Priorytety inwestycyjne w dzia∏alnoÊci innowacyjnej

(1)

Artyku∏ poÊwi´cony jest podstawowemu czynnikowi rozwoju przedsi´biorstwa, jakim sà innowacje widziane oczyma kadry kierow- niczej. Wysoka ranga innowacji w rozwoju wspó∏czesnych podmiotów gospodarczych wymaga racjonalnego zarzàdzania nimi. Ba- danie postaw kadry kierowniczej wobec inno- wacji staje si´ potrzebà chwili, szczególnie ˝e inicjatywy w tym zakresie wydajà si´ doÊç skromne. Chlubnym wyjàtkiem sà badania prowadzone w przedsi´biorstwach funkcjo- nujàcy w paƒstwach cz∏onkowskich Unii Europejskiej na u˝ytek Komisji Europejskiej.

Jednym z celów tych badaƒ by∏o ujawnienie opinii najwy˝szego kierownictwa o udziale in- westycji przeznaczonych na innowacje pro- duktowe, procesowe lub organizacyjne w dwu- letnim okresie.

Kszta∏towanie si´ tych udzia∏ów w Unii Europejskiej, w poszczególnych paƒstwach cz∏onkowskich oraz w przedsi´biorstwach roz- patrywanych zale˝nie od ich przynale˝noÊci sektorowej, wielkoÊci, okresu funkcjonowania na rynku i udzia∏u eksportu w obrotach ogó-

∏em, stanowi empirycznà treÊç niniejszej publi- kacji.

1. Wst´p

Powszechnie akceptowanym celem rozwoju wspó∏czesnych gospodarek i podmio- tów gospodarczych powinno byç przejÊcie do spo∏eczeƒstwa otwartego na innowacje¹. Osiàgni´cie tego celu wymaga systemowego rozwijania dzia∏alnoÊci innowacyjnej, w której by∏oby miejsce dla innowacji od- górnych o charakterze strategicznym i innowacji oddolnych kreowanych przez jak najwi´ksze rzesze pracowników (Nonaka, Takeuchi 2000: 156–158). Akceptujàc dwu- torowy przep∏yw innowacji, Grudzewski i Hejduk zwracajà uwag´, ˝e wysoki szcze- bel zarzàdzania zapewnia szerokà panora- m´ czynionych obserwacji, lecz nie zawsze dostrzega szczegó∏y, w przeciwieƒstwie do szczebla „niskiego”, eksponujàcego obser-

wacj´ rzeczy na pozór drobnych, jednak sk∏adajàcych si´ na problemy cz´sto o bardzo du˝ej wadze (Grudzewski, Hejduk 2001: 427). W takim systemie innowacje muszà staç si´ kamieniem w´gielnym stra- tegii rozwoju przedsi´biorstwa (Boer, Caf- fyn 2001: 490–504). Powstanie takiej strate- gii poprzedzone jest tworzeniem wizji przysz∏oÊci², które wymaga myÊlenia systemowego. W przeciwnym przypadku tworzenie wizji przysz∏oÊci koƒczy si´ malo- waniem pi´knych obrazów, bowiem nie pozwala na zrozumienie si∏, które muszà byç uruchomione, aby do tej przysz∏oÊci dotrzeç.

Pe∏ne ujawnienie potencja∏u myÊlenia systemowego musi byç wspomagane przez inne dyscypliny, które Senge nazywa budo- waniem wspólnych wizji, modelami myÊlo- wymi, zespo∏owym uczeniem si´ i mistrzo- stwem osobistym (Senge 1998: 25). Dyscy- pliny te nale˝y rozwijaç równoczeÊnie, aby organizacja sta∏a si´ organizacjà uczàcà si´, czyli miejscem ponownego i ciàg∏ego odkry- wania przez pracowników sposobów tworzenia otaczajàcej ich rzeczywistoÊci i jej prze- kszta∏cania. Organizacja uczàca si´ ciàgle rozszerza swoje mo˝liwoÊci kreowania w∏a- snej przysz∏oÊci poprzez tworzenie i wdra˝a- nie innowacji we wszystkich obszarach dzia-

∏ania. Innowacje bowiem chronià ka˝dà organizacj´ przed wczesnym starzeniem si´, utratà pozycji i zaufania klientów, a w wa- runkach nasyconego rynku umo˝liwiajà utrzymanie si´ na nim lub opanowanie nowych jego segmentów (Grudzewski, Hej- duk 2000: 138). Konieczne jest wi´c kszta∏- towanie warunków dla systemowego rozwoju dzia∏alnoÊci innowacyjnej. W dzia∏a- niach tych zasadnicze znaczenie posiadajà postawy kadry kierowniczej, dlatego nale˝y je identyfikowaç i zmieniaç.

Badanie postaw kadry kierowniczej wobec innowacji nie jest powszechnym zjawiskiem, dlatego z zadowoleniem nale˝y przy- jàç ka˝dà nowoÊç w tym zakresie. Jedna

Priorytety inwestycyjne w dzia∏alnoÊci innowacyjnej

Jerzy Baruk

(2)

z nich to badania podj´te w Unii Europej- skiej na u˝ytek Komisji Europejskiej. Ostat- nie badania takie badania – „Innowacje w 2003: doÊwiadczenia i priorytety euro- pejskich kierowników” – przeprowadzono we wrzeÊniu 2003 roku (Innobarometer 2004). Badaniu kwestionariuszowemu pod- dano 3010 kierowników (przedstawicieli za- rzàdów) przedsi´biorstw zatrudniajàcych przynajmniej 20 pracowników w 15 paƒ- stwach cz∏onkowskich Unii Europejskiej.

Celem tych badaƒ by∏o poznanie opinii tzw.

„top managers” na temat (Innobarometer 2004: 3):

1) potrzeb przedsi´biorstw w zakresie innowacji,

2) inwestycji przeznaczanych przez przedsi´biorstwa na dzia∏alnoÊç innowacyjnà, 3) si∏ nap´dzajàcych dzia∏alnoÊç innowacyj-

nà,

4) wp∏ywu rynku na aktywnoÊç innowacyj- nà,

5) nowych podejÊç do zarzàdzania innowacjami,

6) korzyÊci dla przedsi´biorstw wynikajà- cych ze wspólnego rynku.

Do celów badawczych przyj´to definicj´

innowacji akceptowanà przez Komisj´

Europejskà w 1995 r. Konstrukcja tej defi- nicji jest nast´pujàca: innowacja jest to od- nawianie i powi´kszanie asortymentu pro- duktów i us∏ug oraz zwiàzanych z nimi rynków, ustalanie nowych metod produkcji, dostaw i dystrybucji, wprowadzanie zmian w zarzàdzaniu, organizacji pracy, warun- kach pracy i kwalifikacjach si∏y roboczej (Innobarometer 2004: 3).

Powy˝sza definicja posiada bardzo szero- kie znaczenie, obejmujàce nowe lub odno- wione produkty, us∏ugi, rynki zbytu, nowe metody produkcji, zaopatrzenia i dystrybucji, nowe metody zarzàdzania, organizacji pracy, nowe warunki pracy, nowe kwalifi- kacje si∏y roboczej. Jej mankamentem jest brak wskazania kryteriów, jakie proponowa- ne zmiany powinny spe∏niaç oraz ich skut- ków. Chodzi tu o skutki techniczne, ekono- miczne i spo∏eczne³.

Jedno z pytaƒ zadanych badanym kie- rownikom dotyczy∏o przeci´tnego udzia∏u procentowego inwestycji przeznaczonych na innowacje produktowe, procesowe lub organizacyjne w ostatnich dwóch latach.

Odpowiedzi na to pytanie mogà stanowiç miernik zainteresowania kierowników roz- wojem okreÊlonych kategorii innowacji i ich postaw wobec innowacji.

2. Udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje w Unii Europejskiej i w poszczególnych paƒstwach cz∏onkowskich

W niniejszych rozwa˝aniach, dla u∏atwie- nia analizy, badane przedsi´biorstwa po- dzielono na cztery grupy, nadajàc im umow- nie przyj´te nazwy:

1) nie inwestorów – grupa przedsi´biorstw, które w ostatnich dwóch latach nie przeznaczy∏y na innowacje ˝adnych inwestycji,

2) ma∏ych inwestorów – grupa przedsi´- biorstw, w których w ostatnich dwóch latach na innowacje przeznaczono od 1%

do 5% ogó∏u inwestycji,

3) przeci´tnych inwestorów – grupa przedsi´biorstw, w których w ostatnich dwóch latach na innowacje przeznaczono od 11% do 20% ogó∏u inwestycji,

4) najwi´kszych inwestorów – grupa przedsi´biorstw, w których w ostatnich dwóch latach na innowacje przeznaczono 51%

i wi´cej ogó∏u inwestycji.

Jak wynika z tabeli 1., 11% przedsi´- biorstw w Unii Europejskiej (UE) nie dokona∏o w ostatnich dwóch latach ˝adnych inwestycji w innowacje. Najwi´cej przedsi´- biorstw (26%) nale˝a∏o do tzw. „ma∏ych in- westorów” przeznaczajàcych na innowacje od 1% do 5% swoich inwestycji. O 5% firm mniej wydatkowa∏o na ten cel od 6% do 10% inwestycji. W grupie „Êrednich inwe- storów” znalaz∏o si´ 16% podmiotów gospodarczych, a do grupy „najwi´kszych in- westorów” nale˝a∏o 14% przedsi´biorstw.

Przedstawione liczby wskazujà, ˝e wraz ze wzrostem udzia∏u inwestycji przeznaczanych na innowacje mala∏a liczba przedsi´biorstw zaliczanych do poszczególnych kategorii in- westorów.

W przekroju paƒstw cz∏onkowskich ob- serwujemy doÊç zró˝nicowanà sytuacj´. Naj- wi´cej przedsi´biorstw nieinwestujàcych w innowacje (kategoria 0%) znalaz∏o si´

w Wielkiej Brytanii, Finlandii i Danii (po 18%) oraz Austrii, Holandii i Francji (po 17%), w przeciwieƒstwie do W∏och (4%), Portugalii (5%) i Hiszpanii (7%), gdzie takich firm by∏o najmniej. Najwi´kszy odsetek „przeci´tnych inwestorów” (kategoria 11–20%) posiada∏y Portugalia (27%), W∏o- chy (24%) i Luksemburg (19%). Na przeciwnym koƒcu skali znalaz∏y si´: Szwecja (8%), Francja (9%) i Finlandia (10%).

„Najwi´kszych inwestorów” tzn. takich,

(3)

którzy na innowacje przeznaczali 51% i wi´- cej swoich inwestycji, posiada∏y Szwecja (21%), Hiszpania (20%), Dania (17%) i Niemcy (16%). Odwrotna sytuacja mia∏a miejsce w Luksemburgu, gdzie tylko 1%

przedsi´biorstw na innowacje przeznaczy∏

51% i wi´cej swoich inwestycji. Niewiele wi´cej takich firm by∏o w Irlandii (6%), Francji (7%) i Belgii (8%).

Generalnie mali inwestorzy dominowali w Niemczech, Grecji, Irlandii, Luksem- burgu, Belgii, Francji, Holandii, Austrii, Danii, Finlandii i Wielkiej Brytanii, przeci´tni w Portugalii, a mali i duzi w Hiszpanii i Szwecji.

W grupie ma∏ych inwestorów najwi´cej przedsi´biorstw znalaz∏o si´ w Finlandii (42%), najmniej zaÊ w Portugalii (14%).

W grupie nieco wi´kszych inwestorów (kategoria 6–10%) dominowa∏y firmy irlandzkie (27%) w przeciwieƒstwie do firm duƒ- skich (11%). Najwi´cej przeci´tnych inwe- storów by∏o w Portugalii (27%), najmniej zaÊ w Szwecji (8%). Wi´ksi inwestorzy (kategoria 21–50%) przewa˝ali w Portugalii (19%), przy zaledwie 7% udziale we Fran- cji. Szwecja posiada∏a najwi´kszy odsetek (21%) przedsi´biorstw zaliczajàcych si´ do kategorii najwi´kszych inwestorów, w prze-

ciwieƒstwie do Luksemburga, gdzie zanotowano tylko 1% takich firm.

Niewàtpliwie interesujàce jest porówna- nie wyników uzyskanych w badaniach prze- prowadzonych we wrzeÊniu 2003 r. z wyni- kami pochodzàcymi z wrzeÊnia 2002 r. Te ostatnie przedstawiono w tabeli 2. Wynika z niej, ˝e w 2002 r. 14% przedsi´biorstw UE nie dokona∏o ˝adnych inwestycji w innowacje w ciàgu ostatnich dwóch lat. Rok póêniej zanotowano niewielki post´p, bowiem liczba takich firm obni˝y∏a si´ do 11%. W grupie przeci´tnych inwestorów w 2002 r. 14%

przedsi´biorstw przeznaczy∏o na innowacje od 11 do 20% ogólnych inwestycji. W kolejnym roku liczba takich przedsi´biorstw powi´kszy∏a si´ o 2%. Pogorszy∏a si´ sytuacja w grupie wi´kszych (kategoria 21–50%

inwestycji przeznaczonych na innowacje) i najwi´kszych inwestorów. W 2003 r.

w pierwszej z wymienionych grup znalaz∏o si´ 13% przedsi´biorstw, a w drugiej 14%.

Oznacza to spadek w stosunku do 2002 r.

odpowiednio o 6% i 4%.

W 2002 r. najmniej „nie inwestorów” by-

∏o w Luksemburgu (6%), Niemczech (9%) i W∏oszech (10%). Najgorsza sytuacja panowa∏a w Finlandii, Danii i Wielkiej Brytanii, gdzie takich przedsi´biorstw funkcjonowa∏o Przedzia∏y procentowe inwestycji

Wyszczególnienie 0% 1–5% 6–10% 11–20% 21–50% 51%

i wi´cej Procentowy udzia∏ odpowiedzi (przedsi´biorstw)

Unia Europejska (15 UE) 11 26 21 16 13 14

W∏ochy 4 22 24 24 14 12

Portugalia 5 14 21 27 19 15

Hiszpania 7 24 18 17 15 20

Niemcy 9 24 20 16 15 16

Szwecja 9 29 14 8 18 21

Grecja 10 27 22 17 16 8

Irlandia 11 29 27 18 9 6

Luksemburg 12 31 22 19 15 1

Belgia 14 32 23 12 11 8

Francja 17 37 23 9 7 7

Holandia 17 32 15 14 12 10

Austria 17 27 19 11 15 10

Dania 18 27 11 11 17 17

Finlandia 18 42 13 10 7 11

Wielka Brytania 18 23 22 13 12 13

Tab. 1. Procentowy udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje produktowe, procesowe lub orga- nizacyjne w ostatnich dwóch latach (wyniki badaƒ z wrzeÊnia 2003 r.)

èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Innobarometer, Directorate General Enterprise, European Commission, February 2004, tab. 1.2., s. 11.

(4)

odpowiednio 25%, 23% i 22%. Równie˝

w kolejnym roku paƒstwa te cechowa∏y si´

najwi´kszym odsetkiem „nie inwestorów”

z pozytywnà tendencjà jego spadku o 7 punktów procentowych (pkt proc.) w Fin- landii, o 5 pkt proc. w Danii i o 4 pkt proc.

w Wielkiej Brytanii.

Nale˝y odnotowaç negatywne zmiany zaistnia∏e w przedsi´biorstwach Luksemburga.

Otó˝ w 2002 r. „nie inwestorów” by∏o tam 6%, rok póêniej 12%. Stabilna sytuacja mia-

∏a miejsce w Niemczech, gdzie zarówno w 2002 r., jak i w 2003 r. liczba takich przedsi´biorstw utrzymywa∏a si´ na poziomie 9%.

Korzystne zmiany zanotowano wÊród firm w∏oskich, bowiem liczba „nie inwestorów”

w rozpatrywanym okresie zmniejszy∏a si´

z 10% do 4%.

W 2002 r. najmniej „przeci´tnych inwe- storów” by∏o w Finlandii (9%), Danii (10%), Luksemburgu (11%), Holandii (11%) i Wielkiej Brytanii (11%). W roku nast´p- nym ich liczba nieznacznie wzros∏a: w Fin- landii i Danii o 1 pkt proc., w Wielkiej Bry- tanii o 2 pkt proc., w Holandii o 3 pkt proc., a w Luksemburgu o 8 pkt proc., co jest zjawiskiem pozytywnym. Najwi´kszy odsetek

„przeci´tnych inwestorów” zidentyfikowano w Szwecji (20%), Niemczech (17%), Por-

tugalii (17%) i Irlandii (16%). W 2003 r.

ich liczba spad∏a o 12 pkt proc. w Szwecji i o 1 pkt proc. w Niemczech, wzros∏a natomiast o 10 pkt proc. w Portugalii i o 2 pkt proc. w Irlandii.

WÊród „wi´kszych inwestorów” (kategoria 21–50%) w 2002 r. najgorsze wyniki uzyska∏y przedsi´biorstwa w Austrii (12%), Francji (13%), Danii (14%) i Szwecji (15%). Po up∏ywie roku nastàpi∏a poprawa o 3 pkt proc. w Austrii, Danii i Szwecji, w przeciwieƒstwie do Francji, gdzie liczba takich przedsi´biorstw zmala∏a o 6 pkt proc.

W tej samej grupie inwestorów w 2002 r.

najwi´cej innowatorów znalaz∏o si´ w Por- tugalii (26%), W∏oszech i Holandii (po 24%), Luksemburgu i Grecji (po 23%).

Okres jednego roku sprawi∏, ˝e liczba takich przedsi´biorstw zmniejszy∏a si´ w Portugalii o 7 pkt proc., we W∏oszech o 10 pkt proc., w Holandii o 12 pkt proc., w Luksemburgu o 8 pkt proc. i w Grecji o 7 pkt proc.

W grupie „najwi´kszych inwestorów”

w 2002 r. najmniejszy odsetek przedsi´- biorstw zidentyfikowano w Belgii (7%), Austrii (9%), Francji (10%) i Holandii (11%). W 2003 r. w dwóch pierwszych krajach nastàpi∏a nieznaczna poprawa wyra˝a- jàca si´ wzrostem o 1 pkt proc. liczby przed-

Przedzia∏y procentowe inwestycji

Luksemburg 6 34 14 11 23 13

Niemcy 9 15 15 17 20 25

W∏ochy 10 14 21 13 24 19

Portugalia 12 17 11 17 26 17

Szwecja 13 21 17 20 15 15

Grecja 16 13 15 12 23 19

Hiszpania 16 16 13 15 20 20

Belgia 16 23 20 15 18 7

Irlandia 17 17 20 16 18 12

Austria 17 31 16 14 12 9

Holandia 18 22 13 11 24 11

Francja 19 26 19 13 13 10

Wielka Brytania 22 23 11 11 18 15

Dania 23 20 10 10 14 23

Finlandia 25 19 13 9 17 17

Tab. 2. Procentowy udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje produktowe, procesowe lub orga- nizacyjne w ostatnich dwóch latach (wyniki badaƒ z wrzeÊnia 2002 r.)

èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Innobarometer 2002, European Commission, 2003, Direc- torate General for Enterprise EUR 17057, tab. 1.2., s. 12.

(5)

si´biorstw zaliczanych do tej grupy. Nato- miast we Francji i Holandii nastàpi∏o obni-

˝enie si´ liczby najwi´kszych inwestorów odpowiednio o 3 pkt proc. i o 1 pkt proc.

Najwi´cej przedsi´biorstw o cechach

„najwi´kszych inwestorów” w 2002 r. zanotowano w Niemczech (25%), Danii (23%), Hiszpanii (20%), W∏oszech i Grecji (po 19%). Rok póêniej, z wyjàtkiem Hiszpanii, gdzie odsetek takich firm pozosta∏ na sta∏ym poziomie, liczba najwi´kszych inwestorów zmala∏a o 9 pkt proc. w Niemczech, o 6 pkt proc. w Danii, o 7 pkt proc. we W∏oszech i o 11 pkt proc. w Grecji. Zatem negatywne zmiany najbardziej jaskrawo uwidoczni∏y si´ w Grecji i Niemczech.

Generalnie w 2002 r. najwi´cej przedsi´- biorstw nie przeznaczajàcych na innowacje

˝adnych inwestycji zanotowano w Finlandii (25%). W 2003 r. liczba ta zmala∏a do 18%.

WÊród ma∏ych inwestorów dominowa∏y przedsi´biorstwa luksemburskie (34%), rok póêniej francuskie (37%). Przedsi´biorstwa wydatkujàce na innowacje 6–10% swoich inwestycji stanowi∏y najliczniejszà grup´

w 2002 r. we W∏oszech (21%), w kolejnym roku by∏y to przedsi´biorstwa irlandzkie (27%). Podobne przetasowania mo˝na do- strzec w grupie „przeci´tnych inwestorów”, gdzie w 2002 r. najliczniej reprezentowane by∏y firmy szwedzkie (20%). W nast´pnym roku odda∏y one pierwszeƒstwo firmom portugalskim (27%). Tych ostatnich najwi´- cej nale˝a∏o do grupy wi´kszych inwestorów (kategoria 21–50%) zarówno w 2002 r.

(26%), jak i w 2003 r. (19%). Negatywnym zjawiskiem jest spadek tej liczby o 7 pkt proc. W 2002 r. w grupie „najwi´kszych in- westorów” dominowa∏y przedsi´biorstwa niemieckie (25%). W kolejnym roku odda-

∏y one pierwszeƒstwo firmom szwedzkim (21%).

Przytoczone relacje wskazujà na du˝e zmiany, najcz´Êciej niekorzystne, zachodzà- ce w poszczególnych krajach cz∏onkowskich UE pod wzgl´dem udzia∏u inwestycji kiero- wanych na innowacje. ZmiennoÊç omawianego miernika nie wskazuje na prowadzenie przez kierowników racjonalnej polityki w tym zakresie.

Cz´stym przypadkiem w ró˝nego rodzaju analizach zwiàzanych z ocenà poziomu rozwoju naszej gospodarki jest porównywanie tego rozwoju z sytuacjà panujàcà w Hisz- panii, Grecji czy te˝ Portugalii. Warto wi´c przeÊledziç kszta∏towanie si´ omawianego miernika w wymienionych krajach.

W 2002 r. nie dokona∏o ˝adnych inwestycji w innowacje 16% firm hiszpaƒskich, 16%

firm greckich i 12% firm portugalskich. Po up∏ywie roku w krajach tych nastàpi∏y pozytywne zmiany polegajàce na zmniejszeniu si´ liczby takich przedsi´biorstw: w Hisz- panii o 9 pkt proc., w Grecji o 6 pkt proc.

i w Portugalii o 7 pkt proc. Korzystne zmiany nastàpi∏y te˝ w grupie „przeci´tnych in- westorów”. W 2002 r. takich przedsi´- biorstw by∏o: w Hiszpanii – 15%, w Grecji – 12% i w Portugalii – 17%. W 2003 r. relacje te uk∏ada∏y si´ nast´pujàco: w Hiszpanii – 17% (wzrost o 2 pkt proc.). w Grecji – 17%

(wzrost o 5 pkt proc.) i w Portugalii – 27%

(wzrost o 10 pkt proc.).

Wreszcie w grupie „najwi´kszych inwe- storów” w 2002 r. znalaz∏o si´: 20% firm hiszpaƒskich, 19% firm greckich i 17% firm portugalskich. W kolejnym roku udzia∏y te ukszta∏towa∏y si´ nast´pujàco: 20% w Hisz- panii, 8% w Grecji i 15% w Portugalii. Nie- korzystne zmiany zaistnia∏y wi´c w Grecji – spadek o 11 pkt proc. i w Portugalii – spadek o 2 pkt proc., przy stabilnej sytuacji w Hiszpanii.

3. Udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje wed∏ug kategorii przedsi´biorstw

Dotychczasowa analiza dotyczy∏a udzia-

∏u inwestycji przeznaczonych na innowacje w UE jako ca∏oÊci i w poszczególnych krajach cz∏onkowskich. Interesujàce wydaje si´

równie˝ znalezienie odpowiedzi na pytanie:

jak zmienia∏ si´ udzia∏ inwestycji przeznaczanych na innowacje zale˝nie od sektorowej przynale˝noÊci przedsi´biorstw, ich wielkoÊci mierzonej liczbà zatrudnionych, okresu aktywnoÊci na rynku czy te˝ udzia∏u eksportu w sprzeda˝y ogó∏em?

W tabeli 3. przedstawiono poziom omawianego miernika ukszta∏towany w 2003 r.

Okazuje si´, ˝e najwi´kszy odsetek przedsi´biorstw, które na innowacje nie przeznaczy∏y ˝adnych inwestycji (kategoria „0%”), zanotowano w sektorze handlu (14%), zaÊ najmniejszy w sektorze przemys∏owym (8%). WÊród „przeci´tnych inwestorów”

(kategoria 11–20%) dominowa∏y przedsi´- biorstwa sektora przemys∏owego (19%).

W pozosta∏ych sektorach takich firm by∏o po 14%. Najwi´kszy odsetek przedsi´- biorstw sektora przemys∏owego tworzy∏

grup´ „wi´kszych inwestorów” (kategoria

(6)

21–50%) i „najwi´kszych inwestorów” (kategoria 51% i wi´cej) – odpowiednio 15%

i 18%, w przeciwieƒstwie do sektora budowlanego, gdzie takich przedsi´biorstw by-

∏o zaledwie 9% i 7%.

W grupie przedsi´biorstw przeznaczajà- cych na innowacje od 1% do 5% swoich inwestycji prym wiod∏y firmy sektora budowlanego (34%). Na przeciwleg∏ym koƒcu skali znalaz∏ si´ sektor przemys∏owy (20%

firm). Przedsi´biorstwa sektora budowlanego przodowa∏y te˝ wÊród tych, które na innowacje wydatkowa∏y od 6% do 10%

ogólnych inwestycji. W pozosta∏ych sektorach takich firm by∏o po 20%. Generalnie wÊród „nie inwestorów” najwi´kszy odsetek przedsi´biorstw nale˝a∏ do sektora han- dlowego, wÊród mniejszych inwestorów przodowa∏y przedsi´biorstwa sektora budowlanego. Wreszcie wÊród przeci´tnych, wi´kszych i najwi´kszych inwestorów na pierwszym miejscu znalaz∏y si´ firmy sektora przemys∏owego. Sektor ten mo˝na wi´c uznaç za najbardziej innowacyjny.

Uwzgl´dniajàc wielkoÊç przedsi´biorstwa mierzonà liczbà zatrudnionych, aktywnoÊç

inwestowania w innowacje przedstawia∏a si´ nast´pujàco:

1) najwi´cej „nie inwestorów” znalaz∏o si´

wÊród firm ma∏ych (12%), w przeciwieƒ- stwie do przedsi´biorstw du˝ych (tylko 6%),

2) najwi´cej „przeci´tnych inwestorów” zidentyfikowano wÊród przedsi´biorstw du˝ych (18%), zaÊ najmniej wÊród firm ma∏ych (15%),

3) najwi´cej firm przeznaczajàcych na innowacje od 21% do 50% inwestycji znala- z∏o si´ wÊród przedsi´biorstw Êrednich i du˝ych (po 16%),

4) najwi´cej „najwi´kszych inwestorów”

stwierdzono wÊród firm Êrednich (17%), w przeciwieƒstwie do firm du˝ych (11%).

Nie potwierdza si´ wi´c cz´sto powtarza- na opinia o du˝ej innowacyjnoÊci ma∏ych przedsi´biorstw, które znalaz∏y si´ przed pozosta∏ymi grupami firm tylko w kategorii inwestowania „6–10%”.

W przekroju: okres aktywnoÊci przedsi´biorstwa na rynku – procentowy udzia∏

inwestycji przeznaczonych na innowacje, zanotowano nast´pujàcà sytuacj´:

Przedzia∏y procentowe inwestycji

Sektory:

– przemys∏owy 8 20 20 19 15 18

– budowlany 11 34 25 14 9 7

– handlu 14 29 20 14 13 11

– us∏ug 11 26 20 14 14 14

WielkoÊç przedsi´biorstwa:

– 20–49 zatrudnionych 12 27 21 15 12 13

– 50–249 zatrudnionych 8 23 20 17 16 17

– 250 i wi´cej 6 28 20 18 16 11

Okres aktywnoÊci na rynku:

– powy˝ej 30 lat 14 28 22 13 12 11

– od 11 do 30 lat 9 27 19 19 13 14

– od 0 do 10 lat 9 19 21 16 17 17

Udzia∏ eksportu:

– brak 14 26 22 15 11 11

– poni˝ej 50% 8 26 19 16 14 17

– 50% i wi´cej 8 21 23 19 16 15

Tab. 3. Procentowy udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje produktowe, procesowe lub orga- nizacyjne w ostatnich dwóch latach w poszczególnych kategoriach przedsi´biorstw (wyniki badaƒ z wrzeÊnia 2003 r.)

èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Innobarometer, Directorate General Enterprise, European Commission, February 2004, tab. 1.2., s. 11.

(7)

1) w grupie „nie inwestorów” dominowa∏y przedsi´biorstwa najstarsze, funkcjonujà- ce na rynku powy˝ej 30 lat (14%), 2) w grupie „przeci´tnych inwestorów”

przodowa∏y przedsi´biorstwa Êrednie wiekowo, funkcjonujàce na rynku od 11 do 30 lat (19%),

3) w grupie wi´kszych i najwi´kszych inwe- storów przewa˝a∏y przedsi´biorstwa m∏o- de, funkcjonujàce na rynku do 10 lat (po 17%).

Generalnie wÊród przedsi´biorstw najstarszych, najwi´kszy odsetek (28%) przeznacza∏ na innowacje od 1% do 5% swoich inwestycji. JednoczeÊnie przedsi´biorstwa tej kategorii by∏y najliczniej reprezentowane wÊród tych, które nie przeznacza∏y na innowacje ˝adnych inwestycji. Równie˝ wÊród firm Êrednich wiekowo najwi´cej by∏o takich (27%), które na innowacje wydatkowa∏y tylko od 1% do 5% swoich inwestycji. Nieco korzystniejsza sytuacja panowa∏a wÊród firm najm∏odszych, bowiem najwi´kszy ich odsetek (21%) przeznaczy∏ na innowacje od 6%

do 10% wydatków inwestycyjnych. Pozwala to na ostro˝ne stwierdzenie, ˝e im m∏odsza firma, tym wi´ksza sk∏onnoÊç do przezna- czania na innowacje wi´kszych Êrodków fi- nansowych.

Ostatni przekrój analizy obejmuje: udzia∏

inwestycji przeznaczonych na innowacje – udzia∏ eksportu w sprzeda˝y ogó∏em. W rozwa˝anej p∏aszczyênie sytuacja by∏a nast´- pujàca:

1) w grupie „nie inwestorów” najwi´cej przedsi´biorstw znalaz∏o si´ wÊród tych, które nie realizowa∏y produkcji eksportowej (14%),

2) w grupie „ma∏ych inwestorów” prym wio- d∏y przedsi´biorstwa bez eksportu i eks- portujàce poni˝ej 50% produkcji (po 26%),

3) w grupie „przeci´tnych inwestorów” dominowa∏y przedsi´biorstwa eksportujàce 50% i wi´cej swojej produkcji (19%), 4) w grupie „wi´kszych inwestorów” (ka-

tegoria „21–50%”) równie˝ przodowa∏y przedsi´biorstwa o najwi´kszym udziale eksportu (16%),

5) w grupie „najwi´kszych inwestorów”, najwi´cej by∏o przedsi´biorstw ekspor- tujàcych poni˝ej 50% swojej produkcji (17%).

WÊród przedsi´biorstw nie realizujàcych produkcji eksportowej najwi´kszym wzgl´d- nym udzia∏em cechowa∏y si´ firmy przezna- czajàce na innowacje od 1% do 5% swoich

inwestycji. Liczba takich przedsi´biorstw zmniejsza∏a si´ wraz ze wzrostem kategorii inwestowania, osiàgajàc udzia∏ 11% w grupie „najwi´kszych inwestorów”. Zbli˝one relacje charakteryzowa∏y przedsi´biorstwa, których eksport nie osiàga∏ 50% sprzeda˝y ogó∏em, bowiem najliczniejszà grup´ stanowi∏y firmy przeznaczajàce na innowacje od 1% do 5% swoich inwestycji (26%).

Wraz ze wzrostem kategorii inwestowania zmniejsza∏ si´ wzgl´dny udzia∏ takich przedsi´biorstw z wyjàtkiem kategorii „51% i wi´- cej”, gdzie zanotowano nieznaczny wzrost tego udzia∏u z 14% dla kategorii „21–50%”

do 17% dla kategorii najwy˝szej.

WÊród najwi´kszych eksporterów najwi´cej przedsi´biorstw (23%) przeznaczy∏o na innowacje od 6% do 10% inwestycji ogó-

∏em. W miar´ wzrostu kategorii inwestowania liczba takich firm zmniejsza∏a si´, osià- gajàc poziom 15% w grupie „najwi´kszych inwestorów”.

Czy rozwój dzia∏alnoÊci innowacyjnej poprzez przeznaczanie odpowiednich Êrod- ków inwestycyjnych na innowacje mia∏ charakter systemowy, ∏atwiej oceniç, porównu- jàc wyniki badaƒ z 2003 r. z tymi, które uzyskano w 2002 r. Porównanie umo˝liwia- jà liczby zawarte w tabeli 4. W 2002 r. 13%

przedsi´biorstw sektora przemys∏owego nie przeznaczy∏o na innowacje ˝adnych Êrod- ków inwestycyjnych. W 2003 r. liczba takich przedsi´biorstw zmniejszy∏a si´ o 5 pkt proc., co nale˝y uznaç za zjawisko pozytywne. Równie˝ w sektorze us∏ug 13% przedsi´biorstw nale˝a∏o w 2002 r. do kategorii

„nie inwestorów”. Rok póêniej by∏o ich 11%. Najwi´cej „nie inwestorów” znalaz∏o si´ w budownictwie i handlu (po 16%).

W 2003 r. wzgl´dny ich udzia∏ zmniejszy∏ si´

o 5 pkt proc. w budownictwie i o 2 pkt proc.

w handlu. Przedsi´biorstwa wszystkich sek- torów cechowa∏ wi´c spadek liczby podmio- tów gospodarczych nieinwestujàcych w innowacje, co jest zjawiskiem po˝àdanym.

Najwi´kszà dynamik´ w tym zakresie wyka- zywa∏y firmy sektora budowlanego i przemys∏owego.

Do przeci´tnych inwestorów (kategoria

„11–20%”) w 2002 r. nale˝a∏o:

1) 12% przedsi´biorstw sektora przemys∏o- wego. Rok póêniej ich liczba wzros∏a do 19%, co stanowi pozytywny trend w rozwoju dzia∏alnoÊci innowacyjnej,

2) 17% przedsi´biorstw sektora budowlanego. Po up∏ywie roku odsetek ten zmniejszy∏ si´ do 14%,

(8)

3) 12% przedsi´biorstw sektora handlowe- go przy 14% w 2003 r.,

4) 17% przedsi´biorstw sektora us∏ug. Rok póêniej 14%.

Korzystne trendy mia∏y wi´c miejsce tylko w przedsi´biorstwach sektora przemys∏o- wego i handlu.

W 2002 r. sektor przemys∏owy wyró˝nia∏

si´ te˝ wzgl´dnie wysokim udzia∏em (23%) przedsi´biorstw przeznaczajàcych na innowacje 51% i wi´cej swoich inwestycji. Rów- nie˝ w 2003 r. sektor przemys∏owy dominowa∏ w kategorii najwi´kszych inwestorów.

Jednak udzia∏ ten obni˝y∏ si´ do 18%, a wi´c o 5 pkt proc. mniej ni˝ rok wczeÊniej.

Negatywne zmiany dotyczy∏y tak˝e sekto- rów handlu i us∏ug, gdzie udzia∏ najwi´k- szych inwestorów zmniejszy∏ si´ w stosunku do roku poprzedniego odpowiednio o 4 pkt proc. i o 5 pkt proc. Nale˝y podkreÊliç wyraêne odstawanie sektora budowlanego od pozosta∏ych sektorów pod wzgl´dem udzia∏u przedsi´biorstw nale˝àcych do kategorii najwi´kszych inwestorów. Zarówno w 2002 r., jak i w 2003 r. takich firm by∏o 7%.

Generalnie w 2002 r. w sektorze budowlanym najwi´kszy odsetek przedsi´biorstw (26%) przeznacza∏ na innowacje od 1% do 5% swoich inwestycji. Podobnie by∏o rok póêniej przy doÊç wyraênej tendencji wzro- stowej (8 pkt proc.). W sektorze przemys∏o- wym najwi´kszym wzgl´dnym udzia∏em (23%) cechowa∏y si´ firmy wydatkujàce na innowacje 51% i wi´cej ogólnych inwestycji.

Jednak po up∏ywie roku na czele znalaz∏y si´ firmy (20%), w których udzia∏ inwestycji przeznacza∏y na innowacje wynosi∏ od 1%

do 10%.

W sektorze handlu równie˝ dominowa∏y przedsi´biorstwa (20%) zaliczane do „ma-

∏ych inwestorów”, przeznaczajàce na innowacje od 1% do 5% ogólnych inwestycji.

Podobnie by∏o w 2003 r., z tà ró˝nicà, ˝e udzia∏ tych przedsi´biorstw wzrós∏ do 29%.

W us∏ugach nieznacznà przewag´ uzyska∏y przedsi´biorstwa (po 19%) o wzgl´dnie wysokim udziale inwestycji przeznaczanych na innowacje (kategorie: „21–50%” oraz „51%

i wi´cej”). Rok póêniej na czo∏o wysun´∏y si´ przedsi´biorstwa zaliczane do ma∏ych inwestorów (kategoria „1–5%”). W ciàgu Przedzia∏y procentowe inwestycji

Sektory:

– przemys∏owy 13 15 15 12 21 23

– budowlany 16 26 20 17 15 7

– handlu 16 20 16 12 18 17

– us∏ug 13 18 14 17 19 19

WielkoÊç przedsi´biorstwa:

– 20-49 zatrudnionych 15 18 16 15 18 19

– 50-249 zatrudnionych 13 20 16 13 21 16

– 250 i wi´cej 10 21 12 15 23 19

Okres aktywnoÊci na rynku:

– ponad 30 lat 16 23 16 12 18 14

– od 11do 30 lat 15 19 14 15 20 17

– od 0 do 10 lat 9 12 17 17 21 25

Udzia∏ eksportu:

– brak 18 19 16 15 17 15

– poni˝ej 50% 9 19 16 14 21 21

– 50% i wi´cej 12 14 12 15 24 23

Tab. 4. Procentowy udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje produktowe, procesowe lub orga- nizacyjne w ostatnich dwóch latach w poszczególnych kategoriach przedsi´biorstw (wyniki badaƒ z wrzeÊnia 2002 r.)

èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: Innobarometer 2002, European Commission, 2003, Direc- torate General for Enterprise EUR 17057, tab. 1.2., s. 12.

(9)

roku liczba najwi´kszych inwestorów spad∏a w us∏ugach o 5 pkt proc.

W przekroju wielkoÊç przedsi´biorstwa – udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje, w 2002 r. sytuacja wyglàda∏a nast´pu- jàco:

1) do grupy „nie inwestorów” nale˝a∏o:

a) 15% ma∏ych przedsi´biorstw. Rok póêniej liczba takich firm zmniejszy∏a si´ do 12%,

b) 13% firm Êrednich. W nast´pnym roku ich liczba zmniejszy∏a si´ do 8%, c) 10% du˝ych przedsi´biorstw, by po

roku osiàgnàç wzgl´dny udzia∏ na poziomie 6%,

Pozytywne zmiany obj´∏y wi´c wszystkie grupy przedsi´biorstw.

2) do grupy „przeci´tnych inwestorów” nale˝a∏o:

a) 15% ma∏ych przedsi´biorstw. W 2003 r.

odsetek ten utrzyma∏ si´ na tym sa- mym poziomie,

b) 13% firm Êrednich. W nast´pnym roku 17%,

c) 15% du˝ych przedsi´biorstw. Rok póêniej 18%,

Korzystne zmiany dotyczy∏y firm Êred- nich i du˝ych.

3) do grupy „najwi´kszych inwestorów” nale˝a∏o:

a) 19% przedsi´biorstw ma∏ych. W kolejnym roku 13%,

b) 16% firm Êrednich. W roku 2003 17%, c) 19% przedsi´biorstw du˝ych, a w roku

nast´pnym 11%.

W tej kategorii inwestorów nieznacznà popraw´ (o 1 pkt proc.) zanotowano jedynie w firmach Êrednich.

W uogólnieniu mo˝na stwierdziç, ˝e w 2002 r. wÊród firm ma∏ych najwi´kszy wzgl´dny udzia∏ posiadali „najwi´ksi inwestorzy” (19%). W roku nast´pnym byli to mali inwestorzy (27%). WÊród firm Êred- nich w 2002 r. najwi´kszy odsetek stanowi- li inwestorzy przeznaczajàcy na innowacje od 21% do 50% swoich inwestycji. W nast´pnym roku najwi´kszym wzgl´dnym udzia∏em cechowa∏y si´ przedsi´biorstwa inwestujàce w innowacje od 1% do 5%

Êrodków, a wi´c byli to mali inwestorzy. Po- dobne zmiany zaistnia∏y wÊród przedsi´- biorstw du˝ych. Jeszcze w 2002 r. 23% takich firm nale˝a∏o do grupy przeznaczajàcej na innowacje 21–50% ogó∏u inwestycji, ale w 2003 r. najwi´kszy udzia∏ (28%) posiadali mali inwestorzy. Dostrzegalnà tendencjà w zachowaniach badanych przedsi´biorstw

by∏o doÊç wyraêne przemieszczanie si´

grup o najwi´kszym wzgl´dnym udziale, wraz z up∏ywem czasu, od kategorii wy˝- szych inwestorów do kategorii mniejszych inwestorów.

Kolejny przekrój analizy obejmuje: okres aktywnoÊci przedsi´biorstwa na rynku – udzia∏ inwestycji przeznaczanych na innowacje. W 2002 r. 9% przedsi´biorstw m∏odych nie przeznaczy∏o na innowacje

˝adnych inwestycji. Podobny odsetek zanotowano w 2003 r. WÊród firm Êrednich wiekowo „nie inwestorów” by∏o 15%. Jed- nak po roku ich odsetek zmniejszy∏ si´

o 6 pkt proc., co jest zjawiskiem pozytywnym. W 2002 r. najwi´kszy odsetek przedsi´biorstw „nie inwestorów” zanotowano w grupie firm najstarszych (16%). Podobnie by∏o rok póêniej, ale wzgl´dny udzia∏

zmniejszy∏ si´ o 2 pkt proc.

W 2002 r. najwi´cej „przeci´tnych inwe- storów” znajdowa∏o si´ wÊród przedsi´- biorstw m∏odych (17%). Liczba ta spad∏a do 16% rok póêniej. WÊród firm Êrednich wiekowo, „przeci´tnych inwestorów” by∏o 15%

i 19% w nast´pnym roku. Nieznacznà popraw´ (wzrost o 1 pkt proc.) zaobserwowa- no te˝ w grupie przedsi´biorstw najstarszych, gdzie liczba firm przeznaczajàcych na innowacje od 11% do 20% swoich inwestycji wzros∏a z 12% w 2002 r. do 13%

w 2003 r.

W grupie „najwi´kszych inwestorów”

w 2002 r. najwi´kszy wzgl´dny udzia∏ mia∏y przedsi´biorstwa m∏ode (25%) przed przedsi´biorstwam-

i Êrednimi wiekowo (17%) i najstarszymi (14%). Po up∏ywie roku tendencje te zosta-

∏y zachowane, jednak przy mniejszym wzgl´dnym udziale poszczególnych grup przedsi´biorstw. Otó˝ udzia∏ firm m∏odych zmniejszy∏ si´ z 25% do 17%, przedsi´- biorstw Êrednich wiekowo z 17% do 14%, przedsi´biorstw najstarszych z 14% do 11%.

W 2002 r. przedsi´biorstwa m∏ode wyró˝- nia∏y si´ wzgl´dnie najwy˝szym udzia∏em (25%) w kategorii „najwi´kszych inwesto- rów”. Po up∏ywie roku najwy˝szym wzgl´d- nym udzia∏em cechowa∏y si´ przedsi´- biorstw przeznaczajàce na innowacje od 6%

do 10% swoich inwestycji.

WÊród przedsi´biorstw Êrednich wiekowo w 2002 r. najwi´cej firm (20%) nale-

˝a∏o do grupy inwestujàcej w przedziale 21–50%. W 2003 r. pierwszeƒstwo przypa- d∏o firmom wydatkujàcym na innowacje od 1% do 5% Êrodków inwestycyjnych (27%

(10)

firm). W grupie przedsi´biorstw najstarszych wzgl´dnie najwi´kszym udzia∏em (23%) cechowa∏y si´ przedsi´biorstwa nale˝àce do kategorii „ma∏ych inwestorów”.

Podobnie by∏o w roku nast´pnym, przy zwi´kszonym odsetku takich przedsi´- biorstw do 28%.

Analiza liczb zawartych w tabelach 3. i 4.

wskazuje, ˝e przedsi´biorstwa m∏ode posiada∏y wi´kszà sk∏onnoÊç do inwestowania w innowacje, cechowa∏y si´ wi´kszymi wzgl´dnymi udzia∏ami w kategoriach wi´k- szych i najwi´kszych inwestorów, przy ma- lejàcym ich odsetku wraz z up∏ywem czasu. Podobne tendencje charakteryzowa∏y przedsi´biorstwa Êrednie wiekowo, jednak z wyraêniejszà sk∏onnoÊcià do dominacji firm zaliczanych do tzw. „ma∏ych inwesto- rów”. Wreszcie przedsi´biorstwa najstarsze cechowa∏y si´ najwi´kszym udzia∏em „nie inwestorów” i „ma∏ych inwestorów”.

Ostatni przekrój analizy obejmuje: udzia∏

eksportu – udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje. W 2002 r. wÊród „nie in- westorów” najliczniejszà grup´ (18%) stanowi∏y przedsi´biorstwa bez produkcji eksportowej. Podobnie by∏o w 2003 r. Pozy- tywny przejaw to zmniejszenie si´ odsetka takich firm o 4 pkt proc. Zbli˝one zjawiska dotyczy∏y przedsi´biorstw eksportujàcych.

Wi´kszy spadek wzgl´dnego udzia∏u „nie inwestorów” dotyczy∏ najwi´kszych ekspor- terów (4 pkt proc.) w porównaniu z przedsi´biorstwami eksportujàcymi mniej ni˝

50% swojej produkcji (1 pkt proc.).

W 2002 r. najwi´cej „przeci´tnych inwe- storów” by∏o wÊród firm bez produkcji eksportowej oraz eksportujàcych 50% i wi´cej swojej produkcji (po 15%). Rok póêniej zanotowano wzrost udzia∏u „przeci´tnych in- westorów” w grupie eksporterów odpowiednio o 2 pkt proc. (firmy eksportujàce mniej ni˝ 50% swojej produkcji) i o 4 pkt proc.

(firmy z maksymalnym eksportem), i stabi- lizacj´ w grupie przedsi´biorstw bez produkcji eksportowej (po 15%).

Wreszcie w grupie „najwi´kszych inwe- storów” maksymalny wzgl´dny udzia∏ (23%) mia∏y przedsi´biorstwa eksportujàce 50%

i wi´cej produkcji. W nast´pnym roku na czele znalaz∏y si´ przedsi´biorstwa ekspor- tujàce poni˝ej 50% swojej produkcji. Gene- ralnie w 2003 r. nastàpi∏ wzgl´dny spadek udzia∏u najwi´kszych inwestorów we wszystkich rozwa˝anych grupach przedsi´biorstw w stosunku do roku poprzedniego: o 4 pkt proc. w grupie przedsi´biorstw bez ekspor-

tu, o 4 pkt proc. wÊród firm eksportujàcych poni˝ej 50% produkcji i o 8 pkt proc. w grupie przedsi´biorstw z maksymalnym eksportem.

W 2002 r. 19% przedsi´biorstw bez eksportu (najwićej) przeznacza∏o na innowacje od 1% do 5% swoich inwestycji. W grupie eksporterów najwi´kszymi wzgl´dnymi udzia∏ami cechowa∏y si´ firmy wydatkujàce na innowacje od 21% do 50% i wićej Êrod- ków inwestycyjnych. W 2003 r. proporcje te nie uleg∏y zmianie tylko w grupie firm bez produkcji eksportowej, natomiast w grupie mniejszych eksporterów dominowa∏y przedsi´biorstwa zaliczane do ma∏ych inwesto- rów. W grupie najwi´kszych eksporterów nastàpi∏o przesunićie z kategorii du˝ych in- westorów do kategorii inwestorów wydatku- jàcych od 6% do 10% swoich inwestycji.

4. Zakoƒczenie

W artykule g∏ówny nacisk po∏o˝ono na analiz´ opinii kierowników przedsi´biorstw funkcjonujàcych w paƒstwach cz∏onkowskich by∏ej UE na temat udzia∏u inwestycji przeznaczanych na innowacje produktowe, procesowe lub organizacyjne. ZnajomoÊç tych opinii jest wa˝na, bowiem Êwiadczà one o stosunku do innowacji osób posiada- jàcych uprawnienia decyzyjne, mi´dzy innymi w zakresie rozdzia∏u Êrodków niezb´d- nych do prawid∏owego rozwoju dzia∏alnoÊci innowacyjnej, a tak˝e w zakresie kszta∏towania prorozwojowej polityki innowacyjnej przedsi´biorstwa. Poziom omawianego miernika, stanowiàcego wyraz opinii kadry kierowniczej, nie pozwala na wyciàgni´cie jednoznacznych wniosków odnoÊnie konse- kwentnego realizowania polityki innowacyjnej i wykorzystania innowacji w rozwoju podmiotów gospodarczych. Wydaje si´, ˝e inwestowanie w innowacje nie mia∏o systemowego charakteru. W stosunku do roku poprzedniego w 2003 r. nastàpi∏o obni˝enie wzgl´dnego udzia∏u przedsi´biorstw, które nie przeznaczy∏y na innowacje ˝adnych inwestycji o 3 pkt proc. (co jest zjawiskiem pozytywnym), nastàpi∏o te˝ zwi´kszenie udzia∏u ma∏ych inwestorów o 7 pkt proc.

i przeci´tnych inwestorów o 2 pkt proc.

(równie˝ zjawisko pozytywne), ale jednocze- Ênie obni˝y∏ si´ udzia∏ du˝ych inwestorów o 6 pkt proc. i najwi´kszych inwestorów o 4 pkt proc., co jest zjawiskiem negatywnym.

Nieregularne zmiany wyst´powa∏y te˝

w poszczególnych paƒstwach cz∏onkow-

(11)

skich, czego przyk∏adem mogà byç Hiszpa- nia, Grecja i Portugalia – kraje cz´sto stano- wiàce punkt odniesienia przy porównywaniu osiàgni´ç polskiej gospodarki. W Hiszpanii pozytywne zmiany polega∏y na:

1) zmniejszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u przedsi´biorstw tzw. „nie inwestorów”

z 16% w 2002 r. do 7% w 2003 r., 2) zwi´kszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u tzw.

„ma∏ych inwestorów” z 16% w 2002 r. do 24% w 2003 r.,

3) zwi´kszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u tzw. „przeci´tnych inwestorów” z 15%

w 2002 r. do 17% w 2003 r.

Dzia∏alnoÊci przedsi´biorstw hiszpaƒ- skich towarzyszy∏y te˝ zmiany negatywne polegajàce na:

1) zmniejszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u tzw.

„du˝ych inwestorów” (kategoria 21–50%) z 20% w 2002 r. do 15% w 2003 r., 2) utrzymaniu si´ na niezmienionym pozio-

mie (po 20%) wzgl´dnego udzia∏u tzw.

„najwi´kszych inwestorów” w dwóch ko- lejnych latach.

Podobne tendencje wyst´powa∏y w Grecji.

Zmiany pozytywne polega∏y na:

1) zmniejszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u tzw.

„nie inwestorów” o 6 pkt proc.,

2) zwi´kszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u tzw.

„ma∏ych inwestorów” o 14 pkt proc., 3) zwi´kszeniu si´ wzgl´dnego udzia∏u tzw.

„przeci´tnych inwestorów” o 5 pkt proc.

Jednak w grupie du˝ych i najwi´kszych inwestorów nastàpi∏o wyraêne obni˝enie si´

takich udzia∏ów odpowiednio o 7 pkt proc.

i o 11 pkt proc.

W Portugalii zmiany pozytywne dotyczy-

∏y grupy „nie inwestorów” – spadek wzgl´d- nego udzia∏u o 7 pkt proc., i „przeci´tnych inwestorów” – wzrost wzgl´dnego udzia∏u o 10 pkt proc. W grupach ma∏ych, du˝ych i najwi´kszych inwestorów nastàpi∏o zmniejszenie wzgl´dnego udzia∏u przedsi´biorstw odpowiednio o 3 pkt proc., o 7 pkt proc.

i o 2 pkt proc., co jest zjawiskiem nieko- rzystnym.

W pozosta∏ych krajach wyst´pujàce zmiany mia∏y nieregularny i najcz´Êciej nie- korzystny charakter, zw∏aszcza w grupach du˝ych i najwi´kszych inwestorów, z wyjàt- kiem Szwecji i Austrii. Cz´Êciej zmiany pozytywne, polegajàce na spadku lub wzro- Êcie wzgl´dnego udzia∏u przedsi´biorstw w danej kategorii inwestorów, dotyczy∏y firm nieprzeznaczajàcych na innowacje ˝adnych inwestycji lub wydatkujàcych na ten cel od 1% do 5% swoich Êrodków. W przy-

padku najwi´kszych inwestorów wzgl´dne udzia∏y najcz´Êciej mala∏y, co jest zjawiskiem niepo˝àdanym.

NieregularnoÊç zmian dotyczy∏a równie˝

poszczególnych sektorów oraz przedsi´- biorstw rozpatrywanych ze wzgl´du na ich wielkoÊç, okres funkcjonowania na rynku czy udzia∏ eksportu w sprzeda˝y ogó∏em.

W 2002 r. wÊród „nie inwestorów” dominowa∏y przedsi´biorstwa sektora budowlanego i handlu. Po up∏ywie roku na czo∏owym miejscu pozosta∏ sektor handlu. Trzeba jednak podkreÊliç pozytywnà tendencj´ do obni˝ania si´ wzgl´dnego udzia∏u przedsi´- biorstw nie przeznaczajàcych na innowacje

˝adnych nak∏adów inwestycyjnych. Zarówno w 2002 r., jak i w 2003 r. spadek ten dotyczy∏

wszystkich rozpatrywanych sektorów. Pozy- tywnà cechà jest te˝ przyrost wzgl´dnego udzia∏u tzw. ma∏ych inwestorów w ka˝dym sektorze. W przypadku przeci´tnych inwe- storów przyrosty te obj´∏y tylko sektory przemys∏owy i handlu. Same spadki wzgl´d- nego udzia∏u przedsi´biorstw dotyczy∏y du-

˝ych i najwi´kszych inwestorów, z wyjàt- kiem sektora budowlanego, gdzie zarówno w 2002 r., jak i w 2003 r. po 7% przedsi´- biorstw przeznaczy∏o na innowacje 51%

i wi´cej swoich inwestycji.

Zbli˝one tendencje wyst´powa∏y w przekroju: wielkoÊç przedsi´biorstwa mierzona liczbà zatrudnionych – udzia∏ inwestycji przeznaczanych na innowacje. Zmniejszy∏

si´ udzia∏ tzw. „nie inwestorów”, zwi´kszy∏

natomiast udzia∏ ma∏ych i przeci´tnych in- westorów (z wyjàtkiem przedsi´biorstw ma-

∏ych). Zmniejszy∏ si´ te˝ wzgl´dny udzia∏

du˝ych inwestorów (co jest zjawiskiem nie- pokojàcym) oraz inwestorów najwi´kszych, z wyjàtkiem przedsi´biorstw Êrednich, gdzie zanotowano 1% wzrost udzia∏u firm prze- znaczajàcych na innowacje 51% i wi´cej swoich inwestycji.

Nie zmienia dotychczasowego obrazu in- nowacyjnoÊci przedsi´biorstw kolejny prze- krój analizy jakim jest: okres funkcjonowania przedsi´biorstwa na rynku – udzia∏

inwestycji przeznaczonych na innowacje.

W stosunku do roku 2002, w 2003 r. nastà- pi∏ spadek wzgl´dnego udzia∏u tzw. „nie in- westorów”, z wyjàtkiem firm najm∏odszych.

Wzrós∏ natomiast wzgl´dny udzia∏ ma∏ych i przeci´tnych inwestorów, poza firmami najm∏odszymi, w których w 2003 r. zanotowano wzgl´dny spadek tego udzia∏u o 1 pkt proc. W grupach du˝ych i najwi´kszych in- westorów nastàpi∏o pogorszenie sytuacji wy-

(12)

ra˝ajàce si´ samymi spadkami wzgl´dnych udzia∏ów.

Zbli˝ony obraz innowacyjnoÊci przedsi´biorstw powstaje w przekroju: udzia∏

eksportu w sprzeda˝y ogó∏em – udzia∏ inwestycji przeznaczonych na innowacje. W stosunku do roku poprzedniego, w 2003 r.

zmala∏a liczba przedsi´biorstw „nie inwesto- rów”, wzros∏a liczba ma∏ych i przeci´tnych inwestorów, z wyjàtkiem tych bez produkcji eksportowej, wreszcie zmala∏a liczba du-

˝ych i najwi´kszych inwestorów.

Warto zauwa˝yç, ˝e w grupie „nie inwe- storów” najliczniej reprezentowane by∏y firmy ma∏e, najstarsze – funkcjonujàce na rynku ponad 30 lat oraz nie realizujàce produkcji eksportowej, zaÊ najrzadziej firmy du˝e, najm∏odsze, eksportujàce poni˝ej 50% produkcji.

W grupie „ma∏ych inwestorów” naj- mniejszym wzgl´dnym udzia∏em cechowa∏y si´ przedsi´biorstwa Êrednie (z wyjàtkiem 2002 r.), najm∏odsze, eksportujàce 50% i wi´- cej produkcji, nale˝àce do sektora przemys∏o- wego. W grupie „przeci´tnych inwestorów”

by∏y to firmy ma∏e (w 2002 r. Êrednie), naj- m∏odsze (w 2002 r. najstarsze), bez produkcji eksportowej (w 2002 r. z eksportem poni˝ej 50% swoich obrotów), nale˝àce do sektorów budowlanego, handlu i us∏ug (w 2002 r. przemys∏owe i handlowe). W grupie „najwi´k- szych inwestorów” takimi przedsi´biorstwami by∏y firmy du˝e (w 2002 r. Êrednie), najstarsze, nierealizujàce produkcji eksportowej, funkcjonujàce w sektorze budowlanym.

Przyjmujàc wskaênik procentowego udzia∏u inwestycji przeznaczonych na innowacje produktowe, procesowe lub organizacyjne, za miar´ innowacyjnoÊci przedsi´biorstw i innowacyjnych postaw kadry kierowniczej mo˝na wskazaç obraz przedsi´biorstwa innowacyjnego w UE. W 2003 r.

by∏o to przedsi´biorstwo nale˝àce do sektora przemys∏owego, Êredniej wielkoÊci (za- trudniajàce 50–249 pracowników), m∏ode (funkcjonujàce na rynku do 10 lat), ekspor- tujàce poni˝ej 50% swojej produkcji. Rok wczeÊniej przedsi´biorstwem o cechach najwi´kszego inwestora, a wić najbardziej innowacyjnym, by∏o przedsi´biorstwo nale˝àce do sektora przemys∏owego, du˝e (zatrudniajàce 250 i wićej pracowników) i Êrednie, m∏ode, eksportujàce 50% i wićej swojej produkcji. Przesunićia dotyczy∏y wić tylko przedsi´biorstw ró˝niàcych si´

pod wzgl´dem udzia∏u produkcji eksportowej oraz liczby zatrudnionych.

W 2003 r. najni˝sze wzgl´dne udzia∏y tzw. „najwi´kszych inwestorów” dotyczy∏y przedsi´biorstw sektora budowlanego, du-

˝ych, najstarszych, bez produkcji eksportowej. W 2002 r. by∏y to firmy sektora budowlanego, Êredniej wielkoÊci, najstarsze, bez produkcji eksportowej. Zaistnia∏ymi zmia- nami zosta∏y obj´te tylko przedsi´biorstw ró˝niàce si´ wielkoÊcià.

Nale˝y zaznaczyç, ˝e prezentowane wyniki badaƒ pozwoli∏y na pomiar postrzega- nia okreÊlonych zjawisk towarzyszàcych dzia∏alnoÊci innowacyjnej przez tzw. „top management”, który kszta∏tuje polityk´

innowacyjnà przedsi´biorstwa. Kszta∏t tej polityki zale˝y od mentalnoÊci kadry kierowniczej, od jej merytorycznego przygo- towania do zarzàdzania innowacjami, do- Êwiadczenia zawodowego i sk∏onnoÊci do podejmowania ryzyka. Przedstawione wyniki badaƒ obrazujà te˝ procentowe udzia-

∏y inwestycji skierowanych na innowacje na tle ogólnych inwestycji poszczegól- nych przedsi´biorstw. Pozwoli∏o to oceniç wzgl´dne udzia∏y inwestorów okreÊlonej kategorii w poszczególnych krajach cz∏onkowskich UE oraz ustaliç, jak te relacje uk∏ada∏y si´ na tle innych paƒstw, sektorów itp. Nie stanowià one podstawy do oceny bezwzgl´dnych kwot zainwestowanych w poszczególnych krajach, a tak˝e skutków tego inwestowania. Celowe zatem jest roz- szerzenie takich badaƒ o analiz´ skutków inwestycji poniesionych na innowacje, mie- rzonych rzeczywistym zwrotem (wielkoÊç, okres) w wyra˝eniu obrotów przedsi´- biorstwa.

Informacje o autorze

Dr in˝. Jerzy Baruk – pracownik naukowo-dydak- tyczny Wydzia∏u Ekonomicznego Uniwersytetu Marii Curie-Sk∏odowskiej w Lublinie

E-mail: jbaruk@ramzes.umcs.lublin.pl.

Przypisy

1Istot´ innowacji, jej cechy oraz ewolucj´ syste- mów innowacyjnych przedstawiam w: J. Baruk:

Istota innowacje. Ewolucja systemów innowacyj- nych, Przeglàd Organizacji 2005, nr 1.

2ZdolnoÊcià tworzenia takiej wizji cechuje si´ kie- rownictwo Toyoty zak∏adajàce, ˝e ju˝ w 2006 r.

przedsi´biorstwo mo˝e staç si´ Êwiatowym lide- rem pod wzgl´dem iloÊci sprzedawanych pojaz- dów w przeciwieƒstwie do konkurencji (General Motors, Ford, VW) przewidujàcej redukcj´ mo- cy produkcyjnych. Por. Na czym opierajà si´ nie-

(13)

ustanne sukcesy Toyoty? Zarzàdzanie na Âwiecie, 2005, nr 2, s. 1.

3Kwestie te sà szeroko omówione mi´dzy innymi w: J. Baruk: Innowacje instrumentem procesów restrukturyzacyjnych. w: Zarzàdzanie zmianà, Cz. Glinkowski (red.), WNT, Warszawa 2004, s. 222–237.

Bibliografia

Baruk, J. 2005. Istota innowacje. Ewolucja systemów innowacyjnych. Przeglàd Organizacji, nr 1, s. 11–14.

Baruk, J. 2004. Innowacje instrumentem procesów restrukturyzacyjnych. w: Glinkowski, Cz. (red.) Za- rzàdzanie zmianà, s. 222–237. Warszawa: WNT.

Boer, H., Caffyn, S. i inni. 2001. Knowledge and continuous innovation. International Journal of Ope- rations & Production Management, nr 4, s. 490–504.

Grudzewski, W. i I. Hejduk. 2001. Projektowanie systemów zarzàdzania, Warszawa: Difin.

Grudzewski, W. i I. Hejduk. 2000. Przedsi´biorstwo przysz∏oÊci, Warszawa: Difin.

Innobarometer 2002. 2003. European Commission, Directorate General for Enterprise EUR 17057, tab. 1.2.

Innobarometer, February 2004. European Commis- sion, Directorate General Press and Communi- cation.

Na czym opierajà si´ nieustanne sukcesy Toyoty?

2005. Zarzàdzanie na Âwiecie, nr 2, s. 1.

Nonaka, I. i H. Takeuchi. 2000. Kreowanie wiedzy w organizacji, Warszawa: Poltext.

Senge, P.M. 1998. Piàta dyscyplina, Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.