Bezpieczeństwo uczestników zgromadzeń religijnych

(1)

(2)

(3)

Wydanie drugie uzupełnione

Redakcja naukowa:

prof. dr hab. Bernard Wiśniewski mł. bryg. dr inż. Anna Prędecka

mł. insp. dr Janusz Bryk ks. Artur Szela

(4)

ks. dr hab. Grzegorz Sokołowski

Przygotowanie do druku

Agnieszka Wójcik, Szkoła Główna Służby Pożarniczej

Fotografia na okładce

„Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu”, Marcin Polak | www.flickr.com (cc by 2.0)

Skład i łamanie

Kamil Gorlicki

Wydano na licencji Creative Commons:

Uznanie autorstwa ‑Użycie niekomercyjne ‑Bez utworów zależnych 3.0 Polska Warszawa 2017

isbn: 978‑83‑88446‑76‑4 (oprawa miękka) isbn: 978‑83‑88446‑78‑8 (oprawa twarda)

Wydawca

Szkoła Główna Służby Pożarniczej 01 ‒629 Warszawa, ul. J. Słowackiego 52/54 tel. 22 561 73 83

e ‑mail: wydawnictwo@sgsp.edu.pl www.sgsp.edu.pl

Druk

tum Wydawnictwo i Drukarnia Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 50‑329 Wrocław, pl. Katedralny 19

Objętość monografii: 23,7 arkusza wydawniczego

Wydawca

Fundacja Obserwatorium Społeczne 50‑329 Wrocław, pl. Katedralny 1 tel. 668 320 720, 71 307 42 37

e‑mail: fundacja@obserwatoriumspoleczne.pl www.obserwatoriumspoleczne.pl

(5)

Słowo wstępne Jego Ekscelencji Księdza Arcybiskupa Józefa Kupnego,

Metropolity Wrocławskiego �� 9 Wprowadzenie do wydania pierwszego �� 11 Wprowadzenie do wydania drugiego ��15

ks. dr Rafał Kowalski

Charakterystyka uroczystości religijnych �� 19

podinsp. mgr Katarzyna Dzimińska ‑Mosio

Analiza porównawcza wymagań w zakresie bezpieczeństwa wynikających z przepisów o zgromadzeniach publicznych oraz bezpieczeństwie imprez masowych �� 33

nadkom. dr Ewelina Sokołowska

Stowarzyszenia katolickie na Warmii

a organizacja uroczystości religijnych �� 63

ks. Artur Szela

Organizacja działań na rzecz bezpieczeństwa

zgromadzeń religijnych – studia przypadków �� 79

dr Sławomir Górski

Bezpieczeństwo a dobro wspólne �� 89 ks. dr hab. Grzegorz Sokołowski

Przygotowanie do druku

Agnieszka Wójcik, Szkoła Główna Służby Pożarniczej

Fotografia na okładce

„Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu”, Marcin Polak | www.flickr.com (cc by 2.0)

Skład i łamanie

Kamil Gorlicki

Wydano na licencji Creative Commons:

Uznanie autorstwa ‑Użycie niekomercyjne ‑Bez utworów zależnych 3.0 Polska Warszawa 2017

isbn: 978‑83‑88446‑76‑4 (oprawa miękka) isbn: 978‑83‑88446‑78‑8 (oprawa twarda)

Wydawca

Szkoła Główna Służby Pożarniczej 01 ‒629 Warszawa, ul. J. Słowackiego 52/54 tel. 22 561 73 83

e ‑mail: wydawnictwo@sgsp.edu.pl www.sgsp.edu.pl

Druk

tum Wydawnictwo i Drukarnia Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej 50‑329 Wrocław, pl. Katedralny 19

Objętość monografii: 23,7 arkusza wydawniczego

Wydawca

Fundacja Obserwatorium Społeczne 50‑329 Wrocław, pl. Katedralny 1 tel. 668 320 720, 71 307 42 37

e‑mail: fundacja@obserwatoriumspoleczne.pl www.obserwatoriumspoleczne.pl

(6)

kom. dr Agnieszka Szołtek

Tożsamość indywidualna a społeczna – kategoryzacja uczestników zbiorowości,

w tym zbiorowości religijnych�� 127

kom. dr Agnieszka Szołtek

Zachowania pojedynczych osób

w zbiorowościach ludzkich �� 147

dr Paweł Kobes

Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania w polskim systemie prawnym �� 167

podinsp. dr Dorota Mocarska

„Przestępstwa z nienawiści” w ujęciu prawnokarnym i kryminologicznym – kilka uwag �� 187

dr Paweł Lubiewski

Terroryzm jako potencjalne zagrożenie uczestników uroczystości religijnych �� 203

dr Aleksander Babiński

Wykorzystanie dróg w sposób szczególny przez uczestników pielgrzymek, procesji

i konduktów żałobnych �� 221

dr Robert Gwardyński, dr hab. Barbara Kaczmarczyk

Zachowania służb porządkowych zgromadzeń religijnych w sytuacjach kryzysowych �� 243

podinsp. dr hab. Mariusz Nepelski, prof. wspol.

Zakres przedmiotowy wsparcia organizatorów

(7)

religijnych �� 283

dr Robert Gwardyński, st. bryg. dr inż. Bogusław Kogut

Ochrona zabytków jako szczególny obszar działania Państwowej Straży Pożarnej �� 297

bryg. mgr inż. Radosław Radkowski

Wybrane aspekty udziału

ochotniczych straży pożarnych

w zabezpieczeniu zgromadzeń religijnych �� 321

dr n. med. Joanna Sowizdraniuk

Specyficzne potrzeby zdrowotne uczestników

uroczystości religijnych a zabezpieczenie medyczne �� 339

st. kpt. dr Piotr Sowizdraniuk

Zabezpieczenie higieniczno ‑sanitarne uroczystości

religijnych �� 359

bryg. dr inż. Jacek Zboina

Wybrane aspekty ochrony przeciwpożarowej obiektów sakralnych i organizowanych w nich

uroczystości religijnych �� 381

podinsp. dr hab. Mariusz Nepelski, prof. wspol.

Zarządzanie kryzysowe

w dużych skupiskach ludzkich �� 427

bryg. dr inż. Tomasz Zwęgliński

Organizacja ewakuacji ludzi z obiektów sakralnych �� 443

Komunikacja kryzysowa

(8)

(9)

Słowo wstępne Jego Ekscelencji Księdza Arcybiskupa Józefa Kupnego, Metropolity Wrocławskiego

Kiedy w 1943 r. amerykański psycholog Abraham Maslow opublikował tekst zatytułowany „Teoria motywacji człowieka”, ani on sam, ani ówcześni czytelnicy nie spodziewali się, że tezy zawarte w artykule staną się punktem odniesienia dla naukowców różnych dziedzin. Wprawdzie sam zaintereso‑ wany nigdy nie posłużył się symbolem piramidy, jednak ten właśnie obraz, przedstawiający potrzeby człowieka od najbardziej podstawowych aż do tzw. potrzeb wyższego rzędu jest kojarzony z jego nazwiskiem. I chociaż z czasem badania Maslowa poddano pewnej krytyce, trudno nie zgodzić się z tezą, że zanim człowiek będzie podejmował aktywność w kierunku roz‑ wijania siebie, własnych zdolności, zainteresowań czy rozwoju duchowego, musi mieć poczucie zaspokojenia potrzeb fundamentalnych. Do nich, zaraz po potrzebach fizjologicznych, Maslow zaliczył potrzebę bezpieczeństwa. Zatem troska o bezpieczeństwo powinna leżeć na sercu wszystkim, którzy – czy to ze względu na pełnione funkcje, piastowane stanowiska, czy z racji powołania – służą człowiekowi i całym społeczeństwom. Znajduje to oddźwięk w konwencjach międzynarodowych i różnego rodzaju ak‑ tach, opisujących prawa człowieka i określających osoby oraz instytucje odpowiedzialne za zapewnienie tych praw. Wszystkie one potwierdzają, że bezpieczeństwa nie zdobywa się raz na zawsze. Szczególnie dziś – wobec nieprzewidywalności świata oraz występującego napięcia pomiędzy bezpie‑ czeństwem i ludzką wolnością, rozumianą jako prawo do samostanowienia

(10)

i bycia sobą, wciąż należy poszukiwać nowych dróg, prowadzących do zapewnienia człowiekowi tej cennej i upragnionej wartości.

Dlatego cieszę się, że podjęta w 2016 r. współpraca pomiędzy wrocław‑ ską Fundacją Obserwatorium Społeczne, Szkołą Główną Służby Pożarni‑ czej z Warszawy oraz Wyższą Szkołą Policji ze Szczytna, której owocem była debata naukowa pn. „Bezpieczeństwo uczestników zgromadzeń re‑ ligijnych” oraz publikacja książkowa pod tym samym tytułem, znajduje swoją kontynuację w twórczych poszukiwaniach sposobów zapewnienia bezpieczeństwa wiernym, pragnącym oddawać cześć Bogu. Na uwagę za‑ sługuje interdyscyplinarny charakter podejmowanych działań. Przyczynia się to – jak wierzę – do wypracowania w sposób najbardziej kompetentny, reguł postępowania i dyrektyw, służących zarówno duszpasterzom, oso‑ bom i instytucjom odpowiedzialnym za zapewnienia bezpieczeństwa, jak i samym wiernym.

† Józef Kupny

(11)

Wprowadzenie do wydania pierwszego

Kościół katolicki od lat organizuje zgromadzenia religijne poza świątyniami, które z racji liczby uczestników biorących w nich udział, są wyzwaniem dla tych wszystkich, którzy odpowiadają za zapewnienie bezpieczeństwa takich zgromadzeń.

Wszystkie zgromadzenia religijne charakteryzują się tym, że uczestniczy w nich dużej grupa osób w celu sprawowania kultu religijnego, który ma pogłębić wiarę, poszerzyć wiedzę religijną, wzmocnić poczucie duchowej wspólnoty wiernych. Przeważnie sprawowane są one w wyznaczonych do tego miejscach: kościołach, kaplicach, domach parafialnych lub klasztorach. Jednakże niektóre święta liturgiczne obchodzone są poza świątyniami, ze względu na tradycje, zwyczaje, przepisy liturgiczne lub niemożność pomiesz‑ czenia wiernych w kościołach czy sanktuariach. Do tej grupy zaliczane są między innymi: procesje, pielgrzymki do miejsc kultu, zgromadzenia przy pomnikach świętych czy kapliczkach, a także msze polowe. Przy organizacji tego typu uroczystości należy stosować, odpowiednio do sytuacji, szczególne środki ostrożności w celu zapewnienia wszystkim uczestnikom maksimum bezpieczeństwa. Organizatorzy tych zgromadzeń korzystają z własnych służb porządkowych, a także z pomocy państwowych organów i instytucji bezpieczeństwa wewnętrznego, tj. Policji, straży pożarnej, służb medycznych, które działają w oparciu o własne przepisy, ustawy i zarządzenia, mające na celu zapewnienie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa wiernych.

Bezpieczeństwo uczestników przedmiotowych zgromadzeń z powodów, głównie wewnętrznych, zostać może w każdej chwili ograniczone bądź

(12)

naruszone. Zatem przeciwdziałanie przez organizatorów tychże uroczystości czynnikom destabilizującym bezpieczeństwo można, najogólniej rzecz ujmu‑ jąc, określić jako prowadzenie działalności zmierzającej do przeciwdziałania zagrożeniom bądź minimalizacji skutków ich wystąpienia. Podstawowym de‑ terminantem takiego podejścia jest między innymi obowiązek doskonalenia funkcjonowania istniejącego już od lat systemu bezpieczeństwa zgromadzeń religijnych. System, o którym mowa, czerpie z historii, tradycji oraz do‑ świadczeń. Oparty jest jednocześnie na odpowiedzialności za bezpieczeństwo ludzi, w głównej mierze poprzez kształt i jakość rozwiązań organizacyjnych, podlegających systematycznemu, nieprzerwanemu doskonaleniu.

Tak zarysowana sytuacja problemowa legła u podstaw dyskusji, jaką zapoczątkowano w ubiegłym roku w Kurii Metropolitalnej we Wrocławiu. W jej rezultacie doszło do organizacji konferencji naukowej przez Fundację „Obserwatorium Społeczne” we współpracy z wydawcą niniejszej publikacji –

Wydziałem Inżynierii Bezpieczeństwa Cywilnego Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie oraz ich partnerem, tj. Wydziałem Administracji Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie.

Dyskusje między wyżej wymienionymi partnerami dotyczyły potrzeb i możliwości usprawnienia skutecznych i stosowanych od lat rozwiązań słu‑ żących zapewnieniu bezpieczeństwa uczestników zgromadzeń religijnych. Taki też cel pracy przyjęli autorzy niniejszej publikacji.

Skąd potrzeba takiej dyskusji? Dla zainteresowanych tym problemem nie jest niczym nowym to, iż nic nie zwalnia organizatorów takich zgromadzeń z poszukiwania coraz bardziej skutecznych metod służących bezpieczeństwu. Tym bardziej, że zmiany, jakie zachodzą w środowisku bezpieczeństwa, choćby na poziomie lokalnym, pozwalają owo poszukiwanie postrzegać w katego‑ riach obowiązku zarówno organizatorów zgromadzeń religijnych, jak i tych wszystkich instytucji, które z racji istoty swego funkcjonowania i właściwości, predysponowane są w sposób szczególny do wspierania organizatorów zgro‑ madzeń religijnych w zabiegach o bezpieczeństwo ich uczestników.

Już wstępne poszukiwania literatury dotyczącej przedmiotu zaintereso‑ wania autorów niniejszej publikacji, wskazywały na brak opracowań z tego

(13)

właśnie zakresu. Wydaje się, że zasadniczym powodem takiego stanu rzeczy jest interdyscyplinarny charakter zabiegów o bezpieczeństwo wspomnia‑ nych zgromadzeń. Obejmują one bowiem wielorakie zagadnienia, głównie z zakresu takich dziedzin naukowych, jak nauki: społeczne, prawne, eko‑ nomiczne, techniczne, medyczne oraz teologiczne. A zatem już na pierwszy „rzut oka” widać wyraźnie, że zadanie naukowej eksploracji racjonalizacji procesów bezpieczeństwa uczestników zgromadzeń religijnych wymaga pra‑ cy wielu ekspertów reprezentujących wiele dziedzin i dyscyplin naukowych. W gronie autorów niniejszej publikacji ich nie brakuje. Oprócz wiedzy jaką

się owi eksperci wykazali, dowiedli również naukowej odwagi, bowiem jest to pierwsza próba ujęcia w jedne ramy złożonych problemów dotyczących bezpieczeństwa uczestników zgromadzeń religijnych. A skoro pierwsza, to również i taka, którą cechuje brak możliwości prezentacji wszystkich proble‑ mów z uwagi na nie w pełni rozpoznane obszary naukowych poszukiwań.

Początek dyskusji jednak nastąpił. Autorom niniejszego opracowania towarzyszyć będzie nadzieja na kolejne spotkania, które być może zaowo‑ cują następnymi publikacjami? Autorzy tej pracy żywią również nadzieję, że z uwagi na potrzebę bezpieczeństwa uczestników zgromadzeń religij‑ nych, również jej Czytelnicy ruszą w drogę samodzielnych poszukiwań. Im wszystkim życzymy radości ze zdobywania wiedzy i dzielenia się nią.

prof. dr hab. Bernard Wiśniewski ks. Artur Szela

(14)

(15)

Wprowadzenie do wydania drugiego

Książka „Bezpieczeństwo uczestników zgromadzeń religijnych”, która uka‑ zała się w roku ubiegłym, doczekała się kolejnego wydania. Szerszego aniżeli pierwsze. O jej ostatecznym kształcie zdecydowały kryteria natury poznaw‑ czej i praktycznej. Wpływ na to miało również zainteresowanie przedsta‑ wianymi w niej problemami ze strony jej adresatów. A byli nimi i są nadal organizatorzy uroczystości religijnych. Zarówno ci, którzy reprezentują środowisko duszpasterskie (na którym spoczywa główny ciężar zapewnienia bezpieczeństwa ich uczestników), jak i ci, którzy z racji wykonywanego zawodu parają się problematyką bezpieczeństwa, głównie bezpieczeństwa publicznego oraz bezpieczeństwa powszechnego. Nie bez znaczenia na decyzję o podjęciu prac nad uzupełnieniem wydania pierwszego miało to, że zagadnienia bezpieczeństwa uczestników uroczystości religijnych są problemami niepodejmowanymi w literaturze naukowej.

Autorzy niniejszej pracy założyli, że w efekcie podjętych prac nad wy‑ daniem drugim, między innymi, zostanie wypracowany jednolity aparat pojęciowy mogący być wykorzystanym w kolejnych pracach tego typu i jed‑ nocześnie służący skutecznemu porozumiewaniu się wszystkich podmiotów zaangażowanych w zapewnienie bezpieczeństwa uczestników zgromadzeń o charakterze religijnym. W opinii autorów tak też się stało.

O ile nie było w tym zakresie kłopotów z pojęciami stosowanymi w na‑ ukach o bezpieczeństwie, o tyle pojawiły się one w zakresie dotyczącym przedmiotu badań. Przedmiotu wyraźnie sprofilowanego. Cóż zatem za‑ uważono? Odnotowano otóż, że w opracowaniach dotyczących uroczystości

(16)

o charakterze religijnym stosuje się naprzemienne zwroty „zgromadzenia o charakterze religijnym”, „uroczystości religijne”, „uroczystości kościelne”, „pielgrzymki do miejsc kultu” itp. Z filologicznego punktu widzenia nie jest to procedurą nieuzasadnioną. Zamiast bowiem „nomina propria” sto‑ suje się pojęcia częstokroć funkcjonujące, jako odpowiedniki, a używane w środowisku kościoła i nieznane szerzej. Współczesny dostęp do wysoce fachowej wiedzy i informacji, mimo wszystko, nie zapewnia pełnej absorpcji języka niebędącego potocznym, lecz wysoce specjalistycznym, co może naturalnie wzbudzać wątpliwości interpretacyjne. Dzisiejszy świat nadal nie jest niestety wolny od kłopotów translatorycznych, również w powyż‑ szym zakresie, zwłaszcza, gdy trzeba się uporać z jednostkami języka silnie oznakowanymi zróżnicowanymi cechami dziedzinowymi. Właśnie w tym zakresie dochodzi często do eksplikacji indywidualności, co ma miejsce w opracowaniach przywołanych powyżej. Dlatego też, z uwagi na powyższe okoliczności, można było zaznaczyć, że zwroty wskazane na wstępie będą stosowane zamiennie. Kierując się jednak dbałością o jakość, dostępność i zrozumiałość przekazu, w całym tekście starano się ujednolicać na miarę potrzeb stosowane nazewnictwo. W rezultacie tego, w niniejszym opra‑ cowaniu ilekroć mowa będzie o zgromadzeniu religijnym, należy przez to rozumieć: świadome oraz podjęte z pobudek religijnych zgrupowanie ludzi bądź podróż osób na określonym terenie, w celu wspólnego sprawowania kultu religijnego, wyrażające się przebiegiem ściśle ustalonym przez pra‑ wo, kulturę i tradycję, charakteryzujące się prezentowaniem stosownych postaw i zachowań.

Liczebność uczestników zgromadzeń religijnych, zarówno krajowych (np. katolickich w Sanktuarium na Jasnej Górze czy też prawosławnych na Świętej Górze Grabarce), jak i międzynarodowych (np. związanych ze Światowymi Dniami Młodzieży) niekiedy nieporównywalnie większa aniżeli podczas imprez masowych czy też zgromadzeń publicznych (które „doczekały się” już wielu opracowań naukowych), brak jednoznacznych wymagań w zakresie ich bezpieczeństwa oraz rosnący poziom zagrożeń tego typu zgromadzeń (np. atak, do którego doszło 26 lipca 2016 r. w kościele

(17)

w Saint ‑Etienne ‑du ‑Rouvray we Francji) skłania do systematycznych, na‑ ukowych poszukiwań racjonalnych rozwiązań dotyczących bezpieczeństwa uczestników przedmiotowych zgromadzeń. Te właśnie okoliczności zdecy‑ dowały o uzupełnieniu i zmianie struktury pierwszego wydania opracowania „Bezpieczeństwo uczestników zgromadzeń religijnych” o kwestie będące konsekwencją refleksji po jego lekturze i upływającego czasu. Zakres zmian sprowadzał się do korekty niektórych fragmentów wydania pierwszego oraz ich uzupełnienia (co miało pozwolić na bardziej precyzyjne prezentowanie treści), a także dodanie kolejnych nadających pełniejszy kształt książce.

W związku z tym, że dzisiejszy świat charakteryzuje się dynamicznymi zmianami, nie można wykluczyć, iż w przyszłości autorzy niniejszej książki po raz kolejny zdecydują się na pracę zespołową, by być może opublikować jej kolejne wydanie. Należy mieć jednak nadzieję, że będzie to podyktowane jedynie potrzebą naukowej ciekawości a nie koniecznością podyktowaną wzrostem zagrożeń uczestników zgromadzeń religijnych.

Na zakończenie należy podziękować wielu osobom, które nie są w książ‑ ce wymienione z imienia i nazwiska, a których wkład w jej powstanie nie jest możliwy do przecenienia. To bowiem ich słowa pobudzały do kontynuacji wcześniejszych poszukiwań i rozpoczynania nowych. Im wszystkim autorzy niniejszej pracy składają serdeczne podziękowania.

prof. dr hab. Bernard Wiśniewski ks. Artur Szela

(18)

(19)

Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu

Charakterystyka uroczystości religijnych

Dokonując charakterystyki uroczystości religijnych, musimy pamiętać, że jest to obszar, który stanowi o istocie Kościoła. Sam termin „kościół” będący polskim tłumaczeniem greckiego słowa „eklezja” jest o tyle nieprecyzyjny, że związane z nim konotacje biegną raczej w kierunku instytucji, względnie struktur Kościoła hierarchicznego, rozumianego jako osoby duchowne (bi‑ skupi, prezbiterzy i diakoni) lub ewentualnie budynku – świątyni, w której gromadzą się wierni. Tymczasem pierwszym znaczeniem słowa „eklezja” jest „społeczność”, „zebranie”, „zgromadzenie”1_.

Podobnie termin liturgia, który wpisuje się w zakres pojęciowy okre‑ ślenia „uroczystości religijne” (nie wyczerpuje go, bo nie każda uroczystość religijna ma charakter liturgii, ale każda liturgia stanowi uroczystość reli‑ gijną) etymologicznie oznacza dzieło wspólne lub dzieło publiczne, służbę pełnioną przez lud lub na rzecz ludu. Tłumacząc dosłownie termin „liturgia”, należałoby odwołać się do dwóch słów: „lejtos”, to znaczy „ludowy” oraz „ergon” – dzieło, działanie2_{. To pokazuje, że Kościół wyraża się wtedy, kiedy}

się zbiera, kiedy tworzona jest wspólnota, zgromadzenie.

Zasadnicza trudność niniejszego przedłożenia nie polega na przybliże‑ niu teologicznego rozumienia Kościoła oraz poszczególnych uroczystości 1 R� Popowski, Wielki słownik grecko ‑polski Nowego Testamentu. Wydane z pełną lo‑

kalizacją greckich haseł, kluczem polsko ‑greckim oraz indeksem form czasownikowych,

hasło: Ekklesia, Warszawa 1995, s� 183�

2 Jan P� ii, Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994, nr 1069� Por� Liturgia, [w:] Encyklopedia Katolicka (dalej skrót: ek), t� x, s� 1191�

(20)

religijnych, ale przede wszystkim na dokonaniu swoistego rodzaju syntezy tego, co mówią o takowych uroczystościach teologia, przepisy liturgiczne, regulujące zasady sprawowania kultu oraz odpowiednie normy, obowią‑ zujące w Rzeczypospolitej Polskiej.

Wprawdzie zgodnie z takimi aktami prawnymi, jak Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską z 28 lipca 1993 r. (DzU z 1998 r. nr 51, poz. 318), Ustawa z 5 lipca 1990 r. o zgromadzeniach (DzU z 1990 r. nr 51, poz. 297), oraz Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 2009 r. nr 62, poz. 504), uroczystości religijne, zwane w Konkordacie „kultem publicznym”, są wyłączone z przepisów dotyczących np. organizowa‑ nia zgromadzeń3_{, to jednak chcąc scharakteryzować je na potrzeby niniejszej} publikacji, niezbędne jest przyjęcie kryteriów, które wspomniane akty prawne wyznaczają organizatorom tzw. „niekościelnych” uroczystości.

Jakkolwiek bowiem dla teologa nabożeństwo eucharystyczne różni się od nabożeństwa maryjnego, a charakterystyka mszy św. niedzielnej jest zdecydowanie inna niż nabożeństwo drogi krzyżowej, to jednak dla kwestii związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa ich uczestnikom, te różnice nie będą odgrywały większego znaczenia. Dlatego dokonując charakterystyki uroczystości religijnych, za kryterium przy ich rozróżnianiu, a zarazem opisie, przyjmiemy poszczególne elementy, które powinno zawierać zezwolenie na zorganizowanie imprezy masowej, określone Ustawą z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych oraz zawiadomienie o zorganizowaniu zgromadzenia publicznego, określone Ustawą z 5 lipca 1990 r. o zgroma‑ dzeniach.

W myśl powyższych aktów prawnych – możemy wywnioskować – organy odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa interesują takie dane, jak: miejsce przeprowadzenia uroczystości, czas jej trwania, przewidywana liczba uczestników, liczba służby porządkowej oraz służby informacyjnej, informacja 3 Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, podpisany w Warszawie

dnia 28 lipca 1993 r. (DzU z 1998 r� nr 51, poz� 318), art� 8� Por� Ustawa z 5 lipca 1990 r. o zgromadzeniach (DzU z 1990 r� nr 51, poz� 297), art� 4, p� 2�

(21)

o zainstalowaniu urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, a w przypadku gdy planowane jest przejście uczestników – trasa przejścia4_.

Dla pełnej charakterystyki uroczystości religijnych w duchu powyższych kryteriów wydaje się zasadne jeszcze jedno uściślenie, a mianowicie krótka informacja dotycząca podziału administracyjnego Kościoła w Polsce. Od tego bowiem czy uroczystość ma rangę parafialną, diecezjalną, ogólno‑ polską czy międzynarodową zależy przede wszystkim liczba uczestników, zaangażowanych w dane wydarzenie. Powyższe uściślenie wydaje się o tyle ważne, że z punktu widzenia teologicznego msza św., jako podstawowa forma kultu religijnego, ma dokładnie taką samą wartość, bez względu na to, czy – jak ujął to Jan P. ii – jest sprawowana na ogromnym stadionie dla miliona uczestników czy w małym wiejskim kościółku dla kilku wiernych5_. Z punktu widzenia zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom zgromadzenia eucharystycznego, to rozróżnienie jest kluczowe. Dla służb porządkowych bowiem istotne są nie tyle duchowe owoce, jakie dla człowieka wierzącego niesie sakrament Eucharystii, ile miejsce jego sprawowania oraz liczba uczestników.

Kolejność poszczególnych jednostek organizacyjnych Kościoła nie po‑ zostaje bez znaczenia: parafia, diecezja, kraj, świat. Podstawową jednostkę bowiem, wyodrębnianą we wspólnocie Kościoła, stanowi parafia, rozumiana jako określona wspólnota wiernych. Termin ten wywodzi się od greckiego słowa „paroikia”, który należałoby przetłumaczyć jako osiedle blisko mia‑ sta6_{. W archidiecezji wrocławskiej parafie liczą od kilkuset do ok. 20 tys.} wiernych. Nie wdając się w szczegółowe rozważania, uroczystości religijne mające wymiar parafialny, zgromadzą mniej wiernych niż te, które zyskały status diecezjalnych, ogólnopolskich czy międzynarodowych.

4 Por� Ustawa z 5 lipca 1990 r., op� cit, art� 7� Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeń‑ stwie imprez masowych (DzU z 2009 r� nr 62, poz� 504), art� 29�

5 Jan P� ii, Encyklika o Eucharystii w życiu Kościoła Ecclesia de Eucharistia, Wrocław 2003, nr 8�

(22)

Diecezja jest jednostką terytorialną w Kościele zachodnim zarządzaną przez biskupa, skupiającą określoną liczbę parafii. Odpowiednikiem dla diecezji w Kościele wschodnim jest eparchia. Pomijając szczegółowe in‑ formacje, które w kontekście interesującej nas tematyki wydają się mniej istotne, warto zauważyć, że podział na diecezje w Polsce nie pokrywa się z podziałem administracyjnym kraju. Na terenie województwa dolnośląskie‑ go funkcjonują trzy diecezje: wrocławska – licząca 302 parafie i ok. 1 208 tys. wiernych, świdnicką – 190 parafii i 626 tys. wiernych, oraz legnicką – 239 parafii i 847 tys. wiernych. W obrębie archidiecezji wrocławskiej znajdują także takie miasta, jak Namysłów czy Brzeg, które administracyjnie należą do województwa opolskiego. W całej Polsce mamy 42 diecezje i 2 eparchie kościoła grecko ‑katolickiego.

Dla pełnego obrazu dodajmy, że w Polsce funkcjonuje ponad 10 tys. parafii katolickich, w tym ponad sto katolickich parafii obrządków wschod‑ nich. W parafiach mieszka 35,8 mln Polaków, w tym 32,9 mln katolików. Najwięcej parafii w jest w diecezjach: tarnowskiej (450), krakowskiej (447), poznańskiej (411); najmniej liczą diecezje: drohiczyńska (98), ełcka (150), sosnowiecka (162). Natomiast pod względem liczby mieszkańców w czo‑ łówce plasują się takie diecezje, jak: katowicka (1 757 tys.), warszawska (1 570 tys.), poznańska (1 547 tys.)7_.

Jeśli uroczystość religijna ma charakter diecezjalny, zaproszeni do udziału w niej są wierni z terenu całej diecezji bądź delegacje poszczególnych parafii. Tym, co wydaje się trudne przy organizacji, a w konsekwencji opisie tego rodzaju uroczystości, zgodnie z wytycznymi, które przyjęliśmy, to niemoż‑ ność precyzyjnego określenia liczby uczestników. W każdym z przypadków uroczystości diecezjalnych liczba ta może być podana w dużym przybliżeniu. Najczęściej jest to od kilkuset do kilkunastu tysięcy osób.

Rzadziej organizowane są przez Kościół uroczystości o charakterze ogólnopolskim czy międzynarodowym. Jakkolwiek także zaznaczyć należy 7 Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia

(23)

ich istnienie w kalendarzu wydarzeń religijnych. Do wydarzeń ogólnopol‑ skich możemy zaliczyć m.in.: Spotkanie Młodzieży w Lednicy (skupiające każdego roku ponad 50 tys. młodych ludzi), Przystanek Jezus, organizowany podczas Przystanku Woodstock, w którym uczestniczy ok. tysiąca młodych katolików czy uroczystości związane z 1050. rocznicą chrztu Polski.

Do międzynarodowych natomiast: Światowe Dni Młodzieży czy Euro‑ pejskie Spotkania Młodych, organizowane przez wspólnotę z Taize (w Polsce odbywały się czterokrotnie: Wrocław – w latach 1989 i 1995, Warszawa 1999 oraz Poznań – 2009 r.).

Uroczystości odbywające się

w kościelnych obiektach zamkniętych

Podstawową formą kultu są msze św. odbywające się najczęściej w kościołach, kaplicach lub innych budynkach kościelnych. Mówiąc najogólniej, od strony teologicznej uobecniają ofiarę Jezusa Chrystusa, stanowią pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, gromadzą wiernych w celu uwielbienia Boga i uświęcenia czło‑ wieka8_{. Pierwsi chrześcijanie gromadzili się w celu sprawowania Eucharystii,} a więc historycznie jest to najstarsza uroczystość religijna w chrześcijaństwie, merytorycznie najważniejsza.

Prawo kanoniczne nakłada na katolików obowiązek uczestniczenia we mszach św. w niedziele i święta tzw. nakazane9_{, stąd we wspomniane dni} liczba uczestników – jakkolwiek zależy od wielkości parafii – jest większa niż w dni powszednie. Dane statystyczne Kościoła katolickiego w Polsce mó‑ wią, że średnio w każdą niedzielę w całym kraju sprawowanych jest 47 690 mszy św. Regularnie uczestniczy w nich ok. 39,1% katolików. Najwięcej uczestników niedzielnych mszy św. odnotowują takie diecezje, jak: tarnowska 8 Msza, [w:] ek, t� xiii, s� 416� Por� Sobór Watykański ii, Konstytucja dogmatyczna

o Kościele Lumen gentium, Poznań 2002, nr 11�

9 Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli pp. II promulgatus, Rzym 25 stycznia

(24)

(70,1%), rzeszowska (64,6%) oraz przemyska (59,6%). Najmniej – łódzka (24,8%), szczecińsko ‑kamieńska (24,9%) i koszalińsko ‑kołobrzeska (25,8%). Przeciętnie niedzielna i świąteczna msza św. trwa 60 minut.

Do uroczystości religijnych odbywających się w kościelnych obiektach zamkniętych należy zaliczyć także obrzędy związane z udzielaniem sakra‑ mentów. Najczęściej odbywa się to podczas mszy św. W 2014 r. w Polsce udzielono chrztu św. 368 tys. osób, bierzmowania 310 tys., do Pierwszej Komunii Świętej przystąpiło 210 tys. osób, małżeństwo zawarły 132 tys. par10_. Charakteryzując uroczystości związane z udzielaniem sakramentów od strony kryteriów dotyczących zgromadzeń publicznych, nie różnią się one niczym od mszy św., tzn. są odprawiane najczęściej w kościołach lub kaplicach, liczba uczestników zależy od liczby parafian i trudno ją precyzyjnie określić przed samą uroczystością, czas ich trwania to nie więcej niż 60 minut. Jedyna różnica jest taka, iż częściej są rejestrowane na urządzeniach zapisujących obraz i dźwięk. Do ich organizacji tudzież sprawowania nie organizuje się służby porządkowej ani informacyjnej.

W podobnej formule odbywają się także różnego rodzaju nabożeństwa, czyli liturgiczne i pozaliturgiczne formy kultu stanowiące tzw. pobożne prakty‑ ki ludu chrześcijańskiego. Jakkolwiek literatura teologiczna wyróżnia ich kilka rodzajów (chrystologiczne, maryjne, związane z kultem aniołów i świętych)11_, to jednak pod względem interesującej nas tematyki niewiele różnią się one od mszy św. Dużym powodzeniem, a zatem także większą frekwencją cieszą się nabożeństwa maryjne (majowe i październikowe – oprawiane codziennie przez cały miesiąc) oraz związane z męką Jezusa Chrystusa (Gorzkie Żale i Droga Krzyżowa), sprawowane najczęściej w okresie Wielkiego Postu.

Na uwagę, w tym kontekście, zasługują takie, jak: „Noc Konfesjonałów”, „Nabożeństwo Czterdziestogodzinne” czy „24 godziny dla Pana”. Odpra‑

10 Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, op� cit�

11 Nabożeństwo, [w:] ek, t� xiii, s� 613� Por� Leksykon duchowości katolickiej, M� Chmielewski (red�), Lublin ‑Kraków 2002, s� 557 –560� Por� także Leksykon

(25)

wiane w kościołach, trwają dłużej niż godzinę, wiążą się z uczestnictwem w zorganizowanej formie kultu, ale dają także możliwość indywidualnego nawiedzenia kościoła i prywatnej modlitwy. W ich trakcie wystawiony jest Najświętszy Sakrament, wierni mogą przystąpić do spowiedzi, a kościół jest otwarty najczęściej 24 godziny bez przerwy. Każdy może wejść na taki czas, jaki potrzebuje. Nikt nie rejestruje osób wchodzących ani wychodzących ze świątyni. W diecezji wrocławskiej staramy się typować do tego rodzaju wydarzeń większe kościoły, posiadające monitoring, jakkolwiek nie ma takowych wymogów.

Warto również odnotować organizowane najczęściej w okresach Adwentu i Wielkiego Postu rekolekcje parafialne. Obejmują one wiele różnych form i praktyk duchowych. Trwają najczęściej 3 dni i wiążą się z kilkukrotnym uczestnictwem w, trwających każdego dnia około 60 minut, mszach św. oraz różnego rodzaju nabożeństwach12_.

Wprawdzie prawodawstwo kościelne jasno stwierdza, że w kościołach i kaplicach dopuszcza się jedynie to, co służy sprawowaniu i szerzeniu kultu, pobożności i religii, autorzy Kodeksu Prawa Kanoniczego pozwalają Ordynariuszowi miejsca na to, by po rozpoznaniu konkretnego przypadku, wyraził zgodę na użycie podlegającego mu kościoła do innych celów13_. Ten zapis jest często wykorzystywany w ostatnim czasie, by umożliwić organizację w kościołach koncertów i różnego rodzaju przedsięwzięć o cha‑ rakterze kulturalnym. Od strony zewnętrznej niewiele różnią się one od podobnych wydarzeń organizowanych np. w centrach kultury. Przyciągają większą liczbę uczestników (także spoza parafii), trwają od godziny do kilku godzin, rzadko są rejestrowane i rzadko do ich przeprowadzenia potrzebne są dodatkowe służby wewnętrzne.

Celowo w tym kontekście pomijam nabożeństwa za zmarłych, jako że wpisują się one w obrzęd chrześcijańskiego pogrzebu. Dziś najczęściej stosowaną formą jest msza św., sprawowana w kościele lub kaplicy oraz 12 Leksykon duchowości katolickiej, op� cit�, s� 744�

(26)

modlitwa na cmentarzu. Jednak rytuał pogrzebowy przewiduje również obrzędy sprawowane w domu zmarłego, w kościele oraz na cmentarzu. Wiąże się to z koniecznością przemieszczania się wiernych, stąd uwzględ‑

nimy tę uroczystość w dalszej części przedłożenia.

Uroczystości religijne poza terenem kościelnym

Wspomniany już Kodeks Prawa Kanonicznego, mówiąc o sprawowaniu mszy św., wyraźnie wskazuje, że miejscem jej przeżywania powinno być miejsce święte (za takie uważane są te miejsca, które przez poświęcenie lub błogosławieństwo dokonane według przepisów ksiąg liturgicznych, przeznacza się do kultu Bożego lub na grzebanie wiernych), to jednak prawodawcy przewidzieli, że w poszczególnych wypadkach Eucharystia może być sprawowana także w miejscu, które określili mianem „odpo‑ wiedniego”14_{. W ten sposób z okazji większych zgromadzeń wiernych,} odpustów parafialnych (czyli święta tytułu kościoła15_{), świąt państwo‑} wych, mających także oprawę religijną (Uroczystość nmp Królowej Polski – 3 maja, Wniebowzięcia nmp – 15 sierpnia czy Narodowe Święto Niepodle‑

głości – 11 listopada) dopuszcza się sprawowanie kultu na otwartym terenie. Często w tego rodzaju uroczystościach uczestniczą przedstawiciele władz państwowych lub samorządowych. Wydarzenia te mają najczęściej zasięg diecezjalny bądź ogólnopolski, co wiąże się z uczestnictwem większej liczby wiernych. Trwają najczęściej kilka godzin.

W tym kontekście warto zauważyć, że z uroczystościami odpustowymi wiążą się, organizowane coraz częściej przez parafie, tzw. festyny parafialne. Nie są to stricte uroczystości o charakterze religijnym, jakkolwiek wpisują się w program odpustów. Odbywają się nie tylko na terenach przykościel‑ nych, ale także na boiskach, ogólnodostępnych placach. Program takich 14 kpk kan� 931, kan� 1205�

15 Każdy kościół ma swoje wezwanie, które otrzymuje najczęściej przy konsekracji lub poświęceniu na wzór imienia nadawanego osobom podczas chrztu św�

(27)

uroczystości przewiduje, poza modlitwą, także wspólną zabawę, rozrywkę, występy i inne działania o charakterze integrującym daną społeczność. Najczęściej liczba uczestników przekracza kilkaset osób.

Nie można także pominąć tzw. pozaliturgicznych form kultu, jakimi są np. nabożeństwa majowe ku czci Najświętszej Maryi Panny odbywające się przy przydrożnych krzyżach bądź w kaplicach, poświęcenia pokarmów w Wielką Sobotę, organizowane także – szczególnie w mniejszych miejsco‑ wościach – poza świątyniami. Jakkolwiek gromadzą najczęściej niewielu uczestników (kilkadziesiąt osób), to jednak cieszą się popularnością i nic nie wskazuje na to, by te formy religijności mogły szybko zaniknąć, stąd uwzględ‑ nienie ich w niniejszym opracowaniu nabiera charakteru obligatoryjnego.

Uroczystości wymagające przemieszczenia się uczestników

Jedną z form wyrażania religijności jest tzw. procesja. Towarzyszy ona róż‑ nym uroczystościom o charakterze religijnym. Określa się ją mianem aktu ceremonialnego związanego z przemieszczaniem się ludu, najczęściej pod przewodnictwem osoby duchownej z jednego miejsca do drugiego. Spo‑ tkamy także takie określenie, jak „uroczysty ruch”. Procesja ma charakter modlitwy Kościoła, uświęca uczestników, stanowi z ich strony manifestację wiary, ukazuje człowieka jako osobę będącą w drodze16_.

Przykładem obchodów religijnych, ściśle związanych z procesją, jest Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pana Jezusa (tzw. Boże Ciało), ob‑ chodzona po niedzieli Trójcy Przenajświętszej na pamiątkę ustanowienia Eucharystii przez Chrystusa. Po mszy św., sprawowanej najczęściej w koście‑ le, wierni wychodzą poza świątynię, udając się do czterech stacji (ołtarzy), usytuowanych przy „codziennych drogach”. Udział w tym wydarzeniu jest wyznaniem wiary w prawdziwą obecność Jezusa Chrystusa pod po‑ staciami chleba i wina17_{. Procesje od strony czysto zewnętrznej przyjmują} 16 Leksykon liturgii, B� Nadolski (red�), Poznań 2006, s� 1222 –1223�

(28)

postać manifestacji, pochodu – większego (w większych parafiach nawet kilkutysięcznego) zgromadzenia wiernych skupionych w danej jednostce terytorialnej Kościoła i przemieszczania się ich z miejsca na miejsce, także z wykorzystaniem dróg publicznych.

W tym kontekście warto wspomnieć o sygnalizowanych już nabo‑ żeństwach za zmarłych. W roku liturgicznym odprawiane są najczęściej w listopadzie w kościołach i kaplicach. Jednak ich szczególną formą jest chrześcijański pogrzeb, czyli zbiór ceremonii związanych z pożegnaniem zmarłego chrześcijanina i uroczystym złożeniem jego ciała do grobu18_. Dziś najczęściej stosowaną formą jest msza św., sprawowana w kościele lub kaplicy oraz modlitwy na cmentarzu. Jednak rytuał pogrzebowy przewi‑ duje także trzy stacje pogrzebu: dom zmarłego, świątynia oraz cmentarz. Wówczas najczęstszą formą przemieszczania się pomiędzy tymi miejscami jest procesja (także w wykorzystaniem dróg publicznych), której towarzyszy modlitwa.

W naszym kraju coraz większą popularność zdobywają tzw. Ekstremalne Drogi Krzyżowe oraz Orszaki Trzech Króli. Różnią się tematyką. Niosą inne przesłanie, gromadzą różnych uczestników. Są one szczególnymi rodzaja‑ mi procesji, podczas których wykorzystuje się drogi publiczne w sposób szczególny. Orszaki Trzech Króli przechodzą przez miasta każdego roku 6 stycznia (gromadzą od kilku do kilkudziesięciu tysięcy osób)19_{. Tego ro‑} dzaju wydarzenia są rejestrowane przez organizatorów, którzy dbają także o odpowiednią liczbę służb porządkowych i organizacyjnych.

Ekstremalne Drogi Krzyżowe (edk) to procesje przeżywane w okresie Wielkiego Postu. Gromadzą mniejsze grupy ludzi (ostatnia wrocławska ok. 300). Rozpoczynają się wieczorem, a ich główną ideą jest nocne przejście do wybranego miejsca, podczas którego rozważa się poszczególne stacje 18 G� O’Collins, E� G� Farrugia, Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, Kraków 2002,

s� 134�

19 W 2014 r� Orszak Trzech Króli we Wrocławiu zgromadził wg danych Policji 32 tys� uczestników�

(29)

Drogi Krzyżowej Jezusa Chrystusa. Uczestnicy pokonują trasę kilkudzie‑ sięciu kilometrów20_.

W polskiej rzeczywistości szczególną formą religijności, zdobywającą nowych zwolenników, jest ruch pielgrzymkowy. Sama pielgrzymka jest definiowana jako podróż o religijnym charakterze do miejsca uważanego za święte. Pielgrzym wierzy, że wędrując bądź jadąc w celu nawiedzenia miejsca świętego, otrzyma szczególne łaski. Z pielgrzymką wiąże się trud pokonywa‑ nia odległości dzielącej miejsce zamieszkania od sanktuarium, ofiarowany Bogu z intencją oddania Mu czci, przebłagania za grzechy, podziękowania za otrzymane dary. Najbardziej podstawowymi formami pielgrzymek orga‑ nizowanych przez Kościół są pielgrzymki piesze i autokarowe21_.

W Polsce najbardziej znane, to te odbywające się najczęściej w sierp‑ niu, piesze pielgrzymki na Jasną Górę, w których w zależności od diecezji uczestniczy od kilku do kilkunastu tysięcy osób. Organizatorzy pielgrzymek, poza służbą informacyjną, dysponują służbą porządkową oraz osobami przeszkolonymi w kierowaniu ruchem.

Poza Jasną Górą inne sanktuaria w Polsce, które są celem pielgrzymek, to m.in.: Kraków – Łagiewniki (1 800 tys. pielgrzymów z ponad 100 kra‑ jów rocznie), Niepokalanów (ok. 800 tys. pielgrzymów), Piekary Śląskie (pielgrzymka mężczyzn odbywająca się w ostatnią niedzielę maja gromadzi ok. 250 tys. osób). W diecezji wrocławskiej dużą sławę zyskało Sanktuarium św. Jadwigi w Trzebnicy. W pieszej pielgrzymce, która każdego roku wyrusza z Wrocławia do tego miejsca, bierze udział ponad 10 tys. osób.

Ostatnim elementem, na który warto zwrócić uwagę, są Światowe Dni Młodzieży, odbywające się co dwa lub trzy lata w różnych miejscach na świe‑ cie. Są wydarzeniem religijnym o charakterze międzynarodowym. Przyciągają do wyznaczonego kraju nawet kilka milionów uczestników. Rekord padł podczas Światowych Dni Młodzieży (śdm) odbywających się w 1995 r. na 20 Wrocławskie edk wymagały przejścia ponad 50 km�

21 Pielgrzymka, [w:] ek, t� x v, s� 486 –500� Por� Leksykon teologii pastoralnej, op� cit�, s� 603�

(30)

Filipinach. Wówczas w uroczystej mszy św. w Manilii uczestniczyło 4 mln osób. Program śdm składa się z dwóch części. Właściwe spotkanie w miejscu docelowym poprzedzają tzw. Dni w Diecezjach. Młodzi z całego świata wybierają jedną z diecezji kraju organizatora, gdzie chcą spędzić czas, pozna‑ jąc specyfikę życia w danym regionie, kulturę, uczestnicząc we wspólnych modlitwach, katechezach, imprezach o charakterze religijno ‑kulturalnym, koncertach, pielgrzymując do wybranych miejsc tudzież zwiedzając okolicę.

Podsumowanie

Niniejsza charakterystyka uwzględnia główne uroczystości religijne organi‑ zowane przez Kościół rzymsko ‑katolicki na terenie Polski. Nie omówiono tutaj wydarzeń związanych z organizowaniem kultu przez Kościół grecko‑ ‑katolicki oraz inne Kościoły działające na terenie naszego kraju. Wprawdzie od strony teologicznej różnią się one od powyżej zaprezentowanych, jednak pozostając na poziomie logistyki i zapewnienia bezpieczeństwa ich uczest‑ nikom, podobne normy dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa, można na zasadzie analogii, stosować z powodzeniem również do tych wydarzeń.

Bibliografia

Codex Iuris Canonici auctoritate Joannis Pauli pp. ii promulgatus, Rzym 25 stycznia 1983.

Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polo‑ nia ad 2015, w posiadaniu autora.

Jan P. ii, Encyklika o Eucharystii w życiu Kościoła Ecclesia de Eucharistia, Wrocław 2003, nr 8.

Jan P. ii, Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 1994, nr 1069.

Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. (DzU z 1998 r. nr 51, poz. 318).

Leksykon duchowości katolickiej, M. Chmielewski (red.), Lublin – Kraków 2002. Leksykon liturgii, B. Nadolski (red.), Poznań 2006.

(31)

Msza, [w:] ek, t. xiii, s. 416. Por. Sobór Watykański ii, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium, Poznań 2002, nr 11.

Nabożeństwo, [w:] ek, t. xiii.

O’Collins G., Farrugia E. G., Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych, Kraków 2002. Parafia, [w:] ek t. x, s. 1324–1326.

Popowski R., Wielki słownik grecko ‑polski Nowego Testamentu. Wydane z pełną loka‑ lizacją greckich haseł, kluczem polsko ‑greckim oraz indeksem form czasownikowych, hasło: Ekklesia, Warszawa 1995.

Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (DzU z 2009 r. nr 62, poz. 504).

(32)

(33)

podinsp. mgr Katarzyna Dzimińska ‑Mosio

Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie

Analiza porównawcza wymagań w zakresie bezpieczeństwa wynikających z przepisów o zgromadzeniach publicznych oraz bezpieczeństwie imprez masowych

Konstytucja rp gwarantuje każdemu człowiekowi prawo do bezpieczeństwa. Określenie „bezpieczeństwo” występuje na gruncie Konstytucji z różnymi kwalifikatorami1_{, jak również posługują się nim przepisy różnych gałęzi} prawa. Ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia, także konwencje i pak‑ ty odnoszące się do wolności praw człowieka i obywatela2_{nie precyzują} wprost treści tej wartości. Posłużenie się tym ocennym i niedookreślonym zwrotem o szerokim zakresie znaczeniowym może więc być wykorzystywa‑ ne w zależności od towarzyszącego mu kontekstu, w różnorodny sposób. Problematyka zapewnienia bezpieczeństwa i warunków w tym zakresie uzależniona jest od regulacji prawnych, które formułują każdorazowo jego treść. Normodawca wdrażając wymagania dotyczące ochrony bezpieczeń‑ stwa, dokonuje to poprzez:

1 Por� art� 5, 26, 31 ust 3, 45 ust� 2, 53 ust� 5, 61 ust� 3, 74 ust� 1, 76, 126, 146, 230 Konstytucji�

2 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r� używa pojęcia bezpieczeństwo m�in� w art� 5 realizującym prawo do bez‑ pieczeństwa osobistego czy też ograniczeń realizacji prawi wolności określonych w: art� 6 ust� 1 gwarantującym prawo do rzetelnego procesu sądowego, art� 8 ust� 2 dotyczącym poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, art� 9 ust� 2, art� 10 ust2 i 11 ust� 2 odnoszącym się do wolności myśli, sumienia i wyznania, wyrażania opinii zgromadzania się i stowarzyszania� Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych wzorem Konwencji łączy pojęcia bezpieczeństwo z określonymi wolnościami�

(34)

• przypisanie zadań organom w tym zakresie;

• wskazanie go jako szczególnej kompetencji organu lub podmiotu admi‑ nistrującego;

• wprowadzenie obowiązku jego zapewnienia.

Standardy wymagań w zakresie bezpieczeństwa mają różne aspekty, w zależności od charakteru dobra chronionego. Wymagania związane z bez‑ pieczeństwem zgromadzeń i imprez masowych są klasycznym przykładem stosowania odmiennych reżimów w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa. Zróżnicowanie regulacji prawnych jest przede wszystkim zdetermino‑ wane usytuowaniem tych zdarzeń mających wydźwięk prawny w hierarchii przywilejów. Problematyka bezpieczeństwa zgromadzeń jest nierozerwalnie związana z realizacją prawa do konstytucyjnie gwarantowanej wolności. Rola państwa i jego organów sprowadza się do funkcji gwaranta tej wolności a nie kreatora uprawnień3_{. Konstytucja jest zatem podstawowym krajowym} źródłem ochrony prawa jednostki do zgromadzenia się. Wolność zgroma‑ dzeń gwarantowana jest w dokumentach i aktach prawa międzynarodowego, zarówno w art. 20 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 r., art. 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wol‑ ności4_{, art. 21 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych}5 czy też art. 12 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej6_{. Wolność} zgromadzeń stanowi więc jeden z istotnych elementów współczesnego standardu demokratycznego państwa prawnego w sferze podstawowych praw i wolności obywatelskich. Sposób, w jaki państwo i tworzone przez nie prawo zapewnia wolność zgromadzeń, jest wskaźnikiem stanu demokracji. 3 L� Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2005, s� 86 –89� 4 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada

1950 sporządzona w Rzymie zmieniona protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, ratyfikowana przez Polskę 19 stycznia 1993 r�( DzU nr 61 poz� 284 z późn� zm�) zwana dalej ekpc�

5 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku 19 grudnia 1966 r� (DzU z 1977 r�, nr 38 poz� 167)�

(35)

Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu wskazuje, że wolność zgromadzeń jest związana z gwarantowaną w art. 10 ekpc swobodą wypowiedzi oraz wynikającą z art. 9 ekpc wolnością myśli, sumienia i wyznania. Na takim stanowisku stoi również Trybunał Konsty‑ tucyjny, który traktuje wolność zgromadzeń jako podstawową przesłankę efektywnej realizacji wolności zrzeszania się, stanowi element składowy realizacji wolności swobodnego wyrażania opinii, a także wolności religii, sumienia i wyznania7_.

Prawo do udziału i organizowania imprez masowych nie stanowi materii konstytucyjnej. Również regulacje prawa międzynarodowego nie postrze‑ gają konieczności regulacji tej problematyki. Wymiar międzynarodowy skupia się nie na możliwościach realizacji uprawnień jednostki, a na kwe‑ stiach związanych z utrzymaniem bezpieczeństwa i porządku publicznego. Europejska Konwencja w sprawie przemocy i ekscesów widzów w czasie imprez sportowych, a w szczególności meczów piłki nożnej8_{, sporządzona} w Strasburgu 19 sierpnia 1985 r. czy też Decyzja Rady Unii Europejskiej z 25 kwietnia 2002 r. dotycząca bezpieczeństwa w związku z meczami piłki nożnej o charakterze międzynarodowym9_{, Rezolucja Rady Unii Europejskiej} z 3 czerwca 2010 r. w sprawie zaktualizowanego podręcznika z zaleceniami w zakresie międzynarodowej współpracy policyjnej oraz w zakresie działań prewencyjnych i kontrolnych związanych z aktami przemocy i zakłóceniami porządku podczas międzynarodowych meczów piłki nożnej, które dotyczą co najmniej jednego państwa członkowskiego10_{oraz Zalecenie Rady Unii} Europejskiej z 6 grudnia 2007 r. w sprawie podręcznika współpracy podczas ważnych imprez międzynarodowych przeznaczonego dla Policji i organów bezpieczeństwa11_{są dokumentami mającymi służyć zwiększeniu ochrony} 7 Por� wyroki tk o sygn�: k 21/05, cz� iii, pkt 3�7; p 15/08, cz� iii, pkt 3�3�3�

8 DzU z 1995 r�, nr 129 poz� 625� 9 DzUrz ue l z 2002 r�, poz� 121, s� 1� 10 DzUrz ue c z 2010 r�, poz� 165, s� 1� 11 DzUrz ue c z 2007 r�, poz� 314, s� 4�

(36)

i bezpieczeństwa podczas międzynarodowych meczów piłki nożnej czy ważnych imprez międzynarodowych, a w szczególności zmaksymalizowaniu skuteczności międzynarodowej współpracy policyjnej i innych organów porządku publicznego. W konsekwencji zapewnienie bezpieczeństwa w za‑ kresie zgromadzeń i imprez będzie miało inny wymiar, biorąc pod uwagę usytuowanie obu praw w hierarchii źródeł prawa.

Równie istotnym zagadnieniem, związanym z aspektami bezpieczeństwa jest możliwość ingerencji organów władzy publicznej lub innych podmiotów. Pojawia się pytanie, czy sprawa ta jest pozostawiona dyskrecjonalnej wła‑ dzy parlamentu czy też może arbitralność w tym zakresie jest ograniczona spełnieniem dodatkowych wymogów.

Art. 57 Konstytucji statuuje wolność organizowania i uczestniczenia w pokojowych zgromadzeniach w kategoriach wolności o charakterze po‑ litycznym. Poszczególne elementy regulacji konstytucyjnej przewidzianej w tym przepisie postrzegać należy – co do zasady – przez pryzmat określonej sfery autonomicznego działania jednostek, które w tym konkretnym zakresie pozostają wolne od ingerencji władzy publicznej. Korzystanie z wolności nie może być reglamentowane przez państwo, zaś ewentualna interwencja organów władzy publicznej powinna mieć zawsze charakter wyjątkowy. W przypadku zgromadzeń, realizacja wolności może zostać ograniczona

normą konstytucyjną wyrażoną w art. 31 ust 3. Przedmiotowa regulacja jest przepisem określającym generalne zasady ustanawiania dopuszczalnych ograniczeń praw człowieka. Art. 31 ust 3 stanowi, że: „Ograniczenia w zakre‑ sie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym pań‑ stwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i prawa”. Wymóg pierwszy oznacza zatem zakaz ustanawiania ograniczeń wolności i praw w aktach normatywnych stojących w hierarchii źródeł prawa poniżej ustawy. Zasada wyłączności ustawy wprowadza także nakaz szczegółowości regulacji ustawowej, gdyż akt ten powinien w sposób samodzielny i kompleksowy

(37)

określać wszystkie kwestie mające istotne znaczenie dla realizacji konsty‑ tucyjnie zagwarantowanych praw i wolności oraz wszystkie podstawowe elementy ograniczenia danego prawa bądź wolności. Drugi warunek, to kryterium niezbędności, gdyż ograniczenia wolności i praw dopuszczalne są „tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie” w celu ochrony wartości ściśle wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji rp. In‑ gerencja w sferę statusu jednostki musi zatem pozostawać w racjonalnej i odpowiedniej proporcji do celów, których ochrona uzasadnia dokonane ograniczenie12_{. Trzeci warunek ograniczeń wolności i praw osób wynika} z ostatniego zdania art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej, który zakazuje naruszać istotę wolności i praw w toku ustanawiania ograniczeń. Kategoria, jaką jest wolność zgromadzeń, wprowadza więc nawet samemu ustawodawcy określo‑ ne obostrzenia w swobodzie wprowadzania tych ograniczeń praw i wolności. Regulacje Ustawy z 24 lipca 2015 r. Prawo o zgromadzeniach13_wdrożyły powyższe ograniczenia, gdyż zgodnie z art. 4 ust. 1 prawo organizowania zgromadzeń nie przysługuje osobom nieposiadającym pełnej zdolności do czynności prawnych. Odnosząc się do aspektu wprowadzania ograniczeń w zakresie organizowania zgromadzeń, Trybunał Konstytucyjny uznał, że organizatorem może być osoba, która jest w stanie ponosić prawne konse‑ kwencje swoich działań i zaniechań związanych z pełnioną funkcją. Z tego powodu wprowadzenie ograniczeń wolności organizowania pokojowych zgromadzeń należy uznać za uzasadnione, biorąc pod uwagę potrzebę ochro‑ ny bezpieczeństwa lub porządku publicznego, zasad moralności publicznej oraz wolności i praw innych osób14_{. Natomiast ograniczenia w zakresie} uczestnictwa w zgromadzeniu podyktowane są względami bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz poszanowaniem praw i wolności innych osób. W zgromadzeniach nie mogą bowiem uczestniczyć osoby posiadające przy 12 Por� J� Zakolska, Zasada proporcjonalności w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjne‑

go, Warszawa 2008, s� 117 i n�

13 DzU z 2015 r� poz� 1485�

(38)

sobie broń, materiały wybuchowe, wyroby pirotechniczne lub inne niebez‑ pieczne materiały lub narzędzia. Oczywistym jest, że posiadanie broni czy innych niebezpiecznych przedmiotów, nie gwarantowałoby pokojowego przebiegu zgromadzenia. Jak podkreśla Trybunał Konstytucyjny15_{, dopusz‑} czenie do udziału w zgromadzeniu uzbrojonych osób teoretycznie zawsze może stanowić realne zagrożenie dla ludzi i mienia, wprowadzony zakaz ma więc charakter uzasadniony. Problematyka wolności zgromadzeń stwarza konieczność spełnienia przez państwo pewnych wymogów formalnych i materialnych wprowadzanych ograniczeń wolności zgromadzeń.

W odniesieniu do imprez masowych, określenie zasad ingerencji należy do ustawodawcy, który nie jest związany konstytucyjnymi regułami wpro‑ wadzania ograniczeń praw i wolności człowieka i obywatela. Reguły w tym zakresie zostały pozostawione dyskrecjonalnej władzy ustawodawcy. Wpro‑ wadzone Ustawą z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych16 ograniczenia związane z aspektami bezpieczeństwa dotyczą obowiązku osób uczestniczących w imprezie masowej zachowania się w sposób niezagrażający bezpieczeństwu innych osób, a w szczególności przestrzegania postanowień regulaminu obiektu (terenu) i regulaminu imprezy masowej oraz zakazu wnoszenia na imprezę masową i posiadania przez osoby w niej uczestniczące broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów, materiałów wybuchowych, wyrobów pirotechnicznych, materiałów pożarowo niebezpiecznych, napo‑ jów alkoholowych (za wyjątkiem zawierających do 3,5% alkoholu), środ‑ ków odurzających lub substancji psychotropowych. W przepisach Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych zastosowano szczególne rozwiązanie pozwalające organizatorowi imprezy masowej na określenie w drodze aktu, jakim jest regulamin imprezy zawierający warunki uczestnictwa i zasady zachowania się osób na niej obecnych. Normodawca upoważnił organizatora do samodzielnego uszczegółowienia nakazów i zakazów kierowanych do uczestników imprezy masowej. W regulaminach imprez znajdują się uregu‑ 15 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 listopada 2004 r, Kp 1/04�

(39)

lowania dotyczące sposobu organizacji imprezy, obowiązków jej uczestników, w tym nakazy dotyczące podporządkowania się określonym w nim służbom, poddania badaniu zawartości rzeczy i bagażu, obowiązki związane z funk‑ cjonowaniem elektronicznego systemu identyfikacji osób i monitoringu, warunkom uczestnictwa w imprezie masowej, a w szczególności określe‑ niu przedmiotów, których wnoszenie, posiadanie i używanie jest zakazane. Organizatorzy w regulaminach wskazują określone przedmioty, których posiadanie w miejscu i czasie imprezy jest niedozwolone. Takie instrumenty, to: wskaźniki laserowe, aparaty fotograficzne, materiały reklamowe, kaski, parasole, rolnik papieru toaletowego itp. Choć postanowienia regulaminów mają istotne znaczenie z punktu widzenia organizacji i przebiegu imprezy, a także funkcjonowania obiektu lub terenu (w czasie i poza imprezą), to nie wszystkie z nich odnoszą się stricte do zapewnienia bezpieczeństwa imprezy masowej. Naruszenie nakazów i zakazów określonych przez organizatora może wywołać skutki prawne w postaci nałożenia na uczestnika imprezy za‑ kazu klubowego polegający na zakazie uczestniczenia w kolejnych imprezach masowych przeprowadzanych przez organizatora, ale zakaz ten może być stosowany jedynie w odniesieniu do imprezy masowej będącej meczem piłki nożnej. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny, regulaminy, jako przepisy nie‑ należące do kategorii źródeł prawa powszechnie obowiązującego „nie mogą stać się (…) podstawą odpowiedzialności w ramach szeroko pojmowanego prawa represyjnego. Mogą natomiast stanowić podstawę cywilnoprawnej odpowiedzialności kontraktowej”17_.

Dokonując analizy rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa, należy wy‑ raźnie podkreślić, iż mogą one dotyczyć wyłącznie zdarzeń, które kwalifi‑ kowane są w aspekcie przepisów jako zgromadzenia czy imprezy masowe. Nie wszystkie bowiem celowe zgrupowania się osób w określonym miejscu i czasie będą kwalifikowane jako zgromadzenia czy imprezy masowe18_. 17 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 maja 2014 r�, k 17/13�

18 Por� art� 57 Konstytucji rp, art� 3 ustawy z 24 lipca 2015 r� Prawo o zgromadzeniach, art� 3 pkt 1 –5 ustawy z 20 marca 2009 r� o bezpieczeństwie imprez masowych�

(40)

Przepisy Ustaw o zgromadzeniach i imprezach masowych pozwalają na wyodrębnienie, z punktu widzenia podmiotu zobowiązanego, warunków, których konieczność zapewnienia spoczywać będzie na organach władzy publicznej oraz na organizatorach.

Ustawa Prawo o zgromadzeniach, z uwagi na ochronę jednej z funda‑ mentalnych wolności, wprowadza minimalne wymagania, których spełnie‑ nie w zakresie bezpieczeństwa zostało powierzone organizatorowi i prze‑ wodniczącemu zgromadzenia. Ustawodawca, wyznaczając granice praw wolnościowych, stoi przed koniecznością wyboru metody regulacji tych praw. Może posłużyć się m.in. metodą regulacji polegającą na wyznaczeniu granic wolności oraz ustanowieniu sankcji karnych za przekroczenie tych granic. Przyjęcie takiego rozwiązania oznacza, że jednostka, podejmując określoną działalność, nie musi zawiadamiać organów administracji ani tym bardziej ubiegać się o ich zezwolenie, musi jednak liczyć się z tym, że w razie naruszenia prawa zostaną wobec niej zastosowane sankcje karne. Innym sposobem jest wprowadzenie konieczności zawiadomienie organu administracji publicznej o podjęciu bądź o zamiarze podjęcia określonej działalności, przy jednoczesnym przyznaniu organowi kompetencji do wydania zakazu tej działalności w ściśle określonych przypadkach. Ten ostatni model został przypisany realizacji zgłaszania zgromadzenia. W litera‑ turze przedmiotu określany jest on jak system zgłoszeniowy (rejestracyjno‑ ‑meldunkowy)19_{. Przewidziany prawem obowiązek zgłoszenia zgromadzenia} odnosi się jedynie do zgromadzeń, o których mowa w art. 3 ust 1 Ustawy Prawo o zgromadzeniach organizowanych zarówno w trybie „ zwykłym”, jak i uproszczonym. Nie dotyczy on natomiast zgromadzeń spontanicznych, z uwagi na brak elementu klasycznego zorganizowania, jak i szczególnego celu determinowanego nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewi‑ dzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, następstwem którego 19 Por� A Wróbel, Wolność zgromadzania się [w:] Wolności i prawa polityczne,

red� M� Chmaj, Kraków 2002, s� 44; L� Wiśniewski, Wolność zgromadzeń w świetle

(41)

odbycie w innym terminie zgromadzenia byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej.

Elementy zawiadomienia określa art. 10 ust 1 Ustawy Prawo o zgroma‑ dzeniach. Decydujące znaczenie w zakresie warunków zapewnienia bez‑ pieczeństwa mają takie elementy, jak: cel zgromadzenia, w tym wskazanie spraw publicznych, których ma dotyczyć zgromadzenie, przewidywana liczba uczestników oraz informacja o środkach służących zapewnieniu pokojowego przebiegu zgromadzenia, o ile organizator zgromadzenia je zaplanował. Zatem już na etapie planowania odbycia się zgromadzenia występują warunki, których prawidłowe spełnienie ma istotny wpływ na pokojowy przebieg zgromadzenia. Elementy w postaci spraw, które mają być przedmiotem obrad lub zajmowania stanowiska czy też liczebność zgromadzonych, oddziaływują bezpośrednio na aspekty bezpieczeństwa. Zgromadzenie jest zebraniem celowym, gdyż wiąże się ono z wyrażaniem opinii, poglądów, udzieleniem poparcia lub próbą obrony określonych interesów. Ustawodawca wskazał, iż elementem zawiadomienia o odbyciu się zgromadzenia może być również powiadomienie o środkach, służących zapewnieniu bezpieczeństwa zgromadzonych powziętych przez organizato‑ ra. Środki takie, jak skorzystanie z usług przedsiębiorców, zajmujących się ochroną osób i mienia czy też zapewnienie własnych służb porządkowych, niekoniecznie będących kwalifikowanymi pracownikami, nie jest obliga‑ toryjne w oparciu o obowiązujące rozwiązania prawne. Organizator może a nie jest zobligowany do ich zapewnienia. W przypadku organizowania zgromadzenia w trybie uproszczonym, organizator takiego zgromadzenia, zawiadamia o zamiarze zorganizowania zgromadzenia właściwe gminne (miejskie) centrum zarządzania kryzysowego, a w przypadku gdy w danej gminie nie zostało ono utworzone, wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego. Elementy zawiadomienia różnią się do zawiadomienia orga‑ nizowania w trybie zwykłym. Organizator wskazuje ewentualne zagrożenia, które w jego ocenie mogą pojawić się w trakcie zgromadzenia.

W obecnym stanie prawnym normodawca zrezygnował z możliwości ubiegania się u organizatora o ochronę policyjną. Stan taki jest uzasadniony

(42)

faktem, że zgromadzenia odbywają się w miejscach publicznych, których kontrola i ochrona z mocy prawa powierzona jest Policji i innym służbom, których regulacje prawne określają zadania w zakresie utrzymania bez‑ pieczeństwa i porządku publicznego. Ochrona osób zgromadzonych jest zawsze związana z ochroną takich dóbr, jak życie, zdrowie zgromadzonych czy mienie związane z funkcjonowaniem obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Zadania w tym zakresie w pierwszej kolejności spoczywają na Policji, ale mogą wykonywać je inne podmioty właściwe w sprawach utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Rozwiązania Ustawy Prawo o zgromadzeniach, wprowadziły również odpowiedzialność organizatora i przewodniczącego zgromadzenia za jego pokojowy przebieg. Zostali oni zobowiązani do zapewnienia przebiegu zgromadzenia zgodnie z przepisami prawa oraz do przeprowadzenia zgro‑ madzenia w taki sposób, aby zapobiec powstaniu szkód z winy uczestników zgromadzenia. W tym celu organizator zgromadzenia oraz przewodniczący zgromadzenia podejmują przewidziane w ustawie środki. Niestety, ustawo‑ dawca nie sprecyzował wprost, jakie są konkretne środki służące zapewnieniu pokojowego zgromadzania się. J Blicharz wskazuje, że przyjęte rozwiązanie jest w dużej mierze kontrowersyjne. Przy takim sformułowaniu, odpowie‑ dzialność organizatora czy przewodniczącego w tym zakresie może być całkowicie niezależna od jego działań, w tym od należytej staranności w za‑ pobieganiu wystąpienia szkód podczas zgromadzenia lub bezpośrednio po jego rozwiązaniu. Zdaniem autorki, ustanowienie odpowiedzialności osób niepozostających z przewodniczącym w jakichkolwiek relacjach ogranicza konstytucyjną swobodę organizowania zgromadzeń20_{. J. Blicharz zwraca} także uwagę na fakt, iż ustawodawca nie określił przesłanek wyłączających odpowiedzialność przewodniczącego (organizatora), co skutkuje uznaniem, że niezależnie, jakie działania podejmie i jakiej staranności dochowa, ponosi odpowiedzialność21_{. Przewodniczący i organizator zgromadzenia ponoszą} 20 J� Blicharz, Prawo o zgromadzeniach, Warszawa 2013, s� 62�