszty dzia∏alnoÊci operacyjnej szpitala specjalistycznego w celu uchwycenia zale˝noÊci pomi´dzy wysokoÊcià badanych kosztów a miernikami poziomu dzia∏alnoÊci. Badaniem obj´to 21 okresów (miesićy) sprawozdawczych od kwietnia 2002 r. do grudnia 2003 r. Dane z okresów wczeÊniejszych, aby mog∏y byç porównywalne, wymaga∏yby wielu korekt. Korekty te sà niezb´dne ze wzgl´du na liczne zmiany w poziomie kosztów, które by∏y spowodowane innymi ni˝ badane czynnikami o charakterze jednorazowym lub przypadkowym. Przyk∏adowo, w listopadzie 2001 r. szpital przejà∏ na w∏asnoÊç budynki, co skutkowa∏o wzrostem kosztów amortyzacji, z kolei w marcu 2002 r. nastàpi∏a zmiana zasad refundacji leków, wprowadzono równie˝ nowe rozwiàzania w zakresie ˝ywienia, prania i sprzàtania w szpitalu (outsourcing). Z tego wzgl´du badaniem obj´to okres od kwietnia 2002 r., rozpoczynajàc od ustalenia podstawowych wskaêników struktury i dynamiki kosztów.. 4. Struktura kosztów W badanym szpitalu koszty rozpatrywane sà w dwóch przekrojach: wed∏ug rodzajów oraz wed∏ug miejsc powstawania, co jest zwiàzane ze sposobem ewidencji kosztów. Szczegó∏owa analiza struktury kosztów wykaza∏a, ˝e najwi´kszy udzia∏ w kosztach operacyjnych szpitala stanowià koszty wynagrodzeƒ i koszty lekarstw. W celu lepszego zobrazowania struktury kosztów oraz w∏aÊciwego jej zinterpretowania badanie ograniczono do trzech kategorii, traktujàc pozosta∏e koszty jako jednà grup´. Struktur´ poszczególnych kategorii kosztów przedstawia tabela 1. Z zestawienia wynika, ˝e najwi´kszy udzia∏ stanowià koszty wynagrodzeƒ – Êrednio 46,25% oraz koszty lekarstw – Êrednio 25,42%, co sugeruje, ˝e te dwie wielkoÊci mogà mieç znaczàcy wp∏yw na koszty operacyjne szpitala. Zidentyfikowano wartoÊci minimalne wskaêników w celu ustalenia podobieƒstwa struktury kosztów w poszczególnych miesiàcach. Zosta∏y one wyró˝nione w tabeli 1. Wynagrodzenia stanowià co najmniej 39,92%, koszty lekarstw 18,64%, a pozosta∏e koszty co najmniej 22,79%, co daje w sumie 81,35%. Wynika z tego, ˝e struktura kosztów w poszczególnych miesiàcach z rozbiciem na wynagrodzenia, koszty lekarstw i pozosta∏e koszty jest podobna w 81,35%, jest wić w miar´ stabilna. NiezmiennoÊç struktury kosztów wynosi 81,35%.. 5. Dynamika kosztów Badajàc dynamik´ kosztów w ujćiu miesićznym, skupiono si´ na obliczeniu podstawowych wskaêników. Rezultaty obliczeƒ zawiera tabela 2. Na podstawie obliczonych wskaêników nie mo˝na stwierdziç zauwa˝alnych tendencji np..

(5) 181. Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów... Tabela 1. Struktura kosztów w okresie od kwietnia 2002 r. do grudnia 2003 r. Koszty ca∏kowite (w z∏). Koszty wynagrodzeƒ (w %). Koszty lekarstw (w %). Pozosta∏e koszty (w %). Razem (w %). IV 2002. 7 952 406,79. 47,55. 28,76. 23,69. 100,00. V 2002. 7 598 615,29. 50,59. 25,69. 23,72. 100,00. VI 2002. 7 698 041,95. 53,51. 22,53. 23,96. 100,00. VII 2002. 8 253 800,40. 47,19. 30,02. 22,79. 100,00. VIII 2002. 7 927 653,57. 50,56. 26,17. 23,28. 100,00. IX 2002. 7 699 492,44. 47,10. 21,77. 31,13. 100,00. X 2002. 9 083 153,86. 39,92. 31,37. 28,71. 100,00. XI 2002. 8 571 092,30. 46,36. 23,36. 30,28. 100,00. XII 2002. 8 086 723,63. 43,73. 22,71. 33,56. 100,00. I 2003. 8 530 381,78. 41,91. 28,53. 29,56. 100,00. II 2003. 7 489 382,56. 47,50. 18,64. 33,86. 100,00. III 2003. 8 381 230,21. 43,75. 26,71. 29,53. 100,00. IV 2003. 8 153 266,38. 44,49. 26,66. 28,85. 100,00. V 2003. 7 961 500,01. 46,62. 25,21. 28,17. 100,00. VI 2003. 8 031 228,66. 46,31. 25,13. 28,56. 100,00. VII 2003. 8 258 158,75. 45,78. 27,57. 26,66. 100,00. VIII 2003. 7 990 068,60. 48,00. 25,19. 26,81. 100,00. IX 2003. 7 728 624,98. 46,17. 24,69. 29,14. 100,00. X 2003. 8 021 566,95. 44,34. 25,60. 30,06. 100,00. XI 2003. 8 056 956,08. 47,88. 22,79. 29,33. 100,00. XII 2003. 7 516 801,21. 41,99. 24,77. 33,24. 100,00. Ârednia. 8 047 149,83. 46,25. 25,42. 28,33. 100,00. Miesiàc. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych szpitala specjalistycznego.. wzrostu kosztów w badanym okresie. W poszczególnych miesiàcach koszty na przemian rosnà i malejà. Mo˝na wskazaç miesiàce, w których wyst´puje wzrost kosztów (sà to: styczeƒ, marzec, lipiec, paêdziernik) oraz miesiàce, w których nast´puje ich spadek (luty, maj, sierpieƒ, wrzesieƒ). Najwi´kszy wzrost kosztów zarówno przy sta∏ej, jak i przy zmiennej podstawie mia∏ miejsce w paêdzierniku 2002 r., a najmniejszy w lutym 2003 r. Porównujàc wysokoÊç miesićznych.

(6) Halina Staƒdo-Górowska. 182. kosztów operacyjnych szpitala z liczbà pacjentów i Êrednim pobytem pacjentów w szpitalu w poszczególnych miesiàcach, mo˝na zauwa˝yç pewnà zale˝noÊç. Mianowicie wahaniom kosztów towarzyszà wahania liczby pacjentów oraz Êredniego pobytu pacjentów w szpitalu, co mo˝na zauwa˝yç na rys. 1–3. Tabela 2. Wskaêniki dynamiki kosztów w okresie od kwietnia 2002 r. do grudnia 2003 r. Miesiàc. Koszty (w z∏). Zmiany przy sta∏ej podstawie (w %). Zmiany przy zmiennej podstawie (w %). IV 2002. 7 952 406,79. –. –. V 2002. 7 598 615,29. –4,45. –4,45. VI 2002. 7 698 041,95. –3,20. 1,31. VII 2002. 8 253 800,40. 3,79. 7,22. VIII 2002. 7 927 653,57. –0,31. –3,95. IX 2002. 7 699 492,44. –3,18. –2,88. X 2002. 9 083 153,86. 14,22. 17,97. XI 2002. 8 571 092,30. 7,78. –5,64. XII 2002. 8 086 723,63. 1,69. –5,65. I 2003. 8 530 381,78. 7,27. 5,49. II 2003. 7 489 382,56. –5,82. –12,20. III 2003. 8 381 230,21. 5,39. 11,91. IV 2003. 8 153 266,38. 2,53. –2,72. V 2003. 7 961 500,01. 0,11. –2,35. VI 2003. 8 031 228,66. 0,99. 0,88. VII 2003. 8 258 158,75. 3,84. 2,83. VIII 2003. 7 990 068,60. 0,47. –3,25. IX 2003. 7 728 624,98. –2,81. –3,27. X 2003. 8 021 566,95. 0,87. 3,79. XI 2003. 8 056 956,08. 1,31. 0,44. XII 2003. 7 516 801,21. –5,48. –6,70. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych szpitala specjalistycznego..

(7) 183. Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów.... XI 2003. XII 2003. X 2003. IX 2003. VIII 2003. VI 2003. VII 2003. V 2003. IV 2003. II 2003. III 2003. I 2003. XI 2002. XII 2002. X 2002. IX 2002. VII 2002. VIII 2002. VI 2002. V 2002. 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 IV 2002. Koszty (w mln z∏). Porównujàc rys. 1 i 2, mo˝na stwierdziç, ˝e wy˝szemu poziomowi kosztów towarzyszy wi´ksza liczba pacjentów leczonych w szpitalu i odwrotnie, ni˝szemu poziomowi kosztów towarzyszy mniejsza liczba pacjentów. Wzrost kosztów zanotowano w styczniu, marcu, lipcu i paêdzierniku i w tych miesiàcach wzros∏a tak˝e liczba pacjentów. Z kolei spadek kosztów szpitala mia∏ miejsce w lutym, maju, sierpniu i wrzeÊniu, równie˝ w tych samych miesiàcach liczba hospitalizowanych pacjentów jest mniejsza.. Miesiàce. Rys. 1. Miesićzne koszty operacyjne szpitala èród∏o: opracowanie w∏asne.. Co istotne, tak˝e Êredni pobyt pacjentów w szpitalu ulega miesićznym wahaniom (rys. 3). Najd∏u˝ej pacjenci sà poddawani hospitalizacji w maju i w listopadzie, najkrócej natomiast w okresie wakacyjnym (czerwiec, lipiec, sierpieƒ, wrzesieƒ) i Êwiàtecznym (kwiecieƒ, grudzieƒ, styczeƒ). Przyczyny wahaƒ Êredniego pobytu pacjentów w szpitalu mogà mieç zwiàzek z rodzajem schorzeƒ, na które oni cierpià. Przyk∏adowo jesienià i na wiosn´ wićej osób choruje na schorzenia dróg oddechowych (gryp´, zapalenie p∏uc, zapalenie oskrzeli itp.), które wymagajà d∏u˝szej hospitalizacji, natomiast sezon urlopowy sprzyja zwi´kszonej liczbie przypadków urazowych, wymagajàcych krótszego pobytu w szpitalu. Przy ci´˝szych schorzeniach pacjenci muszà byç d∏u˝ej hospitalizowani, przy l˝ejszych krócej, co równie˝ mo˝e mieç odzwierciedlenie w wysokoÊci ponoszonych kosztów ich leczenia..

(8) èród∏o: opracowanie w∏asne.. Rys. 3. Âredni pobyt pacjentów w szpitalu. Miesiàce XII 2003. XI 2003. X 2003. XII 2003. XI 2003. X 2003. IX 2003. VI 2003. V 2003. IV 2003. III 2003. II 2003. I 2003. XII 2002. XI 2002. X 2002. IX 2002. VIII 2002. VII 2002. VI 2002. V 2002. IV 2002. IX 2003. 7,3 7,2 7,1 7,0 6,9 6,8 6,7 6,6 6,5 6,4 6,3. VII 2003. èród∏o: opracowanie w∏asne. VIII 2003. Rys. 2. Liczba pacjentów. VIII 2003. Miesiàce. VII 2003. VI 2003. V 2003. IV 2003. III 2003. II 2003. I 2003. XII 2002. XI 2002. X 2002. IX 2002. VIII 2002. VII 2002. VI 2002. V 2002. IV 2002. Osobodni. Liczba pacjentów. 184. Halina Staƒdo-Górowska. 3500. 3000. 2500. 2000. 1500. 1000. 500. 0.

(9) Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów.... 185. 6. Modele kosztów operacyjnych szpitala W dalszej kolejnoÊci podj´to prób´ budowy modelu opisujàcego koszty operacyjne szpitala, pe∏niàce rol´ zmiennej objaÊnianej. Zidentyfikowano potencjalne czynniki wp∏ywajàce na poziom kosztów operacyjnych szpitala oraz ustalono wielkoÊç ich wp∏ywu na poziom kosztów operacyjnych. W badaniu zastosowano funkcj´ regresji, która objaÊnia si∏´ zale˝noÊci mi´dzy rozpatrywanymi zjawiskami i równoczeÊnie mo˝e byç narz´dziem przydatnym w procesie bud˝etowania kosztów na przysz∏e okresy. E. Nowak wyró˝nia trzy rodzaje badaƒ dotyczàcych kszta∏towania si´ kosztów z zastosowaniem funkcji regresji: dynamiczne, przekrojowe i dynamiczno-przekrojowe [Nowak 2003, s. 42]. W badaniu dynamicznym rozpatrywane jest kszta∏towanie si´ kosztów w wyró˝nionej jednostce gospodarczej w kolejnych jednostkach czasu z pewnego przedzia∏u czasowego. Badanie przekrojowe dotyczy wielu jednostek o takim samym profilu dzia∏alnoÊci i jest przeprowadzane w ustalonym okresie. Przedmiotem badania dynamiczno-przekrojowego jest natomiast wiele jednostek o tym samym profilu dzia∏alnoÊci rozpatrywanych w kolejnych jednostkach czasu. W niniejszej pracy zastosowano badanie dynamiczne dla wybranego szpitala specjalistycznego. W badaniu wykorzystano mo˝liwoÊci oprogramowania Microsoft Excel ze szczególnym uwzgl´dnieniem funkcji analizy danych. Dobór zmiennych objaÊniajàcych do modelu kosztów w szpitalu jest zadaniem szczególnie trudnym. Zwykle g∏ównym czynnikiem wp∏ywajàcym na kszta∏towanie si´ kosztów w∏asnych wyrobów i us∏ug jest wielkoÊç wytworzonej produkcji bàdê rozmiary zrealizowanych us∏ug [Nowak 2003, s. 42]. W przedsi´biorstwie produkcyjnym rozmiar dzia∏alnoÊci mierzony jest liczbà wytworzonych wyrobów, natomiast w jednostce us∏ugowej, jakà jest równie˝ szpital, liczbà wykonanych us∏ug. Po przeprowadzeniu wnikliwej analizy dzia∏alnoÊci szpitala zdecydowano, ˝e w tym przypadku mo˝na przyjàç dwa mierniki poziomu dzia∏alnoÊci odzwierciedlajàce rozmiar zrealizowanych us∏ug: liczb´ hospitalizowanych pacjentów oraz d∏ugoÊç pobytu pacjentów w szpitalu. Z tego wzgl´du badano zachowanie si´ kosztów operacyjnych szpitala w stosunku do ka˝dej z tych dwóch wielkoÊci oraz do obu ∏àcznie. Analizujàc ka˝dy z modeli, zwrócono uwag´ na najwa˝niejsze parametry statystyczne, oceniajàc przede wszystkim: – w jakim stopniu model opisuje koszty szpitala (wspó∏czynnik determinacji R2), – czy istnieje zale˝noÊç liniowa pomi´dzy zmiennà objaÊnianà K a któràkolwiek ze zmiennych objaÊniajàcych (analiza statystyki F), – czy wszystkie zmienne objaÊniajàce majà istotny wp∏yw na zmiennà objaÊnianà K (test t-Studenta). Obliczono równie˝ wspó∏czynniki korelacji pomi´dzy badanymi zmiennymi. Rezultaty obliczeƒ przedstawiono w tabeli 3. Jak wynika z tej tabeli, istnieje silna korelacja pomi´dzy zmiennà objaÊnianà K a zmiennà objaÊniajàcà V (0,56), s∏aba korelacja pomi´dzy zmiennà objaÊnianà K a zmiennà objaÊniajà-.

(10) Halina Staƒdo-Górowska. 186. cà L (0,20) oraz nieznaczna korelacja pomi´dzy zmiennymi objaÊniajàcymi V i L (–0,07). Tabela 3. Wspó∏czynniki korelacji pomi´dzy zmiennymi K, V i L Zmienna. K. V. L. K. 1,00. –. –. V. 0,56. 1,00. –. L. 0,20. –0,07. 1,00. K – miesićzne koszty operacyjne szpitala, V – liczba pacjentów hospitalizowanych w danym miesiàcu, L – Êredni pobyt pacjentów w szpitalu w danym miesiàcu èród∏o: opracowanie w∏asne.. Analizie poddano trzy modele opisujàce zale˝noÊci pomi´dzy miesićznymi operacyjnymi kosztami szpitala (K) a miernikami poziomu dzia∏alnoÊci, czyli liczbà pacjentów (V) oraz Êrednià liczbà dni pobytu pacjentów w szpitalu (L). Dane wejÊciowe i charakterystyki poszczególnych modeli przedstawiono w tabelach 4–10. Przede wszystkim zbadano zale˝noÊç wyst´pujàcà mi´dzy miesićznymi kosztami operacyjnymi szpitala (K) a liczbà pacjentów leczonych w szpitalu w danym miesiàcu (V), co okreÊlono jako model 1. Tabela 4 zawiera zestawienie wartoÊci zmiennej objaÊnianej K, zmiennej objaÊniajàcej V oraz zmiennej objaÊniajàcej L. Zestawienie sporzàdzono na podstawie danych ze szpitala specjalistycznego. O ile wartoÊci zmiennej K mo˝na by∏o okreÊliç w sposób jednoznaczny, to przy okreÊlaniu wartoÊci zmiennej V w poszczególnych miesiàcach napotkano pewne trudnoÊci. Wynika to z faktu, ˝e niektórzy pacjenci byli hospitalizowani na prze∏omie dwóch miesićy. Nale˝a∏o wić rozstrzygnàç, do którego miesiàca przypisaç takie osoby. Szczegó∏owe statystyki prowadzone w szpitalu dostarcza∏y informacji nie tylko o liczbie pacjentów przyj´tych do szpitala w danym miesiàcu, ale równie˝ o liczbie pacjentów pozosta∏ych na leczeniu z miesiàca poprzedniego, wypisanych, zmar∏ych, przeniesionych na inne oddzia∏y oraz pozostajàcych w leczeniu w kolejnym miesiàcu. Tak szczegó∏owe informacje umo˝liwia∏y przyjćie ró˝nych rozwiàzaƒ. Ostatecznie jako liczb´ pacjentów V przyj´to liczb´ osób hospitalizowanych w danym miesiàcu, niezale˝nie od tego, czy by∏a to kontynuacja leczenia, czy jego rozpoczćie oraz czy leczenie dobieg∏o koƒca w rozpatrywanym okresie, czy te˝ nie. WielkoÊç V jest sumà liczby pacjentów pozostajàcych w leczeniu z okresu poprzedniego oraz pacjentów przyj´tych w okresie bie˝àcym. W wyniku obliczeƒ uzyskano statystyki regresji i wartoÊci parametrów zawarte w tabelach 5 i 6..

(11) 187. Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów... Tabela 4. WartoÊci zmiennych dla modeli 1–3 K. V. L. IV 2002. 7 952 406,79. 2 794. 6,70. V 2002. 7 598 615,29. 2 726. 7,14. VI 2002. 7 698 041,95. 2 825. 6,95. VII 2002. 8 253 800,40. 2 959. 6,82. VIII 2002. 7 927 653,57. 2 722. 6,61. IX 2002. 7 699 492,44. 2 766. 6,75. X 2002. 9 083 153,86. 2 987. 7,05. XI 2002. 8 571 092,30. 2 792. 7,15. XII 2002. 8 086 723,63. 2 661. 7,05. I 2003. 8 530 381,78. 2 953. 6,95. II 2003. 7 489 382,56. 2 769. 6,98. III 2003. 8 381 230,21. 2 960. 7,01. IV 2003. 8 153 266,38. 2 782. 6,73. V 2003. 7 961 500,01. 2 740. 7,15. VI 2003. 8 031 228,66. 2 809. 6,81. VII 2003. 8 258 158,75. 2 965. 6,62. VIII 2003. 7 990 068,60. 2 678. 6,97. IX 2003. 7 728 624,98. 2 722. 6,84. X 2003. 8 021 566,95. 2 753. 6,77. XI 2003. 8 056 956,08. 2 449. 7,18. XII 2003. 7 615 498,84. 2 340. 6,71. Miesiàc. èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie danych szpitala specjalistycznego.. Tabela 5. Statystyki regresji dla modelu 1 Wyszczególnienie Wspó∏czynnik determinacji R B∏àd standardowy Statystyka F Liczba obserwacji èród∏o: opracowanie w∏asne.. 2. WartoÊç 0,3116 322 476,113 8,600 21.

(12) Halina Staƒdo-Górowska. 188. Tabela 6. WartoÊci parametrów strukturalnych modelu 1 Wyszczególnienie Wyraz wolny Wspó∏czynnik przy zmiennej V. Ocena. B∏àd oceny. Statystyka t. 4 392 640,52. 1 249 726,60. 3,515. 1 321,42. 450,59. 2,933. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Model miesićznych kosztów operacyjnych szpitala wyznaczony wzgl´dem liczby pacjentów mo˝e wić byç zapisany nast´pujàco: ^. K = 4 392 640,52 + 1321,42 V, ^. gdzieK jest wartoÊcià oczekiwanà zmiennej objaÊnianej K, a V liczbà pacjentów w miesiàcu. Model ten opisuje miesićzne koszty operacyjne szpitala (K) w ok. 31,16%. WartoÊç statystyki F = 8,6 jest wi´ksza od krytycznej wartoÊci F = 4,38 odczytanej z tablic dla stopni swobody k1 = 1 i k2 = 19 oraz poziomu istotnoÊci α = 0,051. Oznacza to, ˝e zachodzi zwiàzek mi´dzy zmiennà objaÊnianà a zmiennà objaÊniajàcà. B∏àd oceny wyrazu wolnego wynosi 1 249 726,60 i jest mniejszy od oceny wspó∏czynnika przy wyrazie wolnym równej 4 392 640,52. Równie˝ b∏àd oceny wspó∏czynnika przy zmiennej V wynoszàcy 450,59 jest mniejszy od oceny wspó∏czynnika przy tej zmiennej wynoszàcej 1321,42. WartoÊç statystyki t dla wyrazu wolnego wynosi 3,515, a dla zmiennej V 2,933 i obie wartoÊci sà wi´ksze od krytycznej wartoÊci statystyki tα, m = 2,093 odczytanej z tablic testu t-Studenta dla przyj´tego poziomu istotnoÊci α = 0,05 oraz dla m = 21 – 2 = = 19 stopni swobody2. Wynika z tego, ˝e zarówno wyraz wolny, jak i parametr przy zmiennej V istotnie ró˝nià si´ od zera na poziomie istotnoÊci równym 0,05. Istnieje zatem zwiàzek mi´dzy zmiennà objaÊnianà K a zmiennà objaÊniajàcà V. Nast´pnie zbadano zale˝noÊç wyst´pujàcà pomi´dzy miesićznymi kosztami szpitala K a Êrednià liczbà dni pobytu pacjentów w szpitalu w badanym miesiàcu L, co okreÊlono jako model 2. Âredni pobyt pacjentów w szpitalu obliczono jako iloraz osobodni i liczby hospitalizowanych w danym miesiàcu. Wyniki obliczeƒ zestawiono w tabelach 7 i 8. Jak wynika z obliczeƒ, model miesićznych kosztów operacyjnych szpitala wyznaczony wzgl´dem Êredniego pobytu pacjentów w szpitalu mo˝e zostaç zapisany nast´pujàco: ^. K = 5 119 121,73 + 424 919,55 L, ^. gdzie K jest wartoÊcià oczekiwanà zmiennej objaÊnianej K, a L jest Êrednim pobytem pacjentów w szpitalu. Model ten tylko w ok. 4,18% opisuje miesićz1 WartoÊci krytyczne statystyki F dla wszystkich modeli zosta∏y odczytane z tablic statystycznych zamieszczonych w pracy: [Aczel 2000, s. 970]. 2 WartoÊci krytyczne statystyki t dla wszystkich modeli zosta∏y odczytane z tablic statystycznych zamieszczonych w pracy: [Nowak 2002, s. 200]..

(13) 189. Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów.... ne koszty operacyjne szpitala. Analiza wspó∏czynników, b∏´dów oceny i statystyki t wykazuje, ˝e parametr przy zmiennej L nieistotnie ró˝ni si´ od zera, wić zmienna L nie ma istotnego wp∏ywu na koszty K. Równie˝ wartoÊç statystyki F = 0,829 jest znacznie mniejsza od wartoÊci krytycznej tej statystyki odczytanej z tablic. WartoÊç krytyczna F dla k1 = 1 i k2 = 19 stopni swobody oraz dla poziomu istotnoÊci α = 0,05 wynosi 4,38. Wskazuje to na brak zwiàzku mi´dzy zmiennà objaÊnianà a zmiennà objaÊniajàcà. Wyniki badania zale˝noÊci kosztów K od zmiennej V i L, okreÊlonego jako model 3, zamieszczono w tabelach 9 i 10. Tabela 7. Statystyki regresji dla modelu 2 Wyszczególnienie. WartoÊç. 2. 0,0418. Wspó∏czynnik determinacji R. 380 461,030. B∏àd standardowy. 0,829. Statystyka F. 21. Liczba obserwacji èród∏o: opracowanie w∏asne.. Tabela 8. WartoÊci parametrów strukturalnych modelu 2 Wyszczególnienie Wyraz wolny Wspó∏czynnik przy zmiennej L. Ocena. B∏àd oceny. Statystyka t. 5 119 121,73. 3 222 909,01. 1,588. 424 919,55. 466 808,57. 0,910. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Tabela 9. Statystyki regresji dla modelu 3 Wyszczególnienie Wspó∏czynnik korelacji wielorakiej R Wspó∏czynnik determinacji R B∏àd standardowy Statystyka F Liczba obserwacji èród∏o: opracowanie w∏asne.. 2. WartoÊç 0,6085 0,3703 316 875,190 5,292 21.

(14) Halina Staƒdo-Górowska. 190. Tabela 10. WartoÊci parametrów strukturalnych modelu 3 Wyszczególnienie. Ocena. B∏àd oceny. Statystyka t. 802 940,52. 3 031 368,25. 0,265. Wspó∏czynnik przy zmiennej V. 1 359,83. 443,75. 3,064. Wspó∏czynnik przy zmiennej L. 504 699,89. 389 662,33. 1,295. Wyraz wolny. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Model postaci ^. K = 802 940,52 + 1359,83 V + 504 699,89 L ^. opisuje miesićzne koszty operacyjne szpitala w ok. 37,03%, gdzie K jest wartoÊcià oczekiwanà zmiennej objaÊnianej K, V jest liczbà pacjentów w miesiàcu, a L Êrednià miesićznà d∏ugoÊcià dni ich pobytu w szpitalu. Wspó∏czynnik determinacji R2 przyjmuje wy˝szà wartoÊç ni˝ w modelu 1, co wskazuje na lepsze dopasowanie tego równania regresji do danych. WartoÊç statystyki F wynosi 5,292 i jest wi´ksza ni˝ wartoÊç krytyczna statystyki F = 3,55, odczytana z tablic dla k 1 = 2 i k 2 =18 stopni swobody oraz dla poziomu istotnoÊci α = = 0,05. B∏àd oceny wyrazu wolnego wynosi 3 031 368,25 i jest wi´kszy od oceny wspó∏czynnika równego 802 940,52. WartoÊç statystyki t dla wyrazu wolnego wynosi 0,265, jest wić mniejsza od statystyki tα, m = 2,101 dla poziomu istotnoÊci α = 0,05 oraz dla m = 21–3 = 18 stopni swobody. Przyjmujemy zatem, ˝e wyraz wolny nieistotnie ró˝ni si´ od zera, mo˝na go wić nie interpretowaç, zak∏adajàc, ˝e funkcja regresji przechodzi przez poczàtek uk∏adu wspó∏rz´dnych. WartoÊç statystyki t jest mniejsza od wartoÊci krytycznej tα, m równie˝ dla zmiennej L, chocia˝ b∏àd standardowy dla tej zmiennej jest mniejszy od wspó∏czynnika przy zmiennej L. Wynika z tego, ˝e zmienna L nie ma istotnego wp∏ywu na koszty K.. 7. Podsumowanie Z przeprowadzonej analizy kosztów wynika, ˝e struktura kosztów operacyjnych badanego szpitala jest w miar´ stabilna (w 81,35%). Najwi´kszy udzia∏ w kosztach operacyjnych szpitala stanowià wynagrodzenia oraz koszty lekarstw. Obliczone wskaêniki dynamiki pozwalajà wskazaç miesiàce, w których nast´puje wzrost kosztów oraz takie, w których koszty sà ni˝sze, co stanowi istotnà informacj´ dla procesu planowania kosztów. Przeprowadzone badanie wp∏ywu zmian rozmiaru dzia∏alnoÊci na poziom kosztów operacyjnych szpitala wykaza∏o istnienie zale˝noÊci pomi´dzy badanymi wielkoÊciami, ale s∏aba si∏a tych zale˝noÊci (ok. 37%) sugeruje, ˝e istniejà jeszcze inne czynniki majà-.

(15) Rozmiar dzia∏alnoÊci a poziom kosztów.... 191. ce istotny wp∏yw na koszty szpitala. Z tego wzgl´du nale˝y poszukiwaç dodatkowych zmiennych, co b´dzie przedmiotem dalszych badaƒ. Literatura Aczel A.D. [2000], Statystyka w zarzàdzaniu, PWN, Warszawa. Nowak E. [2002], Zarys metod ekonometrii, PWN, Warszawa. Nowak E. [2003], Zaawansowana rachunkowoÊç zarzàdcza, PWE, Warszawa. Sawicki K. [2000], Analiza kosztów firmy, PWE, Warszawa.. The Scale of Activities and Operating Costs of a Hospital In this article, the author conducts an analysis of a hospital’s operating costs. Using the example of a selected specialist hospital, she calculates the indicators of cost structure and dynamics. Next, the author identifies two measures of activity level: the number of patients and patients’ length of stay in the hospital, and assesses the impact of these figures on the level of costs. To this end, using statistical tools, the author constructs three models describing the hospital’s operating costs..

(16)