Frans H. v a n E e m e r e n, Rob G r o o t e n d o r s t, A Systematic Theory of Argumentation. The Pragma-Dialectical Approach, Cambridge: Cambridge University Press 2004, ss. VIII + 216, indeks. ISBN 0-521-53772-X.
Ksi !ka holenderskich teoretyków argumentacji z Uniwersytetu w Amsterdamie, Fransa H. van Eemerena i Roba Grootendorsta, autorów wielu wspólnych publikacji, stanowi wyk"ad jednej z najbardziej znanych wersji wspó"czesnej teorii argumentacji. Teoria argumentacji w ich uj#ciu jest uporz dkowanym zbiorem twierdze$ na temat czynno%ci argumentowania oraz jej rezultatów, czyli argumentów formu"owanych przez uczestników dyskusji. Jest ona okre%lana mianem teorii pragmatyczno-dialektycznej (dialectical theory of argumentation), poniewa! " czy elementy (a) pragma-tycznej charakterystyki j#zyka u!ywanego w argumentacji oraz (b) dialekpragma-tycznej kon-cepcji argumentacji jako wymiany zda$ mi#dzy mówi cym a s"uchaczem, w któr za-anga!owane s obie strony (w opozycji do koncepcji retorycznej, bior cej pod uwag# wy" cznie zabiegi zmierzaj ce do przekonania s"uchaczy do s"uszno%ci tezy).
Jest to ostatnia wspólna publikacja van Eemerena i Grootendorsta. Celem Autorów by"o sformu"owanie ko$cowego raportu z ich pracy badawczej oraz zwartej prezen-tacji pogl dów. Ksi !ka upami#tnia osob# i dzia"alno%& naukowo-dydaktyczn Roba Grootendorsta (1944-2000), zmar"ego przed uko$czeniem ksi !ki.
Ksi !ka sk"ada si# z o%miu rozdzia"ów, przy czym, ze wzgl#du na podejmowan problematyk#, mo!na w niej wyró!ni& dwie cz#%ci. Dwa pierwsze rozdzia"y s wy-k"adem pogl dów dotycz cych metodologicznego statusu teorii argumentacji oraz powi za$ teorii argumentacji z ró!nymi kierunkami filozoficznymi i dyscyplinami naukowymi. Sze%& kolejnych rozdzia"ów jest wyk"adem poszczególnych twierdze$ g"oszonych w ramach pragmatyczno-dialektycznej teorii argumentacji.
Rozdzia" pierwszy ma charakter wprowadzenia. Rozpoczyna si# od sformu"owania definicji argumentacji: argumentacja jest to werbalna czynno%&, maj ca charakter spo-"eczny i racjonalny, której celem jest przekonanie rozs dnego krytyka do zaakcep-towania okre%lonego stanowiska (tezy), za pomoc uk"adu zda$ uzasadniaj cych lub obalaj cych s d wyra!ony w ramach tego stanowiska (s. 1). Zdaniem van Eemerena i Grootendorsta jest to definicja reguluj ca – doprecyzowuje ona potoczne rozumienie terminu „argumentacja”. Definicja ta uwzgl#dnia ponadto dwa ró!ne sposoby opisu argumentacji: (1) czynno%ciowy (argumentacja jako czynno%& argumentowania) oraz (2) wytworowy (argumentacja jako ko$cowy rezultat czynno%ci argumentowania – uk"ad tez i argumentów, okre%lanych mianem wyra!e$ argumentacyjnych. W definicji podane jest kryterium, pozwalaj ce na odró!nienie wyra!e$ argumentacyjnych od wy-ra!e$ spe"niaj cych inne funkcje: argumentacj jest tylko taki uk"ad wywy-ra!e$, który s"u!y do wsparcia lub obalenia okre%lonego stanowiska (s. 3).
W rozdziale drugim przedstawione s g"ówne idee programu badawczego van Eemerena i Grootendorsta. Ich zdaniem warunkiem koniecznym opracowania pe"nego programu badawczego dotycz cego argumentacji (s. 37) jest uwzgl#dnienie pi#ciu
wymiarów argumentacji: filozoficznego, teoretycznego, analitycznego, empirycznego i praktycznego. Zagadnienia podejmowane w wymiarze filozoficznym dotycz m.in. racjonalnego uprawomocniania tez (argumentacja jako racjonalne narz#dzie s"u! ce do przekonywania uczestników dyskusji) oraz akceptowania argumentacji jako racjo-nalnej. W wymiarze teoretycznym szuka si# odpowiedzi na pytanie, jakie poj#cia s"u! do systematycznego opisu i oceny argumentacji. W wymiarze analitycznym po-dejmowane jest zagadnienie rekonstrukcji ró!nych sposobów argumentowania za pomoc schematów argumentacji. Rekonstrukcja ta polega na porównaniu idea"u argumentowania (schematów argumentacji) z praktyk argumentowania (sposobami argumentowania w dyskusjach). W wymiarze empirycznym przedmiotem zaintereso-wa$ s zagadnienia dotycz ce tego, jakie informacje o argumentacji mog by& szcze-gólnie przydatne w dyskusji. Nale! do nich m.in. informacje o tym, do jakich s"u-chaczy kierowana jest argumentacja, oraz o tym, jakie %rodki perswazyjne zosta"y zastosowane do przekonania uczestników dyskusji. W wymiarze praktycznym oma-wiane s zastosowania teorii argumentacji w dyskusjach. Rozwa!ania dotycz tego, w jaki sposób wiedza z zakresu teorii argumentacji mo!e przyczyni& si# do ulepszenia praktyki argumentowania przez uczestników dyskusji. W ramach tych rozwa!a$ teo-retycy argumentacji wskazuj m.in. na to, aby uczestnicy dyskusji byli %wiadomi, jakie procedury argumentowania mo!na zastosowa& w okre%lonych typach dyskusji i jak skutecznie i rzeczowo przekonywa& innych uczestników dyskusji.
Zdaniem van Eemerena i Grootendorsta wymienione wymiary argumentacji uzu-pe"niaj si#. G"ówna idea Autorów polega na po" czeniu elementów normatywnych argumentacji i elementów pragmatycznych – czyli na powi zaniu norm argumen-towania (tego, jak si# powinno argumentowa&) z praktyk argumenargumen-towania (z tym, jak si# faktycznie argumentuje). Teori# argumentacji, " cz c elementy normatywne i pragmatyczne, van Eemeren i Grootendorst okre%laj mianem „pragmatyki norma-tywnej” (normative pragmatics) (s. 10).
Wed"ug Autorów g"ównym celem ka!dej argumentacji jest zlikwidowanie ró!nicy zda$ na okre%lony temat (resolving a difference of oppinion) (s. 21-22). Argumentacja jest owocna wtedy, gdy prowadzi do uzgodnienia przez uczestników dyskusji wspól-nego stanowiska w danej kwestii. Wszystkie rozwa!ania podejmowane w kolejnych rozdzia"ach maj dostarczy& narz#dzi pozwalaj cych prowadzi& owocn dyskusj#.
W rozdzia"ach 3-8 van Eemeren i Grootendorst opisuj g"ówne elementy teorii argumentacji: model krytycznej dyskusji, twierdzenia dotycz ce istotno%ci argumentacji oraz analizy argumentacji, regu"y krytycznej dyskusji, twierdzenia dotycz ce b"#dów argumentowania oraz standardy post#powania rozs dnych uczestników dyskusji.
Modelem krytycznej dyskusji lub modelem argumentacji (rozdzia" trzeci) van Eemeren i Grootendorst nazywaj schemat procedury argumentowania, w ramach którego wyodr#bniaj m.in. uk"ad tez i argumentów na rzecz tych tez oraz okre%laj , jakie typy argumentacji mo!na zastosowa&. Autorzy przedstawiaj dzieje formu"o-wania modelu racjonalnej dyskusji, zwracaj c uwag# na to, jak modele argumentacji,
formu"owane w logice i filozofii, oddzia"a"y na ukszta"towanie si# wspó"czesnych modeli argumentacji. Dynamiczny rozwój teorii argumentacji rozpocz " si# w latach pi#&dziesi tych XX wieku. Powsta"y wówczas prace takich filozofów, jak: A. Naess, S. Toulmin, Ch. Perelman i R. Crawshay-Williams, które przyczyni"y si# do rozwoju wspó"czesnej teorii argumentacji. Za najwa!niejsze z nich van Eemeren i Grooten-dorst uznaj dwie ksi !ki wydane w 1958 r.: The Uses of Argument S. Toulmina i La
nouvelle rhétorique: traité de l’argumentation Ch. Perelmena i L. Olbrechts-Tyteca.
Model argumentacji sformu"owany przez S. Toulmina jest, zdaniem van Eemerena i Grootendorsta, g"ównym narz#dziem analizy argumentacji, wykorzystywanym w tra-dycji anglosaskiej. Porównuj c modele argumentacji wymienionych my%licieli, van Eemeren i Grootendorst uwa!aj , !e chocia! zosta"y one opracowane niezale!nie od siebie, w innych tradycjach oraz z wykorzystaniem innej terminologii, to w istocie mo!na je potraktowa& jako dwie wersje tego samego modelu argumentacji (s. 49).
Van Eemeren i Grootendorst zwracaj uwag#, !e oba omówione modele argumen-tacji nie s wystarczaj ce dla rzeczowej oceny ró!nych sposobów argumentowania, poniewa! brakuje im elementu normatywnego, polegaj cego na ustaleniu, jakie ruchy w dyskusji powinny by& dopuszczalne przez ka!d ze stron. Van Eemeren i Grooten-dorst uwa!aj ponadto, !e model argumentacji powinien zawiera& moment dialek-tyczny, polegaj cy na ustaleniu relacji mi#dzy stronami w dyskusji, które „wa! ” si"# argumentów i spe"niaj równorz#dne funkcje w procesie likwidowania ró!nicy zda$. Model argumentacji powinien zatem regulowa& relacje mi#dzy stronami w dyskusji.
W rozdziale czwartym van Eemeren i Grootendorst omawiaj zagadnienie istot-no%ci (relevance) poszczególnych elementów argumentacji. O istotistot-no%ci argumentacji mo!na w sposób sensowny mówi& wtedy, gdy zostan sformu"owane kryteria, s"u! ce do odró!nienia istotnych i nieistotnych elementów argumentacji. Van Eemeren i Groo-tendorst opracowuj te kryteria korzystaj c z prac anglosaskich filozofów j#zyka: J. Searle’a, którego analizy wykonywania aktów mowy dostarczaj kryteriów pozwala-j cych na wyró!nienie tych aktów mowy, które s istotne w u!yciu pozwala-j#zyka, i P. Grice’a, który sformu"owa" maksymy racjonalnej wspó"pracy konwersacyjnej, zw"aszcza „mak-sym# istotno%ci”, s"u! c jako kryterium odró!nienia argumentacji istotnej od nie-istotnej. 'ród"em inspiracji dla opracowania teorii argumentacji by" dla van Eemerena i Grootendorsta równie! nurt krytycznego racjonalizmu K. R. Poppera oraz filozofia H. Alberta.
Omawiana w rozdziale pi tym problematyka analizy argumentacji jest centralna w teorii argumentacji. Jakie procedury przeprowadzaj teoretycy argumentacji, kiedy mówi , !e analizuj argumentacj#? Odpowied( na to pytanie mo!na znale(& w stwier-dzeniu van Eemerena i Grootendorsta: analiza argumentacji jest rekonstrukcj struk-tury argumentacji (tekstu lub dyskusji) (s. 95), która polega na wyodr#bnieniu ele-mentów argumentacji, m.in. tez i arguele-mentów (prostych i z"o!onych, jawnych lub nie-jawnych) oraz pyta$. Mo!na zauwa!y&, !e podane rozumienie analizy argumentacji mo!e by& wykorzystane nie tylko w nauce (gdzie mówi si# o analizie tekstu
nauko-wego), lecz równie! w dyskusjach, w których mówi si# o analizie argumentów, cz#sto bez okre%lenia, na czym ta analiza polega.
Narz#dziami s"u! cymi do oceny argumentacji jako poprawnej lub b"#dnej s re-gu"y krytycznej (rozs dnej) dyskusji, omówione w rozdziale szóstym. Przed omówie-niem tych regu" van Eemeren i Grootendorst przeprowadzaj szczegó"owe rozwa!ania dotycz ce metodologicznego statusu regu" krytycznej dyskusji. W tkiem, który mo!e zainteresowa& filozofów, jest przedstawienie dyskusji filozofów nauki i metodologów nauk, dotycz cej zastosowa$ w teorii argumentacji metodologicznych regu", rz dz -cych wykonywaniem procedur badawczych. Van Eemeren i Grootendorst twierdz , !e chocia! zastosowanie regu" metodologicznych jest przydatne w teorii argumentacji, to nie mo!na ich traktowa& jako uniwersalnego narz#dzia, aplikowanego do ka!dego rodzaju argumentacji (s. 125-126).
Regu"y poprawnego argumentowania dostarczaj kryteriów pozwalaj cych na od-ró!nienie argumentacji „rozs dnej” od „nierozs dnej”. Poj#cie rozs dno%ci argumenta-cji by"o u!ywane m.in. przez S. Toulmina (który odró!nia" rozs dno%& od racjonal-no%ci) oraz przez Ch. Perelmana i L. Olbrechts-Tyteca. S oni zaliczani do przedsta-wicieli pragmatycznego nurtu w logice, którzy twierdzili, !e logika formalna nie do-starcza narz#dzi oceny poprawno%ci wszystkich typów rozumowa$. Ich zdaniem prawa logiki formalnej w wielu przypadkach nie rozstrzygaj , czy argumentacja jest po-prawna. Na przyk"ad ze zdania (1) „Pewni ludzie s wiarygodni” nie wynika logicznie zdanie (2) „Pewni ludzie nie s wiarygodni”, poniewa! ze zdania szczegó"owo--twierdz cego (zdanie 1) nie wynika logicznie zdanie szczegó"owo-przecz ce (zda-nie 2). Takie wnioskowa(zda-nie jest (zda-niepoprawne logicz(zda-nie. Jednak, je%li kto% wyrazi w dyskusji opini#: „Niektórzy ludzie s wiarygodni”, to kontekst wypowiedzi mo!e jednoznacznie pokaza&, !e osoba ta jednocze%nie uwa!a, !e s tak!e ludzie nie-wiarygodni. Przyk"ad ten pokazuje, !e wnioskowanie niepoprawne logicznie mo!e by& uznane za poprawne przy uwzgl#dnieniu kontekstu, w którym wypowied( zosta"a sformu"owana. W tym przypadku prawa logiki formalnej nie dostarczaj kryterium oceny poprawno%ci rozumowa$. Gdy zastosowanie praw logiki formalnej nie daje rezultatu, potrzebne jest sformu"owanie regu" pragmatycznych, uwzgl#dniaj cych kon-tekst, w jakim u!yte s wypowiedzi argumentacyjne. W pragmatyczno-dialektycznej teorii argumentacji warunkiem rozs dnego argumentowania jest przestrzeganie pi#tnastu regu", w%ród których mo!na znale(& regu"y znane od czasów staro!ytnych w logice i retoryce (np. regu"# ci#!aru dowodzenia, znanej pod nazw onus probandi, która nak"ada na jedn ze stron w dyskusji obowi zek uzasadnienia okre%lonej tezy).
Zagadnienie regu" poprawnego dyskutowania jest powi zane z problematyk b"#-dów argumentowania, omówion w rozdziale siódmym. Znajomo%& regu" krytycznej dyskusji pozwala na odró!nienie przypadków argumentacji poprawnej od argumen-tacji b"#dnej, co u"atwia zidentyfikowanie b"#dów pope"nianych %wiadomie przez któ-rego% z uczestników dyskusji w celach manipulacyjnych. B"#dy argumentowania okre%lane s w teorii argumentacji mianem fallacy (pochodz cym od "aci$skiego
s"owa fallacia, cz#sto stosowanego w %redniowiecznych i nowo!ytnych traktatach logicznych). Punktem wyj%cia do przedstawienia problematyki b"#du argumentowania jest omówienie najwa!niejszych teorii b"#du argumentowania (fallacy theory). Van Eemeren i Grootendorst, podobnie jak wi#kszo%& wspó"czesnych teoretyków argu-mentacji, odeszli od logikalnej koncepcji b"#du argumentowania, dominuj cej do XX wieku. Przedstawiciele tej koncepcji definiowali b" d argumentowania jako przypa-dek wnioskowania niezgodnego z prawami logiki. Zdaniem van Eemerena i Grooten-dorsta definicja ta jest za w ska, poniewa! nie obejmuje bardzo wielu przypadków b"#dnego argumentowania. Autorzy twierdz , !e adekwatne jest rozumienie b"#du argumentowania jako nieprawid"owego kroku w dyskusji, który uniemo!liwia likwi-dowanie ró!nicy zda$ (s. 162). Van Eemeren i Grootendorst pokazuj zastosowania swojej koncepcji b"#du argumentowania na przyk"adach analizy b"#du petitionis
prin-cipii i chwytu erystycznego argumentum ad hominem. Wskazuj równie! na problemy
dotycz ce b"#dów argumentowania, przede wszystkim na problem podania jedno-znacznych kryteriów identyfikowania konkretnych b"#dów argumentowania.
W rozdziale ósmym van Eemeren i Grootendorst formu"uj ogólne standardy po-st#powania „rozs dnych dyskutantów”. Standardy te konstytuuj kodeks argumen-towania, wyznaczaj cy modelow postaw# osób argumentuj cych. Sformu"owanie tego kodeksu jest zwie$czeniem teorii argumentacji van Eemerena i Grootendorsta – wszystkie przedstawione w poprzednich rozdzia"ach elementy teorii argumentacji s wykorzystane w sformu"owaniu kodeksu argumentowania. Sk"ada si# on z dziesi#ciu regu" (s. 190-196): (1) osoby argumentuj ce nie powinny przeszkadza& sobie nawza-jem w wyg"aszaniu stanowiska oraz w kwestionowaniu stanowiska drugiej strony (Regu"a Wolno%ci); (2) osoba, która formu"uje stanowisko, nie powinna odmówi& jego obrony, gdy b#dzie to od niej wymagane (Regu"a Obowi zku Obrony); (3) ataki na okre%lone stanowisko nie mog polega& na przypisaniu drugiej stronie tez, których ona faktycznie nie g"osi (Regu"a Stanowiska); (4) obrona stanowiska nie mo!e by& przeprowadzona bez argumentowania lub za pomoc argumentacji nie dotycz cej tego stanowiska (Regu"a Istotno%ci); (5) nie nale!y fa"szywie przypisywa& drugiej stronie w dyskusji niejawnych przes"anek, których ta strona faktycznie nie g"osi, ani te! nie nale!y samemu uchyla& si# od odpowiedzialno%ci za formu"owanie niejawnych prze-s"anek (Regu"a Niejawnych Przeprze-s"anek); (6) nie nale!y fa"szywie formu"owa& jakiej% tezy jako punktu wyj%cia dyskusji, je%li nie jest ona rzeczywistym punktem wyj%cia, oraz nie nale!y fa"szywie zaprzecza&, !e okre%lone zdanie jest zaakceptowanym punk-tem wyj%cia dyskusji (Regu"a Punktu Wyj%cia); (7) rozumowania prezentowane w dys-kusji jako logicznie poprawne nie mog zawiera& b"#du formalnego, czyli wniosek musi wynika& logicznie z przes"anek (Regu"a Poprawno%ci Logicznej); (8) obrona stanowiska w dyskusji powinna polega& na zastosowaniu poprawnych schematów argumentacji (Regu"a Schematu Argumentacji); (9) niekonkluzywna obrona stanowiska (w której wniosek nie wynika logicznie z przes"anek) nie powinna doprowadzi& do utrzymania tego stanowiska (Regu"a Formu"owania Wniosku); (10) osoby dyskutuj ce nie powinny
u!ywa& wyra!e$ niedostatecznie jasnych lub aktualnie wieloznacznych (wieloznacz-nych w kontek%cie) oraz nie powinny przeprowadza& umy%lnie b"#dnej interpretacji wyra!e$ zastosowanych przez drug stron# (Regu"a U!ycia J#zyka).
W sformu"owaniach kodeksu argumentowania wyra(ne jest wskazanie przez van Eemerena i Grootendorsta na praktyczne zastosowania ich teorii: politycy, dziennikarze, naukowcy czy biznesmeni bior cy udzia" w dyskusjach lub negocjacjach powinni si# stosowa& do wymogów stawianych rozs dnym dyskusjom. Wskazanie na zastosowania teorii argumentacji ilustruje, !e jest to nie tylko teoria opisowa, ale równie! norma-tywna, formu"uj ca poznawcze, etyczne i estetyczne normy argumentowania.
Czytelnik znajdzie w ksi !ce odpowied( na pytanie, czym jest wspó"czesna teoria argumentacji. Van Eemeren i Grootendorst odpowiadaj na nie, wskazuj c na naj-wa!niejsze elementy teorii argumentacji i relacje zachodz ce mi#dzy nimi. Tezy teorii argumentacji oraz ich uzasadnienie s podane, zgodnie z tytu"em ksi !ki, w sposób systematyczny. Czytelnik otrzymuje informacje dotycz ce genezy teorii oraz upo-rz dkowan charakterystyk# i analiz# jej g"ównych elementów. Wyk"ad teorii argu-mentacji jest przejrzysty m.in. dlatego, !e Autorzy dbaj o precyzj# u!ywanego j#zyka. )wiadczy o niej odró!nianie potocznych i technicznych znacze$ terminów (np. „argu-mentacja” i „rozs dno%& argumentacji”).
Przedstawienie t"a historycznego i relacji zachodz cych mi#dzy wspó"czesn teo-ri argumentacji a ró!nymi nurtami w filozofii i logice daje czytelnikowi obraz teoteo-rii argumentacji jako dyscypliny naukowej powi zanej z ró!nymi kierunkami filozoficz-nymi i dyscyplinami naukowymi, m.in. z filozofi J, Searle’a, P. Grice’a, K. R. Pop-pera i H. Alberta. Dzi#ki umieszczeniu teorii argumentacji na tle innych kierunków i dyscyplin praca van Eemerena i Grootendorsta jest nie tylko wyk"adem jednej z wer-sji teorii argumentacji, ale zawiera ogóln charakterystyk# sposobów opracowania ka!dej teorii argumentacji. Van Eemeren i Grootendorst pokazuj równie!, !e teoria argumentacji mo!e by& traktowana jako teoria racjonalno%ci, zastosowana do dzie-dziny argumentowania.
Ksi !ka mo!e by& przydatna nie tylko dla czytelników zainteresowanych zagad-nieniami teoretycznymi, ale równie! dla tych, którzy koncentruj si# na konkretnych zastosowaniach teorii argumentacji. Ogólny kodeks argumentowania, sformu"owany przez van Eemerena i Grootendorsta, mo!na zastosowa& jako wzór post#powania we wszystkich typach dyskusji. Stosowanie tego kodeksu w dyskusjach na tematy spo-"eczne, polityczne, ekonomiczne, etyczne, naukowe lub %wiatopogl dowe móg"by s"u-!y& do podniesienia poziomu dyskutowania. Je%li wyobrazimy sobie idealn sytuacj#, w której wszystkie osoby dyskutuj ce b#d stosowa"y racjonalnie ustalony przez na-ukowców ogólny kodeks argumentowania, zaakceptowany przez dziennikarzy, praw-ników i ekonomistów, znany równie! s"uchaczom, to mo!liwe by"oby wyelimino-wanie z dyskusji cz#sto stosowanych zabiegów manipulacyjnych, takich jak np. przeczanie powszechnie znanym faktom, przerywanie wypowiedzi dyskutantom, za-sypywanie dyskutanta seri pyta$, na które nie daje mu si# szansy odpowiedzi,
wielo-krotne powtarzanie tezy bez podania !adnego argumentu na jej rzecz, stosowanie nieuprawomocnionych analogii i uproszcze$ my%lowych. Jednak, obserwuj c wiele dyskusji, w których "amane s regu"y argumentowania, mo!na doj%& do wniosku, !e postulat wprowadzenia tego kodeksu do powszechnego u!ytku w !yciu publicznym jest jedynie idea"em, który w praktyce trudno zrealizowa&. Mimo trudno%ci, mo!na podj & wysi"ek cho&by cz#%ciowego wprowadzenia go w !ycie. Je%li bowiem coraz wi#ksza ilo%& uczestników dyskusji b#dzie przestrzega"a regu" rzetelnego argumen-towania, to wówczas zmiana sposobu prowadzenia dyskusji na lepsze jest bardziej prawdopodobna. Do tego celu warto d !y&, poniewa! rzetelne i uczciwe argumen-towanie stanowi obowi zek poznawczy i moralny uczestników dyskusji. Van Eeme-ren i Grootendorst wyra!aj optymizm co do realizacji tego idea"u.
Sformu"owanie regu" poprawnego argumentowania i okre%lenie najwa!niejszych b"#dów argumentowania pozwala wykorzysta& prac# van Eemerena i Grootendorsta nie tylko w dyskusjach, ale równie! w dydaktyce: we wprowadzaj cych kursach lo-giki (w ramach których nacisk po"o!ony jest na identyfikowanie b"#dów argumento-wania okre%lanych niekiedy mianem chwytów erystycznych) oraz podczas semi-nariów i konwersatoriów, podczas których analizowane s teksty w aspekcie zastoso-wanych sposobów argumentowania.
Marcin Koszowy Katedra Metodologii Nauk KUL
The Logic of Time and Modality, edd. Torben Braüner, Per Hasle and Peter Øhrstrøm, „Synthese” Volume 150, Number 3/June, 2006, s. 327-518. ISSN 0039-7857 (wersja drukowana), 1573-0964 (wersja online: http://springerlink. metapress.com).
Numer specjalny „Synthese” zawiera materia"y z „Conference on the Logic of Time and Modality”, która odby"a si# w dniach 31 pa(dziernika – 1 listopada 2003 r. w Uniwersytecie w Roskilde w Danii. Konferencja po%wi#cona by"a dziedzictwu my%li Arthura Priora (1914-1969), twórcy m.in. logiki zda$ czasowych. Czytelnikom zainteresowanym my%l Priora warto tu na marginesie poleci& trzeci zeszyt interne-towego magazynu „*-news” (http://www.phinews.ruc.dk/phinews3.pdf), zawieraj cego wprowadzenie do A. Priora logik czasowych w postaci artyku"ów: T. Braüner, An
Introduction to A. N. Prior’s Logic of Time and Modality i P. Hasle, P. Øhrstrøm, A. N. Prior and the Development of Tense Logic. Dwaj ostatni s znani jako autorzy
ob-szernej historii logiki zda$ czasowych: Temporal Logic: From Ancient Ideas to
Arti-ficial Intelligence (Dordrecht: Kluwer Academic Publishers 1995). We wst#pie
(Preface, s. 327-328) do zeszytu redaktorzy wskazuj , !e Prior by" twórc logik zda$ czasowych, który pokaza", i! dyscyplina ta jest bezpo%rednio zwi zana z logik
